Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОНДА ПЕНСИЯ ТАЪМИНОТИ ТИЗИМИНИ ЭКОНОМЕТРИК МОДЕЛЛАШТИРИШ ОРҚАЛИ ИСЛОҲ ҚИЛИШ МАСАЛАЛАРИ'

ЎЗБЕКИСТОНДА ПЕНСИЯ ТАЪМИНОТИ ТИЗИМИНИ ЭКОНОМЕТРИК МОДЕЛЛАШТИРИШ ОРҚАЛИ ИСЛОҲ ҚИЛИШ МАСАЛАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Социологические науки»

CC BY
3
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
пенсия / пенсия жамғармаси / эконометрик моделлаштириш / корреляция коэффициенти / пенсия олувчилар / энг кичик квадратлар усули / пенсия ёши / мултиколлинеарлик / Дарбин-Ватсон статистикаси / пенсия тизими / демография.

Аннотация научной статьи по социологическим наукам, автор научной работы — Сирлиев Акмалжон Мамарасулович

Мақолада пенсия жамғармаси даромадлари ўзгаришларига таъсир этувчи омиллар аниқланган ҳамда уларнинг статистик кўрсаткичлари ўрганилган. Ўрганишлар асосида бир қатор назарий қарашлар илгари сурилган. Ундан ташқари тадқиқот вазифаларидан келиб чиққан ҳолда пенсия таъминоти тизими ва ундаги муаммоларнинг илмий-назарий асосларига тааллуқли назарий натижа ва хулосалар шакллантирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОНДА ПЕНСИЯ ТАЪМИНОТИ ТИЗИМИНИ ЭКОНОМЕТРИК МОДЕЛЛАШТИРИШ ОРҚАЛИ ИСЛОҲ ҚИЛИШ МАСАЛАЛАРИ»

Central Asian Journal of

Education and Innovation

УЗБЕКИСТОНДА ПЕНСИЯ ТАЪМИНОТИ ТИЗИМИНИ ЭКОНОМЕТРИК МОДЕЛЛАШТИРИШ ОРЦАЛИ ИСЛОХ, ЦИЛИШ МАСАЛАЛАРИ

Сирлиев Акмалжон Мамарасулович

Узбекистон Республикаси Банк молия академияси магистранти

Тел: +99899-879-75-73 https://doi.org/10.5281/zenodo.11220791

ARTICLE INFO

Qabul qilindi: 10-May 2024 yil Ma'qullandi: 15- May 2024 yil Nashr qilindi: 20- May 2024 yil

KEY WORDS

пенсия, пенсия жамгармаси, эконометрик моделлаштириш, корреляция коэффициенти, пенсия олувчилар, энг кичик квадратлар усули, пенсия ёши, мултиколлинеарлик, Дарбин-Ватсон статистикаси, пенсия тизими, демография.

ABSTRACT

Мацолада пенсия жамгармаси даромадлари узгаришларига таъсир этувчи омиллар аницланган уамда уларнинг статистик курсаткичлари урганилган. Урганишлар асосида бир цатор назарий царашлар илгари сурилган. Ундан ташцари тадцицот вазифаларидан келиб чиццан %олда пенсия таъминоти тизими ва ундаги муаммоларнинг илмий-назарий асосларига тааллуцли назарий натижа ва хулосалар шакллантирилган.

Узбекистон Республикасида фуцаролар пенсия таъминоти тизимини барцарор ривожлантириш келажакда фуцароларнинг фаровон х,аёт кечиришлари учун етарли мицдорда пенсиялар билан таъминлаш ва бир вацтнинг узида пенсия таъминоти тизимининг молиявий барцарорлигини таъминлашни назарда тутади. Бир вацтнинг узида пенсия мицдорларининг пенсионерлар эх,тиёжларини етарли даражада цондира олмаслиги ва пенсия туловларини молиялаштириш учун шакллантириладиган жамгарма(лар) даромадларининг етишмаслиги х,озирги кунда пенсия тизимидаги асосий муаммолардандир.

Адабиётлар шарх,и

Сунгги йилларда Узбекистон пенсия таъминоти тизимининг х,ам такомиллаштирилиши ва ислох,отга мух,тожлиги давлат даражасида эътироф этилди х,амда тизимда бир цатор чора-тадбирлар амалга оширилди. Хусусан, ишловчи пенсионерларга пенсияларнинг тулиц мицдорда туланиши, пенсия мицдорини аницлаш учун х,исобга олинадиган уртача ойлик иш х,аци мицдорининг юцори чегарасининг оширилиши кабилар шулар жумласидандир. Бироц, «миллий пенсия тизимини такомиллаштириш, ижтимоий сугурта тизимини ислох, цилиш, шунингдек,

уч даражали пенсия таъминоти тизимига утиш зарурлиги»(Мирзиёев, 2020)1 мамлакат Президенти томонидан алохдда таъкидлаб утилди.

Бир ва;тнинг узида жамият аъзоларининг каттагина сегменти пенсия таъминотидан ;оник;маслиги ва аксарият холларда хукумат томонидан жамият аъзолари томонидан салбий кабул килинадиган пенсия ислохотларининг амалга оширилаётганлиги билан боглик; муаммоларнинг сабаблари нималардан иборатлиги ва унинг ижобий хал этилиши мухим ахамиятга эга.

Пенсия тизимини ислох, ;илиш буйича тад;и;отлар олиб борган бир гурух хорижий и;тисодчилардан Д.Блум, С.Четтерджи, П.Ковал, П.Лойд-Шерлок, М.Макки, Б.Речел, Л,Розенберг, Ж.Смит кабилар фикрича, «кексалар улушининг ортиши уларнинг парвариши ва соглиги учун харажатларни хам ортишига, бу эса пенсия юкининг ошишига олиб келади, пировардида пенсия таъминоти сиёсатини ;айта куриб чи;илишини та;озо килади» (Блум ва б, 2021)2.

И;тисодчи-олимлардан С.Гох, Р.Макновн, К.Вонглар томонидан ахолининг ёш та;симотидаги узгаришлар мухим макрои;тисодий таъсирга эга эканлиги тад;и;отлар оркали исботланган. Уларнинг фикрича, «узок; давр мобайнида ички инвестициялар, реал ЯИМ хажми, инфляция, соли; баланси ва жорий операциялар балансига демографик узгаришларнинг таъсири статистик жихатдан ахамиятли ва жуда кучли» (Гох ва б., 2022)3.

Э.Папапетроу, П.Салапорта каби олимларнинг илмий тад;и;отларида «умр куриш даражаси узайишининг салбий таъсирини юмшатиш борасида чора-тадбирлар ишлаб чи;ишда мехнат бозори сиёсати, пенсия ислохотлари, инсон капиталига купро; инвестициялар ва технологик инновацияларга устувор ахамият берилиши зарур» (Папапетроу ва б., 2021) 4лиги алохида ;айд этилган.

1 Узбекистан Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг 2020 йилнинг 21 ноябр куни а^олини ижтимоий му^офаза килиш со^асидаги устувор вазифалар ^му^окамасига багишланган йигилишидан. https://uza.uz/oz/posts/aholini-ijtimoiy-muhofaza-qilish-sohasida-yangi-tizim-joriy--21-11-2019.

2 Bloom, D.E., Chatterji, S., Kowal, P., Lloyd-Sherlock, P., McKee, M., Rechel, B., Rosenberg, L., Smith, J.P. Macroeconomic implications of population ageing and selected policy responses. Volume 385, Issue 9968, 14 February 2015, Pages 649-657. The Lancet https://www.scopus.com/record/display.uri?eid=2-s2.0-84923043346&origin=resultslist&sort=cp-

f&src=s&nlo=&nlr=&nls=&sid=85d20af1f9fdfa9f60444019f701f909&sot=b&sdt=b&sl=32 &s=TITLE-ABS-KEY+%28pension+problems%29&relpos=8&citeCnt=223&searchTerm=

3 Goh, S.K., McNown, R., Wong, K.N. Macroeconomic implications of population aging: Evidence from Japan. Volume 68, June 2020, Article number 101198 Journal of Asian Economics. https://www.scopus.com/record/display.uri?eid=2-s2.0-85085145200&origin=resultslist&sort=plf-f&cite=2-s2.0-

84923043346&src=s&nlo=&nlr=&nls=&imp=t&sid=070e4f7b8525503a0394752466abbfc1&sot=cite&sdt=a&sl= 0&relpos=30&citeCnt=0&searchTerm=

4 Papapetrou, E., Tsalaporta, P. The impact of population aging in rich countries: What's the future? Volume 42, Issue 1, January - February 2020, Pages 77-95. Journal of Policy Modeling. https://www.scopus.com/record/display.uri?eid=2-s2.0-85078798801&origin=resultslist&sort=plf-f&cite=2-s2.0-

Таххлил ва натижалар

Амалдаги цонунчиликка кура, мамлакатимизда пенсия туловларини молиялаштирувчи Пенсия жамгармасининг даромад ва харажатлари баланслашган холатида булиши зарурлиги белгиланган. Пенсия жамгармасининг даромадлари эса асосан мехнат хаци фондига нисбатан белгиланган ставкаларда хисобланувчи ижтимоий солиц ва давлат бюджети трансфертлари хисобига шаклланади. Мазкур жараённи математик жихатдан цуйидагича тасвирлаш мумкин:

0'PMt * PSt < ZÏ=1(MHFt * ISSt) + I^=i(QISTt * QISSt) + Y}z=i(lBTt * IBSt) + Tt + e

(l)5

Мазкур тенгламанинг узгартирувчилари тавсифи: O'PMt - t-даврдаги уртача пенсия мицдори; PSt - t-даврдаги пенсионерлар сони; MHFt - t-даврдаги мехнат хаци фонди; ISSt - t-даврдаги ижтимоий солиц ставкаси, MHFга нисбатан фоизларда; QISTt -t-даврдаги цатъий ижтимоий солиц туловчилар сони; QISSt - t-даврдаги цатъий ижтимоий солиц ставкаси; IBTt - t-даврдаги ихтиёрий бадал туловчилар сони; IBSt - t-даврдаги ихтиёрий бадал ставкаси, цатъий мицдорларда; Tt - t-даврдаги Давлат бюджети трансфертлари; e - бошца хисобга олинмаган омиллар. i, k, m, n, z, l - бир турдаги узгарувчиларнинг дифференциаллигини ифодаловчи курсаткичлар.

(1) тенгламада фуцароларнинг 2019 йилгача пенсия таъминотини маблаг билан таъминлашда иштирок этган фуцароларнинг мажбурий сугурта бадаллари ва товар (иш, хизмат)лар реализациясидан мажбурий ажратмалар цушилмаган. Бундан ташцари тенгламанинг чап томонида маълум даврларда Пенсия жамгармасидан туланган ижтимоий нафацалар хам цушилмаган. Зарур холларда тахлил учун юцоридаги формулага улар хам цушилиши мумкин. Уртача пенсия мицдорини топиш эса цуйидаи формула орцали хисобланади: 0'PMt = ^ (2)6

Мазкур тенгламанинг узгарувчилари тавсифи: РХг - жами пенсия харажатлари; РБг - жами пенсионерлар сони.

Жами пенсия харажатларини топиш формуласи

(3)7

Мазкур тенгламанинг узгарувчилари тавсифи: РМг - ^даврдаги пенсия мицдори; Р5 - ^даврдаги пенсия олувчилар сони.

Жами пенсия харажатларини пенсия турлари кесимида х,исоблашнинг дифференциал тенгламаси цуйидагича булади:

РХ{ = 1р=ГР УБРМ,; + ЫРМ1 + ?Р1В1Р ВУРМс (4)8

Бу ерда: YDPMt - ^даврдаги ёшга доир пенсия мицдори; NPMt - ^даврдаги ногиронлик пенсияси мицдори; BYPMt - ^даврдаги боцувчисини йуцотганлик пенсияси мицдори; PSYDP - t-даврдаги ёшга доир пенсионерлар сони; PSNP - ^даврдаги

84923043346&src=s&nlo=&nlr=&nls=&imp=t&sid=070e4f7b8525503a0394752466abbfc1&sot=cite&sdt=a&sl= 0&relpos=49&citeCnt=0&searchTerm=

5 Муаллиф томонидан ишлаб чикилган.

6 Муаллиф томонидан ишлаб чикилган.

7 Муаллиф томонидан ишлаб чикилган.

8 Муаллиф томонидан ишлаб чикилган.

ногиронлик пенсияси олувчилар сони; PSbyp - t-даврдаги бокувчисини йукотганлик пенсияси олувчилар сони;

Пенсия турлари кесимида уртача пенсия микдорини хисоблашнинг дифференциал тенгламаси:

Ёшга доир пенсия буйича:

2 YDPMt

Ногиронлик пенсияси буйича: O'PMnp = 2npmt

(5)9

(6)

10

ZPSNPt

Бокувчисини йукотганлик пенсияси буйича:

ZBYPMt u

O'PMbyp =

(7)1

2PSBYpt

Уртача пенсия микдорини топишнинг дифференциаллашган формуласи:

2YDPMt+2NPMt+2BYPMt ron2

О'РМг =

(8)1

2 PSYDPt+Z PSNPt+2 PSBYPt Х,озирги кунда пенсия таъминотининг амалдаги холатидан келиб чикиб, тахлилларни амалга оширишда юкоридаги дифференциаллашган формулалардан фойдаланиш мумкин. Юкоридаги формулалар амалдаги пенсия таъминоти тизими курсаткичлардан келиб чикиб шакллантирилган.

Давлат пенсия тизимини ислох, этиш, энг аввало, демографик узгаришларга богликлиги учун узок муддатларни уз ичига олади. Бу борада амалга оширилган узгаришлар ва янгиланишлар жуда узок муддат утгач уз самарасини беради ёки салбий таъсирини курсатади. Бунинг исботи сифатида жахоннинг куплаб мамлакатларида амалга оширилган пенсия таъминоти тизими ислохотлари натижаларида хам куриш мумкин. Поиска муддат давомидаги килинган узгаришлар жамиятда ёки норозиликни келтириб чикаради ёхуд иктисодиётга огир юклама булиши халкаро тажрибалардан маълум. 1-жадвал

Узбекистонда 2010-2021 йиллар давомида тайинланган пенсиялар сони х;амда пенсия ёшидаги ах;олининг жами ах;оли сонидаги улуши13

Курсаткичлар Тайинланган пенсиялар сони (TP), та 55 ёш ва ундан ошган аёлларнинг жами аёллар сонидаги улуши (A55), фоизда 60 ёш ва ундан ошган эркакларнинг жами эркаклар сонидаги улуши (E60), фоизда

2010 йил 193188 9.5569 5.1964

2011 йил 116363 9.8792 5.3639

2012 йил 129112 10.2072 5.4949

2013 йил 139219 10.571 5.6738

2014 йил 157491 10.9941 5.8219

9 Тадкикотчи томонидан ишлаб чикилган.

10 Тадкикотчи томонидан ишлаб чикилган.

11 Тадкикотчи томонидан ишлаб чикилган.

12 Тадкикотчи томонидан ишлаб чикилган.

13

Узбекистон Республикаси Президента хузуридаги Статистика агентлиги маълумотлари асосида муаллиф томонидан тузилган.

2015 йил 195928 11.4081 5.9937

2016 йил 225317 11.8595 6.2052

2017 йил 251894 12.3291 6.4598

2018 йил 277397 12.7774 6.7351

2019 йил 277261 13.2056 7.0674

2020 йил 275109 13.6006 7.3919

2021 йил 330450 13.929 7.662

Пенсия тизимини ислох килиш, ю;орида таъкидлаганимиздек, демографик омиллар билан параллел амалга оширилиши зарурдир. Пенсия тизимига, хусусан, пенсионерлар сонига таъсир килувчи мухим омил шубхасиз ахолининг умр куриш давомийлигидир. Тад;и;отимизда пенсионерлар ва нафа;а олувчилар сонининг узгаришига умр куриш давомийлиги узгаришини Узбекистон мисолида тахлил килишга харакат ;илиб курамиз.Бунинг учун дастлаб омил ва натижавий узгарувчиларни саралаб оламиз. Умр куриш давомийлигининг узгаришларини ифодаловчи курсаткичлар сифатида пенсия ёшидаги аёллар ва эркакларнинг жами аёллар ва эркаклар сонидаги улушининг 2010-2021 йиллардаги курсаткичларини, натижавий белги сифатида, айнан, уша йилларда тайинланган пенсиялар сонини оламиз хамда назарий жихатдан пенсия ёшидаги ахолининг жами ахолидаги улуши узгариши тайинланувчи пенсияларга таъсир килади, деган гипотезани куямиз (1-жадвалга каранг). Жадвал маълумотларини эконометрик тахлил килиш асосида тайинланувчи пенсиялар сонига пенсия ёшидагиларнинг улуши узгаришларининг канчалик таъсир курсатишини прогноз килишимиз мумкин булади. Тахлилнинг илк боскичида танланган омилли белгилар ва натижавий белги уртасида хакикатда корреляцион богликлик борлигини корреляция коэффициенти оркали текшириб оламиз (2-жадвалга каранг). 2-жадвал

Узбекистонда 2010-2021 йиллар мобайнида тайинланган пенсиялар сони ;амда пенсия ёшидаги а;олининг жами а;оли сонидаги улуши уртасидаги корреляция коэффициентлари14

TP A55 E60 Курсаткичлар

1.0000 0.9158 0.9131 TP

1.0000 0.9907 A55

1.0000 E60

Мисолимизда тайинланган пенсиялар сони билан жами аёллар сонидаги 55 ёшдан ошганларнинг улуши (А55) хамда жами эркаклар сонидаги 60 ёшдан ошганларнинг улуши (Е60) уртасидаги корреляция коэффициенти мос холда 0,9158 ва 0,9131 га тенг. Демак, омиллар уртасида жуда кучли богликлик мавжуд. А55 ва Е60 курсаткичларининг узаро корреляцияси 0,9907 га тенг, бирок улар уртасида аслида хеч кандай узаро таъсир йук, шунинг учун мултиколлинеарлик (одатда,

14Тадкикотчи томонидан Гретл дастурий мажмуасида хисобланган.

мултиколлинеарлик масаласи икки ёки ундан ортик мустакил узгарувчилар уртасида тахминий чизикли муносабатлар мавжуд булганда пайдо булади) масаласини х,исобга олишимиз шарт эмас.

Куйилган гипотеза буйича танланган омиллар иштирокида тах,лилларни амалга ошириш оркали керакли ва барча шартларни каноатлантирувчи регрессия тенгламасини тузамиз (3-жадвал)

3-жадвал

Узбекистонда 2010-2021 йиллар давомида тайинланган пенсиялар сони х;амда пенсия ёшидаги ах;олининг жами ах;оли сонидаги улушлари таъсирининг регрессия тенгламаси15

Омиллар Коэффициен т Стандарт хатолик t-статистика P-циймат Ишончли -лик даражаси

const 2.24609 1.30165 1.726 0.0985 *

Ln A55 6.87069 1.38887 4.947 0.0008 ***

Ln E60 -3.79362 1.20408 -3.151 0.0117 **

Колдиклар йигиндиси квадратлари 12.80837 Стандарт хатолик 1.192959

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

R-квадрат 0.945712 Мослашган R- квадрат 0.933649

F-статистика(2, 12) 78.39196 Р-киймат (F) 2.02e-06

Логорифмик якинлиги х,акикатга -17.41841 Акаике мезони 40.83683

Шварц мезони 42.29155 Ханна-Куин мезони 40.29824

Rhoпараметри 0.072050 Дарбин-Уотсон статистикаси 0.888299

Изоц: *** 1 фоизлик мущмлик даражасида статистик жицатдан ащмиятли; ** 5 фоизлик мущмлик даражасида статистик жщатдан ащмиятли; *10 фоизлик мущмлик даражасида статистик жщатдан ащмиятли.

Моделни тузишда курсаткичларнинг натурал логарифмланган кийматларида вариация курсаткичлари кичикро; булганлиги сабабли курсаткичларнинг логарифмланган кийматларида фойдаландик. Энг кичик квадратлар усули оркали тах,лилни амалга ошириб, узимиз учун керакли оптимал регрессия тенгламасини танлаб олдик (2.9-жадвалга каранг). Бу ерда богли; узгарувчи сифатида тайинланган йиллик пенсияларнинг натурал логарифмланган кийматлари (LnTP) олинган, эркли узгарувчилар сифатида эса пенсия ёшидаги аёлларнинг жами аёллар сонидаги улушининг натурал логарифмланган киймати (LnA55) ва пенсия ёшидаги эркакларнинг жами эркаклар сонидаги улушининг натурал логарифмланган киймати (LnE60) олинган.

' Хисоб-китоблар тадкикотчи томонидан Гретл дастурий м;

ажмуа

асида хисоблаб чикилган.

Моделнинг индуктив тахлили: тузилган регрессия тенгламасининг хакикатда ярокли эканлигини курсатувчи Фишер-Снедекор Ф-мезонининг киймати 0,05 дан кичик ва тузилган моделимиз куллаш учун ярокли. Танлаб олинган омил узгарувчилар LnA55 ва LnE60 ларнинг коэффициентларининг куллашга яроклилигини курсатувчи Стюдентнинг t-мезони буйича текширилганда 0,05 дан кичиклиги ва ярокли эканлиги тасдикланди. Тузилган моделда автокорреляция муаммосининг мавжуд эмаслигини текширувчи Дарбин-Ватсон статистикаси (0,8883) хам керакли (0,569;1,274) ораликда эканлиги моделимизда автокорреляция муаммоси йуклигини тасдиклайди. Демак, мазкур модел индуктив тахлил буйича куллаш учун ярокли. Моделнинг интерпретацион тахлили:

ЬпТР = 6.87069*1пЛ55 - 3.793621пЕ60 + 2.24609+е (9)

Бу ерда: LnTP - йил давомида тайинланган пенсияларнинг натурал логарифмланган киймати; ЬпЛ55 - пенсия ёшидаги аёлларнинг жами аёллар сонидаги улушининг натурал логарифмланган киймати; ЬпБ60 - пенсия ёшидаги эркакларнинг жами эркаклар сонидаги улушининг натурал логарифмланган киймати; сопз1:-бошлангич киймат; е - хисобга олинмаган омиллар.

Тузилган тенгламанинг детерминация коэффициенти 0,9336 га тенг булиб, хосил килинган модел оркали йил давомида тайинланадиган пенсиялар сони узгаришининг 93,36 фоизини тушунтириш мумкин. LnA55нинг олдида турган коэффициент (6,87069) - пенсия ёшидаги аёлларнинг жами аёллар сонидаги улушининг 1 фоизга купайиши (камайиши) тайинланадиган пенсиялар сонининг 6,87 фоизга купайиши (камайиши)ни, LnE60нинг олдида турган коеффициент (-3,79362) пенсия ёшидаги эркакларнинг жами эркаклар сонидаги улушининг 1 фоизга купайиши (камайиши) тайинланадиган пенсиялар сонининг 3,79 фоизга камайиши (купайиши)ни ифодалайди.

Тадкикотнинг энг мухим боскичи бу утказилган тахлиллар асосида келгуси даврни прогнозлаштиришдир. Биз хам тадкикот натжасида олинган модел асосида прогнозлашни амалга оширамиз.

Пенсия ёшидаги эркакларнинг жами эркаклар сонидаги улуши (Е60) 1-сценарий буйича 2022 йилда 7,9442 фоиздан 2027 йилда 9,3255 фоизга етади, 2021 йилдаги курсаткичдан мос равишда 1,6635 фоиз пунктга ортади.Пессимистик сценарий буйича 2022 йилда 7,8643 фоиз булишини, 2027 йилда эса 8,6393 фоизга етади ва 2021 йилга нисбатан 0,9773 фоиз пунктга ортади.Оптимистик сценарий буйича эса бу курсаткичлар мос равишда 2022 йилда 8,0242 фоиздан 2027 йилда 10,0118 фоизга етиши хамда 2021 йилдаги курсаткичдан 2,3498 фоиз пунктга ортиши мумкин. 4-жадвал

2022-2027 йиллар давомида тайинланувчи пенсиялар сони прогнозлари16

Йиллар 1-сценарий 2-сценарий (пессимистик сценарий) 3-сценарий (оптимистик сценарий)

2022 320639 317144 324183

2023 341011 342829 339454

2024 362337 374803 351272

2025 384686 412411 361027

2026 408032 455814 369348

2027 432411 505415 376670

Хар уччала сценарий буйича хам 2022-2027 йилларда тайинланувчи пенсиялар сони ортиб бориш тенденциясига эга булиши кутилмокда, бирок прогнозда 2022 йилда тайинланувчи пенсиялар сони х,ар уччала х,олда хам 2021 йилдаги курсаткич (330450)дан камрок булади, деб башорат килинган. 2023 йилдан бошлаб тайинланувчи пенсиялар хар уччала сценарий буйича 2021 йилдагидан куп булади.

Хулоса

Прогнозлардан куринадики, 1-сценарий буйича прогнозда 2027 йилда 432411 та, 2-сценарий буйича эса 505415 та, 3-сценарий буйича эса 376670 та пенсия тайинланади. Бу 2021 йилдаги курсаткичлардан мос равишда 31, 53, 14 фоизга купдир Бундан хулоса шуки, давлат пенсия таъминоти тизимини хам келгуси йилларда мазкур узгаришларга мос х,олда ташкил этиш, бунда жамгарманинг молиявий баркарорлигини ошириш, пенсия тизими моделини ислох, килиш, пенсия сугуртасини баркарор ривожлантириш буйича зарур чора-тадбирларни амалга оширилишини такозо этади

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг 2020 йилнинг 21 ноябр куни ахолини ижтимоий мухофаза килиш сохасидаги устувор вазифалар мухокамасига багишланган йигилишидан. https://uza.uz/oz/posts/aholini-ijtimoiy-muhofaza-qilish-sohasida-yangi-tizim-joriy--21-11-2019.

2. Bloom, D.E., Chatterji, S., Kowal, P., Lloyd-Sherlock, P., McKee, M., Rechel, B., Rosenberg, L., Smith, J.P. Macroeconomic implications of population ageing and selected policy responses. Volume 385, Issue 9968, 14 February 2015, Pages 649-657. The Lancet https://www.scopus.com/record/display.uri?eid=2-s2.0-84923043346&origin=resultslist&sort=cp

f&src=s&nlo=&nlr=&nls=&sid=85d20af1f9fdfa9f60444019f701f909&sot=b&sdt=b&sl=32&s= TITLE-ABS-KEY+%28pension+problems%29&relpos=8&citeCnt=223&searchTerm=

3. Goh, S.K., McNown, R., Wong, K.N. Macroeconomic implications of population aging: Evidence from Japan. Volume 68, June 2020, Article number 101198 Journal of Asian Economics.https://www.scopus.com/record/display.uri?eid=2-s2.0-85085145200&origin=resultslist&sort=plf-f&cite=2-s2.0-

84923043346&src=s&nlo=&nlr=&nls=&imp=t&sid=070e4f7b8525503a0394752466abbfc1& sot=cite&sdt=a&sl=0&relpos=30&citeCnt=0&searchTerm=

4. Papapetrou, E., Tsalaporta, P. The impact of population aging in rich countries: What's the future? Volume 42, Issue 1, January - February 2020, Pages 77-95. Journal of Policy Modeling.https://www.scopus.com/record/display.uri?eid=2-s2.0-85078798801&origin=resultslist&sort=plf-f&cite=2-s2.0-

84923043346&src=s&nlo=&nlr=&nls=&imp=t&sid=070e4f7b8525503a0394752466abbfc1& sot=cite&sdt=a&sl=0&relpos=49&citeCnt=0&searchTerm=

5. Y36eKHCTOH Pecny6^HKacH npe3HgeHTH xy3ypHgarH CTaTHCTHKa areHTAHru

Ma^yMOTflapH

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.