Научная статья на тему 'Ўзбекистонда пенсия таъминоти тизимининг ўзига хос хусусиятлари ва жаҳон тажрибаси'

Ўзбекистонда пенсия таъминоти тизимининг ўзига хос хусусиятлари ва жаҳон тажрибаси Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
185
80
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
пенсия таъминоти тизими / ўртача умр кўриш ёши / ёшга доир пенсия / ногиронлик пенсияси / боқувчисини йўқотганлик пенсияси / авлодлар бирдамлиги / жамғариб бориладиган пенсия тизими / пенсия ёши / Бисмарк модели / Беверидж модели / ижтимоий йўналтирилган модел / мажбурий пенсия суғуртаси / ихтиёрий пенсия тизими / система пенсионного обеспечения / средняя продолжительность жизни / пенсия по возрасту / пенсия по инвалидности / пенсия по потери кормильца / солидарность поколений / нако- пительное пенсионное обеспечение / пенсионный возраст / Бисмарковская модель / Бевериджская модель / социально-ориентированная модель / обязательное пенсионное страхование / доброволь- ное пенсионное страхование

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Турсунов Жахонгир Пулатович

Мақолада Ўзбекистон пенсия таъминоти тизимининг ўзига хос хусусиятлари очиб берилган, жаҳонда мавжуд пенсия тизими моделлари ёритилган, хорижий мамлакатларнинг пенсия тизимлари ўрганилган, жумладан, дунё мамлакатларининг пенсия таъминотларига қилаётган харажатлари ва бошқа пенсия тизимига оид кўрсаткичлар таҳлил қилинган ҳамда хориж тажрибасини қўллаган ҳолда мажуд пенсия тизимидаги муаммоларни бартараф этиш бўйича таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ХАРАКТЕРНЫЕ ОСОБЕННОСТИ СИСТЕМЫ ПЕНСИОННОГО ОБЕСПЕЧЕНИЯ В УЗБЕКИСТАНЕ И ЗАРУБЕЖНЫЙ ОПЫТ

В статье раскрыты особенности системы пенсионного обеспечения Узбекистана, рассмотрены действующие модели пенсионных систем, изучены системы пенсионного обеспечения зарубежных стран, в том числе расходы, осуществляемые на пенсионное обеспечение странами мира и проделан анализ показателей, характеризующих пенсионную систему, разработаны предложения и рекомендации по решению проблем пенсионной системы с учётом зарубежного опыта.

Текст научной работы на тему «Ўзбекистонда пенсия таъминоти тизимининг ўзига хос хусусиятлари ва жаҳон тажрибаси»

ТУРСУНОВ Жахонгир Пулатович,

Тошкент молия институти, "Пенсия иши" кафедраси укитувчиси,

УЗБЕКИСТОНДА ПЕНСИЯ ТАЪМИНОТИ ТИЗИМИНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ ВА ЖА^ОН ТАЖРИБАСИ

_УДК 331.255

ТУРСУНОВ Ж.П. УЗБЕКИСТОНДА ПЕНСИЯ ТАЪМИНОТИ ТИЗИМИНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ ВА ЖАЦОН ТАЖРИБАСИ

Маколада Узбекистон пенсия таъминоти тизимининг узига хос хусусиятлари очиб берилган, жах,онда мавжуд пенсия тизими моделлари ёритилган, хорижий мамлакатларнинг пенсия тизим-лари урганилган, жумладан, дунё мамлакатларининг пенсия таъминотларига килаётган харажатлари ва бошка пенсия тизимига оид курсаткичлар тах,лил килинган х,амда хориж тажрибасини куллаган х,олда мажуд пенсия тизимидаги муаммоларни бартараф этиш буйича таклиф ва тавсиялар ишлаб чикилган.

Таянч сузлар: пенсия таъминоти тизими, уртача умр куриш ёши, ёшга доир пенсия, ногиронлик пенсияси, бокувчисини йукотганлик пенсияси, авлодлар бирдамлиги, жамFариб бориладиган пенсия тизими, пенсия ёши, Бисмарк модели, Беверидж модели, ижтимоий йуналтирилган модел,мажбурий пенсия суFуртаси, ихтиёрий пенсия тизими.

ТУРСУНОВ Ж.П. ХАРАКТЕРНЫЕ ОСОБЕННОСТИ СИСТЕМЫ ПЕНСИОННОГО ОБЕСПЕЧЕНИЯ В УЗБЕКИСТАНЕ И ЗАРУБЕЖНЫЙ ОПЫТ

В статье раскрыты особенности системы пенсионного обеспечения Узбекистана, рассмотрены действующие модели пенсионных систем, изучены системы пенсионного обеспечения зарубежных стран, в том числе расходы, осуществляемые на пенсионное обеспечение странами мира и проделан анализ показателей, характеризующих пенсионную систему, разработаны предложения и рекомендации по решению проблем пенсионной системы с учётом зарубежного опыта.

Ключевые слова: система пенсионного обеспечения,средняя продолжительность жизни, пенсия по возрасту,пенсия по инвалидности,пенсия по потери кормильца,солидарность поколений, накопительное пенсионное обеспечение, пенсионный возраст, Бисмарковская модель, Бевериджская модель, социально-ориентированная модель, обязательное пенсионное страхование, добровольное пенсионное страхование.

TURSUNOV J.P. CHARACTERISTIC FEATURES OF THE PENSION SECURITY SYSTEM IN UZBEKISTAN AND FOREIGN EXPERIENCE

The article reveals the peculiarities of the pension system in Uzbekistan, considered the current model of pension systems, the pension systems of foreign countries were studied, including the costs of pension provision by the countries of the world and the analysis of indicators,developed proposals and recommendations for solving the problems of the pension system, taking into account foreign experience.

Keywords: pension system, average life expectancy, old-age pension, disability pension, survivor's pension, solidarity of generations, funded pension provision, retirement age, the Bismarck model, Beveridge model, socially-oriented model, compulsory pension insurance, voluntary pension insurance.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 3

Ицтисодиётни ривожлантириш ва либераллаштириш даврида ижтимоий цимоя институтларидан бири цисобланмиш пенсия таъминоти тизимини янада ривожлантириш бугунги куннинг муцим вазифаларидан бири булиб цолмоцда.

Жумладан, Узбекистан Республикаси Пре-зиденти Ш.М.Мирзиёев томонидан ишлаб чикилган ва амалиётга тадбик этилаётган 20172021 йилларда Узбекистан Республикасини ри-вожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Харакатлар стратегиясининг 2017 йил-ги "Халк билан мулокот ва инсон манфаатла-ри йили" хамда 2018 йилги "Фаол тадбиркор-лик, инновацион Fоялар ва технологияларни куллаб-кувватлаш йили"да амалга оширишга оид давлат дастурларида хам ушбу тизимни ри-вожлантиришга доир бир канча вазифалар бел-гилаб куйилган. Ушбу ислохотлар замирида ин-сонга муносиб турмуш шароитларини яхшилаш ётади.

Узбекистонда авлодлар бирдамлиги тизи-ми амал килиб, пенсия таъминоти 1993 йил-да кабул килинган ва хозирга кадар бир канча узгартириш ва кушимчалар киритил-ган "Фукароларнинг давлат пенсия таъминоти туFрисида"ги Узбекистон Республикаси Конунига мувофик амалга оширилади. Ле-кин шуни хам алохида таъкидлаш лозимки фукароларнинг тегишли мехнат фаолиятидан кейин кариганда кушимча маблаFга эга булиши учун 2005 йилдан бошлаб Узбекистон Республикаси Халк банки хузурида жамFариб бори-ладиган пенсия ташкил этилди. Хозирги кунда республикамизда пенсия таъминотининг хусу-сий шакллари мавжуд эмас.

Мамлакатимизда конунга кура давлат пенси-яларининг 3 тури мавжуд булиб, булар:

- ёшга доир пенсия;

- ногиронлик пенсияси;

- бокувчисини йукотганлик пенсияси.

Конун пенсия таъминоти учун икки асо-

сий талабни белгилайди - пенсия таъминоти х,ук,ук,ини берувчи шартнинг мавжудлиги (пенсия ёшига етиш, ногирон булиб к,олиш, бокувчисини йук,отиш), зарур иш стажининг мавжудлиги. Айтиб утилган талаблардан бирортасининг йуклиги эса пенсия таъминоти х,ук,ук,ининг йук,отилишига олиб келади.

Фукаролар пенсия олиш хукуки пайдо булганидан сунг исталган пайтда пенсия тайин-лашни сураб мурожаат этишлари мумкин, давлат пенсияларининг турли хилларини олиш хукукига

эга булган фукароларга уларнинг узлари танла-ган битта пенсия тайинланади.

Ёшга доир пенсия олиш хукукига:

- эркаклар - 60 ёшга тулганда ва иш стаж-лари камида 25 йил булган такдирда;

- аёллар - 55 ёшга тулганда ва иш стажлари камида 20 йил булган такдирда эга буладилар1.

Пенсия тайинлаш учун етарлича иш стажига эга булмаган шахсларга ёшга доир пенсиялар камида 7 йил иш стажи мавжуд булган такдирда, бор стажга мутаносиб микдорда тайинланади.

Маълумки, жахон амалиёти пенсия тизимининг икки асосий тури фаркланади:

- Авлодлар бирдамлиги яъни хамкорликдаги масъулият тизими, бунда ишлаб турган авлод олдинги авлодга пенсия туловларини молия-лаш учун бадаллар тулайди (уз навбатида кей-инги авлод хозирги ишлаб турганлар пенсия туловларини молиялаштиради);

- жамFариш тизими, бунда хар бир ишлаб турган киши узининг кексаликдаги таъминоти учун маблаFларни уз мехнат фаолияти мобай-нида жамFариши керак.

Бу икки пенсия тизими Узбекистон пенсия таъминоти тизимининг асосий негизи хисобланиб, фукаролар пенсия таъминоти ушбу пенсия тизимлари билан камраб олинган.

Купгина мамлакатларда пенсия тизимини молиявий баркарорлаштириш муаммосининг ечими пенсия ёшининг оширилишидадир, деб каралмокда. Бу ривожланган Fарб мамлакатла-ри учун жуда мухимдир, чунки хаётнинг уртача давомийлиги анчагина юкори, ахоли кексай-иб бормокда, пенсионерлар ва ишлаб турганлар нисбати, яъни боFликлик оFишмай ортиб бормокда.

"Бугун сайёрамизда хар сонияда уртача икки киши 60 ёшга тулмокда. Бирлашган Миллат-лар Ташкилотининг (БМТ) берган маълумотлар-га кура, XXI аср урталарига келиб, ерда 100 ёш-дан ошганлар сони 3,2 миллиондан ортик ки-шини ташкил этади. Жахонда инсоннинг уртача умр куриш ёши 1950 йилда 47 ёш булган булса,

1 Узбекистон Республикасининг "Фукароларнинг давлат пенсия таъминоти туFрисида"ги 03.09.1993 йил Конуни. Манба: www.lex.uz

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 3

2010 Munga 6y paKaM 69 emra eTgu. 2050 Munga 6y KypcaTKUM 76 emHu, 2100 Munra 6pu6 эсa 85 emra eTumu KyTunMoKga"2

XagBan MatnyMoTnapuga gyHeHuHr TapaKKuM этгaн MaMnaKaTnapuga axonu TapKu6uga 60 Ba yHgaH w^opu emgarunapHuHr ynymu Munnap Ke-cuMuga ycu6 6opumu nporHO3 KunuHraH. By эсa neHcua Tu3uMuga MatnyM 6up ucnoxoTnap onu6 6opu^um^uruHu Ta^O3O этagм. ByHgaM mapouTga neHcua emuHu omupum MacanacuHu, y xo3upga aH^arnHa ^KopunuKgaH K,aTtu Ha3ap, KaMTa Kypu6 MuKu^umu xa^KaTaH xaM uxo6uM HaTu-

xanap 6epumu MyMKuH.

MonuaBuM Ba uKTucoguM 6eKapopnuK Ba axonuHuHr geMorpa^uK TapKu6uga can6utf y3rapumnap neHcua TatMuHoTu MyaMMocuHu aHaga gon3ap6 MyaMMora aMnaHTupagu. ByryH-ru KyHga gyHeHuHr Kynna6 gaBnaTnapuga neH-cuoHepnap eTapnu gapaxaga TypMym gapaxacu 6unaH TatMuHnaHMaraH. LUyHuHr yqyH aKcapuaT MaMnaKaTnapga axonu uxtumoum xuMoa Kunum

xBaxa6oB A.B. neHcua T^UM^U^ MonwaBuM 6apкapopnмгмнм TatM^Hnam MyaMMonapu "neHcua t^UM^^T MonuaBuM 6apкapopnмгмнм TatM^Hnam Ba caмapaflopnмгмнм om^um" мaвзycмfla pecпy6nмкa мnммм-aмanмм кoн$epeнцмa. - TomKeHT.: '^H^Bepc^-TeT". 2017. 4-11 6.

2 National officials, OECD calculation and Turner, Paris, France.2016. - P. 231.

1-расм. Пенсия тизимларининг куринишлари1

г ^

Пенсия бадаллари

хдсобига м о лиялаштирилади

у,_4

С

Сошщлар хдсобига м о лиялаштирилади

\_

С->

мажбурий

V_/

/-s

Ихтиёрий

s_)

механизмларидан бири булган пенсия таъми-нотини ислох килиш жараёни кетмокда.

Ривожланган мамлакатларда, пенсия таъминоти ижтимоий йуналтирилган, классик ва либерал-демократик моделларга булинади. Классик "Бисмарк модели"га кура (Германия, Испания, Франция), пенсия тизими нафакахурлар фойдасига мехнат килаётган фукаролардан йиFиб олинган туланган бадал-лар суммасига караб кайта таксимлаш йули би-лан амалга оширилади. Либерал-демократик "Беверидж модели"нинг хусусияти шундаки (Буюк Британия, АК.Ш, Япония) бой катлам ва-килларидан кам таъминланган фукароларга туловларни, хусусан, соликлар оркали ми-нимал пенсия суммасини кайта таксимлаш хисобланади. Ижтимоий йуналтирилган модел (Швеция, Норвегия, Дания) баFри кенглик хусу-сиятларини ва жамFарилиб бориладиган пенсия тизимини бирлаштиради.

Шуни кайд этиш лозимки, дунёда бир-бири билан ухшаш булган пенсия тизимлари мавжуд эмас. Уларнинг барчаси давлатнинг иктисодий ривожланланганлиги, пенсия тизими тарки-бий даражаси, молиявий ресурсларни шакллан-тириш ва марказлаштириш даражасига караб узига хос хусусиятларга эга хисобланади.

Жадвалда бир канча мамлакатларнинг пенсия таъминотига сарфлаётган харажатлари-нинг ЯИМдаги улушлари ва 2050 йилга бо-

ИКДИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 3

1-жадвал. Жами ах,оли таркибида 60 ёш ва ундан катта ёшдагиларнинг улуши1

Мамлакатлар йиллар

1980 1990 2000 2010 2020 2030 2040

Германия 15,5 15,5 17,1 20,4 21,7 25,8 27,6

Франция 14,0 13,8 15,3 16,3 19,5 21,8 22,7

Италия 13,5 13,6 15,3 17,3 19,4 21,9 24,2

Буюк Британия 14,9 15,1 14,5 14,6 16,3 19,2 20,4

2-жадвал. Дунё мамлакатларининг пенсия таъминотига килаётган харажатларининг улуши2

Мамлакатлар ЯИМга нисбатан фоизда 2010 й. ЯИМга нисбатан фоизда 2050 й. Фарки

Люксембург 9,2 18,1 8,9

Бразилия 8,5 15,8 7,3

Белгия 11,0 16,7 5,7

Саудия Арабистон 2,2 7,1 4,9

Жанубий Корея 0,9 5,5 4,6

Туркия 7,3 11,4 4,1

Россия 7,1 7,5 0,4

Дания 10,1 9,6 -0,5

Хиндистон 1,7 0,9 -0,5

Полша 11,8 10,0 -1,8

риб ушбу харажатларни канчага оширишли-ги буйича прогноз маълумотлар келтирилган булиб,доимгидек ахолининг фаровонлиги ин-декси буйича дунёда юкори уринда турадиган Люксембург давлати бунда хам пенсия таъминотига ажратаётган бюджет маблаFлари буйича биринчи уринни яъни 2010 йилда 9,2 фоизни ташкил килган булса, келажакда бу курсаткич 18,1 фоизга ошириш режалаштирилмокда. Аксарият мамлакатлар эса ушбу харажат-лар улушини камайтириш режасини тузиб чикишмокда.

Энди хорижий мамлакатлар мисолида пенсия тизимларини тахлил киламиз.

Канада пенсия тизимиузининг тузи-лиши, ишлаш механизми билан жахонда энг профессионал пенсия тизимларидан бири хисобланади. Канадада пенсия тизими туFрисида конун 1695 йилда ишлаб чикилган

1 Волошина А.Ю. Мировой опыт развития пенсионных систем: общемировые тенденции и межстрано-вые различия // Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата экономических наук. - Москва. 2007. - 27 стр.

2 Доклад ОЭСР "Pensions at a Glance 2013" в рейтинге учитывались страны ОЭСР и G20.Париж, Франция. 2013 г.

булиб, 1966 йил 1 январдан кучга кирган. Бу конун федерал хукумат даражасида кабул килинган булсада, лекин хар бир провинция уз ижтимоий ахволидан келиб чикиб уз конунини ишлаб чикишга рухсат берилган. Бирок, хозирги кунда бу хукукдан факат Кана-данинг Квебек (Quebec) провинцияси фойдала-ниш хукукига эга. Яна шуни хам таъкидлаш ло-зимки, Канадада давлат пенсияси бошка пенсия турларидан соликлардан озод килинганлиги билан ажралиб туради.

Канада пенсия тизими асоси уч элементдан иборат:

Биринчиси - бу кексаликни таъмин-лаш дастури (Old Age Security program)

хисобланиб,1952 йилда жорий килинган. Ушбу дастур буйича кексалар умумий тартибда давлат бюджети маблаFлари хисобидан пенсия билан таъминланади.Дастур доирасида 65 ёшга тулган барча Канада фукароларига, шунингдек, маълум вакт мобайнида Канадада яшаб келаёт-ган ва мехнат килган барча кексаларга пенсия-лар туланади.

Иккинчиси -бу Канаданинг асосий пенсия режаси булиб, 1960 йилда ташкил топган. Кве-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 3

3-жадвал. Хорижий мамлакатларнинг пенсия тизимига оид курсаткичлари1

Мамлакатлар Пенсияга чикиш ёши Уртача умр куриш ёши Уртача пенсия микдори ($/ойига) Пенсия учун иш хакидан ажратмалар фоизда

Эркак Аёл

Иш хакидан Ишчининг улуши Иш берувчининг улуши

Италия 66 йил 7 ой 66 йил 7 ой 80,2 583 33,0 9,2 23,8

Хитой 60 55/50 72 120 28,0 8,0 20,0

Россия 60 55 70 285 22,0 0,0 22,0

Япония 65 65 82,1 717 16,8 8,4 8,4

Франция 62,5 62,5 76 700 16,7 6,8 9,9

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

АК.Ш 67 65 79 1200 10,4 4,2 6,2

Канада 65 65 82 667 9,9 5,0 5,0

Узбекистан 60 55 74,6 55 32,8 8,0 24,8

бек провинцияси пенсия тизими билан деярли бир хил.

Канаданинг мазкур пенсия режаси мажбурий умуммиллий дастур хисобланиб, иш берувчи ва ходим томонидан тенг микдорда туланадиган соликлар хисобидан молиялаштирилади. Бунда давлатнинг хиссаси умуман мавжуд эмас.

Учинчиси - бу ихтиёрий тартибдаги пенсия дастури хисобланиб, бунда хусусий пенсия фондлари мухим рол уйнайди. Хусусий пенсия фондлари иш берувчилар, касаба уюшмала-ри ёки саноат бирлашмалари томонидан молиялаштирилади, шунингдек, тижорат банклари, суFурта компаниялари ва шу каби молия инсти-тутлари томонидан хам бошкариладиган шах-сий пенсия хисоблари мавжуд.

Буюк Британия пенсия тизими уч боскичдан иборат ва иктисодий жихатдан дунёда энг самарали тизимлардан бири хисобланади2. Биринчи боскич хизмат дав-рига ва иш хаки микдорига боFлик булмаган, пенсия ёшига етганда туланадиган дав-лат пенсияси хисобланади. Иккинчи даража-ли пенсия тизими мехнат стажига ва ишчи-нинг иш хаки микдорига боFлик давлат пенсияси хисобланади. Давлат пенсияси дастури аъзоси булишни хохламайдиганлар эса кушимча пенсия таъминоти дастурларидан би-рига катнашишлари шарт хисобланади. Учин-

1 Pensions at a Glance 2013.OECD AND G20 INDICATORS, Paris, France. 26 nov 2013. - P. 368.

2 Официальный сайт НПФ «Вщкритий пенсшний фонд «ФР1ФЛАЙТ» [Электронный ресурс]. - Режим доступа: http://www.npfff.com.ua/uk/pensionnoeobespecheniein-ukraine/worldexperience2.html

чи даража пенсия тизими эса Буюк Британия-да машхур булган нодавлат пенсия таъминоти хисобланади. Унда мухим ролни сугурта компаниялари уйнайди.

Шахсий пенсия ишчилар ва иш берувчилар уртасидаги жамоавий шартнома асосида ту-зилади ва унга кура ойлик маошдан белгилан-ган микдорда пенсия ва нафака туловлари учун маблаF чегириб колинади ва пенсия тулови шакллантирилади. Таъкидлаш лозимки, хусусий пенсия тизимида иштирок этиш пенсия-ни юкори суммада олиш ва пенсия учун тулов микдорини аниклаш имконини беради.Хозирги кунда Буюк Британияда пенсия ёши эркаклар учун 65 ёш, аёллар учун эса 60 ёш этиб белги-ланган. 2018 йил аёллар учун пенсия ёшини 60 ёшдан 65 ёшгача, умумий тартибда эса эркаклар ва аёллар учун пенсия ёшини 2020 йилга кадар 66 ёшгача ошириш, кейинги йилларда эса 68 ёшга ошириш режалаштирилмокда. Мехнат стажига келадиган булсак, 1945 йил 6 апрелга-ча турилган эркаклар учун ва 1950 йил 5 апрел-дан кейин туFилган аёллар учун пенсияга чикиш учун мехнат стажи 44 йил, 1950 йил 6 апрелгача туFилган аёллар учун 39 йиллик мехнат стажига эга булиши тулик давлат пенсиясини олиш учун асос була олади.

Умумий килиб олганда, дунё мамлакатлари-да пенсия тизимини ислох этиш хар кунгидан-да долзарб масалага айланиб бормокда. Хориж тажрибасини урганган холда Узбекистан давлат пенсия таъминоти тизимини такомиллаштириш максадида куйидаги вазифаларни амалга ошириш максадга мувофикдир. Булар:

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 3

- Мамлакатимизда миллий пенсия тизи-мининг аник бир концепсиясини ишлаб чикиш керак;

- Фукаролар кариганда уларни моддий жихатдан янада куллаб-кувватлаш максадида хориж тажрибасини урганган холда хусусий пенсия фондларини (давлат кафолати остида) ташкил килиш максадга мувофик;

- Республикамизда фаолият курсатаётган акционерлик компанияларида ахолининг купгина кисми бандлигини хисобга олиб, хорижий тажри-бадан келиб чик,иб, ушбу тизимда мехнат килувчи ишчи-ходимларга маълум бир муддат ишла-гандан сунг уларга давлат пенсиясига кушимча равишда хар ойлик устамалар белгилаш оркали корпоратив пенсияни жорий килиш айни муд-дао. Масалан, бир ишчи 5 йилдан 10 йилгача бир компанияда мехнат килса, оладиган пенсия

микдорига нисбатан 10 фоиз устама хак кушиб бериш ёки 10 йилдан 15 йилгача мехнат килса 15 фоиз микдорда ва шу каби йул оркали амалиётга тадбик килиш керак;

- Хозирги кунда жахон тажрибасига назар соладиган булсак, куплаб тараккий этган мамла-катлар ёки МДХ мамлакатларининг купчилиги пенсияга чикиш ёшини оширишмокда. Чунки, бир канча омиллар сабаб (демографик, сиё-сий, молиявий-иктисодий инкирозлар ва б.) бу каби ислохотлар амалга оширилмокда. Бизда хам уртача умр куриш ёшининг ошаётганлиги ёки пенсия ёшидан кейинги хаёт давомийлиги-нинг юкорилигини хисобга олиб, пенсияга чикиш ёшини ошириш яъни эркакларда 63 ёш ва аёл-ларда 58 ёш килиш зарур деб хисоблайман. Бу эса Пенсия жамFармаси маблаFларини тежали-шига хам олиб келади.

Адабиётлар руйхати

1. Узбекистан Республикасининг "Фукароларнинг давлат пенсия таъминоти туFрисида"ги 03.09.1993 йил Конуни. Манба: www.lex.uz

2. Вахабов А.В. Пенсия тизимининг молиявий баркарорлигини таъминлаш муаммолари. "Пенсия тизимининг молиявий баркарорлигини таъминлаш ва самарадорлигини ошириш" мавзусида республика илмий-амалий конференция. - Тошкент.: "Университет". 2017. 4-11 б.

3. National officials, OECD calculation and Turner, Paris, France. 2016. - P. 231.

4. Волошина А.Ю. Мировой опыт развития пенсионных систем: общемировые тенденции и межстрановые различия // Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата экономических наук. - Москва. 2007. - 27 стр.

5. Доклад ОЭСР "PensionsataGlance 2013" в рейтинге учитывались страны ОЭСР и G20. Париж, Франция. 2013 г.

6. Официальный сайт НПФ «Вщкритий пенсмний фонд «ФР1ФЛАЙТ» [Электронный ресурс]. - Режим доступа: http://www.npf-ff.com.ua/uk/pensionnoeobespechenieinukraine/ worldexperience2.html

7. Pensions at a Glance 2013. OECD AND G20 INDICATORS, Paris, France. 26 nov 2013. - P. 368.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 3

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.