Научная статья на тему '“ЧИЗМА ГЕОМЕТРИЯ ВА МУҲАНДИСЛИК ГРАФИКАСИ” ФАНИНИ ЎҚИТИШДА МОДУЛ-КРЕДИТ ТИЗИМИНИНГ ИМКОНИЯТЛАРИ'

“ЧИЗМА ГЕОМЕТРИЯ ВА МУҲАНДИСЛИК ГРАФИКАСИ” ФАНИНИ ЎҚИТИШДА МОДУЛ-КРЕДИТ ТИЗИМИНИНГ ИМКОНИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

631
66
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
модул-кредит тизими / олий касбий таълим / услубий таъминот / чизма геометрия ва муҳандислик графикаси / ўқитишнинг кредит тизими / режатопшириқ / инновацион технология / мустақил иш / higher vocational education / methodical ware / perspective and shadow projection engineering graphic / credit system education / task list / innovative technology / independent work.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Светлана Орынбаевна Атаханова

Мақолада, ўқитишнинг кредит тизими шароитларида, олий ўқув юртларида таълим бериш сифатини ошириш билан замонавийлаштиришни (модернизациялашни) талаб этувчи ўқитишнинг модулли тизимида, чизма геометрия ва муҳандислик графикасини ўқитишда, янги педагогик инновацион технологияларидан фойдаланиш масалалари кўриб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

MODULE-CREDIT SYSTEM OPTIONS IN TEACHING THE SUBJECT “DRAWING GEOMETRY AND ENGINEERING GRAPHICS”

Тhere is approved the using of new pedagogical innovation technology of modul system in perspective and drawing geometry and engineering graphic demanding modernization, raising quality and teaching in higher education establishments on conditions of credit system education.

Текст научной работы на тему «“ЧИЗМА ГЕОМЕТРИЯ ВА МУҲАНДИСЛИК ГРАФИКАСИ” ФАНИНИ ЎҚИТИШДА МОДУЛ-КРЕДИТ ТИЗИМИНИНГ ИМКОНИЯТЛАРИ»

"ЧИЗМА ГЕОМЕТРИЯ ВА МУХДНДИСЛИК ГРАФИКАСИ" ФАНИНИ УЦИТИШДА МОДУЛ-КРЕДИТ ТИЗИМИНИНГ ИМКОНИЯТЛАРИ

Светлана Орынбаевна Атаханова

Тошкент вилояти, Чирчик давлат педагогика институтининг тасвирий санъат кафедраси укитувчиси svetlana.ataxanova@ gmail. com

АННОТАЦИЯ

Маколада, укитишнинг кредит тизими шароитларида, олий укув юртларида таълим бериш сифатини ошириш билан замонавийлаштиришни (модернизациялашни) талаб этувчи укитишнинг модулли тизимида, чизма геометрия ва мухандислик графикасини укитишда, янги педагогик инновацион технологияларидан фойдаланиш масалалари куриб чикилган. Калит сузлар: модул-кредит тизими, олий касбий таълим, услубий таъминот, чизма геометрия ва мухдндислик графикаси, укитишнинг кредит тизими, режа-топширик, инновацион технология, мустакил иш.

MODULE-CREDIT SYSTEM OPTIONS IN TEACHING THE SUBJECT "DRAWING GEOMETRY AND ENGINEERING GRAPHICS"

ABSTRACT

There is approved the using of new pedagogical innovation technology of modul system in perspective and drawing geometry and engineering graphic demanding modernization, raising quality and teaching in higher education establishments on conditions of credit system education.

Keywords: higher vocational education, methodical ware, perspective and shadow projection engineering graphic, credit system education, task list, innovative technology, independent work.

КИРИШ

Х,озирги вактда таълим жараёнида укитишнинг замонавий методлари кенг кулланилмокда. Укитишнинг замонавий методларини куллаш укитиш жараёнида юкори самарадорликка эришишга олиб келади.

Таълим методларини танлашда хар бир дарснинг дидактик вазифасидан келиб чикиб танлаш максадга мувофик саналади.

Модулли-кредит тизими замонавий таълимнинг энг такомиллашган шакли саналади. Бугунги кунда тараккийпарвар инсоният давлатлар уртасида

ижтимоий, иктисодий, харбий ва маданий сохаларда узаро келишувга эришиш, хамкорликни йулга куйишнинг янгидан янги йулларини излашда давом этмокда. Бинобарин, юкорида айтиб утилганидек, инсониятнинг омон колиши ва ривожланишда давом этишининг ягона чораси иркий, этник, диний зиддиятларга бархам бериш ва узаро бирлик, хамкорлик, хамжихатликка эришишдир.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

ХХ асрнинг иккинчи ярмидан бошлаб барча сохаларда булгани каби олий таълим тизимида хам халкаро хамкорликка эришиш, олий маълумотли, малакали кадрларни тайерлашга ягона ендашувни карор топтириш йулида амалий харакатлар олиб борилмокда. 1954 йилнинг 19 декабрида кабул килинган Европа кенгашининг Европа маданияти конвенцияси хам дастлаб мазкур минтака давлатлари микесида олий маълумотли, малакали кадрларни тайерлашга нисбатан ягона ендашувнинг карор топиши учун замин тайерлаган эди. Хрзирда эса у жахоннинг куплаб мамлакатлари университет (институт, академия)лари фаолиятининг укитиш тизимида ягона малакавий талаблар асосида ташкил этилишида мухим хужжат булиб хизмат килмокда.

Мазкур Конвенция FOялари Европа худудида шахс тафаккурини шакллантиришда куп тилликка асосланиш учун зарур шарт-шароитларни хосил килишдан иборат эди. Конвенцияни имзоловчи томонлар уз худудларида фукаролар томонидан Европа худудида мавжуд булган тиллар, турли миллатларнинг тарихи ва ривожланиш тараккиётини урганиш хамда уз худудида бошкаларга уз тили ёки бошка тилларни ургатиш имкониятини яратиб беришлари зарур эди.

Замонавий Европада ягона касбий таълим маконини яратилиши учун илк кадамлар 1949 йилда куйилди. Худди шу йили асосий максади Болонья жараёни Европада ижтимоий, иктисодий жараенлар кечиши ва бирлигини таъминлашдан иборат булган биринчи халкаро ташкилот - Европа Кенгаши ташкил этилди.

Болонья жараёни ягона Европа олий таълими маконини яратиш максадида Европа мамлакатлари олий таълим тизимининг бир-бирига якинлашиши ва узаро уЙFунлашуви жараенидир. Ушбу жараённинг расман бошланиш муддати 1999 йилнинг 19 июни деб эътироф этилган. Бинобарин, худди мана шу санада 29 мамлакат вакиллари иштирокида Болонья декларацияси имзоланган эди. Айни вактда мазкур тизим узига 1954 йилда Европа Кенгаши томонидан кабул килинган Европа маданияти Конвенциясини ратификация килган (олий давлат

хокимияти органи тасдиклаган) 49 мамлакатдан 47 иштирокчи мамлакатларни камраб олган [6].

Болонья тизимининг асосий максади ижтимоий субъектлар томонидан олий маълумот олиш имконини кенгайтириш, Европа олий таълимининг сифати ва самарадорлигини истикболли ошириш, талабалар хамда укитувчиларнинг харакатчанлиги, фаоллигини ривожлантириш, шунингдек, академик даража ва бошка касбий малакаларнинг мехнат бозорига йуналтирган холда олий таълим муассасалари битирувчиларини иш билан муваффакиятли таъминлашдан иборат. Мазкур тизимни кабул килган мамлакатлар олий касбий таълимни замонавийлаштириш, олий укув юртларининг Европа комиссияси томонидан молиялаштириладиган турли лойихаларда тенг хукуклилик, хамкорлик асосида катнашиш, талабалар ва укитувчиларни узаро академик алмаштириш учун янги имкониятларга эга булмокдалар.

Тизимнинг умумий асослари Болонья шахрида имзоланган декларацияда уз ифодасини топган. Улар куйидагилардан иборатдир:

1. Диплом иловасига кура фукароларни ишга самарали жойлаштириш, Европа олий таълим тизимининг халкаро ракобатга бардошлилигини ошириш имкониятини яратадиган узаро мувофик келувчи академик даражалар тизимни кабул килиш.

2. Икки циклли: тайёргарлик ва битирув таълимига утиш. Таълимнинг биринчи цикли уч йил давом этади. Иккинчи цикл эса магистрлик ва докторлик даражаларини олиш учун йуналтирилади.

3. Кенг куламда талабалар алмашинувини куллаб-кувватлаш учун машаккатли синов бирликларини кайта топширишнинг Европа тизимига утиш. Мазкур тизим талабаларнинг урганиладиган фанларни танлаш хукукига эга булишлари учун имконият яратади. Бунинг учун асос сифатида "Умр буйи таълим олиш" концепцияси доирасида куллаш имконини берадиган тизим -ЕСБТ (Европа синов бирликлари тизими)ни кабул килиш таклиф этилади.

4. Укитувчилар алмашинувини ривожлантириш. Европа худудида ишга сарфланадиган вакт даврини инобатга олган холда укитувчилар ва б. ходимлар алмашувини кенгаштириш. Трансмиллий таълим стандартларини урнатиш.

5. Узаро мос мезон ва методологияларни ишлаб чикиш хамда сифатини таъминлашда Европа хамкорлигини карор топширишга кумаклашиш.

6. Олий таълим муассасасининг таълим сифатини назорат килиш тизимини ишлаб чикиш ва олий укув юртлари талабалари ва ходимлари фаолиятини ташки бахолашга тортиш.

7. Олий таълимда, айникса, укув режаларини такомиллаштириш, олий таълим муассасалариаро хамкорлик, талаба ва укитувчилар алмашинуви ва биргаликдаги таълим дастурлари, илмий тадкикотларни утказишга оид амалий тайергарлик ва уларни олиб бориш борасида зарур европача нуктаи назарларнинг шаклланишига кумаклашиш.

Декларацияга аъзо булиш учун куйидаги дастлабки талаблар куйилади: Болонья декларациясига аъзо давлатларда таълим модул-кредит тизимига асосланади.1989 йилда Европада Европа хамжамиятининг ERASMUS (European Community Action Scheme for mobility of University students) ва TEMPUS каби дастурлар жорий этилди.

2001 йилда 29 та Европа давлатлари таълим вазирлари томонидан Болонья декларацияси имзоланди. Бугунги кунда ERASMUS дастури буйича Европа хамжамияти университететлари уртасидаги талабалар алмашинуви 145 та олий укув юртларини камраб олган. Улар уртасида Европа университетлари таълими натижаларини узаро тан олиш тизими - ECTS (European Credit Transfer System) шакллантирилган. Кредит бирликларининг сони талабалар томонидан сарфланадиган мехнат сарфига мос холда белгиланади. Талабанинг мехнат сарфи - аудитория машFулотлари, мустакил ишлар ва укув режасида кузда тутилган бошка фаолиятларини уз ичига олади. Укув фани (модули)ни урганиш учун талаба томонидан сарфланган умумий мехнат сарфи микдори (аудитория ва мустакил иш соатлари) бир укув йилида 750-800 соатни ташкил этиши лозим.

МУХОКАМА

"Кредит" атамаси (ЕСТS-credit) - "синовдан утди" маъносини англатиб, талабанинг укув юртида маълум бир курс (модул)ни муваффакиятли якунлаганлиги туFрисида маълумот беради.

Модул-кредит тизими - хар бир укув фани (модули)нинг талабалар томонидан маълум микдордаги кредит бирликлари асосида узлаштирилишини таъминловчи тизимдир.Одатда укув режасига киритилган фанлар буйича ажратиладиган кредитлар сони 3 га тенг. Баъзан укув фани учун ажратилган кредит сони 3 тадан куп ёки кам булиши мумкин. Кредитлар барча (мажбурий ва ихтиёрий) танланган укув фанлари буйича таксимланади. Кредитларнинг таксимланишида фан буйича курс лойихалари ва амалий ишларининг мавжудлиги иноатга олинади.

Укув фани учун ажратиладиган кредитлар микдори фаннинг мураккаблиги хамда талабалар томонидан унинг узлаштирилишига боFлик булади. ЕСТSда

кредитлар йотиндиси семестрда - 30 тани, укув йили давомида - 60 тани, бакалавриат даврида эса - 240 ни ташкил этади.

ЕСТS кредит технологиясига утишдан кузланган максад талабаларга хорижда укишни давом эттириш учун олий юртини танлашда шарт-шароит яратиш; муайян давлатдаги мавжуд таълим олиш муддатининг хорижий давлатларда тан олинишини таъминлаш; Европа олий укув юртлари укув режаларини урганиш ва шу асосида укув жараёнини такомиллаштириш; талабалар кобилиятини тула ривожлантириш ва укитишнинг юкори натижаларига эришишдир [4].

Укитишнинг кредит тизимига утиш шароитларида педагогик фаннинг замонавий ютукларини олий мактабнинг хозирги вактдаги амалиётига тадбик этишни амалга ошириш, фанни предмет - услубий даражасида синчиклаб урганишни такозо этади (талаб килади). Узгаришлар бугунги кунда бутун укув жараёнига, укув режаларига, дастурларга, дидактик материалларга, методлар ва укитиш воситаларига тегишлидир. Укув режалари мехнат бозорининг узгарувчан талабларига ва урганувчининг шахсига, унинг фундаментал тайёргарлигига ва инновацион технологиянинг уЙFунлашувига мослашган булиши керак. "Кредит тизимида укитишнинг афзаллиги шундан иборат хисобланадики, бу тизим педагогик махоратни доимий равишда такомиллаштириб боришни, укув жараёни ташкилотчиларининг малакаларини доимий равишда ошириб боришни, илFор тажриба алмашувларини талаб килади" [1].

"Чизма геометрия ва мухандислик графикаси" фани умуммухандислик фанларининг энг асосийларидан бири саналади. Бу фан бакалавр ва кенг профилли (ихтисосли) мухандисларни тайёрлашдаги фундаментал (асосий) фан хисобланади. Дастлабки боскичда, фанни баён этишда, урта мактабнинг геометрия ва чизмачилик фанлари буйича дастурлар билан уЙFунлаштириш максадга мувофикдир. Ишчи дастурларда талабаларнинг индивидуал хусусиятларини, уларнинг тайёргарлик даражаларини, дастурларнинг методик жихатдан мувофиклашганлигини ва янги инновацион технологиялар буйича укитишнинг хусусиятларини эътиборга олиш зарурдир. Максадни куйишга булган кобилиятни ривожлантириш, узининг укув фаолиятини (мехнатини) режалаштиришни ривожлантира олишни уддалаш ва уни мустакил равишда бажариш, уз фаолиятини бахолаш кобилиятини ривожлантириш кабилар мухим рол уйнайди.

Инновацион педагогик технологияларга модулли укитиш технологияси киради [2]. "Чизма геометрия" ва " Мухандислик графикаси" булимларининг барча таркиби бешта модулга ажратилган.

Булимлар буйича укув модуллари. 1- жадвал

Чизма геометрия Мухандислик графикаси

Нукта. ТуFри чизик. График хужжатларни расмийлаштириш

Текислик. Текисликнинг бош чизиклари Тасвирлар. Куринишлар. Киркимлар. Кесимлар.

Сиртлар Ажраладиган ва ажралмайдиган бирикмалар.

Сиртларнинг кесишуви (кесишиши) Буюмлар. Буюмнинг турлари. Эскизлар.

Сиртларнинг кесилган жойлари ИиFиш (СБ) ва умумий куриниш (ВО) чизмаларини укиш ва деталлаштириш

Мавзу буйича укув модули схематик тарзда куйидагича булади:

Диалог (сузлашув) кисми

1- расм. Укув модулининг тузилиши

Кириш кисми сух,бат куринишида утказилади ва у умумий модул тузилишининг 10% ини эгаллайди. Бунда максад ва фаолият мотивациясини аник ва саводхонлик билан куйиш талаб килинади, чунки максад, бу -фаолиятнинг тизимни шакллантирувчи тамойилидир. Максад барча модулга (машFулот блокларига) куйилади ва талабаларга тушунарли тарзда баён этилади. Модулнинг максадини тушунишгач, талабалар кандай натижаларга эришишларини тушунишлари лозимдир. Х,ар бир модулни урганиш натижалари буйича график иш бажарилади. МашFулотларда олинган маълумотлардан ташкари, талабалар ахборотларнинг купчилик кисмини укув, услубий кулланмаларни ва маълумотномаларни укиб - урганиш жараёнида олишлари керак булади. Демак, укитишнинг режалаштирилган натижалари энг мухдмларини уз ичига олмоFи керакдир, бунинг ичига талабалар эгаллаши лозим булган фаолият усуллари (турлари) х,ам киради. Фаолият мотивацияси учун режа - топширик, укув ютукларини бах,олаш мезонлари, муваффакияти (яхши натижаси) буйича тенглаштириш, укитишнинг индивидуал хдракат йулини (траекториясини) танлашдан фойдаланилади.

Диалог (сузлашув) кисми умумий модул тузилишининг 80% ини эгаллайди, бунда диалогик (сузлашув) мулокотини таъминловчи укитишнинг фаол ва уз кимматига эга булган мукаммал технологияси танланади. Бунда укув масаласининг мазмунига эмас, балки уни ечишнинг усулларига урFу берилади.

Шуни алохида таъкидлаш лозимки, бу жараёнда укитувчи, худди илгаригидек, талабага ахборот берувчи манба булиб эмас, балки талабани изланишга ундовчи рухий манба сифатида ахборотни олишда ташкилотчи сифатида булади. Амалий машFулотларда талабаларнинг аклий фаолиятини раFбатлантирувчи укитишнинг куйидаги янги технологияларидан фойдаланилади:

- жамоа шаклида - фикрлар хужуми ёки "аклий хужум", дискуссия (мунозара, бахслашув), такдимот, хабар беришлар, ишбилармонлик уйини, кичик гурухларда ишлаш;

- индивидуал шаклда - тестлар билан ишлаш, метрик ва позицион масалаларни ечишда мустакил ишлар, график ясашлар талаб килинмаганда блоклар билан ишлаш, аммо бунда чизмаларни диккат билан "куриб чикиш"га ва улардаги булган ахборотларни солиштиришга ургатилади.

Бундай технологияларни куллашнинг асосий натижалари - талабалар томонидан биргаликдаги ишлашнинг (мехнатнинг) кимматлигини англаш ва тушуниб етиш, юзага келган муаммоларни (масалаларни) ечишни ташкил этиш ва режалаштиришни амалга оширишдир. Шуни таъкидлаш мумкинки, таълим жараёнида ташаббус курсатадиган ва унинг боришига таъсир килиш имконига эга булган талабалар, сунгги натижада, келажакдаги мутахассиснинг куплаб ажойиб сифатларига эга буладилар. Улар уз укишлари учун доимо масъул буладилар, билим олиш фаолиятида ижодий илхом туплайдилар, масалаларни ечиш учун чукур мулохазалик билан макбул (оптимал) стратегияларни танлайдилар, хамкорликка ва биргаликдаги фаолиятга мойил буладилар. Бунда кушимча натижа - ахборот билан эркин ишлашни уддалашдир.

Фикрлар хужуми ёки "аклий хужум" янги материални урганишда ёки утилганларни умумлаштиришдаги суроклашда кулланилади. Бу методнинг максади, авваломбор, укув масаласини ёки муаммосини талабаларнинг ижодий фикрларини бирлаштириш воситасида хал килиш (ечиш), хар бир талаба уз фикрини кушиш имконига эга булганда, "жамоавий аклни" яратиш хисобланади. Бу методнинг асосий фаркланувчи узига хос хусусияти талабаларнинг ташаббускорликлари хисобланади, бу ташаббускорликни укитувчи ёрдамчи -шерик позициясида (ролида) туриб талабаларда кизикишни янада орттиради. Укитиш ва ургатишнинг бориши ва унинг натижаси жараённинг барча иштирокчилари учун шахсий ахамият касб этади. Методни кулланишнинг иккинчи даражали максади хамкорлик килишни уддалаш, сухбатдошини тинглашни уддалаш, жамоавий карор кабул килишни аргументлар асосида ишонтириш булиши мумкин.

Дискуссия (мунозара, бахслашув), такдимот, хабар беришлар талабаларнинг билимларини текширишда, Интернет тармоFидан ва бошкалардан янги ахборотларни етказишда кулланилади. Талабаларга уз билимларини ва ютукларини курсдошларига (тенгкурларига) ахборот сифатида бериш имкони берилади. Ахборот беришлар 3 - 4одамдан иборат кичик гурухларда тайёрланади. Бундай метод "кучсиз" талабанинг "кучли" талаба олдидаги булган ишончсизлигини йукотади. Бунда иккинчи даражали максад булиб нутк устириш, "Мен - концепция" тарбияси, узига узи бахо беришни уддалашни ривожлантириш кабилар булиши мумкин. Бу методдан фойдаланиш укитувчи учун суров утказишни жадаллаштиришда мухим рол уйнайди, шунинг учун хар бир модулнинг сунггида машFулотларда урганилаётган материални мустахкамлаш учун утказилади. Биринчи навбатда муваффакиятга эътибор берилади, "яхши " ва "аъло" бахолар мезонларини хабар етказиш эътиборга арзийди, бу ахборот жавобларнинг туликлигини, айтилган фикрларнинг туFрилиги ва аниклигини ифода этади ва б.

"Мухандислик графикаси" курсини урганиш чизма геометриянинг назарий материалларига хамда меъёрий хужжатлар, КДЯТ (КОНСТРУКТОРЛИК Х,УЖЖАТЛАРНИНГ ЯГОНА ТИЗИМИ) нинг давлат стандартларига асосланади. Мухандислик графикасининг асосий масалалари тегишли модуллар буйича йул - йурик курсатиш (йуналтирувчи) маърузалари шаклида баён этилади. "Умумий куриниш чизмаларини укиш ва деталлаштириш" модулини урганишда, амалий машFулотларда ишбилармонлик уйини утказилади. Бундай машFулотларнинг максади - график, конструкторлик ва технологик ихтисосликнинг мураккаб муаммоларини тахлил килиш ва ечишни уддаламокдир, реал лойихавий шароитларга якин булган ишлаб чикаришда хамкорлик тажрибасини эгаллашдир, бунда хар бир талаба маълум бир иш хажми учун масъул булади, талаба узини шахс сифатида эътириф этиш хиссини туяди, олдинга куйилган максадга интилиш, вазифаларни уддалаш учун ижодий фикрлашнинг мухимлигини тушуниб етади. Ишбилармонлик уйини укитувчининг авторитар (якка хокимлик) фаолиятига мулжалланмаган. Етакчи конструкторлар орасидан бош конструктор танлаб олинади, у жамоавий карор кабул килади ва жавобгар хисобланади, топширикларни бажариш муддатини белгилайди, ижрочиларга функционал вазифаларни таксимлайди.

Замонавий укитиш тизимининг характерли жихатларидан бири шуки, унда талабаларнинг мустакил равишдаги ишига алохида урFу берилади, бу эса мутахассисни "бутун умр" укиб - урганишга чорлайди. График модуллар учун топшириклар учта даражада ишлаб чикилган, улар узаро мураккабликлари

билан, уларни бажариш учун ажратилган аудитория соатлари билан фарк килади, хамда бунда урганувчиларнинг тайёргарлик даражалари хам хисобга олинади. Масалан, "Мухандислик графикаси" булими буйича биринчи график модул "ГЧ - Геометрик чизмачилик" деган номда юритилади.

Биринчи даража киялик, конуслик, туташма, улчамлар куйиш каби тушунчалар хакидаги билимларни уз ичига олиши мумкин. Иккинчи даража график материалларни белгилашга кушимча материалларни, стандарт шрифт билан ёзувларни бажаришни уз ичига олади. Учинчи даража эса машFулотларда куриб чикилмайдиган, балки талабаларнинг узлари мустакил урганишлари учун уларга такдим этиладиган булимларни уз ичига олади, мисол учун, лекало эгриликлари. Бажарилган топшириклар танланган бошлаетич даражадан бошлаб бахоланади. Топширикларнинг биринчи даражаси, график тайёргарлигининг базавий даражаси етарлича булмаган кучсиз талабага мулжалланади. Топширикларнинг иккинчи даражаси эса, фан буйича дастурий материални узлаштириш учун зарурий билим, эплай олиш (уддалаш) ва куникмаларнинг минимал даражадаги мазмунига мос келади. Учинчи даража эса укув материалини чукур урганишга ёрдам беради.

НАТИЖАЛАР

Укитишнинг кредит тизими укув - услубий ишни янгича тузишга, узганувчиларнинг мустакил ишлаш ролини кучайтиришни такозо этади, мустакил ишнинг мухимлиги иккиланишларни келтириб чикармайди, аудитория машFулотларининг хажмини максадга мувофик (рационал) кискартириш ва мустакил ишга утишга урFу бериш оркали урганувчиларда узи укиб - урганиш, узини ривожлантиришга булган кобилиятни тарбиялашга, эркин танкидий фикрлаш куникмаларининг шаклланишига туртки булади.

Чизма-график фанини урганишда ахборот (информацион) технологиялардан фойдаланиш янги топширикларни киритиш учун юкори имкониятларни беради. Бу топшириклар талабаларнинг индивидуал кобилиятларини хисобга олган холда, фаннинг барча мавзуларини камраб олади. Улардаги фазовий фикрлашнинг ривожланиш даражаси, геометрик, график ва компьютерсохасидаги тайёрланганликларини назарда тутади. Бу ерда хам индивидуал ёндошув зарур булади. Баъзи бир талабаларга индивидуал топшириклар микдори максимал холда булиши мумкин, бошка талабалар учун эса икки улчамли график редакторлари билан ишлаш куникмаларини шакллантириш учун тренинг машклари керак булади.

Топширикларнинг "интеллектуал" юкланганлиги шундай булиши лозимки, бунда урганувчида компьютерда ишлаш эхтиёжи хосил булиши лозим, у масалани ечишнинг алохида боскичларини тушуниб етиши (фахмлаши) ва оптимал вариантни танлашни англаши керак, маълумотнома ва укув адабиётларига мурожаат этиш ва унинг тасарруфида булган таъминот турларини максимал фойдаланишда якуний натижага булган харакатлари "траекторияси" шаклланмоFи лозим [3]. Шунинг учун, компьютер графикаси "Чизма геометрия ва мухандислик графикаси" фанини урганишда якунловчи (охирги) боскич хисобланади.

Укув модулининг учинчи кисми якунловчи хисобланади. Назорат тадбирлари бажарилган график модулнинг химояси одатда фан буйича имтихонда якуний тестлардан фойдаланиш оркали OFзаки характерда булади. График модулларнинг (уйга топширикларнинг) химояси ва такдимоти уларнинг туFри бажарилганлигини текшириш максадида гурухли шаклда ёки индивидуал холда булиши мумкин, утилган материални умумлаштиришни ва уни очик такдим этишни уддалаш, курснинг мавзулари орасида мантикий боFликликни кузатиш керак булади. Натижалар эса талабаларни укитишни режалаштириладиган натижаларнинг улар эришган долзарб даражаси буйича таксимлашни уз ичига олади. Муваффакияли булишликнинг одатий кузатуви асбоби - бу кесимлар матрицасидир.Талабалар билимини текшириш ва бахолашнинг кандай амалга оширилганлигига караб, унинг айнан бир хиллиги, талабанинг узлаштиришига, шунингдек педагог фаолиятининг натижадорлигига боFликдир [5].

Билимлар кесими матрицаси. 2 - жадвал

Гурух / руйхат Фан / булим График модул химояси Якуний назорат

жорий назорат

А 1 1 0 1 1 1 2 1 1 1 1 1 1 1 1

Б 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0 2 2 1 1 2

В 0 1 1 1 1 1 2 1 1 1 1 1 1 1 1

0 - кесимдаги муваффакиятсизлик;

1 - билим, куникма, малакаларнинг умумий даражаси ютуFи (БКМ);

2 - юкори даража.

Якуний назоратнинг барча маълумотлари позитив тажрибани ажратиш йули билан тахлил килинади ва келажакда тузатилади (туFриланади). Юкори даражага эга булган талабалар "Чизма геометрия ва мухандислик графикаси" фани буйича Олимпиада мусобакасига куйилади.

YMyMHH KOÖHHHtfraap, ^ao^HflTHUHr y^urum э^емент^арн, Sunum ^ao^H^THHHHr KOMnoHeffraapu Ba a^^HH Ta^puöa gapa^anapu y^yB - H^ogufi ÖH^nm ^ao^Htfraga HaMoeH Öyragu, yrapHHHr Öup - Öupura HHCÖaTaH y3apo xapaKaTga Ba y3apo Tatcup^amyBga Synumu 3 - ^agBanga KemupunraH.

Модул боскичи Модулнинг тузилиши Укитувчининг фан — услубий фаолияти Талабалар фаолиятининг укитиш элементлари Билиш фаолиятининг компонентлари Аклий тажриба даражалари

1-боскич Кириш кисми лаксадни куйиш, аник натижалар руйхати ва фаолият дастури хакида такдим этиш; -баён этишнинг макбул шаклини танлаш, калит сузли таянч схема ва конспектларни яратиш Сухбат -модулга кириш, унда бошлангич ахборот ва асосий маълумотлар урганилади; -индивидуал таълимий харакат йулини такдим этишни ташкил этиш Когнитив тажриба (ахборотни кайта ишлашни таъминловчи тажриба).

2-боскич Диалог (сузлашув кисми) - фаол ва уз кимматига эга булган технология асосида укитишнинг фаол шаклларини танлаш, улар БКМни шакллантириш, урганиш, мустахкамлаш имконини беради Жамоавий иш: 1. аклий хужум 2. бахс-мунозара 3. хабар бериш 4. такдимот 5. ишбилар-монлик уйини -ишнинг муаммоли сохасини белгилаш; -танланган муаммоли сохадан асосий тушунчаларни ажратиш; -масалаларни ечиш алгоритмларини яратиш; -ахборотни интернетдан излаш; -шахсий интеллектуал сифатларни ва уз интеллектуал фаолияти сифатини бахолаш; -коммуникатив кобилиятга эга булиш, командада ишлашни уддалаш, узгаришларга мослашиш; Метакогнитив тажриба (уз интеллектуал фаолиятини онгли равишда бошкариш ва назорат килиш имконини берувчи тажриба)

Индивидуал иш -билимларни мустакил эгаллаш куникмаларига эга булиш; -максадни белгилаш кобилиятлари; -диагностик тестлар билан ишлаш (билимлар кесими).

3-боскич Якуний кисм -урганувчилар-нинг турли кобилиятларини хисобга олувчи уч даражали тест топширикларини ишлаб чикиш; - якуний тест ва олимпиада учун материалларни тайёрлаш. Билимларни назорат килиш -"тахлил" ва "синтез"ларга назорат топширикларини бажариш; -эгаллаган билимларини келажакда инновацион технологияларга трансформация килишни уддалаш; -тахлил килиш куникмаларига эга булиш; -иш натижаларини умумлаштириш ва конкретлаш тириш ва таассуротлар билан алмашиш; - олимпиадада иштирок этиш.

"Чизма геометрия ва мухандислик графикаси" фанининг узига хос хусусиятларини хисобга олган холда, аклий тажриба даражаси буйича тахлил мазмуни натижалари куйидаги хулосаларни чикариш имконини берди:

1. Когнитив тажрибани бойитиш учун талабалардан тегишли уддалай билишни (эплай олишни) талаб этилади, шундай экан, демак уларни бошла^ич паллада турли хил тестлардан фойдаланиб ва укиш жараёнида шакллантириш ва чукурлаштириш лозим булади.

2. Интеллектуал назоратнинг таркибий элементлари булиб максадни куйиш кобилиятлари, узининг интеллектуал сифатларини бахолаш, назоратни амалга оширишни уддаламок ва узининг интеллектуал фаолиятини онгли бошкариш хисобланади, бу аклий фаолиятнинг мета когнитив тажрибасини ташкил этади.

3. Укув жараёнида талабаларнинг БКМ (билим, куникма, малака)ларини шакллантириш, аклий тажрибасини бойитиш учун укув режасини талабага индивидуал таълим траекториясини (харакат йулини) тузиш имконини бериш билан ташкил этиш зарурдир.

ХУЛОСА

Хулоса урнида шуларни таъкидлаш лозимки, кредит - модул тизимида укитиш усули укитувчи ва талаба орасидаги узаро таълимий муносабатларнинг доимий ривожланишини таъминлайди. Айникса талабанинг уз устида мустакил равишда ишлаш эхтиёжини кучайтиради ва унинг мустакил шахс булиб шаклланишида мухим ахамият касб этади.

REFERENCES

1. Основы кредитной системы обучения в Казахстане - С.Б. Абдыгаппарова, Г.К.Ахметова, С.Р. Ибатуллин, А.А. Кусаинов, Б.А. Мырзалиев, С.М. Омирбаев; -Алматы.: Казахстанский национальный университет, 2004.

2. М.И. Дьяченко, Л.А Кандыбович - Психология высшей школы. Особенности деятельности студентов и преподавателей ВУЗов. Минск: Издательство БГК.1999

3. В. Большаков - Инженерная и компьютерная графика. Учебное пособие. СПб.: БХВ - Петербург, 2004.

4. Утёмов В.В., Зинковкина М.М., Горев П.М. 3. Педагогика креативности: прикладной курс научного творчества / Учеб.посбоие. -Киров: АНОО "Межрегинальный ЦИТО", 2013. - 212 с.

5. Orinbaevna, A. S., Mukhamatsultonovna, M. I. & Sergeevich, P. D. (2020). Psychological and pedagogical problems of spatial thinking development in drawing lessons. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences, 8 (1) Part II, 1-5.

6. Ornbaevna, A. S. (2020). Descriptive geometry and modern possibilities in the process of studying it. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences, 8 (11), 9094.

7. Sultanov Xaytboy Eralievich, Ataxanova Svetlana Orinbayevna, Xalilov Ruslan Shavkatovich. The importance of exhibitions and competitions in organizing fine art clubs in schools. (2020). Journal of Critical Reviews, 7 (15), -p. 2519-2523.

8. Achilov Nurbek Norboy o'g'li (2020). Pedagogical and psychological fundamentals of formation of space imagination and creative ability in students. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences, 8 (4), Part II, 38-40.

9. Nurbek, N. N. (2020). Maktablarda chizmachilik darslarini o'qitish mеtоdlari va ularni tashkil qilish prinsiplari. Academic Research in Educational Sciences, 1 (3), 280-286.

10. Султанов Х. Э., Худайбердиев П. У., Собиров С. Т. Непрерывное образование в Узбекистане как требование времени // Педагогика «Молодой учёный». № 4 (138) . Январь, 2017.-с.385-388;

11. Султанов Х.Э., Анкабаев Р.Т., Хасанова Н., Чориева Н. Инновационные методы обучения на занятиях по изобразительному искусству "Актуальные вопросы современнной педагогики" Халкаро илмий конференцияда (Самара, март 2017 й.) 103105 б.;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

12. Маърифхужаева Н.К., Юнусова К.Х,., Султанов Х.Э. Устоз - шогирд анъанаси бардавом: анъана янги куринишда (Педагогик таълим инновацион кластери) /СБОРНИК ДОКЛАДОВ Международный научно-технический конференции "Проблемы и решения интеграции изобразительного искусства и инженерной графики с другими дисциплинами" Андижон-2020//-248-251б.

13. Ismatov Ulfat Shuhratovich, Sultanov Xayitboy Eraliyevich, Sobirov Sarvar Tursunmurotovich. Illustration and the Influence of Illustrator on Children's Understanding of Fairy Tales and Works of Art in Books/ International Journal of Psychosocial Rehabilitation ISSN: 1475-7193// Vol. 24, Issue 05, 2020\4: -р. 3526-3533;

14. Sultanov Khaytboy Eralievich, (2020) THE IMPORTANCE OF A CLUSTER IN ACHIEVING EFFICIENCY OF EDUCATIONAL QUALITY. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences Vol. 8 No. 11, ISSN 2056-5852: Page 8689;

15. Abduxamidov, S. M., & Shadiyev, A. Y. (2020). Milliy qadriyatlar qadr topgan maskan.

Maktab va hayot, 2(1), 25-26.

16. Achilov T., Shadiyev A., & Hayitboyeva S. (2019). Activities in Decision of Healthy Life. International Journal of Progressive Sciences and Technologies, 17(2), 140-143.

17. Eraliyevich, S. X., Orinbayevna, A. S., & Shavkatovich, X. R. (2020). THE IMPORTANCE OF EXHIBITIONS AND COMPETITIONS IN ORGANIZING FINE ART CLUBS IN SCHOOLS. JOURNAL OF CRITICAL REVIEWS, 7(15), 2519-2523.

18. Khamidov, J. A., & Sayidova, M. X. (2020). About Some Forms, Methods Of Labor Education Of Younger School Children. International Journal of Research, 07(04), 375-378.

19. Lukhmanov, D. B., & Khaydarov, M. E. (2019). People's Labor Traditions in The Processof Labor Preparation for Schoolchildren. International Journal of Psychosocial Rehabilitation, 24(09), 2405-2412.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.