Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИНИ ХАЛҚАРО РЕЙТИНГ ВА ИНДЕКСЛАР ЎРНИНИ ЯХШИЛАШ'

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИНИ ХАЛҚАРО РЕЙТИНГ ВА ИНДЕКСЛАР ЎРНИНИ ЯХШИЛАШ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
294
52
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Қаҳрамон Усманович Умидуллаев

Ҳозирда турли халқаро рейтинг ва индекслар орқали жаҳондаги деярли барча давлатларнинг ижтимоий, иқтисодий, сиёсий, ҳуқуқий соҳалардаги фаолияти кузатиб борилмоқда. Ушбу рейтинг натижалари турли соҳалар бўйича мамлакатларнинг жаҳондаги ўрнини белгилаб беради. Замонавий дунёда давлатнинг халқаро рейтинг ва индекслардаги ўрни муҳим ҳисобланади. Мамлакатнинг ушбу рейтинглардаги ўрни унинг бошқа давлатлар билан ижтимоий-иқтисодий, сиёсий-ҳуқуқий, инвестиция, ташқи савдо ва бошқа муҳим соҳаларда ҳамкорлик қилишда ўзига хос аҳамиятга эга. Халқаро рейтинг натижалари хорижий давлатлар, йирик халқаро ташкилотлар, инвесторлар ва кенг жамоатчилик томонидан мунтазам кузатиб борилади. Замонавий дунёда давлатлар ўртасидаги ўзаро муносабатлар турли соҳаларда эришилган кўрсаткичлар, халқаро рейтинглардаги ўрни билан белгиланмоқда.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по экономике и бизнесу , автор научной работы — Қаҳрамон Усманович Умидуллаев

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИНИ ХАЛҚАРО РЕЙТИНГ ВА ИНДЕКСЛАР ЎРНИНИ ЯХШИЛАШ»

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИНИ ХАЛЦАРО РЕЙТИНГ ВА ИНДЕКСЛАР

УРНИНИ ЯХШИЛАШ Цахрамон Усманович Умидуллаев

Узбекистон Республикаси Фанлар академияси Давлат ва хукук институтининг катта илмий ходими, юридик фанлар буйича фалсафа доктори (PhD) https://doi.org/10.5281/zenodo.10139478 Хозирда турли халкаро рейтинг ва индекслар оркали жахондаги деярли барча давлатларнинг ижтимоий, иктисодий, сиёсий, хукукий сохалардаги фаолияти кузатиб борилмокда. Ушбу рейтинг натижалари турли сохалар буйича мамлакатларнинг жахондаги урнини белгилаб беради. Замонавий дунёда давлатнинг халкаро рейтинг ва индекслардаги урни мухим хисобланади. Мамлакатнинг ушбу рейтинглардаги урни унинг бошка давлатлар билан ижтимоий-иктисодий, сиёсий-хукукий, инвестиция, ташки савдо ва бошка мухим сохаларда хамкорлик килишда узига хос ахамиятга эга. Халкаро рейтинг натижалари хорижий давлатлар, йирик халкаро ташкилотлар, инвесторлар ва кенг жамоатчилик томонидан мунтазам кузатиб борилади. Замонавий дунёда давлатлар уртасидаги узаро муносабатлар турли сохаларда эришилган курсаткичлар, халкаро рейтинглардаги урни билан белгиланмокда.

Маълумки, Узбекистон Республикасининг халкаро рейтинг ва индекслардаги урни ижро хокимияти органлари фаолиятининг натижаси билан бевосита боглик. Халкаро рейтинг ва индексларнинг бахолаш мезонлари билан Узбекистон Республикаси ижро хокимияти хокимият органлари фаолияти самарадорлигини бахолаш мезонларининг бир-бирига мослиги бахолаш мезонларининг миллий ва халкаро норма ва талабларга мос булишини хам таъминлайди. Шунингдек, бахолаш методикасини танлашда Узбекистон Республикасида эришилаётган ютуклар ва натижалар халкаро рейтинг ва индексларда туридан тугри акс этишини таминлашга эътибор каратиш мухимдир.

Президент Ш.М.Мирзиёев фикри билан айтганда, "Бош вазир ва Хукумат аъзоларидан бошлаб ижро хокимияти органларининг барча даражадаги рахбар ва ходимлари фаолиятига натижадорлик мезонлари (КР1) асосида бахолаш тизимини жорий этиш максадга мувофикдир. Ушбу тизимни халкаро рейтинг ва индекс курсаткичлари билан уйгунлаштириш талаб этилади. Бинобарин, улардаги бахолаш мезонларининг барчаси халкимизнинг мушкулини осон этишга хизмат килади. Ахир, биз учун энг мухим, айтиш мумкинки, бирламчи вазифа айнан шу эмасми?".

Шунингдек, Президент Ш.М.Мирзиёевнинг "...барча даражадаги рахбар ва ходимлар фаолиятига натижадорлик мезонлари (КР1) асосида бахолаш тизимини жорий этиш максадга мувофикдир. Ушбу тизимни халкаро рейтинг ва индекс курсаткичлари билан уйгунлаштириш талаб этилади", - деб таъкидлагани барча даражадаги ижро органлари, рахбарлари ва ходимлари фаолияти самарадорлигини бахолаш курсаткичларини халкаро рейтинг хамда индекс курсаткичлари билан бевосита богликлигини таъминлаш талаб этилаётганини англатади.

"Халкаро ташкилотлар, хорижий давлатлар хукуматлари, хорижий инвесторлар ва халкаро жамоатчилик у ёки бу давлат хакидаги маълумотларни халкаро рейтинг ва индекслардан олади. Ушбу давлат билан хамкорлик килиш, инвестиция киритишдан аввал давлатнинг турли рейтинг ва индекслардаги урнидан келиб чикиб батафсил урганилади. Шу билан бирга халкаро рейтинг ва индекслардаги давлатнинг урни унинг халкаро обру-эътиборига хам таъсир килади".

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

Давлатнинг халкаро рейтинг ва индекслардаги муносиб урни нафакат мамлакатнинг халкаро обрусини таъминлайди, шу билан бир каторда, хорижий инвесторларни жалб килиш ва мамлакат тараккиёти таъминлашда хам мухим ахамиятга эга хисобланади. Давлат органлари фаолиятининг самарадорлиги мамлакатни хар томонлама ривожлантиришга хамда халкаро рейтингларда мамлакат урнини янада яхшилашга хизмат килади.

Узбекистон Республикаси Президентининг "2018 йил 13 июлдаги П^-3852-сон ^арорида сунгги 5 йил давомида Жахон банки ва Халкаро молия корпорацияларининг "Бизнес юритиш" йиллик хисоботида Узбекистон рейтинги 2 бараварга яхшиланиб, 2017 йилда мамлакатимиз жахондаги 190 та давлат ичида 2012 йилга нисбатан 166-уриндан 74-уринга кутарилгани таъкидланган. Шунингдек, 2022 йилгача Узбекистон ушбу рейтингнинг биринчи йигирматалигидан урин олиши учун барча зарур шароитлар яратилиши белгиланган". Ушбу карор ижроси юзасидан амалга оширилган ишлар натижасида айрим йуналишларга Узбекистон Республикасининг халкаро рейтинг ва индекслардаги урни яхшиланди.

Хусусан, "Жахон банкининг Статистик салохият индексида Узбекистон 2020 йилда

2019 йилга нисбатан 16 погонага кутарилиб, 146 та мамлакат орасида 61-уринни эгаллаган булса, Жахон мамлакатлари демократияси индексида Узбекистоннинг урни 2020 йилда 2 погонага юкорилаб, 167 та мамлакат ичида 155-уринни эгаллаган. Глобал инновациялар индексда жами 100 балдан 24,54 балл билан 2015 йилга нисбатан уз урнини 29 погонага яхшилаб, 131 та мамлакат орасида 93-уринни, Марказий ва Жанубий Осиё давлатлари орасида эса 4-уринни кайд этилди.

Жахон банкининг "Аёллар, бизнес ва конун индекси"да Узбекистон хотин-кизлар хукуклари ва гендер тенглик буйича 2020 йилдан 27 та давлат каторига киритилиб, 70,6 балл билан 5 погонага юкорилаб, 190 та давлат орасидан 134-уринни (2019 йилда - 139-урин) эгаллаган".

"Бирок "Аёллар, бизнес ва конун" индексининг 2021 ва 2022 йиллардаги хисоботларида Узбекистон 190 та давлатлар орасида 70,6 балл билан кайд этилган холда урни узгаришсиз колган. Жахон иктисодий форумининг "Глобал гендер тафовути индекси", Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Тараккиёт Дастурининг "Гендер тенгсизлик индекси", Иктисодий Х,амкорлик ва Ривожланиш Ташкилотининг Ривожланиш Марказининг "Ижтимоий институтлар ва гендер индекси" ва бошка индексларда 2022 йилда усиш кузатилган".

Узбекистон Республикаси Президентининг "Илм маърифат ва ракамли иктисодиётни ривожлантириш йили"да амалга оширишга оид давлат дастури тугрисида"

2020 йил 2 мартдаги ПФ-5953-сон Фармонида хар бир вилоят, тумандаги ижро органлари фаолиятини бахолаш тартибини жорий этиш, Вазирлар Махкамасининг сохага оид йигилишларида хокимлар ва худудий идоралар рахбарлари фаолиятига бахо бериш тартибини жорий этиш хамда бахолаш тизимини халкаро рейтинг ва индекс курсаткичлари билан уйгунлаштириш назарда тутилган.

Шунингдек, Узбекистон Республикасининг халкаро рейтинглардаги урнини янада яхшилаш, масъул вазирлик ва идоралар фаолиятини самарали мувофиклаштириш, мамлакатнинг халкаро майдондаги мавкеини юксалтириш, хорижий рейтинг агентликлари билан хамкорликни тизимли амалга ошириш, масъул давлат органлари рахбарларига юклатилган вазифаларни уз вактида ва сифатли бажарилишида уларнинг шахсий жавобгарлигини кучайтириш максадида Узбекистон Республикаси Президентининг

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

"Халкаро рейтинг ва индексларда Узбекистон Республикасининг урнини яхшилашга оид чора-тадбирларни тизимлаштириш тугрисида" 2019 йил 7 мартдаги ПФ-5687-сон Фармони билан устувор халкаро рейтинг ва индексларни комплекс равишда куриб чикиш ва яхшилаш, ижро самарадорлигини ошириш хамда масъул вазирлик ва идоралар томонидан олиб борилаётган тегишли чора-тадбирларни тизимли мувофиклаштириш учун устувор халкаро рейтинг ва индекслар билан ишлашни мувофиклаштириш буйича комиссия тузилди.

Узбекистон Республикаси Молия вазирлиги тузилмасига халкаро рейтинг ва индекслар билан ишлаш буйича масъул булган Узбекистон Республикаси молия вазири уринбосари лавозими киритилди хамда молия вазирлиги тузилмасида бошкарув ходимларининг сони кушимча 10 та штатдан иборат Халкаро рейтинг ва индекслар билан ишлаш бошкармаси ташкил этилиб, уларнинг вазифалари белгиланди. Ушбу Фармоннинг 1-иловаси билан тасдикланган Устувор халкаро рейтинг ва индекслар билан ишлашни мувофиклаштириш буйича комиссия таркибига Узбекистон Республикаси Адлия вазирлигининг Халкаро рейтинг ва индекслар билан ишлаш бошкармаси бошлиги, комиссия котиби вазифаси жорий этилди.

Ушбу бошкарма Узбекистон Республикаси Президентининг "Узбекистон Республикасининг халкаро рейтинг ва индекслардаги урнини яхшилаш хдмда давлат органлари ва ташкилотларида улар билан тизимли ишлашнинг янги механизмини жорий килиш тугрисида" 2020 йил 2 июндаги

ПФ-6003-сон Фармони билан Адлия вазирлиги марказий тузилмасида 6 та штатдан иборат Халкаро рейтинг ва индекслар билан ишлаш бошкармаси ташкил этилди. Фармонда айрим рахбарлар рейтинглар билан ишлашга етарлича эътибор каратмаётгани окибатида халкаро ташкилотлар томонидан ташкил этилган суровномаларда аксарият ислохотлар уз аксини топмаётгани нактижасида устувор халкаро рейтинг ва индексларда Узбекистон Республикаси куйи уринларда колаётгани, Узбекистон Республикаси учун устувор булган турли сохаларда амалга оширилаётган туб узгаришларни халкаро рейтингларда мамлакатнинг урнини яхшилаш максадларига хизмат килишини таъминлаш, бу борадаги ишларнинг самарадорлигига тусик булаётган муаммоларни бартараф этиш кайд этилган. Мазкур Фармон билан Узбекистон Республикаси учун устувор булган халкаро рейтинг ва индекслар буйича самарадорликнинг энг мухим курсаткичлари (KPI) тасдикланди.

Узбекистон Республикаси Президентининг ПФ-5687-сон Фармони билан ташкил этилган "Устувор халкаро рейтинг ва индекслар билан ишлашни мувофиклаштириш буйича комиссия зиммасига Кенгаш фаолиятини ташкил этишга кумаклашиш ва Кенгаш йигилишлари оралигида тегишли йуналишда масъул давлат органлари ишини мувофиклаштириб бориш вазифаси юклатилган.

Мамлакатнинг инвестициявий жозибадорлиги ва халкаро майдондаги имиджини мустахкамлаш, давлат органлари ва ташкилотларида халкаро рейтинг ва индекслар билан ишлашнинг янги механизмларини жорий килиш максадида Халкаро рейтинг ва индекслар билан ишлаш буйича республика кенгаши ташкил этиш ва асосий вазифалари каторида Узбекистоннинг ижтимоий-иктисодий ва сиёсий-хукукий тараккиёт даражасини тизимли тахлил килиб бориш, амалга оширилаётган узгаришларнинг халкаро рейтинг ва индексларда мамлакатнинг урнини яхшилаш максадларига хизмат килишини таъминлашга эътибор каратилмокда".

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

Халкаро рейтинг ва индекслар билан ишлаш буйича республика кенгашининг вазифалари Узбекистон учун устувор булган халкаро рейтинг ва индексларда мамлакатнинг урнини яхшилаш, давлат хокимияти ва бошкаруви тизимини такомиллаштириш, жамиятни демократлаштириш, илгор халкаро тажрибага асосланган давлат ва жамият курилиши сохасидаги ислохотларни амалга ошириш буйича ташаббусларни илгари суриш хисобланади.

Шунингдек, халкаро рейтинг ва индексларда Узбекистон Республикасининг урни ва мавкеини янада яхшилаш борасидаги норматив-хукукий хужжатларда Парламент иштирокини таъминлаш хам назарда тутилган. Халкаро рейтинг ва индекслар билан ишлаш тизимида Парламент иштироки таъминлангани хокимият органларининг бир-бирини тийиб туриш ва манфаатлар мувозанатини саклаш билан бевосита боглик булиб, бу халкаро хукук нормалари талабларига хам мос келади. Шунингдек, ушбу амалиёт ижро органлари устидан жамоатчилик назоратини урнатиш сиёсати билан хам бевосита боглик.

Х,озирда "ratings.gov.uz" электрон портали оркали Узбекистон Респбликаснинг халкаро рейтинг ва индекслардаги рейтинги эълон килиб борилмокда. Натижалар кейинги йилларда Узбекистон Республикасининг халкаро рейтинг ва индекслардаги урни яхшиланаётганини курсатмокда.

Хусусан, "БМТнинг саноатни ривожлантириш ташкилоти (UNIDO) томонидан чоп этилган "Ракобатбардош саноат унумдорлиги" индексининг 2020 йилги хисоботида мамлакатимиз илк маротаба акс эттирилиб, 152 та мамлакат орасида 92-уринни, МДХ, таркибига кирувчи республикалар орасида 5-уринни, Марказий Осиё мамлакатлари орасида 2-уринни эгаллади".

Жахон амалиётида давлат бошкаруви сифатини бахолашнинг асосий усули - Давлат бошкарувининг ажралмас курсаткичи GRICS (Governance Research Indicator Country Snapshot) хисобланади. Жахондаги 200-2015 та мамлакат 1996 йилдан буён бошкарув сифати буйича Жахон банки томонидан таклиф этилган курсаткичлар асосида бахоланади. GRICS курсаткичи давлат бошкарувининг 6 та параметрларини акс эттирувчи 6 та индексда бошкарув самарадорлигини бахолайди. Индекслар халкаро ташкилотлар томонидан аникланган турли курсаткичлар, жумладан, эксперт усуллари асосида бахоланади. Айрим олимларнинг фикрига кура, GRICS методологияси мухим сиёсий таъсирга эга ва уни куллаш натижалари айрим мамлакатлар учун карама-каршидир. Аммо GRICS курсаткичлари жахон давлатлари бошкаруви сифатини бахолаш ва халкаро рейтингни белгилашда асосий ролни уйнайди. Мазкур курсаткичлар буйича хам Узбекистон Республикасининг урни яхшиланмокда. Шунингдек, куйидаги курсаткичлар буйича Узбекистон Республикасининг халкаро рейтинг ва индекслардаги урни яхшиланаётганини курсатади.

Хусусан, "Heritage " Жамгармаси "Wall Street Journal" билан хамкорликда чоп этиладиган "Иктисодий эркинлик индекси - 2021" йиллик хисоботида Узбекистон аввалги 114-уриндан 108-уринга, мехнат бозори эркинлиги компоненти буйича 60,3 балл (+0,4 балл) билан аввалги 93 уриндан 84 уринга юкорилаб, уз урнини 9 погонага яхшилади".

"Иктисодий эркинлик" индексида 52, "Doing Business индексида - 18 погонага, ИХ,ТТнинг "Мамлакатларга хос хатарларни таснифлаш" тизимида 6-гурухдан 5-гурухга кутарилди".

"Жахон банкининг "Логистика самарадорлиги" индексида 19 погонага, "Бизнес юритиш" индексида 18 погонага кутарилди". 2020 йилда мамлакатимиз учун устувор

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

булган жами 13 та халкаро рейтингда Узбекистоннинг урни яхшиланди, 3 та халкаро рейтингда илк маротаба кайд этилди".

Аммо айрим сохаларда халкаро рейтинг ва индексларда пасайиш хам кузатилмокда. Хусусан, "А^Шнинг Heritage Foundation томонидан "Иктисодий эркинлик индекси - 2022" рейтингида Узбекистон 55,7 балл туплаган холда 177 давлат орасида 117-уринни эгаллади. Индекс методологиясига кура, Узбекистон иктисодиёти асосан "эркин булмаган мамлакатлар" гурухида колди. Рейтингнинг кучли учлигидан Сингапур (84,4 балл), Швейцария (84,2 балл) ва Ирландия (82,0 балл) урин олди. Узбекистон 2022 йилги рейтингда 9 погонага пастлади. Мамлакат савдо эркинлиги (+20,2), инвестиция (+30,0) ва молиявий эркинлик (+20,0) ва монетар эркинлик буйича бахоларида (+1,3) сезиларли усиш кайд этилган. Долган йуналишларда эса пасайиш кузатилган, хусусан, энг ёмон курсаткич "суд самарадорлиги" (-37,7) йуналиши булди, "мулкчилик хукуки" курсаткичи хам кескин пасайди - бу йуналишда Узбекистон 26,2 балл йукотди".

Мамлакат тараккиёти ва халк фаровонлигини англатувчи инсон хукукларининг кафолатланганлиги, яъни мамлакатда конун устуворлиги таъминланганлиги, ахолининг турмуш даражаси, эркин иктисодий фаолият юритиш каби сохалар халкаро рейтинг ва индексларда мамлакат курсаткичларини белгилаб берувчи асосий сохалар хисобланади.

Узбекистон Республикаси Президентининг "Узбекистон Республикасининг миллий ва халкаро рейтинглар ва индекслардаги урнини яхшилаш чора-тадбирлари тугрисида" 2019 йил 25 февралдаги П^-4210-сон ^арорда мамлакатимизнинг халкаро майдондаги ижобий обрусини шакллантириш, Узбекистон Республикасининг халкаро рейтинглардаги урнини холис ва объектив бахолашни таъминлаш буйича аник максадга йуналтирилган ишлар амалга оширилгани билан бирга, бахолашнинг яхлит тизими мавжуд эмаслиги кайд этилган.

Шу уринда таъкидлаш жоизки, давлат органлари фаолиятида эришилган ютукларини халкаро рейтинг агентликлари томонидан уз вактида инобатга олинишини таъминлаш механизмларини такомиллаштириш мухим ахамиятга эга хисобланади.

Узбекистон Республикаси Президентининг "Жахон банки ва Халкаро молия корпорациясининг "Бизнес юритиш" йиллик хисоботида Узбекистон Республикасининг рейтингини яхшилашга доир кушимча чора-тадбирлар тугрисида" 2019 йил 5 февралдаги П^-4160-сон ^арорида "Бизнес юритиш" йиллик хисоботидаги индикаторлар доирасида амалга оширилаётган ислохотлар тугрисидаги ахборотни оммавий ахборот воситаларида ва Интернет тармогида кенг ёритилишини хамда ахолига ва тадбиркорлик субъектларига тушунтирилишини таъминлаш белгиланган.

Шунингдек, мамлакатнинг инвестициявий жозибадорлиги ва халкаро майдондаги имиджини мустахкамлаш механизмларини жорий этиш максадида 2020 йилнинг 2 июнида "Узбекистон Республикасининг халкаро рейтинг ва индекслардаги урнини яхшилаш хамда давлат органлари ва ташкилотларида улар билан тизимли ишлашнинг янги механизмини жорий килиш тугрисида" Президент Фармони кабул килинди. Фармонда халкаро рейтинг ва индекслар билан ишлаш буйича республика кенгаши ташкил этилиши хамда давлат органларининг биринчи рахбарлари Узбекистон Республикасининг халкаро рейтинг ва индекслардаги урнини яхшилаш учун масъул килиб белгиланган.

Хрзирда "Жахон банки, Бирлашган Миллатлар Ташкилоти, Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Тараккиёт дастури, Иктисодий хамкорлик ва тараккиёт ташкилоти, Жахон иктисодий форуми, Халкаро бюджет хамкорлиги, INSEAD халкаро бизнес-мактаби ва

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

Economist Intelligence Unit каби халкаро рейтинг агентликлари ва ташкилотлари билан расмий алокалар йулга куйилган. Узбекстон Республикаси Президентининг "Халкаро рейтинг ва индекслар билан ишлашда илмий салохият хамда амалий фаолият уйгунлигини таъминлаш чора-тадбирлари тугрисида" 2022 йил

18 майдаги ПК-246-сон Карори асосида халкаро рейтинглар форуми хамда унинг доирасида семинар-тренинглар ташкил килинмокда.

Халкаро рейтинг ва индекслар билан ишлаш буйича республика кенгаши такдим килган ракамларга кура, "2022 йилда Узбекистон учун устувор булган 16 та рейтингда мамлакатнинг урни юкорилаган. БМТнинг Электрон хукуматни ривожлантириш рейтингида Узбекистон 2014 йилда 100-уринда, 2022 йилда 193 та давлат орасида 69-уринни эгаллаган. Шу билан энг катта погонага юкорилаган мамлакатлар топ 10 талигидан жой олиб, электрон хукумат сохасида юкори ривожланиш боскичидаги мамлакатлар каторига киритилди. Глобал инновацион индексда Узбекистон 2014 йилдаги 128-уриндан, 2022 йилда 82-уринга кутарилди. Бу Марказий хамда Жанубий Осиё мамлакатлари орасида Хиндистон ва Эрондан кейин 3-урин хисобланади.

БМТ Тараккиёт дастурининг Инсон камолоти индексида Узбекистон 2022 йилда 191 та давлат уртасида 0,727 курсаткич билан 101-уринга юкорилаган. Сунгги йилларда бу индексда 14 погона кутарилган. "Чегара билмас мухбирлар" нохукумат ташкилотининг Матбуот эркинлиги индексида Узбекистон (хисоблаш методикаси узгаргани хисобига) 24 погона кутарилиб, 180 та мамлакат уртасида 133-уринни эгаллаган. Узбекистон мазкур рейтингда 2015 йилда 166-уринда кайд этилган. Transparency International халкаро ташкилот индексида Узбекистон уз урнини 6 погона яхшилаб, 180 та давлат уртасида 140-уринни эгаллаб, сунгги беш йилда эса 17 погона юкорилаган.

2015 йилда Узбекистон Жахон мамлакатлари демократияси индексида 158 уринда, 2022 йилга келиб 149-уринга кадар кутарилди. Жахон банкининг Бошкарув сифати индикаторлари таркибига кирувчи ахоли фикрини хисобга олиш ва хисобдорлик индикаторида Узбекистон 2015 йилдан буён

17 погонага, бошкарув сифати индикаторлари таркибига кирувчи Хукук устуворлиги индикаторида 41 погонага юкорилаган".

Юкоридагиларга асосланиб, айтиш мумкинки, Узбекистон Республикасининг халкаро рейтинг ва индексларда муносиб урин эгаллашини таъминлаш борасидаги ислохотлар натижасида амалий ютукларга эришилмокда.

Халкаро рейтинг агентликларининг 2019 - 2020 йилларда чоп этилган хисоботларида республиканинг иктисодий рейтинглардаги урни сезиларли даражада усган. Жахон банки "Бизнес юритиш 2020" йиллик хисоботида (Doing Business 2020) сунгги йилда Узбекистон Республикаси бизнес ислохотини амалга оширишда энг катта ютукларга эришган 20 та мамлакат каторига киришга имкон берган туртта ислохотни амалга оширганини эътироф этган".

"Жахон иктисодий форуми тахлилий гурухи хар йили глобал ракобатбардошлик индексини эълон килади. Ушбу тадкикот кайси мамлакатларда бизнес энг яхши ривожланганлигини, бозор мавкеи ва потенциал инвестициялар учун бошка мамлакатлар билан ракобатлаша олиш кобилиятини намойиш этади. 2020 йилнинг 2 сентябрида Глобал инновациялар индексининг 2020 йилги хисоботи эълон килинди. Ушбу хисоботга кура, сунгги йилларда статистик маълумотларнинг очиклиги ва нашр этилиши учун инфратузилманинг сезиларли яхшиланиши туфайли

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

2016 йилдан буён Узбекистон биринчи марта индексга киритилган. Узбекистон Республикаси дунёнинг 131 мамлакати орасида 93 балл билан 24-уринни эгаллади. Узбекистон "Бизнес юритиш 2020" рейтингида олдинги йилдаги рейтингга нисбатан 7 погонага юкорилаб, 190 давлат орасида 69-уринни эгаллади".

Шу уринда таъкидлаш жоизки, Жахон банки 2018 ва 2020 йилги хисоботлардаги маълумотларнинг узгариши билан боглик коидабузарликлар хакидаги хабарлар туфайли "Бизнес юритиш" журналини нашр этишни тухтатганини эълон килди. Ташкилот мустакил аудит утказиш учун А^Шнинг Wilmer Hale юридик фирмасини ёллаган. Хабарда айтилишича, Хитой (Doing Business 2018), Саудия Арабистони, Бирлашган Араб Амирликлари ва Озарбайжон (Doing Business 2020) ва бошкалар босими остида уларнинг фойдасига узгаришлар киритилганлиги аникланган.

Шунингдек, "2020 йил 27 августда Жахон банки "Бизнес юритиш" хисоботи буйича баёнот эълон килди. Унда таъкидланишича, узининг

17 йиллик фаолияти давомида Doing Business хисоботи бизнес юритиш харажатларини хисоблашга интилаётган мамлакатлар учун кимматли восита булиб келди. Бизнес юритиш курсаткичлари ва методологияси барча давлатларда бизнес мухитини яхшилашга ёрдам беради. Баёнотда "Бизнес юритиш - 2018" ва "Бизнес юритиш - 2020" хисоботларидаги маълумотларга киритилган узгартиришлар билан боглик бир катор коидабузарликлар кайд этилган. Маълумотлар ва тахлилларнинг яхлитлиги ва холислиги жуда мухимлиги сабабли, дархол куйидаги чораларни куриш белгиланган. Хусусан, "Бизнес юритиш" буйича охирги бешта хисобот асосида узгаришларни тизимли куриб чикиш, коидабузарликлардан энг куп зарар курган мамлакатлар маълумотларини тузатиш, маълумотлар узгаришидан энг куп жабр курган мамлакатлар расмийларига вазият хакида маълумот бериш кайд этилган".

Бундан ташкари, 2021 йил 16 сентабрда Жахон банки бизнес юритиш хисоботи буйича куйидаги баёнотни эълон килди. "Жахон банкининг тадкикотлари ишончлилиги жуда мухим. Жахон банки тадкикоти мамлакатларда аник маълумотга асосланган карорлар кабул килишга ёрдам беради ва манфаатдор томонларга иктисодий чора-тадбирлар ва ижтимоий жараёнларни аникрок бахолашга имкон беради. Шунингдек, бизнес юритиш хисоботи хусусий сектор, фукаролик жамияти, академик доиралар, журналистлар ва бошкалар учун глобал муаммолар хакида маълумот олиш учун кимматли восита булди. "Бизнес юритиш" буйича мавжуд барча маълумотларни, жумладан, берилган шархларни, Банк Ижрочи директорлар кенгаши номидан эълон килган хисоботни куриб чикиб, Жахон банки рахбарияти "Бизнес юритиш" хисоботини тухтатиш тугрисида карор кабул килди. Жахон банки хусусий секторнинг ривожланишдаги ролини оширишга ва хукуматларга буни куллаб-кувватловчи тартибга солиш мухитини ишлаб чикишда ёрдам беришга катъий содик колади. Келгусида биз бизнес ва инвестиция мухитини бахолашнинг янгича ёндашуви устида ишлаймиз. Биз ишбилармонлик мухити буйича кун тартибини илгари суриш йулида астойдил мехнат килган куплаб ходимларнинг саъй-харакатлари учун чукур миннатдорчилик билдирамиз ва уларнинг куч ва кобилиятларини янги йуллар билан ишга солишни интиклик билан кутамиз", дейилади баёнотда. "Жахон банки "Бизнесни юритиш" лойихаси тухтатилгандан сунг, бутун дунё буйлаб иктисодиётдаги бизнес ва инвестиция мухитини бахолашга янги ёндашувни шакллантирмокда. Бизнесни фаоллаштириш мухити Business Enabling Environment (БЕЕ) янги лойихасини ишлаб чикиш буйича янгиланишлар булганда, ушбу веб-сайтда эълон килинади. Ушбу веб-сайт бизнес мухитини яхшилашга

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

каратилган курсаткичлар ва ресурсларни эътиборга олишда вактинчалик ягона ойна вазифасини бажаради".

Маълумки, Узбекистон Республикасининг халкаро рейтинг ва индекслардаги урнининг яхшиланиши тугридан тугри инвестицияларни жалб килиш, ишбилармонлик ва инвестиция мухитини янада яхшилаш, хорижий давлатлар ва халкаро ташкилотлар билан самарали алокаларини мустахкамлаш ва мамлакатнинг ижтимоий-иктисодиёт тараккиётини таъминлашга хизмат килади.

Хулоса урнида таъкидлаш жоизки, халкаро рейтинг ва индексларда мамлакатнинг юкори уринларни эгаллаши, дунё давлатлари билан ижтимоий, иктисодий, савдо, инвестиция, хукукий, сиёсий сохаларида эришилган ютукларни акс этишини таъминлаш борасида килиниши лозим булган вазифалар кам эмас.

Халкаро рейтинг хамда индексларда юкори уринларни эгаллаш мамлакатнинг халкаро обруси янада юксалиши билан бевосита боглик. Аммо урганишлар халкаро рейтинг агентликлари томонидан утказилаётган суровларда Узбекистон Республикасининг айрим сохаларда эришаётган ютуклари ва курсаткичлари уз аксини топмаётгани халкаро рейтинг ва индексларда куйи погоналарда колишига сабаб булаётганини курсатади. Халкаро рейтинг агентликлари томонидан эълон килинаётган курсаткичлар халкимиз учун мухим булган сохалар, фаровонлик даражаси билан бевосита богликлиги ушбу рейтинг ва индексларнинг мухимлигини англатади. Урганиш натижалари, айникса, куйидаги рейтинг агентликлари билан янада яхширок хамкорлик килиш лозимлигини курсатади.

Хусусан, Бизнес юритиш осонлиги рейтинги (кичик ва урта бизнес юритиш осонлиги даражасини ифодаловчи унбирта курсаткич, яъни янги иш ташкил килиш, курилишга оид рухсатномалар олиш, электр энергияга уланиш, мол-мулкни руйхатдан утказиш, кредит олиш, миноритар инвесторларни химоялаш, соликларни тулаш, трансчегаравий савдо, шартномаларга риоя килиш механизмлари, банкротлик, мехнат бозорини тартибга солиш осонлиги).

Шунингдек, Иктисодий эркинлик курсаткичи, Инсон тараккиёти индекси, Логистик фаолият курсаткичи, Экологик самарадорлик индекси (The Environmental Performance Index) Йель университети кошидаги Экологик сиёсат ва хукук марказининг аралаш курсаткичи, АКТ ривожланиши индекси, Дунё мамлакатларининг илмий-тадкикот фаоллиги даражасига кура рейтинги (Ушбу рейтингда дунё мамлакатлари илмий-тадкикот фаоллиги курсаткичи хар йили АКШнинг "Science and Engineering Indicators" деб номланувчи Миллий илмий фондининг махсус хисоботи эълон килинади).

Мамлакатнинг инвестициявий жозибадорлигини ошириш, халкаро имиджини янада мустахкамлаш, давлат органларида халкаро рейтинг ва индекслар билан ишлашнинг синовдан утган самарали механизмларини жорий этиш мамлакатнинг баркарор тараккиётини таъминлашга хизмат килади.

Айрим халкаро рейтинг ва индексларда Узбекистон Республикасининг куйи погоналарда эканлиги ижро хокимияти органлари фаолияти самарадорлигини бахолаш мезонлари хамда курсаткичларини халкаро рейтинг ва индекслар билан узвий богликлигини хамда эришилаётган ютуклар тугрисидаги маълумотларнинг халкаро рейтинг ва индексларда тугридан тугри акс этишини таъминлашга эътибор каратиш лозимлигини англатади.

REFERENCES

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

1. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлис ^онунчилик палатаси ва Сенатининг кушма мажлисидаги нуткидан. https://president.uz/

2. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлис ^онунчилик палатаси ва Сенатининг кушма мажлисидаги нуткидан. https://president.uz/

3. https://www.minjust.uz/uz/FAQ/xalqaro-reyting-va-indekslar/?ELEMENT_ID=100404

4. ^онун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 14.07.2018 й., 08.03.2019 й., 06/19/5687/2723-сон. https://lex.uz/uz/docs/3822465

5. https://review.uz/oz/post/ozbekiston-bir-qator-xalqaro-reytinglardagi-oz-ornini-yaxshiladi

6. http://pravacheloveka.uz/uz/news/ayollar-biznes-va-qonun-indeksida-ozbekiston-harakatchanlik-tadbirkor lik-hamda-kochmas-mol-mulklar-kabi-korsatkichlarning-har-biri-boyicha- 100-balldan-toplagan

7. ^онун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 27.03.2020 й., 06/20/5975/0377-сон. https://lex.uz/ru/docs/4751561

8. ^онун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 03.06.2020 й., 06/20/6003/0708-сон. https://lex.uz/ru/docs/4230916

9. Узбекистон Республикаси Президентининг "Янги Узбекистон маъмурий ислохотларини амалга ошириш чора-тадбирлари тугрисида" 2022 йил 21 декабрдаги Фармонга асосан Иктисодиёт ва молия вазирлиги.

10. ^онун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 03.06.2020 й., 06/20/6003/0708-сон https://lex.uz/docs/4838762

11. ^онун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 03.06.2020 й., 06/20/6003/0708-сон. https://lex.uz/ru/docs/4838762

12. ^онун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 24.08.2022 й., 06/22/197/0765-сон. https://lex.uz/docs/4230916

13. ^онун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 03.06.2020 й., 06/20/6003/0708-сон. https://lex.uz/docs/4230916

14. БМТнинг Савдо ва ривожланиш буйича конференцияси (ЮНКТАД) ва Саноатни ривожлантириш ташкилоти (UNIDO) хисоботлари. //https://yuz.uz/news/xalqaro-reyting-va-indekslar-bilan-ishlash-boyicha-respublika-kengashining-yigilishi-otkazildi

15. https://mehnat.uz/uz/news/halqaro-reyting-va-indekslar-bilan-ishlash-buyicha-respublika-kengashining-navbat d agi -yigilishi -utkazildi

16. https://www.norma.uz/uz/qonunchilikda_yangi/halqaro_reyting_va_indekslar_davlat_organl ari_rahbarlarigakpi belgilandi

17. http://isrs.uz/uz/xalqaro-hamkorlik/xalqaro-reyting-va-indekslar-bilan-ishlash-boyicha-respublika-kengashi nin- birinch -tashkiliy-yigilishi

18. https://uzbekembassy.com.my/uzb/news_press/events_in_uzbekistan/xalqaro_reyting_va_in dekslar_bilan_ishlashbuyicha_respublika_kengashining_navbatdagi_yigilishida_2020_yilda _amalga_oshirilgan_vazifalar_muhokama_qilindi.html

19. https://www.gazeta.uz/uz/2022/02/15/economic-freedom-index/

20. ^онун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 26.02.2019 й., 07/19/4210/2666-сон. https://lex.uz/docs/4215422

21. ^онун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 24.08.2022 й., 06/22/197/0765-сон. https://lex.uz/docs/4190706

22. ^онун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 24.08.2022 й., 06/22/197/0765-сон. https://lex.uz/uz/docs/4838762

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

23. https://lex.uz/en/docs/6026692

24. https://insonhuquqlari.uz/uz/news/elektron-hukumat-va-boshqamv-sifati-ozbekistonning-xalqaro-reytinglari -qanchalik-ozgarmoqda

25. https://parliament.gov.uz/uz/events/opinion/34121/

26. https://www.worldbank.org // https://www.gazeta.uz/ru/2021/09/17/doing-business/

27. https://www.worldbank.org/en/news/statement/2020/08/27/doing-business—data-irregularities-statement

28. https://www.worldbank.org/en/news/statement/2021/09/16/world-bank-group-to-discontinue-doing-business

29. https://www.worldbank.org/en/news/statement/2020/08/27/doing-business—data-irregularities-statement

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.