Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОННИНГ ХАЛҚАРО РЕЙТИНГ ВА ИНДЕКСЛАРДАГИ ЎРНИНИ ЯХШИЛАШ МУАММОЛАРИ: МАЪМУРИЙ ИСЛОҲОТЛАР'

ЎЗБЕКИСТОННИНГ ХАЛҚАРО РЕЙТИНГ ВА ИНДЕКСЛАРДАГИ ЎРНИНИ ЯХШИЛАШ МУАММОЛАРИ: МАЪМУРИЙ ИСЛОҲОТЛАР Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
122
18
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
халқаро рейтинглар / ҳуқуқий эркинлик индекси / “Матбуот эркинлиги” индекси / инсон камолоти индекси / коррупцияга қарши курашиш индекси / сиёсий-ҳуқуқий соҳадаги индекслар.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Махмадаминов Музаффар Жаббарович

Мазкур мақолада халқаро рейтинглар ва унда Ўзбекистоннинг муносиб ўринни эгаллаши масалалари таҳлил қилинган. Мамлакатимизнинг халқаро рейтинглардаги жорий ҳолати кўриб чиқилган ва тегишли хулосалар келтирилган. Бундан ташқари мақолада Ўзбекистоннинг Халқаро нуфузини янада оширишга қаратилган илмий-амалий таклифлар ишлаб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по экономике и бизнесу , автор научной работы — Махмадаминов Музаффар Жаббарович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОННИНГ ХАЛҚАРО РЕЙТИНГ ВА ИНДЕКСЛАРДАГИ ЎРНИНИ ЯХШИЛАШ МУАММОЛАРИ: МАЪМУРИЙ ИСЛОҲОТЛАР»

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

УЗБЕКИСТОННИНГ ХАЛЦАРО РЕЙТИНГ ВА ИНДЕКСЛАРДАГИ УРНИНИ ЯХШИЛАШ МУАММОЛАРИ: МАЪМУРИЙ ИСЛО^ОТЛАР Махмадаминов Музаффар Жаббарович

Юридик фанлари буйича фалсафа доктори (PhD) https://doi.org/10.5281/zenodo.10137743

Аннотация. Мазкур маколада халкаро рейтинглар ва унда Узбекистоннинг муносиб уринни эгаллаши масалалари тахлил килинган. Мамлакатимизнинг халкаро рейтинглардаги жорий холати куриб чикилган ва тегишли хулосалар келтирилган. Бундан ташкари маколада Узбекистоннинг Халкаро нуфузини янада оширишга каратилган илмий-амалий таклифлар ишлаб чикилган.

Калит сузлари: халкаро рейтинглар, хукукий эркинлик индекси, "Матбуот эркинлиги" индекси, инсон камолоти индекси, коррупцияга карши курашиш индекси, сиёсий-хукукий сохадаги индекслар.

Аннотация. В статье анализируются международные рейтинги, а также теоретические и практические аспекты достойного места Узбекистана в нем. В статье исследуется текущее состояние Узбекистана в международных рейтингах и делаются соответствующие выводы. Кроме того, статья содержит научно-практические предложения, направленные на дальнейшее повышение международного престижа Узбекистана.

Ключевые слова: международные рейтинги, Индекс правовойсостояние граждан. Индекс «Ведение бизнеса», Индекс человеческого развития, Социально-экономический индекс, Политико-правовой индекс.

Abstract This article analyzes the international economic rankings and the theoretical and practical aspects of Uzbekistan's worthy place in it. The article examines the current state of Uzbekistan in international economic rankings and draws relevant conclusions. In addition, the article contains scientific and practical proposals aimed at further enhancing the international prestige of Uzbekistan.

Keywords: international economic rankings, Index of economic freedom, "Doing Business" index, Human Development Index, Competitive Industrial Performance Index, Socio-Economic Index, Political and Legal Index.

Дунё глобаллашуви шароитида халкаро рейтинглар мухим ахамият касб этади. Халкаро рейтингларда мамлакатларнинг умумий холати бахоланади ва бунинг натижасида шу мамлакатлар сиёсатини жорий холатини тахлил килиш мумкин. Халкаро рейтинглар халкаро тан олинган ташкилотлар томонидан иктисодиётнинг турли томонларини тахлил килинган холда тузилади. Бундан хар бир ташкилот уз йуналиши буйича ва хар хил сохаларни куриб чикилган холда тузилади. Ахоли турмуш даражасини ошириш, давлат органларининг халк манфаатлари учун хизмат килишида давлат сиёсатидаги устуворлигини таъминлаш хамда мамлакатга кириб келаётган инвестициялар окимини жадаллаштириш ва инвон хукукларини давлат томонидан химоя килиш каби мамлакатда турли сохаларда амалга оширилаётган туб узгаришларни дунё хамжамиятига намоён этиш максадида турли сохалар буйича халкаро ташкилотлар томонидан тузиладиган халкаро рейтинг ва индекслар мухим ахамият касб этади.

Инсоният тараккиёти, барча сохаларда кечаётган глобаллашув жараёнлар, сифат ва таркибий узгаришлар халкаро хамкорлик ва алокаларни янги боскичга кутариш баробарида

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

хар бир мустакил мамлакатнинг ушбу холатларга янгича карашга, улар билан бирга одим ташлаш вазифасини кундаланг куймокда. Бу эса, энг аввало, уша мамлакатнинг жахон микёсидаги урни, халкаро рейтинг ва курсаткичларда тутган мавкеи билан белгиланади.

Бугун хаётнинг хар бир жабхасида янгилик ва бунёдкорлик ишлари жадал суръатларда давом этмокда. Табиийки, бундай янгиланишлар натижаси нафакат халкимиз хаётида, балки нуфузли халкаро рейтинг ва индекслар курсаткичларида хам уз ифодасини топаётир.

Айтиш керакки, халкаро рейтинг ва индекслар хар бир мамлакатнинг ривожланиш жараёнини узида намоён этиб, давлат бошкаруви сифати, ахолининг турмуш даражаси, инсон хукуклари мухофазаси, тадбиркорлик фаолияти ва хорижий инвесторлар учун кулай мухит, баркарор усиш ва ракобатбардошлик каби мухим жихатларнинг кузгусидир. Бу жихатлар мамлакатимиздаги ислохотлар мохиятида хам мужассам. Буларнинг барчаси инсон кадрини улуглашга, одамларнинг хаётдан рози ва мамнун булиб яшашини таъминлашга хизмат килиши билан янада теран мазмун касб этади.

Узбекистон Республикаси Президентининг 02.06.2020 йилдаги "Узбекистон Республикасининг халкаро рейтинг ва индекслардаги урнини яхшилаш хамда давлат органлари ва ташкилотларида улар билан тизимли ишлашнинг янги механизмини жорий килиш тугрисида"ги ПФ-6003-сон Фармони юртимизда бу йуналишда амалга оширилаётган ишларни янги боскичга кутаришда мухим дастуриламал булди.

Мазкур фармонга мувофик, халкаро рейтинг ва индекслар билан ишлаш буйича республика кенгаши тузилиб, сохада парламент назорати урнатилди. Инсон хукуклари химоясини кафолатлаш, ахоли турмуш даражасини ошириш, фаолиятда эркинликни таъминлаш, суд-хукук сохасидаги моддий ва процессуал нормаларни такомиллаштиришга каратилган ислохотлар мамлакатимизнинг халкаро рейтинг ва индекслардаги курсаткичлари ошишига сабаб булмокда.

Халкаро рейтинг ва индекслар дунёдаги институционал мухитнинг сифатини бахолашда ривожланишнинг асосий шарти сифатида жахон хамжамияти томонидан кабул килинган воситадир. Улар нафакат экспертлар, балки давлатлар даражасида хам ислохотлар ва ижтимоий- сиёсат мезони сифатида кулланиб келинади.

Кейинги йилларда мамлакатимиз купгина устувор рейтингларда юкорилаб бораётгани юртимизда ахоли турмуш фаровонлигини ошириш, жамиятимизда очиклик, ошкораликни таъминлаш борасида килинаётган эзгу ишларнинг мухим натижасидир.

Масалан, сиёсий-хукукий сохага оид халкаро рейтинг ва индексларда 2022 йилда мамлакатимизнинг курсаткичлари куйидагича бахоланган:

Чегара билмас мухбирлар халкаро нохукумат ташкилоти томонидан тузилган "Матбуот эркинлиги индексида" ("Press Freedom Index") 180 та давлат орасида Узбекистон: 133-уринда кайд этилган булиб, 2022 йилги курсаткич утган йилгига нисбатан 24 погонага яхшиланган (2021 йилда 157-урин);

Коррупцияни кабул килиш индексида ("Transparency International") халкаро нохукумат ташкилоти томонидан тузилган) дунёнинг 180 та давлати орасида Узбекистон 140-уринни эгалладиган булиб, 2022 йилги курсаткич утган йилгига нисбатан 6 погонага яхшиланган (2021 йилда 146-урин);

Жахон банки томонидан тузиладиган Бошкаруви сифати индикаторларининг (Worldwide Governance Indicators) 2021 йил якунлари юзасидан эълон килинган натижаларга кура, Узбекистоннинг натижалари барча курсаткичлар буйича яхшиланган.

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

Хусусан, энг катта усиш «Тартибга солиш сифати» индикаторида кузатилган булиб, 208 та давлат орасида Узбекистон аввалги натижасини 33 погонага яхшилаб 144-уринни эгаллади.

«Хукумат самарадорлиги» индикаторида мамлакатимиз аввалги йилги натижасини 22 погонага яхшилаб 208 та давлат орасида 116-уринда кайд этилган.

Хукук устуворлиги индексида (Rule of Law Index) Узбекистоннинг барча курсаткичлар буйича натижалари яхшиланганини курсатди. Умумий руйхатда мамлакатимиз Сербия, Албания, Хитой, Беларус, ^иргизистон, Россия, Туркия ва бошкаларни ортда колдириб, 140 та давлат орасида 78-уринни эгаллади (2021 йилда 85-урин). Хукук устуворлиги билан боглик вазият факатгина 54 та давлатда яхшиланди, 85 тасида ёмонлашди ва 1 та давлатда узгаришсиз колди. Ушбу индексда Узбекистон хукук устуворлиги билан боглик вазият яхшиланган давлатлар каторига киритилди.

"The Economist Intelligence Unit" томонидан тузилган Жахон мамлакатлари демократияси индексида Узбекистон уз натижасини утган даврга нисбатан 2 погонага яхшилаган холда 167 давлат орасида 155-уринни эгаллади.

Айтиш керакки, бугун жамиятимиздаги ислохотларнинг бош максади халкимизни рози килишдек эзгу максадга йуналтирилмокда. Барча саъй-харакатларимиз, ислохотларимиз, кабул килаётган конун ва карорларимиз замирида хам ушбу максад мужассам. Ахоли юритилаётган сиёсатдан канчалик рози булса, турли рейтинг ва индекслардаги урнимиз уз-узидан ошиб бораверади.

Хусусан, иктисодиётда давлатнинг ролини камайтириш, макро баркарорликни таъминлаш, усиш истикболларини яхшилашга каратилган боскичма-боскич ислохотлар 2020 йилда Жахон банкининг "Бизнес юритиш" индексида 76-уриндан 69-уринга кутарилишимизга, "Транспаренcй Интернатионал"нинг Коррупцияни кабул килиш индекси хамда "Wорлд Жустиcе Прожест"нинг ^онун устуворлиги индексида мамлакатимиз урни яхшиланишига олиб келди.

халкаро рейтинг ва индекслар билан ишлаш буйича республика кенгаши ташкил этилди. Олий Мажлис депутатлари ва сенаторларининг халк томонидан сайланишини инобатга оладиган булсак, мазкур механизм сохадаги чора-тадбирлар ижроси устидан халк назорати урнатилганлигини англатади.

эндиликда вазирлик ва идоралар рахбарлари узлари масъул булган рейтинг ва индексларда курсаткичларни яхшилаш буйича амалга оширилган ишлар ва белгиланган вазифалар ижроси юзасидан республика кенгашида хисобот бериб борадилар.

Халкаро рейтинг ва индекслардаги мамлакатимиз урнининг яхшиланиши куп жихатдан кабул килаётган конунларимизнинг жойлардаги ижросига боглик. Шунинг учун хам кенгаш таркибига махаллий хокимлар киритилди. Бу эса конун талабларининг жойлардаги ижроси юзасидан муаммоларни вактида аниклаш ва уларни бартараф этиш имконини беради.

Шу оркали бу йуналишдаги ишларда парламент, вазирлик ва идоралар хамда махаллий хокимликларнинг узаро хамкорлиги таъминланади, сансалорлик холатларининг олди олинади, барча ишлар мувофиклаштирилган холда ташкил этилади.

Халкаро рейтинг ва индекслар билан ишлаш мамлакатимиз учун буткул янги йуналиш хисобланади. Шу маънода вазирлик ва идоралар, суд ва прокуратура органлари, махаллий хокимликларидан прогрессив билимларни талаб этувчи янги жараёнлардан бири. Бу, шубхасиз, масъул давлат органларининг узларига бириктирилган халкаро рейтинг ва

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

индекслар методологиясини изчиллик билан урганиш, уни тугри талкин кила олган холда амалиётга татбик эта олиш, халкаро рейтинг ва индексни берувчи ташкилот билан алокаларни урната олиш билан богликдир.

Асосий ишимиз конунлар ва бошка норматив-хукукий хужжатларнинг амалдаги ижросини, бир суз билан айтганда, конун устуворлигини таъминлашдир. Бу борада биз парламент ва жамоатчилик назоратини катъий йулга куйишга киришдик ва, албатта, ижобий натижаларга эришамиз.

Бугунги кунда халкаро микёсда устувор хисобланган туртта халкаро рейтинг ва индексда Узбекистон хали эътироф этилмаган. Бунга бир неча сабаблар бор. Масалан, Жахон форумининг "Глобал ракобатбардошлик индекси"га мамлакатимизни киритиш масаласи юзасидан Молия вазирлиги олиб борган музокаралар натижасида индексга кириш жараёни 2 йил муддатни талаб этиши маълум булди.

Биринчи йилда ташкилот томонидан Узбекистонда расмий суровнома утказиш учун хамкор, яъни нодавлат нотижорат ташкилотлар, илмий-тадкикот институтлари танлаб олинади ва суровнома утказилади. Иккинчи йилда суровнома натижаларидан келиб чикиб, Узбекистоннинг индексдаги норасмий урни белгиланади хамда уларнинг Узбекистон курсаткичларининг хакикий тенденциялари билан кай даражада мос келиши текшириб курилади. Тенденциялар махсус экспертлар томонидан 2 йил мобайнида мунтазам кузатилиб борилади ва тахлил килинади.

Халкаро бюджет хамжамиятининг "Бюджет очиклиги индекси"га кириш масаласига тухталадиган булсак, индекс буйича мамлакатда тадкикот утказиш учун зарур ресурслар (жумладан, маблаглар) факатгина халкаро нодавлат ташкилотлар ва институтлар (донорлар) хисобидан амалга оширилади.

Х,амжамиятнинг асосий талабларидан бири — тадкикот утказишдаги махаллий хамкор сифатида мустакил фукаролик жамияти институтлари (нодавлат нотижорат ташкилотлар) булиши зарур. Мазкур индекс хисоботида мамлакатимизни акс эттириш буйича якуний карор ташкилотнинг кейинги йигилишида куриб чикилишига келишилган.

хамкорлик ва тараккиёт ташкилотининг "Тугридан-тугри хорижий инвестицияларни тартибга солиш чекловлари индекси"да Узбекистонни эътироф этиш максадида тузилма масъул рахбарлари билан музокаралар утказилган. Хусусан, хамкорлик ва тараккиёт ташкилоти билан биргаликда "Инвестицион сиёсат шархи — Узбекистон" номли хисоботни ишлаб чикиш ва бу оркали индексда мамлакат урнини акс эттириш имкониятларини кенгайтириш буйича келишувларга эришилди.

Корнелл университети, Халкаро интеллектуал мулк ташкилотининг "Глобал инновациялар индекси"да мамлакатимиз урнини акс эттириш масаласида Инновацион ривожланиш вазирлиги музокаралар утказмокда. Х,озир ушбу индексда талаб этилган зарур статистик маълумотларни жамлаш буйича хамкорликда ишлар йулга куйилган.

Халкаро рейтинг ва индексларни юритувчи ташкилотларни мамлакатимиздаги ислохотлар буйича холис ва зарур маълумотлар билан уз вактида таъминлаш максадида турли ахборотномалар шаклида тегишли ташкилотлар, хусусий инвесторлар хамда халкаро экспертларга жунатиб келинмокда. Шунингдек, улар вазирликларнинг расмий веб-сайтлари ва ижтимоий тармоклардаги расмий сахифаларида хам кенг жамоатчилик эътиборига хавола этиб борилмокда.

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

Бундан ташкари, айрим рейтинг ва индексларда талаб этилган статистик маълумотлар мамлакатимизнинг давлат идоралари ва ташкилотлари томонидан шакллантирилган статистик маълумотлар базасига асосланади.

Масалан, БМТнинг "Баркарор ривожланиш максадлари"да жами 206 та миллий индикатор тасдикланган. Давлат статистика кумитаси томонидан яратилган махсус сайтга бу борадаги зарур маълумотлар доимий равишда жойлаштирилади. Шунингдек, халкаро рейтинг ва индекслар учун керакли маълумотлар давлат идоралари томонидан мунтазам янгиланиб борилади.

Хукумат портали доирасида "Очик маълумотлар портали" ишга туширилган. Мазкур портал Давлат статистика кумитасининг давлат органлари ва ташкилотларининг очик маълумотлар базаси юритилиши ва янгиланиши, шунингдек, тегишли ахборотларнинг уз вактида акс эттирилишини мувофиклаштириб келмокда.

Халкаро рейтинг ва индексларни юритувчи ташкилотлар тадбиркорлар ва ахоли уртасида утказилган суровномалар натижаларига, нодавлат нотижорат ташкилотлар маълумотларига хамда миллий ва хорижий экспертлар хулосаларига таянади. Бу эса, уз навбатида, республика микёсида , сиёсий ва ижтимоий сохадаги ислохотлар ва уларнинг натижаларидан махаллий ахоли ва тадбиркорлар кай даражада хабардор эканини курсатиб беради.

Мамлакатимиз асосан, сиёсий-хукукий рейтинг ва индексларда уринлари нисбатан куйи погоналарда. Масалан, Суз эркинлиги ва хисобдорлик индексида 191-уринда, Норматив сифат индексида 184-уринда, Коррупцияни назорат килиш индексида 183-уринда, ^онун устуворлиги индексида 182-уринда, Жахон матбуот эркинлиги индексида 156-уринда турибмиз. Албатта, сунгги 3-4 йил мобайнида ушбу сохаларни тартибга солувчи куплаб конун хужжатлари кабул килинди, турли институционал узгаришлар руй берди.

Хусусан, мамлакатимизда суз эркинлиги хамда оммавий ахборот воситаларининг чеклов ва тусикларсиз фаолият юритиши учун зарур шароитлар яратилди. Оммавий ахборот воситалари учун медиа бозорида тенг шароит яратиш ва уларни янада ривожлантириш хамда журналист ва блогерларни куллаб-кувватлаш максадида Миллий масс-медиани куллаб-кувватлаш ва ривожлантириш жамоат фонди ташкил этилди.

Коррупцияга карши курашиш сохадаги муносабатларни тартибга солиш максадида "Коррупцияга карши курашиш тугрисида"ги конун кабул килинди. Бу борадаги давлат дастурларининг ишлаб чикилиши ва амалга оширилишини ташкил этиш, турли органлар ва ташкилотларнинг фаолиятини мувофиклаштириш, жамиятда коррупцияга нисбатан муросасиз муносабатни шакллантириш максадида Коррупцияга карши курашиш миллий кенгаши ташкил этилди. Коррупциянинг олдини олиш ва унга карши курашиш сохасида давлат сиёсатини юритувчи Коррупцияга карши курашиш агентлиги тузилди.

^атор сохалардаги узгаришлар билан боглик конунчиликнинг жадал ривожланиши айрим холларда амалдаги конун хужжатларига зид булган куплаб нормаларнинг вужудга келишига сабаб булди. Шунинг учун хам конунчиликни тубдан кайта куриб чикиш, уни тизимлаштириш, норматив-хукукий хужжатларни ишлаб чикиш ва кабул килиш жараёнлари сифатини ошириш, ижроси мониторингини такомиллаштириш максадида Норма ижодкорлиги фаолиятини такомиллаштириш концепцияси ишлаб чикилди.

Оммавий ахборот воситалари, фикрлар хилма-хиллиги ва суз эркинлигини таъминлашнинг ташкилий-хукукий асосларини янада мустахкамлашимиз зарур. Айникса,

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

журналистнинг конуний профессионал фаолиятига тускинлик килишга оид хукукбузарликларга нисбатан жавобгарликни кучайтиришимиз керак.

Мамлакатимизнинг сиёсий-хукукий рейтинг ва индексларда куйи погоналардан жой олганлигининг сабабларидан яна бири мазкур рейтинг ва индекслар, асосан, жамоатчилик фикри ва халкаро экспертлар хулосаси асосида шакллантирилишидадир. ^олаверса, индекс юритувчи ташкилотлар суровномалари факатгина мустакил фукаролик жамияти институтлари (нодавлат нотижорат ташкилотлар) билан хамкорликда утказилишини инобатга олиб, мамлакат микёсида бундай ташкилотлар камлиги хамда улар томонидан тадкикот ишларини амалга ошириш салохияти чекланганлиги каби омиллар хам бунга сабаб булиши мумкин.

Шу уринда алохида кайд этишимиз зарур, хар бир давлат органи, айникса, республика даражасидаги вазирлик, идора, ташкилотлар хузурида нодавлат нотижорат ташкилотлар вакилларидан иборат жамоатчилик кенгашлари тузилиб, улар билан якин хамкорлик урнатиш зарур.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 02.06.2020 йилдаги "Узбекистон Республикасининг халкаро рейтинг ва индекслардаги урнини яхшилаш хамда давлат органлари ва ташкилотларида улар билан тизимли ишлашнинг янги механизмини жорий килиш тугрисида"ги ПФ-6003-сон Фармони... https://lex.uz/docs/4838762

2. 2023 йил учун ижтимоий-иктисодий сохадаги халкаро рейтинг ва индекслар курсаткичлари динамикаси

3. Хорижий давлатлар ва халкаро ташкилотлар билан хамкорлик, халкаро рейтинглар билан ишлаш департаменти...https://api.mf.uz/media/document_files/indekslar.pdf

4. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг "Узбекистон Республикасида очик маълумотлар сохасини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида"ги 23.12.2020 йилдаги 808-сон ^арори, https://lex.uz/..

5. Узбекистон Республикаси Президентининг 29.06.2020 йилдаги ПФ-6013-сон Фармони, https://lex.uz/docs/4875784

6. Узбекистон Республикаси Президентининг Фармони, 08.08.2018 йилдаги ПФ-5505-сон.... https://lex.uz/docs/3858817

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.