Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОНДА СПОРТНИ РИВОЖЛАНТИРИШ СТРАТЕГИЯЛАРИНИ ИШЛАБ ЧИҚИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ'

ЎЗБЕКИСТОНДА СПОРТНИ РИВОЖЛАНТИРИШ СТРАТЕГИЯЛАРИНИ ИШЛАБ ЧИҚИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
38
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ / СПОРТ МЕНЕЖЕРИ / ОММАВИЙ СПОРТ / СПОРТ ИНФРАТУЗИЛМАСИ

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Тилляходжаев А.А., Нарзиев Ж.П.

Ушбу мақолада Ўзбекистонда спортни ривожлантириш стратегияларининг асосий жабҳа ва йўналишларини шакллантириш ўзига хос хусусиятлари ҳамда уларнинг амалий аҳамиятини ёритишга бағишланган бўлиб, унда спорт менежер ва мураббийларининг касбий фаолиятини оқилона ташкил этиш, уларнинг билим ва тажрибасини ошириш йўналишлари ўз аксини топган. Шу билан бир қаторда тадқиқотда спорт иншоотлари билан боғлиқ бўлган муаммолар ва тўсиқларни бартараф этиш йўллари ҳамда уларнинг фаолиятини самарали ташкил этиш бўйича фикр мулоҳаза, таклиф ва тавсияларга катта эътибор берилган.Данная статья посвящена особенностям и практическому значению формирования основных аспектов а также направлений стратегий развития спорта в Узбекистане. В статье также расмотрены вопросы национальной организации профессиональной деятельности спортивных менеджеров и тренеров, повышения их знаний и опыта. Вместе с тем в исследовании большое внимание уделено проблемам, преградам и путям их предотвращения, а также эффективной организации деятельности спортивных сооружений, на основании которых предложены определенные рекомедации.This article is devoted to the formation of the main fronts and directions of sports development strategies in Uzbekistan. The peculiarities and coverage of their practical significance, which are reflected in the directions of rational organization of professional activities of sports managers and coaches, improvement of their knowledge and experience. Along with this, the study focuses heavily on feedback, suggestions and recommendations on ways of overcoming problems and obstacles associated with sports facilities as well as effective organization of their activities.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОНДА СПОРТНИ РИВОЖЛАНТИРИШ СТРАТЕГИЯЛАРИНИ ИШЛАБ ЧИҚИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ»

Жисмоний тарбия ва спортнинг тиббий-биологик ва ижтимоий-психологик асослари

Медико-биологические и социально-психолгические основы физической культуры и спорта

жамоа уйинчиларидан бериладиган зарбаларни кай-таришлари лозим булади. Уйиг шиддати жуда юкори темпда утади. Уйин давомийлиги 18-20 дакика булиб, уйинчиларга дам олиш учун имконият берилмайди (3-расмга каранг).

Хулоса. "Polar Team System 2" ёрдамида аэроб шид-дат (VO2max) омили буйича футболчиларнинг функционал тайёргарлигини аниклаш осонлиги айникса ОКК (организм кислород карзи) ва аэроб шиддатни тезкор бадолаш, шунингдек, ЮКСни 5 та шиддат зоналари буйича таксимлашда бундай ташхислаш усулининг самарадорлигини оширади. Футболчилар максимал ЮКС нинг уртача курсаткичи 173 зарба/дакикани ташкил этиб, бунда максимал имконияти 94,7% етди.

Чукурлаштирилган ихтисослик боскичида футболчиларнинг жисмоний тайёргарлиги бадолаш дамда машгулот шиддатини мусобака шиддатига мослашти-риш максадида 8*8 комбинацион уйинини кулланилди. Натижасида машгулотларнинг шиддати 3 -аэроб шиддат зонасида 2 дакика 50 сонияга (10,5 %), 4- аэроб шиддат зонасида 1 дакика 20 сонияга (5,3 %) ва 5- аэроб шиддат зонасида 1 дакика 16 сонияга (3,6 %) етказилди.

Адабиётлар:

1. Узбекистан Республикаси Президентининг 2019 йил 4 декабрьдаги "Узбекистонда футболни ривожлантиришни мутлакр янги боскичга олиб чикиш чора-тадбирлари т>трисида" ПФ-5887-сонли Фармони. Конун хужжатлари маъ-лумотлари миллий базаси, 06/19/5887/4116-сон. https://ex.uz/dccs/4631208.

2. Акрамов Р.А. Методика обучения и совершенствования тактики прессинга юных футболистов 12-18 лет/ Методическая разработка. - Т.: ДЮСШ футбольного клуба "Бунёдкор", 2014. - 55 с.

3. Венчерова Н.Н., Комиссарова Е.Н., Клюс Ю.А., Родичкин П.В. Конструирование физкультурной оздоровительной занятий для юношей с учетом показателей соматотипа и состава тела// Журнал Теория и методика физической культуры1. - Москва, 2020. - №1. - С. 49-50.

4. Жилкин А.И., Кузьмин В.С., Сидорчук Е.В. Легкая атлетика: учеб. пособие для студентов высш. пед. учеб. заведений. - М.: Академия, 2003. - 464 с.

5. Исеев Ш.Т., Комилов Ж.К. Планирование подготовки футболистов в годичном цикле/ Методическое пособие. - Т.: УзГУФКС, 2016. - 117 с.

6. Исмагилов Д.К. Инновационные технологии подготовки юных футболистов групп начальной специализации/ Учебно-методическая пособия. - Т.: УзГУФКС, 2015. - 80 с.

7. Кайпов Н.А. Оптимизация тренировочных воздействий в системе подготовки юных футболистов на этапе начальной подготовки. Дис. ... канд. пед. наук. - Т.: УзГУФКС, 2005. - 168 с.

8. Кошбахтиев И.А. Управление подготовкой футболистов/ Методическое пособие. - Т.: УзГУФКС, 2001. - 124 с.

9. Курбанов О.А. Методика совершенствование ударов по мячу головой юньк футболистов. Дис. ... канд. пед. наук. - Т.: УзГИФК, 2005. - 168 с.;

10. Майпас И.Е. Программирование тренировочных нагрузок юных футболистов на этапе начальной подготовки. Автореф. дис. ... канд. пед. наук. - Т.: УзГУФКС, 2004. - 24 с.

11. Махамаджанов Ф.Р. Подготовка юных футболистов с учетом возрастных особенностей. Автореф. дис. ... док. фил. пед. наук. (PhD). - Чирчик: УзГУФКС, 2019. - 55 с.

12. Нуримов З.Р. Обоснование эффективных совершенствование групповых тактических действий квалифицированны« футболистов. Автореф. дис. ... канд. пед. наук. - Т.: УзГУФКС, 2004.

13. Озолин Н.Г., Воронкин В.И., Примаков Ю.Н. Легкая атлетика: учебник для институтов физической культуры// 4-е изд. - М.: ФиС, 1989. - 671 с.

14. Платонов В.Н. Периодизация спортивной тренировки. Общая теория и её практическое применение. - Киев: Олимпийский литература, 2013. - 624 с.

15. Эрдонов О.Л., Эркинов Ш.Ш. Научно-обоснованные методы подготовки футболистов на этапе углублённой специализации. Учебное пособие. Т.: "Fan va texnologiyalar nashriyot-matbaa uyi", 2021.- 68 c.

16. Эркинов Ш.Ш., Шукурова С.С., Акрамов Б.Н. и др. Анализ взаимосвязи параметров состава тела с параметрами скоростных качеств у футболистов на этапе углубленной специализации / // Человек. Спорт. Медицина. - 2021. - Т. 21, № S1. - С. 38-44. DOI: 10.14529/hsm21s106

17. Erkinov, Shokhrukh (2020) "Correlation analyze of body components and speed performance of young footballers," Eurasian Journal of Sport Science: Vol. 1: Iss. 1 , Article 1. Available at: https://uzjournals.edu.uz/eajss/vol1/iss1/1

18. Kiely J. Planning for physical performance: The individual perspective: Planning, periodzation, prediction, and why the future ain't what it used to be!/ Chapter 10: Performance Psychology. - United Kingdom: Elsevier Inc., 2011. - pp. 139-160.

19. Simona F., Cristian G. Study Regarding the Speed Analysis on Approach at Junior III, Pole Vault Salt. Procedia// Procedia Social and Behavioral Sciences. - Elsevier, 2015. - Vol. 197. - pp. 426-429. doi: 10.1016/j.sbspro.2015.07.160

Муаллиф билан богланиш учун:

azizbarca@mail.ru

Икгисодиёт фанлари буйича фалсафа доктори (PhD), доцент А.А. ТИЛЛЯХОДЖАЕВ1 И^тисод фанлари номзоди, доцент ЖП. НАРЗИЕВ1

Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, Чирчи^ шадри, Узбекистон

УЗБЕКИСТОНДА СПОРТНИ РИВОЖААНТИРИШ СТРАТЕГИЯААРИНИ ИШААБ ЧЩИШНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТААРИ

Аннотация

Annotation

Данная статья посвящена особенностям и практическому значению формирования основных аспектов а также направлений стратегий развития спорта в Узбекистане. В статье также расмотрены вопросы национальной организации профессиональной деятельности спортивных менеджеров и тренеров, повышения их знаний и опыта. Вместе с тем в исследовании большое внимание уделено проблемам, преградам и путям их предотвращения, а также эффективной организации деятельности спортивных сооружений, на основании которых предложены определенные рекомедации.

Ушбу маколада Узбекистонда спортни ривожлантириш стратегияларининг асосий жабха ва йуналишларини шакллантириш узига хос-хусусиятлари хамда уларнинг амалий ахамиятини ёритишга багишланган булиб, унда спорт менежер ва мураббийларининг касбий фаолиятини окилона ташкил этиш, уларнинг билим ва тажрибасини ошириш йуналишлари уз аксини топган. Шу билан бир каторда тадкикотда спорт иншоотлари билан боглик булган муаммолар ва тусикларни бартараф этиш йуллари хамда уларнинг фаолиятини самарали ташкил этиш буйича фикр-мулохаза, таклиф ва тавсияларга катта эътибор берилган.

Калит сузлар: жисмоний тарбия, спорт, спорт менежери, оммавий спорт, концепция, спектр, спорт инфратузилмаси, стратегия.

This article is devoted to the formation of the main fronts and directions of sports development strategies in Uzbekistan. The peculiarities and coverage of their practical significance, which are reflected in the directions of rational organization of professional activities of sports managers and coaches, improvement of their knowledge and experience. Along with this, the study focuses heavily

Экономика и менежмент образования

Ключевые слова: физическое воспитание, спорт, спортивный менеджер, массовый спорт, концепция, спектр, спортивная инфраструктура, стратегия.

on feedback, suggestions and recommendations on ways of overcoming problems and obstacles associated with sports facilities as well as effective organization of their activities.

Keywords: Physical education, sports, sports manager, mass sports, concept, spectrum, sports infrastructure, strategy.

CM CM

о

CM

ro та t

0 Q. w

1

Долзарблиги. Хрзирги бутун дунё пандемия шаро-итида булиб турган даврда дунёнинг барча давлатлари адолини жисмоний тарбия ва оммавий спорт билан шугулланиш инсон соглигига жуда катта фойда кел-тиришини таъкидлашмокда. Бу борада мамлакатимиз адолисини спортга жалб килиш буйича кенг куламли ишлар амалга оширилмокда. Кдйд этилганидек, кейинги йилларда бу борада дам жуда куп ишлар амалга оширил-ди. Содани бошкаришни такомиллаштириш максадида Узбекистон Республикаси Вазирлар Мадкамасининг 2019 йил 13 февралдаги 118-сонли карорига мувофик 2019 - 2023 йиллар даврида Узбекистон Республикасида "Жисмоний тарбия ва оммавий спортни ривожлантириш концепцияси" тасдикланди. Концепциянинг асосий максади - Республикада жисмоний тарбия ва спортни фаол ривожлантириш, адолининг барча катламларини, айникса ёшларни жисмоний тарбия ва оммавий спорт билан мунтазам шугулланишга жалб килиш, жамиятда соглом турмуш тарзининг фойдаси ва устунлигини кенг таргиб килиш, мамлакатда яратилган жисмоний тарбия-согломлаштириш ва спорт инфратузилмасидан тулаконли ва самарали фойдаланишни таъминлаш, шу-нингдек, янада такомиллаштириш аник килиб белгилаб олинган [1].

Тадкикот максади. Узбекистонда спортни риво-жлантиришнинг асосий стратегияларини очиб бериш. Асосий омиллардан бири булиб бу спорт менежерлари фаолиятини самарали ташкил этиш дисобланади. Дар кандай спорт менежерининг вазифаси - уз спортини спектрнинг дар икки томонида дам, утнинг илдизи даражасида ва юкори курсаткичлар даражасида ривож-лантиришдир.

Клублар даражасидаги спорт менежери, уларнинг етарли микдордаги иштирокчиларни жалб килишини таъминлаши, иштирокчиларни ривожланишига имкон берадиган дастурларни такдим этиши ва таникли иштирокчиларни кейинги боскичга вакиллик килишга тайёр-лаши керак. Миллий даражадаги спорт менежери, ушбу спорт туридаги миллий иштирокнинг умумий даражаси, истеъдоди ва кобилияти юкори булган иштирокчиларга кутарилиш йуллари дамда иштирокчиларнинг халкаро майдоннинг энг юкори погоналарида катнашиш имко-ниятлари билан боглик булади [2]

Тадкикот вазифалари. Юкорида таъкидланган максадлардан келиб чиккан долда, тадкикотда куйидаги масалаларнинг ечимига каратилган катор вазифалар куйилган:

• мураббийларнинг маълумоти;

• спорт иншоотларини таъмирлаш ва ободонлашти-риш;

• иштирокчиларни жалб килиш (шу жумладан, жа-моатчилик билан танишиш ва истеъдодларни аниклаш дастурлари);

• спорт тадбирларини ташкил этиш;

• кунгиллиликни тарбиялаш (шу жумладан, дакам-лар, мураббийлар, маъмурлар ва бошка ёрдамчилар);

• сиёсий ва маъмурий тузилишдаги шаффофлик;

• билимларни бошкариш;

• узини-узи молиялаштириш дастурларини ишлаб чикиш;

• спортчиларни ривожлантириш дастурлари;

• бошка спорт турлари дамда ташкилотлар билан дамкорлик алокаларини урнатиш ва бошкалар.

Тадкикот натижалари ва унинг мудокамаси.

Мураббийлар таълими-

Мураббийларнинг аксарият кисми учун дакикат шундаки, улар уз пойдевори даражасидаги мураббийдан бошка нарса булишни хохдамайдилар. Бундай шахс-лар учун мураббийларни укитиш тизими хавфсизлик ва ахлокий мураббийлик амалиётига йуналтирилган номинал маълумотларни такдим этади. Мураккаб даражадаги мураббийлар доимий равишда таълим ва билим олиш учун туловни уз чунтакларидан тулашни ходламайдилар.

Уз илдизларидан узокрокка боришни истаган мураббийлар учун таълимга эдтиёж доимий равишда мавжуд. Бундай тоифадаги мураббийлар етакчи мураббий сифа-тида тан олиниши ва етарли тажрибага эга булиш учун куп йиллар, эдтимол ун йиллар зарур булади. Ушбу шахслар учун мураббийларни укитиш тизими куп долларда уларга яхши хизмат килмайди. Мураббий си-фатида муваффакиятга эришиш мураббийлар тизимига эмас, биринчи навбатда балки унинг узига богливдир. Спортни ривожлантириш тизимига утишни истаган мураббийлар, одатда, билим ва тажриба орттириш учун турли хил кушимча тадбирларни амалга оширадилар. Ушбу чоралар куйидагиларни уз ичига олиши мумкин (1-Расмга каранг):

:ИИИ-уЗИ урГ^ИИШ, уз ус шаш хамда шу аснода бос за видео штериалларга эг булиш ^амда улардан самарали фойдаланиш.

мураббийнинг, бсшка мураббийлар

^^^^^^^^^^^ узларини вакиллик киладиган \ J

Л^Л жамоалар да ^рсатиш, уз

^ Чу' мавкемга эга булиш ва узини \ /

1-Расм. Спорт иншоотларини таъмирлаш ва ободонлаштириш (Муаллиф ишланмаси)

Спорт билан шугулланиш дамда лаззатланиш билан боглик долда атроф-мудитнинг сифат жидатидан долати жуда дам мудимдир. Ички ёки ташки макондан катъи назар, иншоотларнинг мудим куйидаги жидатларига эътиборни каратиш максадга мувофикдир:

► уйин майдонининг сифати;

► ёритиш даражаси ва ёритгичларнинг долати ва бошкалар.

Уйин майдони нафакат хавфсиз булиши керак, балки уйинчини ишлашнинг юкори стандартларига илдомлантириши керак. Футбол (футбол) уйинчиси учун чиройли ут майдонига чикиш кувончли туйгу. Туп кутилмаган погоналар ва бурилишларсиз сирт буйлаб

Экономика и менежмент образования

силлщ юриб, уйинчининг ишончини оширади. Ёпик; уйинчи учун яхши уйнайдиган сирт сирпанмайдиган ва чизикли белгилар яхши долагда булиб, улар йикилиб тушишига олиб келмайди. Бундан гаш^ари, гасодифий гукнашувларнинг олдини олиш учун уйин майдонининг атрофлари гусиклардан холи булиши керак.

Ёруглик ички ёки гашки куринишидан кагъи назар жуда мудимдир. Хиралашган ёригиш хавфли булиб уйинчиларнинг гупни жуда кеч куришига олиб келади.

Ёпик спорг гурлари учун объекгларнинг яна бир мудим жидаги булиб уларни кондиционерлар билан жидозлаш дамда давонинг айланишини гаъминлаш дисобланади. Бу шунингдек хавфсизлик омили сифагида шунингдек, уйинчиларга узокрок ва каггикрок уйнашга имкон беради.

Ушбу жидагларга кушимча равишда сифагли спорг иншоогларининг кирраларига куйидагилар киради (2-расмга каранг):

2-Расм. Муаллиф ишланмаси.

Иштирокчиларни ёллаш. Ишга кабул килиш споргда жуда кагга муаммолар даракгерга эгадир. Клублар даражасида кагнашиш даражасининг пасайи-ши клубнинг инкирозли долагини келгириб чикариши мумкин. Ишгирок эгиш даражасининг пасайиши клуб даромадининг пасайиши, мавкеини йукогиши дамда дасгурлар, гадбирлар ва иншоогларни саклашга кодир эмаслигини англагади.

Миллий даражада давлаг гомонидан молиялашги-риш микдори ишгирок эгиш даражаси ва иштарокни ривожлангириш гашаббусларининг муваффакияги билан боглик булиши мумкин. Агар спорг мусобака-лари ва гадбирларда ишгирок эгиш даражаси паст булса ва ишгирокчилар сонини купайгиришга кодир эмаслигини намойиш килса, нагижада у давлаг гомо-нидан ажрагиладиган маблагларни йукоташи мумкин.

Шу сабабларга кура спорг маъмурлари спорг, дасгурлар ва гадбирларни оммалашгиришга карагилган гашаббусларни ишлаб чикиш ва амалга ошириш учун куп вакг ва куч сарфлайдилар. Бунда спорг гашки-логнинг узи фаол ишгирок эгиши зарурдир. Бу деч качон осон эмас, чунки бу барча спорг гашкилоглари маълум даражада гаргибог билан шугулланадиган ракобаг мудигидир.

Спорт тадбирларини ташкил этиш. Спорг гадбирларини гашкил килиш нафакаг барча спорг гашкилоглари учун асосий вазифа, балки споргни ривожлангиришга карагилган саъй-даракагларнинг асосий йуналиши дисобланади. Жозибадор спорг гадбирлари иштарокчилар ва гомошабинларга келта-радиган завкдан гашкари, махсус гадбирларни гашкил килиш куйидаги бошка афзалликларни дам беради: ■ гашкилогга / споргни реклама ва гаргибог ки-

лишга ёрдам бериш;

■ домийлик учун имконияг ярагиш;

■ гадбирни режалашгириш ва утаазишда фаол ишгирок эгган барча шахсларни рагбаглангириш;

■ гашкилоглар учун бинолар ва жидозларни яхши-лаш учун гургки бериш;

Уй клуби ёки гашкилогининг ишлаш сгандаргла-рини ошириш.

Кунгиллиликни тарбиялаш. Спорг содаси куп жидагдан мураббийлик киладиган, мусобакаларда кагнашадиган ва клубларнинг бошкарувида фаолияг юригадиган кунгиллиларнинг ишига богликдир. Сунгги пайгларда кунгиллиларга замонавий даёгнинг гаъсири дакида баъзи гашвишлар билдирилди. Х,афга давомида дарид килиш билан боглик булган гусиклар, ишчи кучлари гаркибида аёлларнинг купайиши ва ургача дафгалик иш соагларининг купайиши каби ижгимоий узгаришлар одамларга кунгиллиларга нисбаган эъгиборни сусайгирмокда.

Агар спорг ривожланган булса, у одамларни ихгиёрий хизмаг курсагишни давом эггиришга ун-даши ва мукофотааши керак. Бу жуда дайрагланарли масала булиб, у купинча спорг маъмурларини бунга чорлайди.

Ихгиёрий ёллаш сграгегияларини ишлаб чикишда куйидаги жабдаларга эъгибор карагмок максадга мувофикдир.

Билимларни бошкариш. Спорг гашкилотаарида билимларни бошкариш масаласи кам бадоланади. Ташкилог муваффадияхли булиши учун, у уз мугахас-сисларидан билимларни узлашгириши ва уз юрисдик-циясида бошкаларга гаркагиши керак. Ташкилог му-гахассислари гаркибига унинг егакчи мураббийлари, маъмурлари, курагорлари ва дакамлари киради. Бунда гаркагиш каналлари одагда куйидаги шаклда булади:

• мураббийлик ёки радбарлик кулланмалари;

• сиёсаглар ва процедуралар (кушимча маълумог-лар ва сиёсаг намуналари);

• дакикий ва гарихий маълумогларни гакдим эга-диган веб-сайглар;

• страгегик режалар.

Узини-узи молиялаштириш дастурларини ишлаб чикиш. "Узини узи молиялашгириш" агамаси одагдаги гезкор даражагларини коплаш учун егарли даромад окимига эга булган ва давлаг гомонидан молиялашгиришга боглик булмаган гашкилотаарга нисбаган кулланилади. Баъзи спорг гурлари домийлик, гелевидение дукуклари, кийим-кечак ва жидозларнинг говар савдоси ва куплаб ишгирокчилар оркали жуда мудим маблагларни ишлаб чикаришга кодир. Бошка томондан, дукумагнинг ишгироки мавжуд булишига жуда боглик булган куплаб спорг гурлари (хусусан, Олимпия спорг гурлари) мавжуд.

Спорг гашкилогнинг дар кандай даражада узи-ни-узи молиялашгириш кобилията дукумаг гомонидан жуда дурмаг килинади. Бу шуни англагадики, споргда молиялашгириш даражасининг паст булиши гусагдан ва кескин узгаришларга олиб келиши мум-кин, бу эса асосий маош оладиган ходимларнинг кета-шига, споргчиларни ривожлангириш дасгурларининг

см см о см

го га

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

0 ^

ю

1

с го

Экономика и менежмент образования

амалга оширилмаслигига ёки асосий объектларнинг йуколишига олиб келади.

Спортчиларни ривожлантириш дастурлари. Спортчиларни ривожлантириш, уз модиятига кура, спортнинг асосини ташкил этади. Спортчиларни ривожлантириш нафакат спорт курсаткичлари, балки ижтимоий ва ахлокий куникмаларни ривожлантириш, одамларни соглом ва самарали даётга тайёрлаш билан боглик.

Шу билан бирга, "Спортчиларни ривожлантириш дастури" атамасининг одатдаги тушунчаси - бу спорт-ни юкори даражадаги курсаткичларини аниклаш ва ривожлантириш учун мулжалланган дастур. Шундай килиб, спортчиларни ривожлантириш дастури кела-жакдаги умидли спортчиларни клублар даражасида аниклаши ва уларнинг давлат даражасида узини на-моён кила олиш кобилиятини ошириши ёки давлат даражасида спортчиларни аниклаш ва уларни миллий даражадаги вакилликка тайёрлаши мумкин.

Спортчиларни ривожлантириш спортни ривожлан-тиришнинг ута мудим стратегиясидир, чунки бу дар бир даражадаги спорт ташкилотлари иштирокчилари-га имконият бериш миссиясининг бир кисмидир. Х,ар кандай спорт мураббийи спорт чемпионларини тай-ёрлашни орзу килади ва дар кандай спорт ташкилоти у тайёрлаган чемпионлар билан доимо фахрланади. Шунинг учун, агар спорт ташкилоти жамоатчилик томонидан спортчиларни ривожлантириш кобилияти-нинг етишмаслиги сифатида кабул килинса, бу катта муаммо булиши мумкин.

Спортчини ривожлантириш дастурининг асосий таркибий кисмларига куйидагилар киради:

Истеъдодларни аниклаш дастурлари - бу спорт ташкилоти учун мудим булиб, улар одатда, куллани-ладиган тактика дисобланади. Спорт ташкилотлари юкори генетик салодиятга эга одамларни топиш ва ёллаш учун узаро ракобатлашади. Истеъдодларни аниклашнинг одатий дастури болаларни генетик ху-сусиятлар буйича мадоратини синовдан утказишни уз ичига олади, бу эса инсонни спортда муваффакиятга эришишга мойил килиши мумкин (3-расмга каранг):

2-Расм. Муаллиф ишланмаси.

Мураббийлик клиникалари ва лагерлари - поли-клиникалар ва лагерларни ташкил этиш, айникса мак-таб таътилларида, иштирокчилар юкори мартабали мураббийлардан махсус мураббийлик ва курсатмалар олишади. Бу шунингдек, истеъдодларни аниклаш учун фойдали восита булиб хизмат килади.

Ракобат дастурлари бу иштирокчиларга шу каби кобилиятли бошкалар билан ракобатлашиш имко-ниятларини такдим этишдир. Шундай килиб, спорт-чиларни, уйинчиларни юкори даражадаги ракобатга жалб этиш оркали уларнинг мадорати ва тактик онги ривожланади.

Стипендия дастурлари - спортчиларни ривожлан-тириш дастурлари купинча йирик мусобакаларга бошка боглик булган даражатлар ва махсус жидозлар учун бериладиган маблагларни уз ичига олади. Сун-гги йилларда миллий спорт ташкилотлари энг юкори рейтингга эга булган спортчиларга маблаг ажратиб, уларнинг машгулотларга купрок вакт ажратишларига имкон беришади.

Бошка спорт турлари ва ташкилотлар билан дамкорлик алокаларини урнатиш. Агар буни амалга ошириш мумкин булган долатларда спорт ташкилотлари биргаликда ишласа, бир катор имтиёз-ларга эга буламиз. Объектларни ривожлантиришда энг мудим курсаткич булиб фойда дисобланади. Курилиш иншоотларининг катта микдордаги сарф-даражат-ларга купинча дукумат томонидан молиялаштириш дастурлари оркали амалга оширилмокда дам, спорт ташкилотлари, одатда, юз минглаб долларлик бу-юртма маблагларини сарфлашлари керак. Бундай молиялаштириш мажбурияти купинча битта спорт ташкилотининг имкониятларига мос келмайди. Шу сабабли бу масаланинг ечимига 2-3 ташкилот билан дамкорликда эришилади.

Ёпик бинолар одатда жуда куп муаммоларга дуч келмайди, чунки улардан фойдаланиш яхши дастур-лаш масаласидир. Очик иншоотлар, айникса, утга боглик булган жойда муаммо булиши мумкин, чунки даддан ташкари куп фойдаланиш уйин майдонининг сифатини пасайтиради ва бу спортни ривожланишига катта тусик булади. Ташки макон шароитида майдон-чаларни маълум бир спорт тури билан боглаш лозим, аммо клуб биноси, автотураргодлар ва бошкалар билан боглик нокулайликлар дамда муаммоларга дуч келиш мумкин.

Хулоса. Олиб борилган тадкикотимиз шуни кур-сатадики, биз курсатиб утган Узбекистонда спортни ривожлантиришнинг 10 асосий стратегияларига амал килиб, уларни амалиётга тадбик килсак келажакда ватанимизга етук истеъдодли спортчиларни етказган долда ва натижадорликнинг максимал даражага кута-рилишига ишонч досил киламиз. Охирги йилларда юртимизда спортга каратилинаётган эътибор жуда катта булиб, уни янада ривожлантириш учун яратиб берилаётган шарт-шароитлар ривожланган давлат-ларникидан кам эмас. Биз тавсия бераётган страте-гияларга амал килинса албатта спортчилар натижа бермасдан колмайди. Хулоса урнида шуни айтиш мумкинки Юртбошимиз айтганларидек адолини, албатта биринчи навбатда ёшларни жисмоний тарбия ва спорт дамда оммовий спортга жалб килиш давлат сиёсати даражасидаги мудим долзарб вазифалардан бири булиб колмокда. Шу аснода Узбекистонда спортни ривожлантириш стратегияларининг жабда ва йуналишларини илмий асосланган долда амалий

Экономика и менежмент образования

жихатдан шакллантириш пировард натижада сохада фаолиятни самарали бошкариш ва ташкил этишда мухим ахамият касб этади.

Адабиётлар:

1. Узбекистан Республикаси Вазирлар Мах,камасининг к,арори, 13.02.2019 йилдаги 118-сонли. Lex.uz

2. Naresh K. Marketing research. Second edition. 2014 by Pearson Education, Inc.p.

u

3. Тилляходжаев А.А., Юсупов М., Акбаров H.F. Маркетинг. Укув кулланма. - Т.: IQTISODIYOT, 2019.

4. Котлер Ф., Боуэн Дж., Мейкенз Д. Маркетинг. Гостеприимство. Туризм: Пер с анг. 4-е изд. - М.: ЮНИТА-ДАНА, 2018.

5. Интернет-маркетинг. Учебник / Под общей редакцией О.Н.Жильцова. 2-е издание, переработанное и дополненное - М.: издателство Юрайт, 2018.

6. Раскел, Итан. Метод McKinsey: Как решить любую проблему. Пет с анг. - 9 - е изд. - М.: Альпина Паблишеър, 2018.

7. Нарзиев Ж.П. Менежмент спорта: учеб. Пособие. - Т.: Ozkitobsavdonashriyoti. 2020.

жисмонии тарбия ва спорт илмининг

фидоиИси

(УСТОЗ РАХ,МАТИЛЛА САЛАМОВ 80 ЕШДА)

Тарихдан маълумки, кишилик жамияти пайдо бул-гач, катта авлод хаётда орттирилган тажрибаларини куйи авлодга ургатиш эхтиёжи туFилган.

Табиат ва жамият ходиса ва конуниятларини илм, фан асосида урганадиган инсонларни олимлар деб эътироф этилган. Инсонлар тафаккурида илм, таълим ва тарбия конуниятларини тафаккур килиш хамда уз-лаштириш туфайлигина хаётини давом эттира олади ва ривожлантиради.

Буюк мутафаккир Мухаммад ибн Мусо ал - Хо-размий илм - фан ва олимлар туFрисида "Алжабр ва алмукобала хисоби хакида кискача китоб" асарида: "... Олимлардан бири узидан аввалгилар килган ишларни амалга оширишда бошкалардан узиб кетади ва уни узидан кейин келувчиларга мерос килиб колдиради. Бошкаси узидан аввалгиларнинг асарларини шархлай-ди ва бу билан кийинчиликларни осонлаштиради, ёпикни очади, йулни ёритади ва уни тушунарлирок ки-лади. Ёки бу айрим китобларда нуксонлар топадиган ва сочилиб ётганни туплайдиган одам булиб, у узидан аввалгилар хакида яхши фикрда булади, такаббурлик килмайди ва узи килган ишидан маFрурланмайди..."-деб таъриф берган.

Кут^ 80 ёшини нишонлаётган маколамиз кахра-мони юртимизда спорт таълими, жисмоний тарбия назарияси ва услубиятига илмий, назарий ва амалий жихатдан ривожига улкан хисса кушиб келаётган олим ва мехрибон устоз, педагогика фанлари доктори, профессор Рахматилла Саламовнинг уз урни ва обруси бор. Устоз карийб 52 йиллик мехнат фаоли-ятини жисмоний тарбия ва спортга баFишлаган етук олимлардандир.

Табиатан камтар, мехнатсевар, билимдон ва уз касбининг чинакам жонкуяри Р.Саламов - "Инсон уз умрини босиб утган йиллари билан эмас, балки халкига, жамият учун озми - купми килган ибратли хизматлари оркали танилади" - деган иборани шо-гирдларига таъкидлашини маъкул куради. Юртимиз

мустакиллигида жисмоний тарбия ва спорт сохаси буйича ижодкор, сермахсул, мутахассислардан бири хисобланади.

Р.Саломов 1942 йил 30 январда Самарканд вилояти Нурота туманида туFилди. 1968 йилда Узбекистон дав-лат жисмоний тарбия институтини имтиёзли диплом билан тугатиб, шу институтда аввал укитувчи, кейин катта укитувчи булиб ишлади.

1971-1974 йиллари Москвада аспирантурада укиб, "4-синф укувчиларида тезкорликни тарби-ялашда уйин методидан фойдаланиш" мавзусида номзодлик диссертациясини муваффакиятли химоя килди.

1975-1992 йилларда УзДЖТИда аввал доцент, кейин кафедра мудири ва декан муовини, 1993-1999 йиллари Узбекистон Республикаси Халк таълими вазирлигининг Жисмоний тарбия ва спорт бошкарма бошлоти, 1999 йилдан 2005 йилга кадар жисмоний тарбия назарияси ва услубияти кафедраси мудири ва айни пайтда шу кафедранинг профессори лавозимида фаолият олиб бормокда.

Устоз 2003 йилда "Жисмоний тарбия ва спорт буйича мутахассисларни тайёрлашда укув-тарбия жараёнини оптималлаштириш" мавзусида докторлик диссертациясини химоя килди.

Рахматилла Саламовнинг жисмоний тарбия на-зарияси ва жисмоний маданият умумий назарияси ривожига кушган илмий хиссаси, Узбекистон Респу-бликасида замонавий жисмоний тарбия тизимларини яратиш, юкори малакали спортчилар ва юкори мала-кали илмий-педагогик кадрлар тайёрлашга сезиларли таъсир курсатди.

Олим,амалиётчи,тадкикотчи,ташкилотчилик вазифаларини сидкидилдан амалга ошираётганлари натижасида устознинг илмий рахбарлиги остида жисмоний тарбия назарияси ва методикаси, спорт на-зарияси, жисмоний маданиятнинг умумий назарияси ва методикаси буйича 11 та фан номзоди (жумладан,

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.