Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОНДА ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИ МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШ ЖАРАЁНЛАРИ ВА УНИНГ УСТУВОР ЙЎНАЛИШЛАРИ'

ЎЗБЕКИСТОНДА ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИ МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШ ЖАРАЁНЛАРИ ВА УНИНГ УСТУВОР ЙЎНАЛИШЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

136
24
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
таълим / инновацион таълим / дидактика / модернизация / таълим технологияси / масофали таълим / вебинар методи / кредит технологияси. / образование / инновационное образование / дидактика / модернизация / образовательные технологии / дистанционное обучение / метод вебинаров / кредитные технологии.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Мирзохид Латифович Шарипов, Интизор Султонбоевна Маматова

Мақолада инновацион таълимнинг мазмун-моҳияти, таълимдаги дидактик тамойиллар, таълим технологияларининг аҳамияти, таълим тизимининг модернизацияси, таълимда масофали ва модул тизимларининг жорий этилиши ҳамда улардаги муаммо ва ечимлар таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ПРОЦЕССЫ МОДЕРНИЗАЦИИ СИСТЕМЫ ОБРАЗОВАНИЯ В УЗБЕКИСТАНЕ И ЕЕ ПРИОРИТЕТЫ

В статье анализируются содержание инновационного образования, дидактические принципы в образовании, значение образовательных технологий, модернизация системы образования, внедрение дистанционных и модульных систем в образовании, их проблемы и пути решения.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОНДА ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИ МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШ ЖАРАЁНЛАРИ ВА УНИНГ УСТУВОР ЙЎНАЛИШЛАРИ»

УЗБЕКИСТОНДА ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИ МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШ ЖАРАЁНЛАРИ ВА УНИНГ УСТУВОР ЙУНАЛИШЛАРИ

Мирзохид Латифович Шарипов

Чирчик давлат педагогика института укитувчиси

Интизор Султонбоевна Маматова

Чирчик шахдр 5-мактаб укитувчиси

Аннотация: Маколада инновацион таълимнинг мазмун-мохдяти, таълимдаги дидактик тамойиллар, таълим технологияларининг ахдмияти, таълим тизимининг модернизацияси, таълимда масофали ва модул тизимларининг жорий этилиши хдмда улардаги муаммо ва ечимлар тахдил килинган.

Таянч сузлар: таълим, инновацион таълим, дидактика, модернизация, таълим технологияси, масофали таълим, вебинар методи, кредит технологияси.

ПРОЦЕССЫ МОДЕРНИЗАЦИИ СИСТЕМЫ ОБРАЗОВАНИЯ В УЗБЕКИСТАНЕ И ЕЕ ПРИОРИТЕТЫ

Аннотация: В статье анализируются содержание инновационного образования, дидактические принципы в образовании, значение образовательных технологий, модернизация системы образования, внедрение дистанционных и модульных систем в образовании, их проблемы и пути решения.

Ключевые слова: образование, инновационное образование, дидактика, модернизация, образовательные технологии, дистанционное обучение, метод вебинаров, кредитные технологии.

PROCESSES OF MODERNIZATION OF THE EDUCATION SYSTEM IN UZBEKISTAN AND ITS PRIORITIES

Abstract: The article analyzes the content of innovative education, didactic principles in education, the importance of educational technologies, modernization of the education system, the introduction of distance and modular systems in education, their problems and solutions.

Keywords: education, innovative education, didactics, modernization, educational technologies, distance learning, webinar method, credit technologies.

Таълим-тарбия воситасида эзгу гоялар, билим ва куникмалар ёш авлодга етказилган ва шу оркали ворисийлик таъминлаб келинган. Аждодларимиз ёш авлодни тарбиялашда тарбия ва таълимни уйгунликда олиб борилишига алохида эътибор беришган. Таълим - билим бериш, малака ва куникмалар хосил килиш жараёни, кишини хаётга ва мехнатга тайёрлашнинг асосий воситаси хисобланади [1;178].

Таълимнинг мазмуни ва мохияти жамиятнинг моддий ва маданий тараккиёти даражаси билан белгиланади. Таълим жамият курилишининг мухим муммоларини хал килиш - жамиятнинг моддий техника базасини яратиш, ижтимоий муносабатларни таркиб топтириш, янги кишини тарбиялашга ёрдам беради. Таълим укувчининг билиш кобилиятини устирувчи асосий омилдир.

Таълим технологияси (ингл. "an educational technology") - таълим (укитиш) жараёнининг юксак махорат, санъат даражасида ташкил этилиши. Таълим технологияси - таълим максадига эришиш жараёнининг умумий мазмуни, яъни, аввалдан лойищалаштирилган таълим жараёнини яхлит тизим асосида, боскичма-боскич амалга ошириш, аник максадга эришиш йулида муайян метод, усул ва воситалар тизимини ишлаб чикиш, улардан самарали, унумли фойдаланиш хамда таълим жараёнини юкори даражада бошкариш [5;23]. Таълим методи - укув жараёнининг мажмуавий вазифаларини ечишга йуналтирилган укитувчи ва талабаларнинг биргаликдаги фаолияти усули булса, таълим методикаси эса муайян укув предметини укитишнинг илмий асосланган метод, коида ва усуллар тизими. Таълим технологиясининг марказий муаммоси - таълим олувчи шахсини ривожлантириш оркали таълим максадига эришишни таъминлашдан иборат.

Таълим тизимининг модернизацияси - жамиятнинг ижтимоий, иктисодий ва маданий эхтиёжларини, унинг малакали кадрларга, шахснинг эса сифатли таълим олиш булган талабини кондириш, таълим тизимини баркарор ривожланишини таъминлаш максадида мавжуд механизмнинг кайта ишлаб чикилиши ёки такомиллаштирилишидир [1;673].

Мазкур модернизация шахсни укитиш ва тарбиялашга оид энг яхши анъаналарни саклаб колган ва бойитган холда мажмуавий характер касб этиб, таълим тизимининг барча сохаларини тула камраб олади ва жамиятда карор топган малакали мутахассисларни тайёрлаш борасидаги эхтиёжни кондиришга хизмат килади. Барча давлатларда булгани каби Узбекистон шароитида хам таълим тизимини модернизациялашда давлат, жамият, махаллий ва ижтимоий ташкилотлар, юкори хамда куйи бошкарув

органларининг урни ва роли, улар уртасидаги узаро бирлик, хамкорлик мухим ахамиятга эга. Замонавий шароитда таълим тизимини модернизациялашнинг устувор йуналишлари куйидагилар саналади:

- электрон ахборот-таълим ресурсларини яратиш;

- укитишнинг мавжуд ва янги технологик шаклларини узаро мувофиклаштириш;

- укув хамда мутахассислик фанлари асосларининг талабалар томонидан мустакиллик узлаштирилиши учун кулай педагогик ва технологик шарт- шароитларни вужудга келтириш.

Хрзирги кунда дунёда масофали укитиш усуллари кенг кулланилмокда. 2020 йилдан бошлаб юртимизда хам ушбу йуналишдаги укитиш методи барча таълим муассасаларида олиб борилмокда. Педагогика фани билимлар сохаси ва ижтимоий амалиёт сохаси каби жахон ривожланиш умумий тенденциялари ва конуниятларига биноан ривожланади. Шунинг учун касбий-педагогик таълим чет эл тажрибаларини урганиш уни илмий тушуниш илгор гоялардан миллий таълим амалиётида фойдаланиш айникса долзарб хисобланади. Шу билан бирга миллий гоялар ва анъаналарда курилган таълим хар доим миллий ривожланиш масалаларига жавоб беришини эсда тутиш керак. Масофали таълим - масофада туриб укув ахборотларини алмашиш воситаларига асосланувчи махсус ахборот таълим мухити ёрдамида таълим хизматлари тупламидан иборат. Масофали таълим ахборот - таълим мухити фойдаланувчилар таълим олиш эхтиёжларини кондиришга мулжалланган маълумотлар узатиш воситалари ахборот ресурслари узаро алокалар протоколлари аппарат - дастурли ва ташкилий-методик таъминотлар системали - ташкилий тупламидан иборат [4;55].

Масофали таълим - укитувчиларга урганилаётган материал асосий хажмини етказиб беришни укитиш жараёнида укитувчилар ва талабларнинг интерактив узаро алокаларини, талабаларга урганилаётган материални мустакил узлаштириш буйича мустакил ишлаш имконини беришни хамда укиш жараёнида уларнинг олган билимларини ва куникмаларини бахолашни таъминловчи ахборот технологиялари туплами. Гарбий Европада олий таълим олиш даражасидан масофали таълим "очик университетлар" деб аталувчи шаклларда амалга оширилади. Миллий очик университетлар куп жихатдан сиртки таълим ташкилий принципларидан фойдаланадилар. Очик таълим асосида - укитувчилар узлари олдиларида турган таълим максадларига эришишга интилиб тула мустакил йуналадиган таълим мухити пухта ишлаб чикилган. Таълимнинг очиклиги принципи куйидагини

англатади: олий укув юртига очик укишга кабул килиши яъни зарур ёшга етишдан ташкари (18 ёш) хар кандай шарт ва талаблардан воз кечиш; укишни очи; режалаштириш яъни курслар системасидан йули билан укиш индивидуал дастурини тузиш эркинлиги; укиш вакти ва суръатларини эркин танлаш яъни бутун йил давомида талабаларни олий укув юртига кабул килиш ва белгиланган укиш муддатларининг йуклиги; укиш жойини эркин танлаш: укув вакти асосий кисмида талабалар укув аудиторияларида жисмонан булмайдилар ва каерда укишни мустакил танлай оладилар.

Вебинар методи. Вебинар усулида дарс семинар ёки конференция Интернет оркали бир вактда хозир булган талабалар билан аудио видео билан жонли олиб борилиб ушбу дарс кейинги фойдаланишлар учун ёзиб олиниши мумкин булса-да бутун укув ёки курс жараёнидаги дарслар ягона платформа доирасида узаро узвий богланмайди яъни алохида-алохида бир марталик дарслар булади дейиш мумкин [4;61].

ХХ асрнинг иккинчи ярмида илмий-техник тараккиёт узининг юксак чуккиларига эришди. Фан техника ва технологиянинг тараккиёти таълим тараккиёти даражаси билан чамбарчас богликлигини эътиборга оладиган булсак таълим сохасидаги халкаро интеграциянинг устуворлиги яккол муаммога айланиб колади. Бу кредит технологияни яратилишини ва кулланишининг долзарблигини белгилайди! Чунки таълим сохасидаги халкаро интеграллашуви энг аввало укув жараёнини кредит технологияси асосида ташкил этишига таянади. Таълим сохасидаги интеграцион жараёнлар илк бор Европада бошланган эди. 1989 йилда Европанинг минглаб талабалари Европа хамжамиятининг ERASMUS (European Community Action Scheme for mobility of University students), TEMPUS ва бошка дастурлари асосида чет элларда тахсил олиш имкониятига эга буладилар. ERASMUS дастури буйича Европа хамжамияти университететлари уртасидаги талабалар алмашинуви схемаси даставвал 145 олий укув юртларини камраб олган эди. ERASMUS дастурининг ютукларидан бири бу Европа университетларидаги укитиш натижаларини узаро тан олиш тизими - (бу) (Europeаn Credit Transfer System ^CTS) ни яратиш синаш ва амалиётга кенг куллаш деб айтиш лозим [4;64].

"Кредит" атамаси ^CTS - credit) - синовдан утди маълум бир курсни укув юртида утганлиги хакидаги гувохнома маъносини англатади. "Кредит - шартли синов бирлиги булиб талабанинг укув фанининг маълум бир кисмини утганлиги хакидаги маълумот беради. Х,ар бир укув фанига маълум микдордаги кредит бирликлари ажратилади. Кредит бирликлари сони

талабаларнинг мехнат сарфига мос холда белгиланади. Талабанинг мехнат сарфи - аудитория машгулотлари мустакил ишлар ва укув режасида кузда тутилган бошка фаолиятларини уз ичига олади. ECTS кредитлари факат аудитория соатлари билан чегараланмасдан талабаларнинг тула юкламасига таянади. Шунинг учун ECTS кредитларини талаба мехнат сарфининг укув фанлари буйича шартли-сонли ифодаси деб хисоблаш мумкин [4;54].

Одатда укув режасидаги фанларга ажратиладиган кредитлар сони 3 га тенг, ундан куп ва кам сонли фанлар хам мавжуд. ЕСТSда кредитлар йигиндиси семестрда - 30 укув йилида - 60 бакалавриатдаги укув даврида -240 ни ташкил этади. ECTS кредитлари барча укув фанларига яъни мажбурий ва талаба танлови асосида фанларга таксимланади. Улар мазкур фан буйича курс лойихалари ва ишларининг мавжудлигини хисобга олишлари зарур. Укув фанига ажратиладиган кредитлар микдори, фаннинг мураккаблигига ва узлаштириш боглик булади. Яъни хар кандай мураккаб фан хам катта микдордаги кредитларга эга була олмайди. Агар мураккаб фан билиш ва тушуниш даражасида узлаштириладиган булса, кам мураккабли укув фани малака даражасида узлаштирилса табиийки охиргисига купрок кредитлар ажратилади. Шунинг учун турли таълим йуналишлари ва мутахассисликлари учун, бир фаннинг узи турли укув дастурларига ва унга мувофик турли мехнат сарфи ва кредитларга эга булиши мумкин. Замонавий укитиш технологияси, олий таълим муасасасининг жихозланганлиги, профессор-укитувчилар таркиби факат даражали, юкори малакали кадрлардан иборат булиши, укитишнинг юкори сифатлари - ECTS учун дастлабки зарурий талаблар хисобланади. ECTS - олий таълимда укув жараёнини ташкил этишнинг демократик тизимининг намунасидир.

REFERENCES

1. «Узбекистон миллий энциклопедияси». Давлат илмий нашриёти. Тошкент. 2014 йил. www.ziyouz.com кутубхонаси.

2. Мирзохид Латифович Шарипов, Нилуфар Махсудовна Кошанова. (2021). Инсон капитали мохияти, унинг давлат ва жамият тараккиётидаги ахамияти. «Academic research in educational sciences». Volume 2. Issue 4. 1259-1268.

3. Л.В.Голиш, Д.М.Файзуллаева. "Педагогик технологияларни лойихалаштириш ва режалаштириш". Т., 2012 йил.

4. М.Т. Жуманиёзова. "Илгор педагогик технологиялар ва уларни амалда куллаш". Т., "А.Авлоний". 2010 йил.

5. ^ Т.Олимов. "Замонавий таълим ва инновацион технологиялари буйича илгор хорижий тажрибалар". Т., 2015 йил.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.