Научная статья на тему 'Ўзбекистонда модернизациялашнинг ҳуқуқий асосларини такомиллаштириш'

Ўзбекистонда модернизациялашнинг ҳуқуқий асосларини такомиллаштириш Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
346
83
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
МОДЕРНИЗАЦИЯ / MODERNIZATION / ДАВЛАТ БОШқАРУВИНИ МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШ / ИқТИСОДИЁТНИ МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШ / ИЖТИМОИЙ СОҳАНИ МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШ / ИНВЕСТИЦИЯЛАР / ИННОВАЦИЯЛАР / МОДЕРНИЗАЦИЯ ГОСУДАРСТВЕННОГО УПРАВЛЕНИЯ / MODERNIZATION OF PUBLIC MANAGEMENTS / МОДЕРНИЗАЦИЯ ЭКОНОМИКИ / MODERNIZATION OF ECONOMY / МОДЕРНИЗАЦИЯ СОЦИАЛЬНОЙ СФЕРЫ / MODERNIZATION OF THE SOCIAL SPHERE / ИНВЕСТИЦИИ / INVESTMENTS / ИННОВАЦИИ / INNOVATION

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Махмудова Гулжахон Нематжоновна

Мақолада Ўзбекистон ва унинг иқтисодиётини модернизациялашнинг зарурияти «20172021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегияси»дан келиб чиққан ҳолда очиб берилган. Модернизациялашнинг ҳуқуқий асосларини такомиллаштиришга қаратилган илмий таклифлар ишлаб чиқилган. Хусусан, Ўзбекистон Республикасининг «Модернизация тўғрисида»ги Қонуни лойиҳасини тайёрлаш ва қабул қилиш таклифи асосланган.В статье раскрывается необходимость модернизации страны и ее экономики. Исходя из Стратегии действий по пяти приоритетным направлениям развития Республики Узбекистан в 2017-2021 годах разработаны научные предложения по совершенствованию правовых основ модернизации. В частности, обосновывается предложение по подготовке и принятию Закона Республики Узбекистан «О модернизации».The article reveals need of modernization for the country and its economy. Based on the«Strategy of action for the development of Uzbekistan in 2017-2021 years», scientific proposalshave been developed to improve the legal basis for modernization. In particular, offers ofpreparation and adoption of the Republic of Uzbekistan’s Act «About modernization» areproved.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Ўзбекистонда модернизациялашнинг ҳуқуқий асосларини такомиллаштириш»

МАХМУДОВА Гулжахон Нематжоновна,

Мирзо УлуFбек номидаги Узбекистон Миллий университети «Иктисодиёт» факультети мустакил тадкикотчиси, иктисод фанлари номзоди

УЗБЕКИСТОНДА МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШНИНГ ХУКУКИЙ АСОСЛАРИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

УДК 330.342.22

МАХМУДОВА Г.Н. УЗБЕКИСТОНДА МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШНИНГ ЦУЦУЦИЙ АСОСЛАРИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

Маколада Узбекистон ва унинг иктисодиётини модернизациялашнинг зарурияти «20172021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Харакатлар стратегияси»дан келиб чиккан х,олда очиб берилган. Модернизациялашнинг х,укукий асосларини такомиллаштиришга каратилган илмий таклифлар ишлаб чикилган. Хусусан, Узбекистон Республикасининг «Модернизация туFрисида»ги Конуни лойих,асини тайёрлаш ва кабул килиш таклифи асосланган.

Таянч иборалар: модернизация, давлат бошкарувини модернизациялаш, иктисодиётни модернизациялаш, ижтимоий сох,ани модернизациялаш, инвестициялар, инновациялар.

МАХМУДОВА Г.Н. СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ ПРАВОВЫХ ОСНОВ МОДЕРНИЗАЦИИ В УЗБЕКИСТАНЕ

В статье раскрывается необходимость модернизации страны и ее экономики. Исходя из Стратегии действий по пяти приоритетным направлениям развития Республики Узбекистан в 2017-2021 годах разработаны научные предложения по совершенствованию правовых основ модернизации. В частности, обосновывается предложение по подготовке и принятию Закона Республики Узбекистан «О модернизации».

Ключевые слова: модернизация, модернизация государственного управления, модернизация экономики, модернизация социальной сферы, инвестиции, инновации.

МАKHMUDOVA G.N. PERFECTION THE LEGAL FRAMEWORK OF MODERNIZATION IN UZBEKISTAN

The article reveals need of modernization for the country and its economy. Based on the «Strategy of action for the development of Uzbekistan in 2017-2021 years», scientific proposals have been developed to improve the legal basis for modernization. In particular, offers of preparation and adoption of the Republic of Uzbekistan's Act «About modernization» are proved.

Keywords: modernization, modernization of public managements, modernization of economy, modernization of the social sphere, investments, innovation.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 5

2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлан-тиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Царакатлар стратегиясининг биринчи устувор йуналишида мамлакатни модернизация цилиш, учинчи устувор йуналишида ицти-содиётнинг реал тармоцларини модернизация цилиш орцали унинг рацобатбардошлигини ошириш, инвестициявий муцитни яхшилаш масалалари1 алоцида цайд этилган.

Жах,он амалиётида иктисодиётни модер-низациялаш моделини муваффакиятли кул-лаш оркали куплаб ривожланган ва ривож-ланаётган мамлакатлар баркарор иктисодий усишга эришган. Жумладан, ХХ асрнинг иккинчи ярмида Япония, Fарбий Европанинг катор мамлакатлари, 1980-1990 йилларда Хитой Халк Республикаси, Жанубий Корея2, Сингапур, Малайзия каби мамлакатлар ишлаб чиккан иктисодиётни модернизация-лаш стратегиялари узининг самарасини кур-сатди ва ушбу мамлакатларда эришилган баркарор иктисодий усиш суръатларида уз аксини топди.

Утиш иктисодиёти мамлакатлари, жумладан, МДХ, мамлакатларининг аксариятида юкори технологияли ишлаб чикариш кор-хоналарини барпо этиш, асосий фондларни техник ва технологик жих,атдан тулик янги-лаш, инновацион тараккиёт йулига утиш вазифаси иктисодиётни модернизациялаш-нинг устувор йуналишига айланди. Япония, Корея, Хитой ва Х,индистон каби мамлакатларда х,ам иктисодиётни модернизациялаш кишлок хужалигини ислох, этишдан бошла-ниб, кейинрок саноат ва якуний боскичда юкори технологияли тармокларни ривож-лантириш билан тугалланмокда. Модернизациялаш жараёнининг х,укукий-институ-ционал асосларида сиёсий ва ижтимоий сох,аларни модернизациялаш устуворлик касб этган.

Иктисодиётни модернизациялаш буйича Россия Президентининг 2012 йил 18 июндаги

1 http://strategy.regulation.gov.uz/uz/document/2

2 http://cyberleninka.rU/article/n/politicheskaya" modernizatsiya-v-respublike-koreya-1945-1987-gg

«Иктисодиётни модернизациялаш ва Рос-сияни инновацион ривожлантириш буйича кенгаш тутрисида»ги фармони3 кабул кил-инган, К,озотистонда мамлакат ик,тисодиётини модернизациялаш масалалари буйича комиссияси тузилган4, Козотистонни ижтимоий модернизациялаш дастури кабул килинган.

Х,аракатлар стратегиясининг максади 2017-2021 йилларда олиб борилаётган ислох,отлар самарасини янада ошириш, дав-лат ва жамият ривожини янги боскичга кутариш, жамиятнинг барча сох,аларини либераллаштириш, мамлакатимизни модернизация килиш буйича энг мух,им устувор йуналишларни амалга оширишдан иборат этиб белгиланди. Демак, мамлакатни модернизация килишга иктисодиётнинг х,ар бир сох,аси ва жамиятнинг х,ар бир катламини модернизациялаш оркали эришилади.

Узбекистонда жамият ва иктисодиётни модернизациялашнинг х,укукий асосларини такомиллаштириш заруриятидан келиб чиккан х,олда Узбекистон Республикасининг «Модернизация тутрисида»ги Конун лойих,асини ишлаб чикиш ва уни кабул килиш5 таклифини берамиз.

Бизнингча, Узбекистон Республикасининг «Модернизация тутрисида»ги Конуни асосий тушунчалар, туртта булим ва якунловчи хуло-

3 http://kremlin.ru/events/president/news/15690

4 http://en.government.kz/ru/kpm/natsionalnaya-komissiya-po-modernizatsii.html

5 Махмудова Г.Н. Иктисодиётни модернизациялаш моделларининг назарий асосларини такомиллаштириш. / Монография. - Т.: «Iqtisod-lтюПya», 2016. -149-б.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 5

саларни уз ичига камраб олгани холда, куйидагиларни ифодалаши лозим булади.

Асосий тушунчаларда «модернизация», «иктисодиётни модернизациялаш» катего-рияларининг таърифи, модернизациянинг тамойиллари, омиллари, харакатлантирувчи кучлари, модернизация муддати, модернизациялаш моделлари, инновациялар, инвестиция каби тушунчаларга таъриф берилиши лозим, деб биламиз. Жумладан, модернизация - замонавий талабларга жавоб берувчи янгиланган ва такомиллашган жихозлар, технологик жараёнлар, касбий куникмаларни юксалтириш; иктисодиётни модернизациялаш - иктисодий тизимни ислох этиб, ишлаб чикариш омилларини такомиллаштириш оркали иктисодиёт тар-мок,ларида юкори усиш суръатларини таъ-минлашга каратилган муайян муддатга мул-жалланган давлат томонидан тартибга соли-надиган чора-тадбирлар мажмуини амалга оширишдан иборат узлуксиз жараёнлиги; инвестициялар - фойда ёки ижтимоий самара олиш максадида иктисодиётнинг турли фаолият объектларига киритиладиган моддий ва номоддий неъматлар х,амда уларга доир хукуклар; модернизациянинг харакатлантирувчи кучлари - Президент, сенаторлар, депутатлар, ижрочи хокимият, оммавий ахборот воситалари, ахолининг зиёли катлами, хусусан, олимлар, тадбиркор-лар ва ташаббускор кишилар деб эътироф этилишини таклиф киламиз.

Ушбу конуннинг максади Узбекистонда модернизациялаш сохасидаги муносабат-ларни тартибга солиш ва пировардида мам-лакатни инновацион тараккиёт йулига утказишдан иборатлигини айтиб утиш керак, деб хисоблаймиз.

Иктисодиётни модернизациялаш тамо-йилларини куйидагича ифодалашни таклиф киламиз:

- иктисодиётнинг давлат томонидан тартибга солиб борилиши;

- иктисодиётнинг реал секторини дивер-сификациялаш (таркибий узгаришларни жадал олиб бориш);

- иктисодиётга давлатнинг аралашувини стратегик даражагача кискартириш;

- фан-техниканинг ютукларини амалиётга туFридан-туFри жорий этиш;

- инсон салохиятининг устуворлик касб этиши;

- туFридан-туFри хорижий инвестиция-ларни (ТТХИ) кенг жалб этиш;

- мамлакатнинг экспорт салохиятини ошириш;

- иктисодиётнинг ракобатбардошлигига эришиш.

Модернизация сохасидаги давлат сиёса-тининг асосий йуналишлари куйидагича ифодаланиши таклиф киинади:

- иктисодиётни модернизациялаш кон-цепциясини ишлаб чикиш, унинг хукукий-институционал асосларини такомиллаштириш;

- иктисодиётни модернизациялаш жара-ёнини жадаллаштириш оркали инновацион тараккиёт йулига утиш1;

- давлат ва жамият х,аётининг барча сохаларини модернизациялашга доир чора-тадбирларни амалга ошириш;

- кишиларнинг онги ва тафаккурини модернизациялаш (янгиланиши) оркали х,ар бир кишида ватанпарварлик хиссини юксал-тириш.

Модернизация сохасидаги давлат сиёсати «Модернизациялаш» давлат дастури ва 14 та худудий дастур асосида амалга оширилиши мумкинлигини курсатиш лозим, деб биламиз. «Давлат дастури ва 14 та худудий дастур ушбу конуннинг коидалари самарали ижро этилишини таъминлаш, модернизациянинг холати хамда тенденцияларидан келиб чик-кан холда мамлакат иктисодиёти ва ижтимоий хаётини модернизациялаш буйича

1 Вахабов А., Разыкова Г. Модернизация экономики. - Т.: «Iqtisod-moliya», 2014. -С. 146.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 5

комплекс ва тизимли чора-тадбирлар курит максадида ишлаб чикилиши х,амда амалга оширилиши» конунда курсатилиши урин-лидир.

Биринчи булим давлат бошкарувини модернизациялаш деб номланиб, унда давлат бошкарув органлари ва сиёсий партия-лар фаолиятини модернизациялаш меха-низми акс эттирилиши тавсия этилади. Жум-ладан:

• парламент фаолиятини модернизациялаш;

• ижрочи х,окимият фаолиятини модер-низациялаш;

• суд х,окимияти фаолиятини модернизациялаш;

• х,укукни мух,офаза килувчи органлар фаолиятини модернизациялаш;

• оммавий ахборот воситалари фаолиятини модернизациялаш кабилар модда сифа-тида алох,ида киритилса максадга мувофик булади.

Иккинчи булим иктисодиётни модернизациялаш деб номланиб, унинг моддаларида реал сектор тармоклари ва молиявий сек-торни модернизациялаш механизми уз ифо-дасини топиши назарда тутилган. Жумладан, саноат, кишлок хужалиги, курилиш, транспорт, алока ва бошка тармок корхоналарини модернизациялаш долзарб йуналишлари, модернизациялашни молиялаштириш ман-балари ва хусусиятлари, корхонанинг модер-низациялашга каратилган маблатларига кул-ланиладиган солик, имтиёзлари алох,ида модда сифатида киритилиши мумкин.

Шунингдек, ушбу булимда модернизациялаш ва иктисодиётни диверсификациялаш уртасидаги мутаносиб нисбатлар х,ам алох,ида моддаларда кайд этилса янада яхши булади. Жумладан, саноатни модернизациялаш унинг фан ва билим ситимкорлиги юкори булган тармокларини юксалтирган инсон салох,ияти ва ресурс тежамкор воси-талардан унумли фойдаланиб сох,ада

баркарор усиш суръатларини (йиллик 5 фоиздан юкори) таъминлашдан иборатлиги, х,ар бир саноат корхонасида ИТТКИ (илмий тадкикот ва тажриба-конструкторлик ишлан-малари) булимини ташкил этиш ва унга етук салох,иятли ёш мутахассиснинг бириктири-лиши, тармокдаги асосий фондларнинг эски-риш ва янгиланиш коэффициентлари уртасидаги фарк х,амда казилма саноатига нисбатан кайта ишлаш саноатини модернизациялаш устуворликка эгалиги кабилар алох,ида модда сифатида киритилса максадга мувофик булади.

Кишлок ва урмон хужалигини модерни-зациялашда озик-овкат хавфсизлигига тах,дид солувчи омилларнинг урни, кишлок хужалиги мах,сулотларига булган эх,тиёж ва экспорт салох,иятларини мазкур конунда акс эттириш мух,им ах,амият касб этади.

Иктисодиётнинг молиявий секторини модернизациялаш молия тизими, пул-кредит тизими, банк тизими, солик тизими ва фонд бозори фаолиятини модернизациялашдан иборат. Конунда молия тизимини модерни-зациялаш давлат бюджети параметрлари прогнозини ишлаб чикиш ва ижросини таъ-минлашда янгича ёндашувни талаб этади. Хусусан, бюджет харажатларининг ЯИМга нисбатан камида 1,8 фоизи ИТТКИларни молиялаштиришга сарфланишини кайд этиш мумкин.

Иктисодиётни модернизациялашни молиялаштириш манбалари давлат маблатлари, хорижий инвестициялар, ах,оли ва корхона-ларнинг уз маблатлари, банк кредитлари, турли жамтармаларнинг маблатлари х,амда бошка манбалардан иборат булиши мумкин.

Иктисодиётни модернизациялашнинг хусусиятлари1 куйидагилардан иборат булиши лозим:

1 Махмудова Г.Н. Международный опыт модернизации национальной экономики и пути ее использования в странах Центральной Азии. // «Экономика и предпринимательство», Российский научный журнал, 2016, №2. -С. 407-408.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 5

- иктисодиётни модернизациялаш мам-лакатнинг геосиёсий ва стратегик максадла-ридан келиб чиккан холда муайян миллий модель асосида амалга оширилиши;

- иктисодиётни модернизациялаш жараёни муддатлилиги;

- иктисодиётни модернизациялаш хара-катлантирувчи кучларга эгалиги;

- макроиктисодий курсаткичларнинг бар-карор усиш суръатларига эга булиши;

- ик,тисодиёт тармок,лари хом ашёга тулик, боFлик булмаслиги, яъни юкори кушилган киймат улушига эга булиши;

- илм-фан ютукларининг амалиётга жорий этилишини куллаб-кувватлаш;

- модернизация килинаётган ракобат-бардош тармоклар, биринчи навбатда, жахон бозори ва ундан кейингина ички бозорга йуналтирилганлиги.

Иктисодиётни модернизациялашнинг муд-датлари халкаро тажрибада 10-30 йилни ташкил этиши, Узбекистонда эса 2005 йил-дан бошланганини хисобга олиб 2030 йил-гача давом этадиган дастур кабул килиниши таъкидлаш мумкин.

Хужалик юритувчи субъектларнинг модер-низациялашга йуналтирилган маблаFларига соликлардан тулик ва кисман озод этиш имтиёзлари хамда преференциялар куллани-лади.

Учинчи булим ижтимоий сохани модернизациялаш деб номланиб, унда ижтимоий соха объектлари ва кадрлар тайёрлашни модернизациялашга оид моддалар кирити-лиши таклиф килинади. Жумладан, таълим-тарбия тизимини модернизациялаш, кадрлар тайёрлаш тизимини модернизациялаш, соFликни саклаш тизимини модернизациялаш, маданият ва дам олиш тизимини модернизациялаш, спорт сохасини модернизациялаш, ижтимоий химоя тизимини модернизациялаш, пенсия тизимини модернизациялаш, ННТлар фаолиятини модернизациялаш, ахборот-ресурс марказлари фаолиятини

модернизациялаш алохида моддалар сифа-тида киритилиши лозим, деб биламиз.

Туртинчи булим инновациялар ва инвес-тициялар деб номланиб, унда модерниза-цияни жадаллаштирувчи инновациялар ва мухим молиявий манба хисобланган инвес-тициялаш амалиётига оид механизмни кам-раб олувчи жихатлар акс эттирилиши уринли. Агар ушбу булим иккита моддадан иборат булади, деб фараз килсак, инновациялар моддасини иктисодиётни муваффакиятли модернизациялашга эришиш учун кайси тармок ва сохаларда инноваци-яларни ошириш кераклиги хамда ИТТКИ-ларга сарф-харажатларнинг меъёрларидан келиб чиккан холда шакллантириш мумкин. Инвестициялар моддасини иктисодиёт тармокларига сарфланган инвестициялар-нинг самарадорлиги мезонига кура хамда хужалик юритувчи субъект фойдасининг камида чорак кисми модернизациялашга реинвестиция килиниши шартини киритган холда шакллантириш мумкин. Шунингдек, инвестиция мухитини яхшилаш ва жозиба-дорлигини ошириш шартлари хам кирити-лиши мумкин.

Якунловчи хулосаларда модернизациялаш объектларига бериладиган имтиёзлар, модернизациялаш юзасидан амалга ошади-ган хамкорлик алокалари ва конунни буз-ганлик учун жавобгарлик каби холатлар акс эттирилса жавобгарлик тамойили хам ино-батга олинади.

Хулоса килиб айтганда, мамлакатимизда модернизациялашнинг хукукий-конуний асосини яратиш учун Узбекистон Республи-касининг «Модернизация туFрисида»ги Конуни лойихаси ишлаб чикилиб, кенг мухокама килинган холда кабул килинса, хозирги кунда хал булаётган куплаб долзарб масалалар каторида айни муддао булар эди.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 5

Адабиётлар:

1. Mаxмyдoва Г.H. И^и^д^ии мoдepнизациялаш мoдeллаpининг назаpий аш^ лаpини такoмиллаштиpиш. | Moнoгpафия. - T.: «Iqtisod-moliya», 2016. -192-б.

2. Mаxмyдoва Г.H. Meждyнаpoдный oпыт мoдepнизации нациoнальнoй экoнoмики и пути ee иcпoльзoвания в cтpанаx Цeнтpальнoй Азии. || «Экoнoмика и пpeдпpинима-тeльcтвo», Poccийcкий наyчный жypнал, 2016, №2. -С. 406-410.

3. Ваxабoв А., Разышва Г. Moдepнизация экйнймики. | Учeбнoe пocoбиe. - T.: «Iqtisod-moliya», 2014. -С. 200.

4. http:||strategy.regulation.gov.uz|uz|document|2

5. http:||cyberleninka.ru|article|n|politicheskaya-modernizatsiya-v-respublike-koreya-194S-1987-gg

6. http:||kremlin.ru|events|president|news|1S690

7. http:||en.government.kz|ru|kpm|natsionalnaya-komissiya-po-modernizatsii.html

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ I ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, S

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.