Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОНДА РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ШАРОИТИДА РАҚАМЛИ ТАДБИРКОРЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ЙЎНАЛИШЛАРИ'

ЎЗБЕКИСТОНДА РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ШАРОИТИДА РАҚАМЛИ ТАДБИРКОРЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ЙЎНАЛИШЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
589
134
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
рақамли иқтисодиёт / рақамли тадбиркорлик / инновация / виртуал муҳит / рақамли технологиялар / цифровая экономика / цифровое предпринимательство / инновации / виртуальная среда / цифровые технологии.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Толаметова Зилола Абдижапаровна

Мақола бугунги кундаги Республикамиз олдида турган долзарб масалаларни ечимини топишга қаратилган “рақамли тадбиркорликни” ривожлантириш бўйича концептуал ёндашувларни, ҳамда хориж тажрибасини ўрганиш ва уни Республикамизга мос жиҳатларидан фойдаланишнинг янги йўналишларини таклиф этиш, шунингдек Ўзбекистон Республикасида ”рақамли тадбиркорликни” ривожлантириш учун таклиф ва тавсиялар беришга бағишланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по экономике и бизнесу , автор научной работы — Толаметова Зилола Абдижапаровна

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

НАПРАВЛЕНИЯ РАЗВИТИЯ ЦИФРОВОГО ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА В УСЛОВИЯХ ФОРМИРОВАНИЯ ЦИФРОВОЙ ЭКОНОМИКИ В УЗБЕКИСТАНЕ

В статье предлагаются концептуальные подходы к развитию «цифрового предпринимательства», а также новые направления по изучению зарубежного опыта и его применению в стране, даются предложения и рекомендации по развитию «цифрового предпринимательства» в Узбекистане.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОНДА РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ШАРОИТИДА РАҚАМЛИ ТАДБИРКОРЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ЙЎНАЛИШЛАРИ»

f V.

Толаметова Зилола Абдижапаровна,

Мирзо Улугбек номидаги Узбекистон Миллий университети "Иктисодиёт назарияси" кафедраси доценти, иктисодиёт фанлари номзоди

УЗБЕКИСТОНДА РАКАМЛИ ИКТИСОДИЁТНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ШАРОИТИДА РАКАМЛИ ТАДБИРКОРЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ЙУНАЛИШЛАРИ

УДК: 339.13

ТОЛАМЕТОВА З.А. УЗБЕКИСТОНДА РАКАМЛИ ИЦТИСОДИЁТНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ШАРОИТИДА РАЦАМЛИ ТАДБИРКОРЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ЙУНАЛИШЛАРИ

Макола бугунги кундаги Республикамиз олдида турган долзарб масалаларни ечимини топишга каратилган "ракамли тадбиркорликни" ривожлантириш буйича концептуал ёндашувларни, х,амда хориж тажрибасини урганиш ва уни Республикамизга мос жих,атларидан фойдаланишнинг янги йуналишларини таклиф этиш, шунингдек Узбекистон Республикасида "ракамли тадбиркорликни" ривожлантириш учун таклиф ва тавсиялар беришга баFишланган.

Таянч иборалар: ракамли иктисодиёт, ракамли тадбиркорлик, инновация, виртуал мух,ит, ракамли технологиялар

ТОЛАМЕТОВА З.А. НАПРАВЛЕНИЯ РАЗВИТИЯ ЦИФРОВОГО ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА В УСЛОВИЯХ ФОРМИРОВАНИЯ ЦИФРОВОЙ ЭКОНОМИКИ В УЗБЕКИСТАНЕ

В статье предлагаются концептуальные подходы к развитию «цифрового предпринимательства», а также новые направления по изучению зарубежного опыта и его применению в стране, даются предложения и рекомендации по развитию «цифрового предпринимательства» в Узбекистане.

Ключевые слова: цифровая экономика, цифровое предпринимательство, инновации, виртуальная среда, цифровые технологии.

TOLAMETOVA Z.A. DIRECTIONS OF DIGITAL ENTREPRENEURSHIP DEVELOPMENT IN THE DEVELOPMENT OF DIGITAL ECONOMY IN UZBEKISTAN

There is offered in the article a conceptual approach to the development of «digital entrepreneurship», as well as new directions for the study of foreign experience and its application to the country, as well as for the development of «digital entrepreneurship» in the Republic of Uzbekistan. dedicated to making recommendations

Key words: digital economy, digital entrepreneurship, innovation, virtual environment, digital technologies.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 3(135)

Кириш. Ракамли иктисодиёт - бу сиёсий-иктисодий, илмий-ижтимоий, маданий ва маъри-фий муносабатлардаги алокаларни ракамли тех-нологияларни куллаш ёрдамида амалга оширувчи янги тизим булиб, ракамли иктисодиёт шарои-тида "ракамли тадбиркорлик" алохида ахамиятга эгадир.

Тадцицот мавзусининг долзарблиги.

Узбекистон Республикаси иктисодиётининг инно-вацион салохиятини ошириш,"ракамли тадбир-корликнинг" иктисодиёт реал секторининг стра-тегик ахамиятга эга корхоналарини ривожланти-ришдаги урнини кенг тадкик этиш бугунги кун-даги долзарб вазифалардандир. Шу жихатдан бугунги кунда Республикамиз олдида турган долзарб масалалардан бири "ракамли тадбир-корликни" ривожлантириш буйича концептуал ёндашувларни урганиш ва "ракамли тадбиркор-ликни" ривожлантиришнинг янги йуналишларини таклиф этиш зарур.

Мавзунинг урганилганлик даражаси. Таъ-кидлаш зарурки, жахонда кузга куринган хориж-лик иктисодчи олимлардан - А. Бхайд, Дж.К. Гэл-брейт, У. Залман, И.М. Кирцнер, Л. фон Мизес, Ф. Найт, Дж. Стэнсилл, Ф. Хайек, Й. Шумпетер ,К.В. Айхель, М.П. Войнаренко, Г.К. Гинса, П.Ю. Ерофеева, М.З. Ильчикова, Г.Б. Клейнер, Е.Е. Кузьмина, Л.П. Кузьмина, Г.С. Мерзликина, А.Ф. Москов-цева, Е.Ф. Чеберко Л.С. Шаховская ва бошкалар, Узбекистонда А. Абдуганиев, К,.Абдурахмонов, Х.Абулкосимов, З.Худойбердиев, З.Толаметова каби олимлар тадбиркорликни ривожлантириш масалаларини катта эътибор билан урганганлар.

Рак,амли иктисодиёт шароитида ракамли тадбиркорлик масалалари В.Ю. Пестов, Б.Г. Преображенский, Н.А. Серебрякова, Т.О. Толстых каби олимларнинг илмий изланишларида уз ифода-сини топган.

Тадцицотнинг мацсади "ракамли тадбиркорликни" ривожлантириш асосида юкори техноло-гияли кайта ишлаш тармокларида ракобатбардош ва сифатли махсулотларни ишлаб чикариш механизмларини такомиллаштириш юзасидан назарий-услубий хамда амалий таклиф ва тав-сияларни ишлаб чикишдан иборат.

Тадцицотнинг вазифалари:

- "Ракамли тадбиркорлик" иктисодий кате-гориясини мазмун мохиятини ёритиш;

- "Ракамли тадбиркорлик"ни иктисодиётда тутган урнини статистик маълумотларга асослан-ган холда тахлил этиш;

- Узбекистон Республикасида "ракамли тадбиркорлик"ни ривожлантириш йуналишлари буйича илмий назарий, амалий таклифларни бериш.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги ПФ-4947-сонли Фармо-нига мувофик тасдикланган 2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналишлари буйича Харакатлар Стратегияси асосида мамлакатда ахборот ком-муникацион технологияларни жадал ривожлантириш, "ракамли иктисодиёт", "ракамли ишлаб чикаришларни" шакллантириш вазифаси белги-ланган. Ракамли иктисодиёт - ракам шаклидаги маълумотлар булган, улардан ишлаб чикариш ва хизмат курсатиш самарадорлигини оширишга хиз-мат киладиган хужалик фаолиятидир.

Ракамли иктисодиёт - бу сиёсий-иктисодий, илмий-ижтимоий, маданий ва маърифий муносабатлардаги алокаларни ракамли технологияларни куллаш ёрдамида амалга оширувчи янги тизим хисобланади.

Ракамли иктисодиётнинг асосий белгилари юкори даражада автоматлаштирилганлик, электрон хужжат алмашинувини сифатли амалга оши-ришнинг мавжудлиги, бухгалтерлик, аудиторлик ва бошкарув тизимларининг узаро электрон инте-грациялашуви, маълумотларнинг электрон база-ларини яратилишидир

Ракамли иктисодиёт бу;

- виртуал мухит яратилиши демакдир;

- ракамли технологияларга асосланган иктисодий ишлаб чикариш;

- интернет технологияларига асосланган иктисодиёт;

- янги ва веб иктисодиёт;

- компьютер технологияларига асосланган иктисодиёт;

- янги технологиялар, платформалар ва бизнес моделларини яратиш ва уларни кундалик хаётга жорий этиш оркали мавжуд иктисодиётни янгича тизимга кучириш деганидир.

Ракамли иктисодиётни асосий вазифалари:

• ракамли бизнес ва тадбиркорликни яра-тиш;

• корхоналарни баркарор ривожлантиришга ёрдам берувчи инвестициялар билан таъмин-лашга алохида эътибор каратиш;

• инновацион фаолиятни амалга оширувчи малакали кадрлар билан таъминлаш.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 3(135)

Ракамли иктисодиёт кичик бизнес ва хусу-сий тадбиркорликни ривожланишида алохида ахамиятга эгадир.

Шу уринда таъкидлаб утишимиз зарурки, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни асосий хусу-сиятлари куйидагилардан иборатдир;

- мустакиллик;

- рискка бориш имкониятлари;

- мобиллик;

- янгиликларни ярата олиш кобилияти;

- технологик ва бошкарувни эгилувчанли-гини таъминлай олиш.

Хозирги ракамли иктисодиёт асрида бизнесни юритиш коидалари хам узгариб бораётганлигини кузатиш мумкин. Анъанавий иктисодиёт шаро-итида харидорлар ишлаб чикарувчи томони-дан кандай товар ёки хизматлар таклиф этилса шунга каноат килган булса, ракамли иктисодиёт шароитида эса истеъмолчи бозорга уз хохишини, таклифларини баён этади. Ракамли трансфор-мациялар бизнесменга замонавий бозорга боFланиш учун уз бизнесини яхшилашга маж-бур этади. Ракамли иктисодиётда харажатларни кискариши натижасида курсатилаётган хизмат-ларнинг киймати арзонлашиб боради, даро-мад топишнинг янги йуналишларини келтириб чикаради.

Бундан ташкари, ракамли тадбиркорликни ривожлантириш натижасида, товар ва хизмат-лар глобал бозорларга тезда таклиф этилади, мазкур товар ва хизматлар хусусида эса дунё-нинг исталган худудига маълумотлар такдим этилади. Рак,амли тадбиркорлик янги бизнес модел-ларни ишлаб чикилишини, янги бозорларга кириб бориш имкониятларини яратади.

Ракамли тадбиркорлар ишлаб чикаришга янги технологияларни киритадилар ва авто-матлаштириш жараёнини амалга оширадилар. Ракамлаштириш ва глобаллашув бир бирлари билан узвий боFликдир.

Ракамли иктисодиёт шароитида тадбиркор ишлаб чикаришни янгидан янги комбинаци-яларни яратади, уз фаолиятига турли хилдаги янги технологияларни татбик этади. Хозирги вактда дунё микёсида тадбиркорликни янги куринишлари, яъни ракамли тадбиркорлик, инно-вацион тадбиркорлик,венчур тадбиркорлиги кабилар ривожланмокда.

Ракамли иктисодиётни шакллантириш шароитида ишлаб чикариш жараёнига инновацияларни, замонавий ахборот технологияларни жорий этиш

иктисодиётнинг янги билимга йуналтирилган тармокларини пайдо булишига олиб келмокда. Иктисодиётнинг инновацион секторини, шунингдек "ракамли тадбиркорликни" шаклла-ниши ва ривожланиши ишлаб чикарувчиларни ракобатбардошлигини ошириш имкониятини яратади.

Ракамли иктисодиёт шароитида "ракамли тадбиркорлик" алохида ахамиятга эга булиб, унда тадбиркорлик фаолиятида мукаммал инновацион карорларни кабул килиш мухимдир.

Узбекистан Республикасида ракамли иктисодиётни шакллантириш жараёнида "ракамли тадбиркорликни" ривожлантириш инновацион жараёнлари билан бевосита боFликдир. Инновация -янгилик киритиш уларни турли соха, тармокларда куллашдир.

Мамлакатни жадал инновацион ривожлан-тириш учун ишлаб чикаришни модернизация килиш, техник ва технологик жихатдан янгилаш жараёнларига илмий-амалий тадкикотлар нати-жаларини ва ноу-хау ишланмаларни кенг жорий этиш, шунингдек илмий муассасалар ва реал иктисодиёт тармоклари корхоналари уртасида хамкорликни урнатиш зарурдир.

Жахон банки томонидан худудларда инновацияларни татбик этилишини ифодаловчи "Глобал инновацион индекс" рейтингида 2018-йилда 1-уринни Швецария, 2-уринни Нидерландия, 3-уринни Швеция эгаллаган (1-жадвал)1. Швецария узлуксиз саккиз йил давомида 1-уринни олиб келаётган булиб, бунинг асосий сабаби ишлаб чикарилаётган махсулотларда юкори технологик махсулотларнинг улуши юкорилигидир, шунингдек махаллий таълим муассасаларининг сифати юкорилиги буйича, илмий тадкикот ишла-рига килинаётган харажатлари буйича хам дунё микёсида етакчи давлатлардан хисобланади. Нидерландияни 2-уринни олишини асосий сабаби хусусий сектор ва университетлар уртасида мустахкам боFликлик борлигидадир. Учинчи уринга эга булган Швецияда эса Онлайн -ижод-корлик самарадорлигини оширишга алохида эътибор берилгани холда, бу борадаги ишлар раFбатлантирилмокда.

"Ракамли тадбиркорликни" ривожлантириш, инновацион Fоялар, технологиялар ва лойихаларни реализация килиш, уларга хори-

1 https://www.wipo.int/pressroom/ru/articles/2018/ article_0005.html

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 3(135)

1-жадвал. ^удудлар буйича инновацион индекс1

Худудлар / рейтинг Мамлакатлар Глобал иннновацион индекс рейтингидаги урни (2018 йилда)

Шимолий Америка

1 Америка Кушма Штатлари 6

2 Канада 18

Жанубий Шаркий Осиё, Шаркий Осиё ва Океания

1 Сингапур 5

2 Республика Корея 12

3 Япония 13

АФРИКА мамлакатлари

1 Жанубий Африка 58

2 Маврикий 75

3 Кения 78

Лотин Америкаси ва Кариб хавзаси

1 Чили 47

2 Коста-Рика 54

3 Мексика 56

Шимолий Африка ва Fарбий Осиё

1 Израиль 11

2 Кипр 29

3 Бирлашган Араб Амирликлари 38

Европа

1 Швейцария 1

2 Нидерландия 2

3 Швеция 3

жий инвестицияларни жалб килиш иктисодиётни жахон микёсида ракобатбардошлигини оширади.

Узбекистан Республикаси иктисодиётини тармокларини, жумладан тадбиркорлик фао-лиятини инновацион усулда ривожланти-риш Узбекистан Республикаси Президенти Ш.Мирзиёев томонидан куйилган энг дол-зарб вазифалардан биридир. Тадбиркорлик фаолиятини ривожлантириш мамлакатимиз фукароларининг турмуш фаровонлигини оши-риш, камбаFалликни камайтириш, иктисодий тараккиётга эришишнинг мухим шартидир.

Бугунги кунда дунёдаги ривожланган мамла-катларда ахоли даромадларининг усиши биринчи навбатда тадбиркорликда инновацион жараён-ларнинг туFри ташкил этилиши хамда " ракамли

1 https://www.wipo.int/pressroom/ru/articles/2018/ article_0005.html

тадбиркорликни" доимий равишда такомиллаш-тириб борилаётгани билан боFликдир.

Ракамли иктисодиётни шакллантириш шаро-итида Республикамиз олдида турган мухим вазифалардан бири жахон бозорида рак,обатбардош булган махсулотлар ишлаб чикариш ва хизмат-лар курсатишни кенг йулга куйишдир.

Бугунги кундаги асосий вазифалардан бири тадбиркорлар уртасида соFлом ракобатни таъ-минлаш оркали, нархларни пасайтириш ва жахон бозорида ракобатбардош, экспортбоп сифатли махсулотларни ишлаб чикаришни кенгайтириш-дир. Халкаро тажрибани урганган холда монополия сохаларига хусусий сектор учун янада кенг йул очиш, "ракамли тадбиркорликни" ривожлантириш ва шу оркали ракобат мухитини шакллан-тириш лозим.

Истеъмол бозорида озик-овкат махсулотлари нархи баркарорлигини таъминлашнинг асосий

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 3(135)

2-жадвал. Узбекистан Республикасида кичик тадбиркорликнинг асосий курсаткичлари1 (% да

умумий х,ажмига нисбатан)

Йиллар ЯИМ Саноат Курилиш Бандлик Экспорт Импорт

2000 31,0 12,9 38,4 49,7 10,2 22,8

2010 52,5 26,6 52,5 74,3 13,7 35,8

2011 54,0 28,6 67,6 75,1 18,8 34,3

2012 54,6 29,7 70,0 75,6 14,0 38,6

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

2013 55,8 33,0 70,6 76,7 26,2 42,4

2014 56,1 36,8 69,5 77,6 27,0 45,4

2015 62,9 40,6 66,7 77,9 27,0 44,5

2016 64,9 45,3 66,9 78,2 26,0 46,8

2017 63,4 41,2 64,8 78,0 22,0 53,6

2018 60,4 37,4 73,2 76,3 27,2 56,2

2019 * 56,5 34,9 75,4 76,2 28,7 54,2

*дастлабки маълумот

йули тадбиркорлик фаолиятини ривожланти-риш мева-сабзавот, чорвачилик ва бошка озик-овкат махсулотларининг етиштириш хажмини купайтириш хамда "агрокластер" булган узлуксиз занжирни яратишдир.

"Ракамли тадбиркорликни" ривожлантириш учун иктисодиётни модернизациялаш, тарки-бий, технологик ва институционал узгаришларни амалга оширилиши зарур. Жахон тажрибаси "ракамли тадбиркорлик" миллий ресурслардан ташк,ари, хорижий инвестициялардан хамда янги билим ва технологиялардан бир вак,тда самарали фойдаланилган холда ик,тисодий тарак,к,иётни таъ-минлашини курсатмокда. Агар мамлакатда ишлаб чикилган технологик , институционал инновация-лар халкаро мик,ёсда эътироф этилса ва тарк,алса, тадбиркорлик фаолияти уз самарасини бергани холда юк,ори даромадлар келтиради, ахолини тур-муш даражасини оширади.

Хорижий мамлакатларнинг тажрибасига назар солар эканмиз, "Алибаба" электрон савдо тизи-мига эга булган Хитой компанияси рак,амли техно-логияларга асосланган платформаларнинг ривож-ланиш борасида дунёда узига хос урнига эга.

"Алибаба" бу - ракамли платформа булиб, замонавий бошкарув тизимидир.

Таъкидлаш жоизки, инновацион фаолиятни кенгайтириш ва раFбатлантириш, инновацион иктисодиётни, "билимлар иктисодиёти"ни шакллантириш "ракамли тадбиркорликни" ривож-

1 https://stat.uz/uz/180-ofytsyalnaia-statystyka-uz/6576-kichik-biznes-va-tadbirkorlik 11.08.20

лантиришнинг устувор вазифалари жумласига киради.

Узбекистон Республикасида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожланиши ва фао-лият курсатиши сохасидаги тажриба уларга дав-лат томонидан, шунингдек ижтимоий институт-лар томонидан хам катта эътибор берилаётга-нини курсатади ва улар хозирги вактда ишлаб чикарилаётган саноат махсулотларининг умумий хажмида хам иш билан банд ходимларнинг умумий сонида хам анча салмок,ли уринни эгаллайди.

Баркарор иктисодий усишни таъминлашнинг мухим йуналиши бу ракобатдош махсулотлар ишлаб чикариш, улар учун янги халкаро бозор-лар топиш ва экспортни купайтириш, транзит салохиятидан тулик фойдаланишдир. Бунда эса "ракамли тадбиркорлик" ни ривожлантириш алохида ахамиятга эгадир.

Узбекистон Республикасида 2019 йилда тутридан-тутри хорижий инвестициялар 4,2 млрд. долларни ташкил этиб, 2018 йилдаги нисбатан 3,1 миллиард долларга ёки 3,7 баробар усган. Инве-стицияларнинг ЯИМдаги улуши 37%га етди2.

Узбекистон Республикасида олиб борилаётган ик,тисодий ислохотлар натижасида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ЯИМ даги улуши 2000 йилда 31 фоизни ташкил этган булса, 2019 йилга келиб 56,5 фоизга (2018-йилда 60,4 фоиз) етган3.

2 https://www.norma.uz/bizning_sharhlar/2020_yilgi_ murojaatnoma_prezidentning_maruzasidan

3 https://stat.uz/uz/180-ofytsyalnaia-statystyka-uz/6576-kichik-biznes-va-tadbirkorlik 11.08.20

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 3(135)

170 АХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАР ИКТИСОДИЁТИ / _ЭКОНОМИКА ИНФОРМАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ_,

1-расм. Хизмат курсатувчи корхона ва ташкилотлар умумий сонида кичик тадбиркорлик

субъектларининг улуши.

Кичик талбнркорлик субъект лари

76,3 %

23,7 %

1

Пи|шк ташкилотлар

ЯИМ таркибида кичик тадбиркорликнинг улушини 2018-йилга нисбатан пасайишини йирик корхо-налар улушини ошиши билан изохлаш мумкин (2-жадвал).

Фаолият юритаётган кичик корхона ва микро-фирмалар 2018-йилда 262930 тани ташкил этган булса, 2019-йилда 334767 тага етган. 2019-йилда янги ташкил этилган кичик корхона ва микрофир-малар 92874 тадан иборат булган1.

Узбекистон Республикасида кичик тадбиркорликнинг иктисодиёт тармокларидаги улуши хам ошиб боргани холда 2012- йилда кичик тад-биркорликни экспортдаги улуши 14 фоизни ташкил этган булса 2019 йилда 28,7 фоиздан иборат

1 Узбекистон Республикасиниг ижтимоий ик,тисодий холати. Узбекистон Республикаси Давлат Статистика Кумитаси . Статистик туплам . Тошкент -2020 212-бет

булди. Шунингдек кичик тадбиркорликни сано-атдаги улуши 2012-йилда 23,1 фоиздан иборат булган булса, 2019 йилда 34,9 фоизни ташкил этди. Кишлок хужалиги махсулотларини етиштиришда асосан кичик тадбиркорликнинг улуши юкори булиб 2000 йилда 73,6 фоиздан, 2019-йилда 98,3 фоиздан иборат булди2.

Кичик тадбиркорликни инвестициялардаги улуши 2018-йилда 38,0 фоиздан иборат булган булса 2019-йилда 47,0 фоиздан, хизматлардаги улуши 52,1 фоиздан иборат булди (1-расм). 2019 йилда кичик тадбиркорликни ахолини умумий даромади хажмидаги улуши 59,5 фоизни таш-

2 www/stat/uz https://stat.uz/uz/press-sluzhba/novosti-gks/432-analiticheskie-materialy-uz/2031 ва Узбекистон Республикасиниг ижтимоий ик,тисодий холати. Узбекитон Республикаси Давлат Статистика Кумитаси. Статистик туплам. Тошкент - 2020 маълумотлари.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 3(135)

3-жaдвaл. Xyдyдлap кеcимидa aлоrça вa axбоpотлaштиpиш xизмaтлapи умумий xaжмидa

телекоммyникaция xизмaтлapнинг улуши% (2019-йилдa)1

кил этди. Ахрлининг умумий дapoмaдлapи тapки-бидэ кичик тaдбиpкopликдaн oлингaн дapoмaд-лap Жиззax (7Q,6%), Бyxopo (65,6%), Caмapк1aнд (63,B%), Cypxaндapë (63,7 %) вилoятлapдa ceзи-лapли улушни эгaллaди2.

Кичик тaдбиpкopлик cyбъeктлapи мaмлaкaтдa xизмaтлap га^ини pивoжлaнтиpишдa х,эм кaттa э^мият^ эгэ 6Ули6, кичик тaдбиpкopлик cyбъ-e^ap^a тeгишли фaoлият кypcaтaëтгaн кopxoнa вa тaшкилoтлap умумий coнининг ycишигa ижo-бий тaъcиp кypcaтди. Утгэн йилнинг шу дaвpигa ниcбaтaн, 2Q2Q йилнинг 1 янвapь xonawa yлap-нинг шни 46,2 мингтaгa кyпaйди вa 199,9 минг-тэни тэшкил этиб, yлapнинг ycиши 3Q,Q% гэ oшди3.

Xизмaт кypcaтyвчи кopxoнa вэ тaшкилoтлap умумий coнининг 76,3 фoизи кичик тaдбиpкop-лик cyбъeктлapи x^ccac^a тyFpи квлэди4 (1-pacм).

ХИЗМЭТ кypcaтиш cox1acидa paкaмли тaдбиp-кopликни pивoжлaнтиpиш бугунги кундэги дoл-зapб вaзифaлapдaндиp.

Жэхрн иктиcoдиëтидa бугунги КУНДЭ шм-пьютep ВЭ тeлeкoммyникaция тexнoлoгиялapни,

1 Узбeкиcтoн Pecпyбликacиниг ижтимoий иктиcoдий xoлaти. Узбeкиcтoн Pecпyбликacи Дэвлэт Cтaтиcтикa KУмитacи . ^тиат туплэм . Toшкeнт -2Q2Q. 276-бeт

Z Узбeкиcтoн Pecпyбликacиниг ижтимoий иктиcoдий xoлaти. Узбeкиcтoн Pecпyбликacи Дэвлэт Cтaтиcтикa KУмитacи . Cтaтиcтик туплэм. Toшкeнт -2Q2Q. 404-бeт.

3 Узбeкиcтoн Pecпyбликacиниг ижтимoий иктиcoдий xoлaти. Узбeкиcтoн Pecпyбликacи Дэвлэт Cтaтиcтикa KУмитacи. Cracow туплэм . Toшкeнт -2Q2Q. 258-бeт.

4 Узбeкиcтoн Pecпyбликacиниг ижтимoий иктигадий xoлaти. Узбeкиcтoн Pecпyбликacи Дэвлэт C'a^ama

KУмитacи. Cтaтиcтик туплэм. Toшкeнт -2Q2Q. 25B-бeт.

дacтypий тaъминoтни ИШЛЭ6 чи^иш х,эмдэ кeнг интepфaoл xизмaтлapни ТЭКДИМ этишни УЗ ИЧИГЭ oлгaн axбopoт кoммyникaция тexнo-лoгиялapи ceктopи тoбopa мух,им эх.эмият кacб этмoкдa. Pивoжлaнгaн дaвлaтлap тaжpибacи кypcaтaдики, paкaмли иктиcoдиëтни вэ paкaмли тaдбиpкopликнинг pивoжлaниши мэмлэкэтни paкoбaтбapдoшлик дapaжacигa бeвocитa тaъcиp килэди, cтpaтeгик дapaжaдa бoшкapyв учун кэттэ имкoниятлap oчaди.

2Q19 йил aлoкa вэ axбopoтлaштиpиш xизмaт-лapининг х,эжми 1QB69,2 млpд. cyмгa тeнг булди. 2Q1B йилгэ ниcбaтaн ушбу xизмaтлapнинг ycиши 1QB,Q % ни тэшкил этди, ушбу xизмaтлapнинг жэми xизмaтлapдaги улуши 5,7 фoизни тэшкил этди. Узбeкиcтoн Pecпyбликacидa aлoкa вэ axбopoт-лaштиpиш xизмaтлapи х,эжмидэ энг кэттэ улуши тeлeкoммyникaция xизмaтлapи, яъни ^мли вэ мoбиль aлoкa xизмaтлapи, интepнeт тapмoFи, йyлдoшли aлoкa xизмaтлapи вэ бoшкaлap эгэл-лэб 79,2 фoизни тэшкил этди.

Teлeкoммyникaция xизмaтлapининг энг юкopи кypcaткичлapи Жиззax(9B,B%), Caмapкaнд вэ ^p-дapë (97,9%), Aндижoн (96,9%) вэ K^^apë (96,B%) вилoятлapидa кэйд этилгэн (3-жэдвэл)5.

Узбeкиcтoн Pecпyбликacидa иннoвaциoн тex-нoлoгиялapни жopий этиш вэ энъэнэвий xизмaт-лapни pивoжлaнтиpиш буйичэ мaкcaдли шм-плeкc чopa-тaдбиpлapни эмэлгэ oшиpиш ишлэб

5 Узбeкиcтoн Pecпyбликacиниг ижтимoий иктиcoдий xoлaти. Узбeкиcтoн Pecпyбликacи Дэвлэт Cтaтиcтикa KУмитacи. ^тиат туплэм. Toшкeнт -2Q2Q. 276-б

ИК.ТИСОД ВА МОЛИЯ I ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2Q2Q, 3(135)

4-жадвал. ^удудлар буйича курсатилган хизматлар х.ажми1 (млрд. сум ^исобида)

Худудлар 2010 й. 2016 й. 2017 й. 2018 й. 2019 й.

Узбекистон Республикаси 27 126,8 97 050,0 118 811,0 150 889,8 193 697,8

жумладан:

Корак1алпоFистон Республикаси 671,1 3 100,5 3 611,3 4 600,2 5671,8

вилоятлар:

Андижон 1 321,9 5 765,9 6 627,2 8 011,5 9 803,8

Бухоро 1 072,6 4 756,1 5 421,1 6 631,6 8 413,2

Жиззах 439,3 2 155,3 2 530,8 3 283,2 4 305,1

Кашкддарё 1 136,7 5 137,6 5 859,7 7 064,1 8 800,9

Навоий 640,7 2 593,8 3 068,4 3 925,6 5 056,2

Наманган 969,9 4 408,1 4 999,2 6 067,7 7 747,6

Самарканд 1 799,3 7 200,5 8 343,2 10 043,5 12 786,8

Сурхондарё 796,3 3 845,3 4 485,5 6 079,6 6 981,9

Сирдарё 347,1 1 355,6 1 603,8 2 031,4 2 726,8

Тошкент вилояти 2 253,3 8 112,9 9 347,4 11 292,9 14 568,4

ФарFона 1 471,3 6 670,7 7 602,2 9 237,9 11 684,1

Хоразм 862,9 3 119,0 3 645,5 4 562,8 5 763,3

Тошкент шахри 8 805,5 29 472,7 38 659,9 50 176,2 65 759,2

чикарилган бозор хизматлари хажмини ошишига олиб келади.

Узбекистан Республикасида курсатилган хизматлар 2010 йилда 27126,8 млрд. сумни ташкил этган булса, 2019 йилда 193697,8 млрд. сумга етган. Жумладан, Тошкент шахрида 2010 йилда 8805,5 млрд. сумдан 2019 йилда 65759,2 млрд. сумгача, Самарканд вилоятида 1799,3 млрд. сумдан 12786,8 млрд. сумгача, Тошкент вилоятида 2010 йилда 2253,3 млрд. сумдан 2019 йилда 14568,4 млрд. сумгача, ФарFона вилоятида 2010 йилда 1471,3 млрд. сумдан, 2019 йилда 11684,1 млрд. сумгача усганлигини кузатиш мумкин2.

Худудлар уртасида савдо хизматларнинг юк,ори улуши Сурхандарё вилоятида 43,5% белгиланди. Молиявий фаолият Тошкент шахрида ривожлан-ган булиб, молиявий хизматлар улуши 29,1 фоиз-

1 https://stat.uz/uz/180-ofytsyalnaia-statystyka-uz/6573-xizmatlar---11.08.20

2 https://stat.uz/uz/180-ofytsyalnaia-statystyka-uz/6573-

xizmatlar---11.08.20

дан иборат булди, алока ва ахборотлаштириш хизматларининг улуши хам ушбу худудда юк,ори булиб 9,1 фоиз кайд этилди3.

"Рак,амли тадбиркорлик" ишлаб чикариш сама-радорлигини ошириб, ахолини турмуш даража-сини юксалтириш имкониятларини яратади.

Глобал иктисодиётга интеграциялашув жара-ёнида мамлакатнинг халкаро майдондаги нуфу-зини оширишга йуналтирилган лойихаларни ва стратегияларни ишлаб чикиш долзарб вазифа-лардандир.

Президентимиз Ш.Мирзиёев 2020 йилни Узбекистон Республикасида "Илм маърифатни ва ракамли иктисодиётни ривожлантириш" йили деб эълон килди ва ракамли иктисодиётни ривожлантириш иктисодий ислохотлар жара-ёнидаги бош вазифа эканлигини таъкидлади. Узбекистонни ривожланган мамлакатга айлан-

3 Узбекистон Республикасиниг ижтимоий иктисодий холати. Узбекистон Республикаси Давлат Статистика Кумитаси . Статистик туплам . Тошкент -2020. 264-бет.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 3(135)

тиришни максад килиб куйилган булиб,бунинг учун Узбекистон Республикаси Президенти Ш. Мирзиёев рахнамолигида Республикада жадал ислохотлар, илм-маърифат ва инновация жараёнлари,"ракамли иктисодиёт", "ракамли тад-биркорлик" ривожлантирилиб борилмокда.

Узбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёевнинг 28.04.2020 йил "Ракамли иктисодиёт ва электрон хукуматни кенг жорий этиш чора-тадбирлари туFрисида" ПК.-4699-сонли карори кабул килинди. Мазкур царорга биноан Узбекистон Республикасида 2023 йилга келиб рацамли ицтисодиётнинг мамлакат ялпи ички ма^сулотидаги улушини 2 бараварга купайтириш масаласи цуйилган.

Узбекистон Республикасида ракамли тадбир-корликни ривожлантириш товар ва хизматларни жахон бозорига олиб чикиш имкониятларини кенгайтиради.

Ракамли технологиялар нафакат махсулот ва хизматлар сифатини оширади,балки ортикча хара-жатларни камайтиради. Республикамизда тадбир-корлик фаолиятини кенг ривожлантириш учун илFор технологиялар ва кластер тизими жорий этилмокда.

Шунингдек, Банк тизимида тадбиркорларни куллаб-кувватлайдиган "лойихалар фабрикаси" фаолияти кенг йулга куйилмокда

Узбекистон Республикасида 2030 йилгача ахборот-коммуникация ва интернет технологи-яларига асосланган ракамли иктисодиёт улушини мамлакат ялпи ички махсулот таркибида 10% га етказиш масаласи куйилган

Жахон банкининг "Бизнес юритиш" рейтин-гида энг яхши 50 та мамлакат каторига кириш буйича барча ташкилий-хукукий чора-тадбирлар кулланилмокда.

Жахон банкининг тадбиркорлик фаолиятини юритиш учун яратилган хукукий нормаларни кай даражада йулга куйилганлигини ва мулкчи-лик хукукини химоя килишни ифодаловчи "Doing Business 2020" рейтингида Узбекистон Республикаси 7 позицияга юкорига кутарилиб, ишбилар-монлик мухитини яхшилашда энг катта ютукларга эришган 20 мамлакат каторига кирди. Жахон банкининг "Doing Business 2020" йиллик рейтингида Узбекистон 190 мамлакат орасида 69 уринни эгал-лаб, 2019 йил якунлари буйича 100 дан 69,9 бални туплади1.

1 https://russian.doingbusiness.org/ru/reports/global-reports/doing-business-2020

Узбекистон Республикасида "ракамли тадбир-корликни" шаклланиб боришини куйидагиларда кузатиш мумкин:

- истеъмолчилар озик-овкат махсулотларига буюртма бериш учун ракамли технологиялардан фаол фойдаланмокдалар;

- турли интернет дуконлар ривожланиб бормокда, турли хизматлар учун электрон тулов тизимлари ривожланмокда;

- тадбиркорлар ракамли технологиялар ёрдамида электрон битимларни амалга оширмокда;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

- Узбекистон Республикасида "аклли" ва "хавфсиз" шахар лойихалари кенг амалга оширилмокда;

- давлат-хусусий шериклик тизимида инно-вацион лойихалар ишлаб чикилмокда;

- олий таълим тизимида ракамли бошкарувни ривожлантириш, давлат-хусусий шерикчилиги асосидаги таълим муассасала-рини купайтириш, ракамли иктисодиёт шарои-тида ишлаш кобилиятига эга ракобатбардош кад-рларни тайёрлаш буйича кенг микёсли ишлар амалга оширилмокда;

- Узбекистон Республикасида ишлаб чикаришни бошкаришда ахборот тизимлари комплексини жорий килиш, молиявий-хужалик фаолиятда хисобот юритишда дасту-рий махсулотлардан кенг фойдаланиш, шунингдек, технологик жараёнларни автоматлаштириш жараёнлари амалга оширилмокда;

- гушт-сут ва мева сабзавот махсулотлари бошка турдаги махаллий хом ашёни кайта ишлаш, терига ишлов бериш, халк истеъмол молларини ишлаб чикариш буйича кичик корхоналарни ташкил этиш буйича инновация лойихаларини раFбатлантирилмокда, микрокредитлар билан таъминланмокда.

Глобаллашув шароитида ракамли тадбир-корликни ривожлантириш учун куйидагиларни амалга ошириш зарурдир:

• "Ракамли тадбиркорликни" ривожлантириш оркали янги инновацион махсулотларни яра-тиш, ишлаб чикаришнинг интенсив имкониятларини самарали куллаш ва такомиллаштириш;

• ракобатбардош янги инновацион махсулот ва хизматлар яратиш жараёнларини такомиллаш-тириш;

• "Ракамли тадбиркорликни" ривожлантириш асосида "ракамли махсулот ва хизматларни" купайтириш;

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 3(135)

• paкaмли иктиcoдиëтни вэ paкaмли тaдбиp-кopликни шaкллaнтиpишдa иннoвaциoн мax1cyлoт вэ xизмaтлapни ишлэб чикapишни ^нг йулгэ куйиш opкaли жэхрн бoзopигa интeгpaциялa-шув жapaëнини жaдaллaштиpиш;

• paкaмли иктиcoдиëт шapoитидa ишлэб чикapиш xapaжaтлapини кaмaйтиpиш хи^бигэ '^э^мли мax1cyлoт" ижтимoий caмapaдopлигини oшиpиш;

• paкaмли иктиcoдиëт шapoитидa илм cиFими, илмий тaдкикoт тaжpибa кoнcтpyктopлик ишлaнмaлapини ^эй^ит, шyнингдeк "виpтyaл фиpмaлap" фaoлиятини pивoжлaнтиpиш буйичэ жэхрн тaжpибacини ypгaниш вэ Pecпyбликaдa xaм "виpтyaл фиpмaлap"фaoлиятини кeнгaйтиpиш;

• "Paкaмли тaдбиpкopликни" pивoжлaнти-pишдa пpoгнoз мoдeллapни ишлэб чикapиш;

• Тэкэмли тaдбиpкopлик"дa юкopи мex1нaт yнyмдopлигини тэъминлэш;

• "Иннoвaциoн кopxoнaлap" вэ инвecтop-лap ypтacидa х^к^ли^и эмэлгэ oшиpyвчи yзoк муддэтли cтpaтeгиялapни ишлэб чикиш;

• ички вэ тэшки бoзopлapдa IT-ceктopнинг мax1cyлoт вэ xизмaтлapигa булгэн тэлэб-нинг ycиши динэмикэ^ни бax1oлaш,"paкaмли тaдбиpкopлик"ни pивoжлaнтиpиш буйичэ шм-плeкc чopaлapни эмэлгэ oшиpиш;

• тeлeкoммyникaция инфpaтyзилмacини янэдэ pивoжлaнтиpиш, эхрлини cифaтли уяли aлoкa, кeнг пoлocaли интepнeтдaн фoйдaлaниш имкoни билэн тэъминлэш;

• тэълим, кoммyнaл xизмaт ^pcaïkirn, тypизм cox1aлapидa зaмoнaвий axбopoт тизимлapи, дэау-pий мax1cyлoтлap вэ мaълyмoтлap бaзaлapини янэдэ кeнг жopий этиш;

• иктиcoдиëтнинг тypли тapмoклapидa "эклли" вэ бoшкa иcтикбoлли тexнoлoгиялapни, шуниндак, кэттэ х.эжмдэги мaълyмoтлapни кэйтэ ишлoвчи тexнoлoгиялapни жopий этиш-нинг кoнцeптyaл вэ ycлyбий acocини шэкллэн-тиpиш, шyнингдeк дacтypий мax1cyлoтлapни ишлэб чи^иш вэ тexнoлoгик мaйдoнчaлap яpaтиш op^! "paкaмли тaдбиpкopлик"ни pивoжлaн-тиpиш.

Фoйдaлaнилгaн aдaбиётлap pyйxaти:

1. Kapимoв И.A. Acocий вэзифэмиз - Вaтaнимиз тapaккиëти вэ xaлкимиз фapoвoнлигини янэдэ юкcaлтиpишдиp. - Т.: "Узбeкиcтoн", - BQ б.

2. Mиpзиëeв LU.M. Эpкин вэ фapoвoн, дeмoкpaтик Узбeкиcтoн дэвлэтини биpгaликдa бapпo этэмиз. - ^ш^нт, 2Ш6. 56-б.

3. Mиpзиëeв Ш.M. Буюк кeлaжaгимизни мapд вэ oлижaнoб xaлкимиз билэн биpгa ^эмиз. - Т.: Узбeкиcтoн, 2Ü17. 4BB-6.

4. Узбeкиcтoн Pecпyбликacи Пpeзидeнтининг 2Q17 йил 7 фeвpaлдaги "Узбeкиcтoн Pecny-бликэ^ни янэдэ pивoжлaнтиpиш буйичэ Xapa^^ap cтpaтeгияcи тyFpиcидa"ги ПФ-4947-coн фapмoни.

5. Эpeнбepг P. Дж., Cмит P.C. Coвpeмeннaя экoнoмикa тpyдa. Teopия и гocyдapcтвeннaя пoлитикa. - M.: MГУ, 1996..

6. Toлaмeтoвa 3.A. Иктиcoдиëтни мoдepнизaциялaш жapaëнидa мex1нaт бoзopини pивoж-лэниш йyнaлишлapи 2Ш4. ^ш^нт . "Иктиcoдиëт" 3Q5 б

7. Toлaмeтoвa 3.A. Mex1нaт иктиcoдиëти вэ coциoлoгияcи. - Toшкeнт: "Фэн вэ тexнoлo-гия", 2М7. 4QQ б.

B. www . world. bank. Org

9. www . lex.uz. |||

1Q Узбeкиcтoн Pecnyбликacиниг ижтимoий иктиcoдий xoлaти. Узбeкитoн Pecnyбликacи Дэвлэт Cтaтиcтикa Кумитэ^. Cтaтиcтик туплэм. - ^ш^нт: 2Q2Q.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ I ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2Q2Q, 3(135)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.