Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОНДА МУТОЛАА МАЪНАВИЙ ҚАДРИЯТ ВА ТАЪЛИМ ТАРБИЯНИНГ АСОСИ СИФАТИДА'

ЎЗБЕКИСТОНДА МУТОЛАА МАЪНАВИЙ ҚАДРИЯТ ВА ТАЪЛИМ ТАРБИЯНИНГ АСОСИ СИФАТИДА Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

67
14
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
мутолаа / китоб / оммавий китобхонлик / китобга меҳрмуҳаббат / китобхон халқ / маънавий қадрият / таълим-тарбия / илм / reading / book / mass reading / love for a book / reader nation / spiritual value / education / science

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Умида Жалолидиновна Нурматова

Мақолада, мутолаа маънавий қадриятларимиздан бири сифатида талқин қилиниб, аждодлардан авлодларга ўтиб келаѐтган оммавий китобхонлик, китобга меҳр-муҳаббат, илм эгаллаш таълим-тарбия негизида инсоннинг онгу тафаккурига сингиб бориши ижтимоий-фалсафий жиҳатдан таҳлил қилинди

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article interprets reading as one of our spiritual values and analyzes the socio-philosophical analysis of penetration into human consciousness on the basis of mass reading, love of books, education, which is passed down from ancestors to generations.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОНДА МУТОЛАА МАЪНАВИЙ ҚАДРИЯТ ВА ТАЪЛИМ ТАРБИЯНИНГ АСОСИ СИФАТИДА»

National University of Uzbekistan

Google Scholar indexed

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-423-427

УЗБЕКИСТОНДА МУТОЛАА МАЪНАВИЙ ЦАДРИЯТ ВА ТАЪЛИМ ТАРБИЯНИНГ АСОСИ СИФАТИДА

Умида Жалолидиновна Нурматова

Самарканд давлат университети докторанти

АННОТАЦИЯ

Маколада, мутолаа маънавий кадриятларимиздан бири сифатида талкин килиниб, аждодлардан авлодларга утиб келаётган оммавий китобхонлик, китобга мехр-мухаббат, илм эгаллаш таълим-тарбия негизида инсоннинг онгу тафаккурига сингиб бориши ижтимоий-фалсафий жихатдан тахлил килинди.

Калит сузлар: мутолаа, китоб, оммавий китобхонлик, китобга мехр-мухаббат, китобхон халк, маънавий кадрият, таълим-тарбия, илм.

ABSTRACT

The article interprets reading as one of our spiritual values and analyzes the socio-philosophical analysis of penetration into human consciousness on the basis of mass reading, love of books, education, which is passed down from ancestors to generations.

Keywords: reading, book, mass reading, love for a book, reader nation, spiritual value, education, science.

Бугунги кунда ёшларга замонавий билим асосларини бериш билан бирга уларда бир кагор маънавий кадриятларни онгу-шуурига сингдириш борасида самарали ишлар олиб борилмокда. Инсон онгига, китоб мутолааси шахснинг уз максадига эришиш хамда жамиятга ижтимоий мослашишда таъсирчан ва нуфузли восита эканлигини сингдириш бугунги кундаги долзарб вазифалардан саналади. Айни пайтда республика хукумати ахоли уртасида китобхонликни оммалаштириш ва таргиб килиш, тегишли меъёрий-хукукий базани мустахкамлаш буйича максадли чора-тадбирларни кабул килишга катта эътибор каратмокда.

Мутолаа хар доим таълим жараёнининг пойдевори, асоси булиб келган. Маърифатпарвар Абдулла Авлонийнинг "Тарбия биз учун ё хаёт - ё мамот, ё нажот - ё халокат, ё саодат - ё фалокат масаласидир", - деган сузлари бугунги глобаллашув даврида хар доимгидан хам мухим ахамият касб этмокда. Албатта, энди савол тугилади?

April, 2022

423

National University of Uzbekistan

Google Scholar indexed

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-423-427

Кандай килиб биз халкимизни миллий ва умуминсоний кадриятлар асосида китобхон халк сифатида дунёга танитишимиз мумкин? Кандай килиб бугунги ёшларни китобга ошно, илм-маърифатли килиб тарбиялаш мумкин? Бу каби саволларнинг ечими Кайковуснинг "Кобуснома" асаридаги панд-насихатларида уз ифодасини топган. Асарда шундай дейилади: "Илмни дуст, бекорчи турмушни душман тутгил. Сохиби тамкин ва харакатчан булгил, кеч ётгил ва эрта тургил, китоб ва дарсга берилгил, ишдин кайгули булмагил, хифз этгил, такрор килгил, ростгуй булгил, китоб, калам, каламтарош ва бунга ухшаш нарсаларни хамиша ёнингда саклагил, булардин узга нарсани ёдингга асло келтурмагил. Оз сузлагил ва узокни уйлагил. Чунки хар бир толиби илм агар бу сифатда булса, тез фурсатда замоннинг ягона кишиси булур"[1,131-132]. Ушбу эзгу максадларга эришиш учун тинимсиз билим эгаллаш, касбий салохиятини оширувчи китобларни укиш ва яхши устозларга эргашиш кифоя. Халкимизда "таълим ва тарбия бешикдан бошланади", деган хикматли суз бор. Факат маърифат инсонни камолга, жамиятни тараккиётга етаклайди. Шарк донишмандлари айтганидек: "Энг катта бойлик - бу акл - заковат ва илм, энг катта мерос - бу яхши тарбия, энг катта кашшоклик - бу билимсизликдир!"[2,24]

Президентимиз Ш.М.Мирзиёев таъкидлаганидек, таълим - тарбия муассасалари, орган ва ташкилотлар, мехнат жамоаларида шу масала буйича турли танлов, фестивал ва акциялар, китоб байрамларини ташкил этишимиз керак. Мавжуд ахборот - ресурс марказларини бойитиш, кутубхона йук жойларда уларни ташкил этишимиз лозим. Ота - боболаримиздан колган яхши анъаналарни давом эттириб, навоийхонлик, бобурхонлик, машрабхонлик кечалари утказсак, керак булса, бадиий асарларни телевидение оркали укитишни йулга куйсак [3,114]. Энг мухими, фарзандларимизни ёшлик чогидан китобга мехр куйиш, мустакил фикр юритиш, мураккаб хаётий вазиятларда тугри жавоб топиш куникмасини шакллантириш, бунинг учун тегишли ташкилий ишларни амалга оширишимиз даркор"[4,469] , - деган эди.

Китобни азиз деб билиш, уни авайлаб-асраш мукаддас кадриятларимиздан биридир. Аждодлардан авлодларга кучиб, яна сайкал топиб бораётган бу кутлуг кадрият одамларда китобга, китобхонликка булган мехр -мухаббатнинг мустахкам булишига пухта замин яратиб келмокда. Хусусан, оммавий китобхонликка халкимиз асрлар давомида кадрият даражасида караб келган. Умумбашарий нодир асарлар оммавий китобхонлик давраларида укилган. Улардаги

April, 2022

424

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-423-427

панд-насихат курукдан курук баён этилмаган, албатта. Бадиий гоя кизикарли сюжетлар оркали ифодаланган. "Кутадгу билиг", "Девони хикмат", "Гулистон", "Бустон", "Маснавийи маънавий", "Махбу-бул кулуб", "Хдйрат ул-Аброр", "Чор дарвеш", "Калила ва Димна", "Иброхим Адхам", "Киссаи Машраб", "Туркий Гулистон ёхуд ахлок" ва бошка унлаб асарлар тарбияга хизмат килган. Бугунги кунда хам бир катор адибларимизнинг асарлари оркали бу руйхатни давом эттириш мумкин.

Бу борада, халкимизда китобхонлик борасидаги маънавий кадриятларимиз замонлар оша уз ахамиятини йукотган эмас. Шу уринда, шох ва шоир З.М.Бобурнинг фарзанд тарбияси, китобсеварлиги хусусида битилган хаётий угитларига тухталиб утамиз. Бизга маълумки, З.М.Бобур калбини тулдирган оталик туйгуси битилган "Мубаййин" номли шеърий китобини Хумоюнга такдим килади. Шунда, "Хумоюн шу вактгача отасидан олган совгалар орасида энг улкани ва бебахоси - мана шу шеърий китоб эканини сезиб, уни кайта - кайта кузларига суради..."[5,419]. Энг мухими, унинг отасига булган мехри, ихлоси шу китоб туфайли янги бир куч билан усиб боради. Шундай экан, китоб укиш, халкимизнинг илм эгаллашида, ёш авлод тарбиясида китобхонликни кенг таргиб этишда китоб - гносеологик кувват манбаи эканлигини онгу тафаккурига сингдириш керак. ^анчалик куп китоб укиса, илм куввати унга шунчалик куп юкланиб бораверади. Зеро, дунёни англаш ва тушуниш, олам ранг-баранглигини ва бутун мохиятини идрок этишнинг асосий воситаси хам китобдир.

Муфтий хазрат Махмудхужа Бехбудий миллат келажаги хакида кайгуриб фикр юритар эканлар, "Дунё турмок учун дунёвий фан ва илм лозимдир. Замона илми ва фанидан бебахра миллат бошкаларга поймол булур"[6,524], деб таъкидлаган эдилар. Зеро, Сукрот хаким демишларким, "факат бир эзгулик бор - билим ва факат бир ёмонлик бор - жахолат" Нажот эса бир - Бухорий хазратлари ёзганларидай, "дунёда илмдан бошка нажот йук ва булмагай" К^ай миллат олам аро улугликни истабди, илм йулини истамоги даркор. Дунё неча минг йиллардан бери илмсиз одамнинг улугланганини кургани йук. [6,524] Шундай экан, олам сир-асрорларини билиш, нодонликдан, жохилликдан нафратланиш, илм олишдан маънавий лаззатланиш, илм ахлини эъзозлаш, уларни хайрли ишларда хар томонлама куллаб-кувватлаш, улар иктидорини Оллохнинг буюк инъоми ва неъмати, деб билиш барча фукаронинг мукаддас бурчи булиб колмоги лозим.

April, 2022

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-423-427

Умуман айтганда, хар бир инсоннинг хаётида мутолаа маънавий кадриятлар ва таълим - тарбия негизида онгу тафаккурига сингиб боради. Инсон китобга сингиб борар экан, у хакдаги тасаввурлари хам кенгайиб, тиниклашиб бораверади. Айникса, болалигидан китобга мехр куйган инсон учун мутолаа кундалик эхтиёжга айланади. Одам сув ва хавосиз яшолмаганидек, китоб укимасдан туролмайдиган булади. Мутолаага ташна одам учун китобнинг хуморини бошка хеч нарса босолмайди.

Бизнинг фикримизча, усмир ва ёшларда китоб укиш куникмасини хосил килиш учун уларга боскдчма-боскдч такомиллашиб борадиган мутолаа маданияти технологияларини жорий этиш керак. Бунинг учун мутасадди ташкилотлар ва илм даргохлари хар бир ёшдаги китобхоннинг психологик хусусиятларини хисобга олган холда мутолаа маданиятини шакллантиришга каратилган услубий тавсиялар ишлаб чикиши зарур.

Узбекистон Президенти Шавкат Мирзиёев таъкидлаганидек, - "Биз уз олдимизга мамлакатимизда Учинчи Ренессанс пойдеворини барпо этишдек улуг максадни куйган эканмиз, бунинг учун янги Хоразмийлар, Берунийлар, Ибн Синолар, Улугбеклар, Навоий ва Бобурларни тарбиялаб берадиган мухит ва шароитларни яратишимиз керак. Бунда, аввало, таълим ва тарбияни ривожлантириш, соглом турмуш тарзини карор топтириш, илм-фан ва инновацияларни тараккий эттириш миллий гоямизнинг асосий устунлари булиб хизмат килиши лозим[7].

Хулоса килиб айтганда, моддий фаровонлик хеч качон алока, китоб мутолааси, билим каби маънавий кадриятларни урнини босолмайди. Мутолаа маънавий кадрият сифатида уз-узини тарбиялашнинг энг кулай воситасидир ва китоб аклий мехнат учун энг кенг таркалган усуллардан биридир. Китоб укиган инсон утмишдан бохабар булади ва келажакка теран нигох билан карайди. Шу боис, бизда хам давлат сиёсати даражасида оилавий китобхонликни, китобхонлик кунларини, Жанубий Корея, Германия давлатларидаги каби 2 ёшдан бошлаб ота-оналар кутубхонада фарзандлари билан китоблар орасида биргаликда китоб укишларини ташкил этиш, китобхонлар учун замонавий ахборот-коммуникация технологиялари ёрдамида янги имкониятлар эшигини очади деб уйлаймиз. Оилавий укиш анъанасини тизимли ташкил килиш керак чунки оилавий укишни одат килиш - бу укишни ривожлантиришнинг энг мухим шартидир.

April, 2022

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-423-427

REFERENCES

1. Кайковус. Кобуснома. - Тошкент: Янги аср авлоди, 2016. 131-132 - бет.

2. Мирзиёев Ш.М. Янги узбекистон стратегияси. -Тошкент:"O'zbekiston" нашриёти, 2021.24-бет

3. Мирзиёев Ш.М. Мамлакатимизнинг жавохир хазинаси// Унинг узи. Буюк келажагимизни мард ва олижаноб халкимиз билан бирга курамиз. - Т.: Узбекистон, 2017. - Б.114

4. Мирзиёев Ш.М. Тошкент - барчамиз учун онадек улуг ва муътабардир// Унинг узи. Буюк келажагимизни мард ва олижаноб халкимиз билан бирга курамиз. - Т.: Узбекистон, 2017. - Б.469

5. Pirimqul Qodirov. Yulduzli tunlar (Bobur). Roman. /"Asr oshgan asarlar" turkumi// - Т.: "Sharq", 2009. 419- bet.

6. Тохир Малик. Танланган асарлар: Ун туртинчи жилд. "Х,аёт кайиги" Биринчи китоб: максад на эди ... - Т.: "Sharq" , 2019. 524-бет.

7. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. 2020 йил 29 декабрь. www.president.uz

8. Мухамеджанова, Лалихон Ашуралиевна (2019) «РОЛЬ НРАВСТВЕННОСТИ В ОБЩЕСТВЕННОМ СОЗНАНИИ», Научный вестник Наманганского государственного университета : Вып. 1: Вып. 9 , статья 17.

9. Мухамеджанова Л.А. (2021). РОЛЬ НРАВСТВЕННОГО ВОСПИТАНИЯ В РАЗВИТИИ ЛИЧНОСТИ. Вестник Евразийского национального университета имени Л. Н. Гумилева. Серия: Исторические науки. Философия. Религиоведение, (2 (135)), 123-133.

10. Kadirova Dilbar Salikhovna, Inagamova Feruza Khurshidovna, Agzamova Nilyufar Shukhratovna, Mukhamedzhanova Lalikhon Ashuraliyevna. (2019). CATEGORIES OF HARMONY IN THE CONCEPTIONS OF CLASSICAL SCHOLARS. International Journal of Research in Humanities, Arts and Literature, (2), 293-300

April, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.