Научная статья на тему 'КИТОБХОНЛИК – ШАХСНИ ЎЗ-ЎЗИНИ ТАРБИЯЛАШ ЖАРАЁНИНИНГ МУҲИМ ОМИЛЛАРИДАН БИРИ'

КИТОБХОНЛИК – ШАХСНИ ЎЗ-ЎЗИНИ ТАРБИЯЛАШ ЖАРАЁНИНИНГ МУҲИМ ОМИЛЛАРИДАН БИРИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
391
38
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
инсон / шахс / ёшлар / жамият / детерминант / тарбия / маънавий тарбия / ўз-ўзини тарбиялаш / китоб / китобхонлик. / person / personality / youth / society / determinant / education / spiritual education / self-education / book / reading.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Махмуд Мажитов

Мақолада инсон шахси шаклланишига таъсир кўрсатувчи субъектив детерминантлардан бири бўлмиш ўз-ўзини тарбиялашда китобхонлик маданиятининг ўрни ва аҳамияти очиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

LIBRARY IS ONE OF THE MOST IMPORTANT FACTORS IN THE PROCESS OF SELF-EDUCATION

The article reveals the role and significance of reading culture in self-education, which is one of the subjective determinants that affect the formation of a person's personality.

Текст научной работы на тему «КИТОБХОНЛИК – ШАХСНИ ЎЗ-ЎЗИНИ ТАРБИЯЛАШ ЖАРАЁНИНИНГ МУҲИМ ОМИЛЛАРИДАН БИРИ»

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 2 I ISSUE 1 I 2021

ISSN: 2181-1601

КИТОБХОНЛИК - ШАХСНИ УЗ-УЗИНИ ТАРБИЯЛАШ ЖАРАЁНИНИНГ

МУ^ИМ ОМИЛЛАРИДАН БИРИ

Махмуд Мажитов

Узбекистан халкаро ислом академияси хузуридаги Малака ошириш маркази Сурхондарё вилояти минтакавий филиали директори

АННОТАЦИЯ

Маколада инсон шахси шаклланишига таъсир курсатувчи субъектив детерминантлардан бири булмиш уз-узини тарбиялашда китобхонлик маданиятининг урни ва ахамияти очиб берилган.

Калит сузлар: инсон, шахс, ёшлар, жамият, детерминант, тарбия, маънавий тарбия, уз-узини тарбиялаш, китоб, китобхонлик.

LIBRARY IS ONE OF THE MOST IMPORTANT FACTORS IN THE PROCESS OF SELF-EDUCATION

Makhmud Majitov

Director of the regional branch of the Center for professional development under the International Islamic Academy of Uzbekistan in Surkhandarya region

ABSTRACT

The article reveals the role and significance of reading culture in self-education, which is one of the subjective determinants that affect the formation of a person's personality.

Keywords: person, personality, youth, society, determinant, education, spiritual education, self-education, book, reading.

КИРИШ

Инсон шахсининг шаклланишига бир катор субъектив омиллар хам уз таъсирини утказади.Улар туркумига бир максадга йуналтирилган таълим ва тарбия, миллий гоя, уз-узини тарбиялаш жараёни киради.

Шахсни шакллантиришнинг субъектив омиллари хакида гап кетганда уз-узини тарбиялашдек мухим омилни эътибордан четда колдириб булмайди. Чунки уз-узини тарбиялаш инсон шахсини такомиллаштиришнинг энг ахами-ятли йулларидан бири хисобланади. Инсон уз борлигини, фазилатлари ва хислатларини тахлил килиб боришга, узига узи хисоб беришга, хулк-атвори-ни назорат килишга, уз фаолияти натижаларини бахолашга одатланмас экан, унинг шахс сифатида камол топиши жараёни секинлашади.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Шахснинг шаклланиши ва уз-узини тарбиялаш жараёни узаро диалек-тик алокадор. Бир томондан, уз-узини тарбиялаш инсон шахсини такомил-лаштирувчи, унинг таркибидан жой олган элементларни ривожлантирувчи омил хисобланади. Иккинчи томондан эса, инсон узини тарбиялашга бел бог-лаши учун уз хаётий максадларини чукур англаши, унга астойдил интилиши, идеалларига эга булиши, танкидий тафаккурга мойил булиши лозим. Демак, инсоннинг узини тарбиялашга интилаётганига караб унинг шахс сифатида шаклланганлиги даражасини аниклаш мумкин.

Уз-узини тарбиялашнинг хар кандай куриниши хам инсонни шахс си-фатида такомиллаштиравермайди. Факат жамият талабларига мос равишда амалга оширилган, инсонпарварлик гояларига асосланган, инсонни эзгулик-ка, уз маънавий киёфасини юксалтиришга ундайдиган уз-узини тарбиялаш куринишигина шахсни камолотга етаклайди. Буни француз файласуфлари М. Монтень ва Р.Декарт айникса ёркин ифодалаб берадилар.1 Мутафаккирлар бу жараён аник максадга буйсундирилиши даркорлигини, унинг муайян режа, тартиб ва тамойиллар асосида амалга оширилиши зарурлигини намойиш этадилар. Шу сабабли хам шахсни уз-узини маънавий тарбиялашга ундайдиган самарали механизмни вужудга келтириш зарур. Инсон маънавий тарбиянинг объектигина эмас, унинг субъекти хамдир. Бинобарин, у нафакат турли субъ-ектлар томонидан маънавий жихатдан тарбияланмоги, балки уз-узини тар-биялашга тайёрланмоги лозим. Кайсики жамиятда шахсни узи-узини тарбия-лашга ундовчи механизм мавжуд булса ва ундан унумли фойдаланилса, бу жамиятда маънавий тарбия самарасидан умид килса булади.

МУХОКАМА

2017 йилнинг 12 январида Узбекистон Республикаси Президентининг "Китоб махсулотларини чоп этиш ва таркатиш тизимини ривожлантириш, китоб мутолааси ва китобхонлик маданиятини ошириш хамда таргибот ки-лиш буйича комиссия тузиш тугрисидаги" Фармойишининг кабул килиниши шахсни узи-узини тарбиялашга ундовчи механизмни такомиллаштириш им-кониятларини кенгайтирди. Хусусан, 1677 та матбаа корхонаси, 118 та наш-риёт, Алишер Навоий номидаги Узбекистон миллий кутубхонаси, 14 вилоят ахборот-кутубхона маркази, туман ва шахарлардаги таълим муассасаларида мавжуд булган 200 га якин ахборот-ресурс марказлари, "Китоб олами", "Шарк зиёкори",

1 Каранг: Монтень М. Опыты.// Избранные произведения в 3-х томах. Том 1.- М.: Голос, 1992; Декарт Р. Рассуждения о методе, чтобы хорошо направлять свой разум и отыскивать истину в науках.// Сочинения в 2-х томах. Том 1.- М.: Мысль, 1989.

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 2 I ISSUE 1 I 2021

ISSN: 2181-1601

"Уздавкитобсавдотаъминоти" мажмуалари1 имкониятлари, мамлакатнинг бошка интеллектуал ресурслари ана шу максадларга сафарбар килинди.

Фармойишнинг ибратли жихати шундан иборатки, унда китоб махсулотлари нашр этиш, таркатиш, китоб мутолааси, китобхонлик маданиятининг бугунги кундаги холати, мавжуд камчилик, хатолар руй-рост очиб берилган. Айникса, бадиий, маърифий, илмий-оммабоп, тарбиявий, ёшларнинг интеллектуал салохиятини оширишга каратилган адабиётларни чоп этиш, улар билан таълим муассасаларини таъминлаш, миллий ва жахон адабиёти намояндаларининг етук асарларини саралаш, таржима килиш ишлари пухта уйланган тизим асосида ташкил этилмагани, таълим ва маданият муассасалари учун китоб харид килишга маблаглар етарли даражада мавжуд булган манбалар хисобидан жалб этилмаётгани, китоб сотишга ихтисослашган корхоналар томонидан таълим муассасалари, кутубхоналар ва махаллаларда янги китоблар такдимотларини утказиш, мутолаа маданиятини ошириш, шу жумладан, оммавий-ахборот воситалари оркали таргибот-ташвикот килишга каратилган тадбирлар юксак талаблар даражасида эмаслигига алохида эътибор берилган1.

Фармойишда айнан ёшлар уртасида китоб мутолааси ва китобхонлик маданиятини ошириш билан боглик муаммоларни бартараф этиш чора-тадбирларини ишлаб чикиш зарурияти олдимизга куйилмокда. Ёшлар интеллектуал салохиятини юксалтириш ва уларнинг дунёкарашини кенгайтириш учун уларга бадиий, маърифий, илмий-оммабоп, энг мухими тарбиявий булган етук асарларни мехр билан укиши кераклигини етказиш масаласи даврнинг муаммоларидан бири хисобланади. Зеро замонавий билимларни узлаштиришга ва чинакам маърифат ва юксак маданият эгаси булишга тинимсиз интилиш бугунининг хаётий эхтиёжига айланиб улгурди.

Марказий Осиё худудидан етишиб чиккан маънавий жасорат сохиблари булмиш буюк аждодларимизнинг инсоният хаётини тубдан узгартириб юборган бемисл илмий-ижодий фаолияти, ибратомуз хаёти, буюк кашфиётлари, мумтоз адабиёт, санъат дурдоналари, мардлик ва кахрамонлик намуналари бизга доимо куч, гайрат, илхом манбаи булиб, бизни доимо уларга муносиб ворис булиб, харакат килишга ундайди. Хрзирги кунда Узбекистонимизнинг китоб фондларида 100 мингдан зиёд кулёзма асарлар сакланмокда. Афсуски, бу нодир китобларни урганиш оркали бугунги давр уртага куяётган жуда куп долзарб муаммоларга жавоб топиш мумкин. Президент Шавкат Мирзиёев таъбири билан айтганда: "Лекин биз ана шундай ноёб мерос ворислари, шундай бойлик эгалари булатуриб, уларни хар томонлама укиш-урганиш, халкимиз, аввало, униб-усиб келаётган

1 Каранг: Узбекистон Республикаси Президенти Фармойиши. "Китоб махсулотларини чоп этиш ва таркатиш тизимини ривожлантириш, китоб мутолааси ва китобхонлик маданиятини ошириш хамда таргибот килиш буйича комиссия тузиш тугрисида"// Халк сузи, 2017, 13 январь.

1 Каранг: https://kun.uz/25212978

ёшларимизга, жахон хамжамиятига етказиш буйича, етарли иш килмаганимизни хам очик тан олиш керак ". Ал-Фаробий, Мухаммад Мусо-Хоразмий, Ахмад Фаргоний, Абу Райхон Беруний, Ибн-Сино, Махмуд Замахшарий, имом Бухорий, имом Термизий, имом Мотуридий, Мирзо Улугбек, Алишер Навоий, Бобур ва бошкаларнинг, жадидлар харакати намоёндаларидан -Бехбудий, Мунаввар Кори, Абдулла Авлоний, Ибрат, Фитрат, Абдулла Кодирий, Чулпон ва бошкаларнинг илмий ижодий фаолияти хали хануз дунёни хайратга солмокда. Хусусан, Абу Наср Форобийнинг "Фозил одамлар шахри" асарида фозил рахбарнинг ун иккита фазилати санаб утилиб, улар орасида илмга иштиёки, хаваси баланд булишлик

"5

рахбарнинг асосий фазилатларидан бири сифатида эътироф этилади . НАТИЖА

Шаркда ахлок-одоб борасида буюк асарлар яратган Мухаммад Жабалрудийнинг китоб хакидаги куйидаги фикрларига бир кулок тутайлик: "Эй азиз! Киши учун китобдан азизрок ва ёкимлирок сухбатдош йукдир... Китобдек дуст ичида барча илму хилм мужассамдирки, у кишиларни утмишдан ва келажакдан огох килиб туради. Шунинг учун хам "Китоб акл калъасидир4", деганлар". Агар биз ёшлар узимизни хакикатдан хам буюк аждодларга муносиб ворис эканлигимизни исботлашни истасак факатгина улар каби илмга интилишимиз, уни эгаллашимиз ва эгалланган илмни жамият ривожи учун сарфлашимиз зарур. Зеро жадид маърифапарварлари таъкидлаганидек, "Дунё илмларидан бебахра миллат бошкаларга поймол булур", "Бутун хаётимиз, саломатимиз, химматимиз, гайратимиз, дунё ва охиратимиз илмга богликдур5".

Бугунги кунда Узбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази, Имом Бухорий ва Имом Термизий номларидаги халкаро илмий-тадкикот марказлари, Халкаро Ислом академияси каби илмий-маърифий муассасалар фаолиятм йулга куйилди. Зеро кадимий маданият ва цивилизациялар чоррахасида жойлашган юртимиз заминидан урта асрларда минглаб олиму уламолар, буюк мутафаккир ва шоирлар, азиз-авлиёларнинг бутун инсониятнинг маънавий мулки хисобланмиш аник фанлар ва диний илмлар сохасида колдирган бебахо меросини урганиш бизни ворис сифатидаги вазифамиздир.

2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегиясининг Ижтимоий сохани ривожлантириш деб номланган IV устувор йуналишида мехнат бозорининг замонавий эхтиёжларига мос юкори малакали кадрлар тайёрлаш сиёсатини давом эттириш масаласига

2 Каранг: Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси, Т,,2017

3 Каранг: Форобий. Фозил домлар шахри, Т., А.Кодирий номли халк мероси нашриёти,1993, 224- Б.

4 Машрикзамин-хикмат бустони. -Тошкент, 1997. 39-бет

5 https://ziyouz.uz/ilm-va-fan/tarix/manaviyat-yulduzlari/mahmudhuja-behbudiy-1875-1919/

алохида ургу берилган. 2019 йилда Президентимиз ташаббуси билан мутлако янгича мазмун ва шаклдаги 4 та Президент мактаби, 3 та Ижод мактаби иш бошлади. Олий таълимни ривожлантириш учун утган йили 19 та янги олий укув юрти, жумладан, 9 та нуфузли хорижий университетнинг филиали очилди. Етакчи хорижий университетлар билан хамкорликда 141 та кушма таълим дастури буйича кадрлар тайёрлаш йулга куйилди. Олий таълим муассасаларига жами 146 минг 500 нафар ёки 2016 йилга нисбатан 2 баробар куп талаба укишга кабул килинди. Ёшлар таълим олиш хукукининг кафолати сифатидаги бу амалий харакатлар ёшларга фукаро сифатида катта масъулият юклайди.

"Китоб махсулотларинии чоп этиш ва таркатиш тизимини ривожлантириш, китоб мутолааси ва китобхонлик маданиятини ошириш хамда таргибот килиш буйича комиссия тузиш тугрисида" ги фармойишидан келиб чикиб, хар бир таълим муассасаси уз олдига куйидаги максадларни куйиши лозим:

1 .Янги чоп этилган китоблар такдимотини мунтазам таълим муассасаларида утказиб бориш, китобхонликка багишланган турли маънавий-маърифий тадбирларни самарали ташкил этиш;

2.Ёшлар уртасида мутолаа маданиятини оширишнинг самарали ва кулай йулларини излаш;

3. Ёшлар уртасида китобхонлик ва янги китобларга оид таргибот-ташвикот ишларини тизимли тарзда олиб ва уни оммавий ахборот воситалари ва интернет тизимида, жумладан ижтимоий тармокларда кенг ёритиб бориш;

4.Талаба ёшлар уртасида интеллектуал салохиятини юксалтириш учун хизмат киладиган уларга бадиий, маърифий, илмий-оммабоп, энг мухими тарбиявий асарларга булган талабни ижтимоий суровлар асосида урганиш аниклаш ва натижаларни тахлил асосида умумлаштириш;

5.Таълим муассасалари ва махаллаларда китоб муаллифлари яъни адиблар, шоирлар, олимлар билан учрашувлар, маърифий кечалар ташкил этиш;

6."Адабиётга эътибор-маънавиятга, келажакка эътибор" шиори остида "Мен севиб укиган китоб" ва "Энг яхши китобхон" республика танловлари ва "Китоб байрами" ва "Болалар китоби" анънавий республика фестивалларининг узларига оид боскичларини мунтазам ва самарали утказиб бориш ва хоказолар.

ХУЛОСА

Хулоса шуки инсон шахси унинг бутун умри давомида шаклланиб ва ривожланиб боради. Инсон шахсининг шаклланиши жараёнига энг салмокли таъсир курсатадиган китоб мутолааси ва китобхонлик маданиятини шакллантириш билан боглик тадбирларда кампаниябозлик, расмиятчилик йул куймаслик керак. Аксинча давлат рахбарининг ташаббуси билан юзага келтирилган имкониятлардан маънавий-тарбиявий ишларда самарали

фойдаланиш имконини янада кенгайтириш зарур. Шахс маънавий юксалиш учун нафакат адабиёт, балки санъат дурдоналарига хам мурожаат этиш, маданият масканлари фаолиятидан тулаконли фойдаланиш имконига эга булмогимиз хам даркор. Шахсни уз-узини маънавий тарбиялашга ундайдиган самарали механизмни вужудга келтириш масалаларига багишланган махсус илмий тадкикот ишларини амалга ошириш лозим. Зеро Президентимиз Шавкат Мирзиёев айтганларидек "Халкимиз шуни яхши билиши керак: олдимизда узок ва машаккатли йул турибди. Барчамиз жипслашиб, тинимсиз укиб-ургансак, ишимизни мукаммал ва унумли бажарсак, замонавий билимларни эгаллаб, узимизни аямасдан олдинга интилсак, албатта, хаётимиз ва жамиятимиз узгаради6."

REFERENCES

1.Монтень М. Опыты.// Избранные произведения в 3-х томах. Том 1.- М.: Голос, 1992;

2.Декарт Р. Рассуждения о методе, чтобы хорошо направлять свой разум и отыскивать истину в науках.// Сочинения в 2-х томах. Том 1.- М.: Мысль, 1989.

3.Узбекистон Республикаси Президенти Фармойиши. "Китоб махсулотларини чоп этиш ва таркатиш тизимини ривожлантириш, китоб мутолааси ва китобхонлик маданиятини ошириш хамда таргибот килиш буйича комиссия тузиш тугрисида"// Халк сузи, 2017, 13 январь.

4. Шахс камолоти ва китобхонлик маданияти. https://kun.uz/25212978

5. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси, Т,,2017

6. Форобий. Фозил домлар шахри, Т., А.Кодирий номли халк мероси нашриёти,1993, 224- Б.

7. Машрикзамин-хикмат бустони. -Тошкент, 1997. 39-бет

8. https://ziyouz.uz/ilm-va-fan/tarix/manaviyat-yulduzlari/mahmudhuja-behbudiy-1875-1919/

9.Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси, Т,,2020. https://uza.uz/uz/posts/zbekiston-respubHkasi-prezidenti-shavkat-mirziyeevning-oliy-25-01 -2020

6 Каранг: Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси, Т,,2020. https://uza.uz/uz/posts/zbekiston-respublikasi-prezidenti-shavkat-mirziyeevning-oliy-25 -01 -2020

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.