Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОНДА МОЛИЯВИЙ ҲИСОБОТНИНГ ХАЛҚАРО СТАНДАРТЛАРИГА ЎТИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ'

ЎЗБЕКИСТОНДА МОЛИЯВИЙ ҲИСОБОТНИНГ ХАЛҚАРО СТАНДАРТЛАРИГА ЎТИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
104
16
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ҲИСОБОТ / МОЛИЯВИЙ ҲИСОБОТ / МОЛИЯВИЙ ҲИСОБОТНИНГ ХАЛқАРО СТАНДАРТЛАРИ (МҲХС) / БУХГАЛТЕРИЯ БАЛАНСИ / МОЛИЯВИЙ НАТИЖАЛАР / ТРАНСФОРМАЦИЯ / ФОЙДА ВА ЗАРАРЛАР ТЎғРИСИДАГИ ҲИСОБОТ

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Эралиев Эралиев

Ушбу мақолада молиявий ҳисоботнинг халқаро стандартларига ўтиш, унинг трансформацияси. Молиявий ҳисоботнинг халқаро стандартларига ўтишдаги юзага келадиган муаммолар. Молиявий ҳисоботни тузиш усуллари ва кетма-кетлиги ўрганилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SPECIFIC CHARACTERISTICS OF TRANSITION TO INTERNATIONAL STANDARDS OF FINANCIAL REPORTING IN UZBEKISTAN

In this article, the transition to international standards of financial reporting, its transformation. Problems in the transition to International Financial Reporting Standards. Methods and sequence of preparation of financial statements are studied.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОНДА МОЛИЯВИЙ ҲИСОБОТНИНГ ХАЛҚАРО СТАНДАРТЛАРИГА ЎТИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ»

Эралиев А. К. ассистенты СамИСИ

УЗБЕКИСТОНДА МОЛИЯВИЙ ХДСОБОТНИНГ ХАЛЦАРО СТАНДАРТЛАРИГА УТИШНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ

Аннотация: Ушбу мацолада молиявий уисоботнинг халцаро стандартларига утиш, унинг трансформациям. Молиявий уисоботнинг халцаро стандартларига утишдаги юзага келадиган муаммолар. Молиявий уисоботни тузиш усуллари ва кетма-кетлиги урганилган.

Калит сузлар: уисобот, молиявий уисобот, молиявий уисоботнинг халцаро стандартлари (М^ХС), бухгалтерия баланси, молиявий натижалар, трансформация, фойда ва зарарлар тугрисидаги уисобот.

Eraliev A.K assistant SamlES

SPECIFIC CHARACTERISTICS OF TRANSITION TO INTERNATIONAL STANDARDS OF FINANCIAL REPORTING IN

UZBEKISTAN

Abstract: In this article, the transition to international standards of financial reporting, its transformation. Problems in the transition to International Financial Reporting Standards. Methods and sequence of preparation of financial statements are studied.

Keywords: reporting, financial reporting, International Financial Reporting Standards (IFRS), balance sheet, financial results, transformation, profit and loss statement.

Кириш. Дунёдаги глобаллашув ва интеграция жараёнларининг жадаллашиб бораётганлиги бевосита, халцаро меъёрлар ва стандартларга утиш ва уларга амал килишга булган талабларнинг кучайтирилишига зарурат туFдирмокда. Бу омиллар, бевосита умумкабул килинган бухгалтерия хдсоби ва хдсоботларига хам алокадордир. Жахрндаги турли сох,аларда фаолият юритаётган акциядорлик жамиятлари, трансмиллий корпорациялар ва йирик компаниялар молиявий хдсоботларини халкаро стандартларига (МХХС) мувофик молиявий хдсоботларни ихтиёрийлик асосда тузмокда.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Хдракатлар стратегияси туFрисида"ги ПФ-4947-сонли фармонида "Корпоратив бошкарувнинг замонавий стандарт ва усулларини жорий этиш,

корхоналарни стратегик бошкаришда акциядорларнинг ролини кучайтириш, тадбиркорлик субъектларининг мухандислик тармокларига уланиши буйича тартиб-таомил ва

механизмларни такомиллаштириш ва соддалаштириш" жумлалари келтириб утилган. Бундан куриниб турибдики, ахборот фойдаланувчиларга маълумотларни шу жумладан, молиявий хисобот маълумотларини шаффоф ва ишончли тарзда етказиб бериш, иктисодиётни ривожлантиришда мухим омиллардан бири хисобланади. Шу билан бир каторда, молиявий хисоботнинг халкаро стандартларига утишнинг биз учун яна бир афзалликларидан бири мамлакатимиздаги йирик корхоналарга халкаро молия бозорларида иштирок этиш имкони яратилади. Масалан, республикамиздаги йирик корхоналарнинг чет эл фукаролари ёки юридик шахслари томонидан уларнинг акция ва облигацияларини сотиб олиши эвазига ушбу корхоналарга инвестиция киритиш, пировардида корхонани ривожлантириш натижасида Давлат бюджетига тушумнинг ошишига олиб келади.

Мавзуга оид адабиётларнинг та^лили. Молиявий хисоботлар бутун дунёда ташки фойдаланувчилар учун купгина тадбиркорлик субъектлари томонидан тайёрланади ва такдим килинади. Бундай молиявий хдсоботлар турли давлатларда бир-бирига ухшаш булиб туюлса хам, улар уртасида турли ижтимоий, иктисодий ва хукукий шароитлар хамда хар хил давлатларда миллий талаблар урнатилганида молиявий хисоботнинг турли фойдаланувчиларининг талаблари хисобга олинганлиги сабабли юзага келиши мумкин булган фарклар мавжуддир.

Бундай турли шароитлар молиявий хисобот элементларининг турлича таърифлари ишлатилишига олиб келди: масалан активлар, мажбуриятлар, капитал, даромад ва харажатлар. Улар, шунингдек, молиявий хисобот моддаларини тан олишда хар хил мезонлардан фойдаланиш хамда ушбу моддаларни бахолаш учун хар хил асосларни маъкул деб хисоблашга сабаб булди. Бу эса молиявий хисоботни куллаш доираси ва уларда очиб бериладиган маълумотларга хам таъсир курсатди.

«Агар компания халкаро микёсда хисобот берса, у халкаро хисобот стандартлари кенгашининг молиявий хисоботнинг халкаро стандартлари (International Financial Reporting Standards) (IFRS) курсатмаларига мувофик тузиши керак».

Иктисодчи олим С.Н.Ташназаровнинг таъкидлашича молиявий хисоботларни МХ,ХС (молиявий хисоботнинг халкаро стандартлари) буйича трансформация килиш зарурияти ошиб бормокда.

Тадкикот методологияси. Тадкикот давомида молиявий хисоботнинг халкаро стандартларига утиш ва трансформациясини методологик жихатдан урганиш максадида илмий-тадкикот фаолияти олиб боришнинг анализ ва синтез, таккослаш каби усуллардан фойдаланилди.

Та^лил ва натижалар. Молиявий хисоботнинг халкаро стандартлари деганда нимани тушунамиз? Молиявий хисоботнинг халкаро стандартлари - молиявий хисоботларни тузиш учун хужжатлар туплами, молиявий хисоботларнинг тузилишини тартибга солувчи регламент булиб, ташки фойдаланувчилар томонидан бирор-бир ташкилотга нисбатан иктисодий карор кабул килиш учун фойдаланилади. Яъни, оддий мисол тарикасида келтирсак, бу хорижий инвесторларни мамлакатимизда фаолият юритаётган ташкилотларнинг (компания, корпорация, акциядорлик жамиятлари) акциялари, кимматли коFOЗлари ва бошка турдаги инвестиция жалб килиши мумкин булган моддий бойликларнинг истикболда усиши ёки пасайишини тахлил килиши учун зарур ахборотлар билан таъминлаш мумкин булади.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 24 февралдаги "Молиявий хисоботнинг халкаро стандартларига утиш буйича кушимча чора-тадбирлар туFрисида" П^-4611-сон ^арорига биноан, 2021 йил 1 январдан бошлаб, акциядорлик жамиятлари, тижорат банклари, суFурта ташкилотлари ва йирик солик туловчилар тоифасига киритилган юридик шахслар молиявий хисоботларнинг халкаро стандартлари асосида бухгалтерия хисоби юритилишига утиши белгиланган.

К,арор лойихасида МХ,ХСни боскичма-боскич амалга оширишни назарда тутувчи куйидаги нормалар таклиф килинган:

1) МХ,ХСга утиш санаси 2021 йил 1 январ этиб белгиланган, шунингдек молиявий хисоботни МХ,ХС асосида тузадиган ташкилотлар руйхатини тасдиклаш;

2) МХ,ХСга утиш санаси 2021 йил 1 январ этиб белгиланган ташкилотлар томонидан молиявий хисоботларни куйидаги хажмларда тайёрлаш:

2021 йил якуни буйича МХ,ХСга утиш даврининг дастлабки йили учун мавжуд маълумотларни шакллантириш максадида, дастлабки молиявий хисоботни тузиш, бу ерда утиш санаси (2021 йил 1 январ) буйича киёсий маълумотлар факат молиявий холат туFрисидаги хисоботда такдим этиш;

2022 йил якуни буйича МХ,ХС асосидаги биринчи йиллик молиявий хисобот ва ундан кейинги йилларда МХ,ХС асосидаги молиявий хисоботларнинг тулик тупламини тузиш;

МХ,ХСга утишнинг эртарок муддатлари (2021 йилга кадар) назарда тутилган ташкилотлар 2021 йил якуни буйича МХХС асосидаги молиявий хисоботларнинг тулик тупламини тузиш.

3) Молиявий хисоботни ихтиёрий равишда МХХСга мувофик тайёрлайдиган тадбиркорлик субъектлари томонидан молиявий хисоботларни камида икки календар йил учун тайёрлаш ва факат ушбу белгиланган муддат утгандан кейин бухгалтерия хисоби миллий

стандартларига мувофик молиявий хисобот тузишга утиш хукукига эга булиш.

4) МХ,ХС асосидаги молиявий хисоботни тузиш буйича талаб консолидациялашган молиявий хисоботга киритилган ташкилотларга тааллукли эмаслигини белгилаш, бундан ушбу карор билан тасдикланган руйхатдаги ташкилотлар мустасно.

5) Куйидаги тартибни урнатиш, унга мувофик:

а) МХ,ХС асосидаги молиявий хисоботларни тузувчи ташкилотлар, хисобот йилининг 1 мартига кадар солик туловчининг шахсий кабинети оркали давлат солик органларига МХ,ХСга утиш туFрисида хабарнома юбориш (МХ,ХСга утиш санасини курсатган холда);

6) МХ,ХС асосидаги молиявий хисоботлар давлат солик органларига ва конун хужжатларига мувофик бошка органларга куйидаги муддатларда такдим этиш:

чораклик хисобот учун хисобот чораги тугаганидан кейин кирк кун ичида - 2023 йилнинг биринчи чораги якунидан бошлаб;

йиллик хисобот учун хисобот йилидан кейинги йилнинг 1 мартидан кечиктирмай, кичик корхоналар ва микрофирмалар факат йиллик молиявий хисоботни такдим этиш.

в) МХ,ХС асосидаги йиллик молиявий хисобот конун хужжатларида белгиланган тартибда эълон килиш.

б) Узбекистон Республикаси Молия вазирлиги масофадан укитиш технологияларидан фойдаланган холда 2025 йилга кадар хар йили янгиланиб борадиган, "МХ,ХСга мувофик молиявий хисобот" махсус курси буйича бепул таълим платформасини ташкил этиш.

Албатта, хар кандай ислохотнинг т^ри, уз вактида юритилиши кадрлар масаласига, уларнинг сифатига боFлик. Шу боис, давлатимиз рахбарининг карорида МХ,ХС буйича кадрлар тайёрлаш масаласига алохида эътибор каратилган. Дархакикат, бу борада энг асосийси, акциядорлик жамиятлари, тижорат банклари, суFурта ташкилотлари ва йирик солик туловчиларини 2021 йил якунига кадар бухгалтерларни халкаро сертификатлаш доирасида "МХ,ХС буйича молиявий хисобот" фанини муваффакиятли топширганлиги туFрисида хужжатга ёхуд "Сертификатланган халкаро профессионал бухгалтер (CIPA)", "Сертификатланган дипломли бухгалтер (АССА)", "Сертификатланган жамоатчи бухгалтер (СРА)" ва "Халкаро молиявий хисобот буйича диплом (DipIFR)" сертификатларидан бирига эга камида уч нафар мутахассис микдорида МХ,ХСни сифатли куллаш учун етарли булган бухгалтерия хизмати ходимлари билан таъминлаш масаласидир. Ана шу ута залворли ва хал килувчи масала хал этилса, куйилаётган вазифа сифатли уддаланади. Шунингдек, молиявий хисоботни ихтиёрий равишда молиявий хисоботларнинг халкаро стандартларига мувофик тайёрлайдиган тадбиркорлик субъектлари бухгалтерия хисобининг миллий стандартлари

буйича молиявий хисобот такдим этишдан озод этилиши белгилаб куйилаётгани хам мухим ахамиятга эга.

Бундан ташкари, молиявий хисоботларнинг халкаро стандартлари сохасида мутахассисларни тайёрлаш буйича жахоннинг муваффакиятли тажрибаларини оммалаштириш хамда сохага оид олий таълим муассасаларининг укув дастурларини боскичма-боскич халкаро аккредитациядан утказиш юзасидан бухгалтерия хисоби сохасидаги халкаро ташкилотлар билан узаро хамкорликни кенгайтиришга хам устувор вазифа сифатида каралади.

Мамлакатимизни ривожланган давлатлар каторига киритиш учун ялпи ички махсулотнинг баркарор усиш суръатларига эришиш, бюджет баркарорлиги, ишлаб чикариш махсулотлари ракобатбардошлигини таъминлаш, бунинг учун эса, чет эл инвестицияларини купрок киритиш мухим роль уйнайди.

Хулоса ва таклифлар

Хулоса килиб шуни таъкидлаш жоизки, молиявий хисоботларни миллий стандартлар асосида тузиш, айрим нуксонларни келтириб чикармокда. Бу эса уз навбатида ахборотларнинг шаффофлиги ва ишончлилигини йукотишига сабаб булмокда. Шу сабабдан, молиявий хисоботларни халкаро стандартлар асосида тузиш ва халкаро тажрибалардан фойдаланиш максадга мувофикдир.

Хулоса урнида яна шуни айтиш мумкинки, давлатимиз рахбарининг 2020 йил 24 февралдаги "Молиявий хисоботнинг халкаро стандартларига утиш буйича кушимча чора-тадбирлар туFрисида" ПК,-4611-сон карори корхоналаримизнинг жахон бозорларида уз урнига эга булиши учун мустахкам замин яратади. Бунинг учун эса миллий хисоб тизимимиздан тулик воз кечмаган холда, аксинча трансформациялаш оркали молиявий хисоботнинг халкаро стандартларга мослашиш максадга мувофикрокдир.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги «Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Хдракатлар стратегияси туFрисида»ги ПФ-4947-сон Фармони. Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2017 й., 6-сон, 70-модда, 20-сон, 354-модда

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 24 февралдаги "Молиявий хисоботнинг халкаро стандартларига утиш буйича кушимча чора-тадбирлар туFрисида" П^-4611-сон ^арори.

3. Молиявий хисоботнинг концептуал асоси, Концепутал асос Бухгал-терия Х,исобининг Халкаро Стандартлари буйича Кенгаш томонидан 2010 йил сентябрда чоп этилган.

4. Ташназаров С.Н. "Молиявий хисоботнинг МХ,ХС буйича транс -формацияси зарурати, мохияти ва боскичлари", "Иктисодиёт ва

инновацион технологиялар" илмий электрон журнали. № 3, май-июнь, 2017 йил

5. Курбонбоев М. "Молиявий хдсоботнинг халкаро стандартларига утиш афзаллиги нимада?", "Адолат" электрон журнали. №9 2020 йил

6. https://www.ifrs.org/use-around-the-world/use-of-ifrs-standards-by-jurisdiction/israe

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.