Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОНДА ИСЛОМИЙ СУҒУРТА МАСАЛАЛАРИ ВА МУАММОЛАРИ'

ЎЗБЕКИСТОНДА ИСЛОМИЙ СУҒУРТА МАСАЛАЛАРИ ВА МУАММОЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Естественные и точные науки»

CC BY
85
26
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Ислом молияси / Такофул тушунчаси / Исломий суғурталаш / Ислом тараққиёт банки.

Аннотация научной статьи по естественным и точным наукам, автор научной работы — Мукарамов Тавакалжон

Ушбу мақолада ислом суғуртаси бўлган “такофул” тушунчаси, ислом молияси, амалдаги ислом банклари фаолияти, солиқ бўйича ислом ҳуқуқи тамойиллари асосида ишлайдиган банклар ҳамда Ўзбекистонда такофул масалаларига оид маълумотлар келтириб ўтилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОНДА ИСЛОМИЙ СУҒУРТА МАСАЛАЛАРИ ВА МУАММОЛАРИ»

JffiTALQINVA 1

%#TADQIQOTLAR №3 2022

moi

ilmiy-uslubiy JumaH

УЗБЕКИСТОНДА ИСЛОМИЙ СУГУРТА МАСАЛАЛАРИ ВА

МУАММОЛАРИ

Мукарамов Тавакалжон

Узбекистон Х,алкаро Ислом академияси 1- боскич магистранти https://doi.org/10.5281/zenodo.7240802

Аннатоция: Ушбу маколада ислом сугуртаси булган "такофул" тушунчаси, ислом молияси, амалдаги ислом банклари фаолияти, солик буйича ислом хукуки тамойиллари асосида ишлайдиган банклар хамда Узбекистонда такофул масалаларига оид маълумотлар келтириб утилган.

Калит сузлар: Ислом молияси, Такофул тушунчаси, Исломий сугурталаш, Ислом тараккиёт банки.

.....Г........... „„„„„,, „„_„„„..„ „..*„„........ .................

*

Аннотация: В данной статье представлена информация о понятии

>

*

«такофул», которое представляет собой исламское страхование, исламские финансы, деятельность действующих исламских банков, банков, работающих на принципах исламского налогового права, а также вопросы такофула в

Узбекистане.

Ключевые слова: исламские финансы, такофул концепция, исламское страхование, исламский банк развития.

Annotation: This article provides information on the concept of "takoful", which is Islamic insurance, Islamic finance, the activities of existing Islamic banks,

banks operating on the principles of Islamic tax law, as well as takoful issues in

Uzbekistan.

Keywords: Islamic Finance, Takoful Concept, Islamic Insurance, Islamic

Жахон иктисодиёти оламида сугурта сохаси банклар ва бизнес олами молиявий жараёнида узига хос урин тумокда. Чунки иктисодий соха жамиятни сиёсий ислохатларини асосини ташкил этувчи ва жамиятнинг фаровонлигини таъминловчи асосий йуналиши хисобланади.

Узбекистон Республикасининг 2021 йил 25 февралдан кучга кирган «Сугурта фаолияти тугрисида»ги конунида сугурта сохасида тажрибадан утган миллий амалиёт ва халкаро тамойилларга асосланган булиб, куйидаги асосий

! !>»

вазифаларни хал этишга каратилган булиб, унда куйдагилар алохида белгилаб куйилган:

■ сугурта бозори профессионал иштирокчилари фаолиятини

, „ ~ „ _ „ ^_____ _ ,_____

фаоллаштириш, умумий сугурта бозори профессионал иштирокчиларининг

» ! : :

—тг^ГсГП -.- с—-и- ; !>

* ¡J

¿Штаюгоуа 1

\-/ТАООЮОТ1.АР Мо3 2022

иппу-шьыу ]ипмн ел/е-е-

ролини ошириш оркали сугурта бозори инфратузилмасини ривожлантириш ва кенгайтириш;

■ сугурта хизматлари истеъмолчилари ва сугурта фаолиятининг бошка субъектлари хукуклари химоясини мустахкамлаш, ахолининг сугурта саводхонлигини ошириш ва уларнинг сугуртага булган ишончини ошириш, сугурта бозорининг очиклиги ва ошкоралигини таъминлаш;

■ янги инновацион ва анъанавий оммабоп сугурта хизматларини ишлаб чикиш йули билан такдим этиладиган сугурта хизматлари кулами,

ассортименти ва сифатини кенгайтириш;

■ сугурта фаолиятини ташкил этиш ва тартибга солиш, сугурта хизматларининг электрон турларини фаол жорий этиш ва ривожлантириш сохасида замонавий ахборот технологияларидан кенг фойдаланиш;

■ сугурта бозори мутахассисларини тайёрлаш, кайта тайёрлаш ва

усулларини куллаш, сугурта сохасида илмий-тадкикот фаолиятини

малакасини ошириш тизимини такомиллаштириш, замонавий укитиш

'1*

Ъ

рагбатлантириш.

Олий Мажлис ^онунчилик палатасида "Миллий тикланиш" демократик партияси фракцияси ташаббуси билан "Узбекистонда ислом молия тизимини татбик этиш истикболлари ва хукукий асосларни яратиш" масалаларига багишланган давра сухбати булиб, давра сухбатида Узбекистонда ислом молияси буйича бизнес вакиллари хамда ахоли иштирокида утказилган суровномада 2 235 нафар бизнес вакиллари, карийб 5000 нафар жисмоний шахслар иштирок этган. Натижаларга кура, бизнес субъектларининг 38 фоизи

жисмоний шахсларнинг эса 56 фоизи диний карашлари сабаб анъанавий банк кредит хизматидан фойдаланмаслиги очикланган. Мос равишда иштирокчиларнинг 61 ва 75 фоизи Узбекистонда ислом молия муассасалари иш бошласа ёки ислом молия хизматлари таклиф этилса, танлашга тайёр эканлигини билдирган. Шу билан биргаликда суровда банклар хам иштирок этган ва улардан Узбекистонда ислом молия тизимини жорий этишдаги энг катта тусиклар ва муаммолар хакида суралган.

Маълум булишича, ислом молия махсулотлари ва хизматларини, жумладан, ислом сугуртаси булган "такофул"ни тартибга солувчи конунлар йук, шунинг учун амалдаги банк фаолияти ва солик буйича конунчилик ислом хукуки тамойиллари асосида ишлайдиган банклар учун мослаштирилмаганлиги хакидаги масалалар уртага ташланди.

Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг 2020 йил 29 декабрда Олий Мажлисга килган мурожаатида «Мамлакатимизда Ислом молиявий хизматларини жорий этиш буйича хукукий базани яратиш вакт-соати

> 0>

1М ] - )> >

JffiTALQINVA 1

\-#TADOIOOTLAR No, 2022

№3 2022

ilmlyusluWyjumali

»

Miiiif-iwuuif juiiian

етиб келди. Бу борада Ислом тараккиёт банки ва бошка халкаро молия

ташкилотлари экспертлари жалб этилади» 6деган фикрларни айтиб утган эди.

Бугунги кунда ислом оламида жисмоний шахслар, тадбиркорлар, корхоналар ва ислом давлатлари кутилмаган додисалар, даёт ва капитал

m j

йукотиш хавфини бошкариш учун сугурта хизматларидан унумли фойдаланмокда.

Такофулнинг замонавий тизими 1979 йилдагина жорий этилган булса-да, узаро ёрдам ва дамкорлик тушунчаси амалда аввалдан таргиб этиб келинган. Фикдшунос ва диндорлар сугурталашнинг мана шундай карашлар тизими куйидаги омиллар дисобига амалга ошади деб дисоблайдилар: - сугурта килдирувчилар узаро умумий фаровонлик учун бирлашадилар; - дар бир

^рч J ^

сугурта килдирувчи эдтиёжмандларга кумакни зарур микдордаги омонат сифатида тулайди; - кооперация дамжамиятига мувофик йукотишлар булишиб олинади ва мажбуриятлар таксимланади; - обуна ва мажбуриятларга нисбатан ноаниклик унсури бардам топади.7

Маълумотларга кура, кейинги йилларда исломий молия муассасалари ялпи активлари микдори 2,5 триллион долларни ташкил этиб, йилига 15-20 фоизга усиб бормокда.8

Ахолининг асосий кисми ислом динига эътикод килувчи бир катор мамлакатларда исломий молиялаштириш анъанавий равишда олиб борилаётган молиявий операцияларнинг шаръий талабларга мос келадиган альтернативини талаб килади. Бу эса шариат принципларига асосланган "Исломий сугурта"-такофул масаласи илмини кенгрок урганишни такозо этади.

Исломий сугурталаш - такофулнинг модияти анъанавий тижорий сугурталаш усулидан катта фарк килади. «Такофул» сузи арабча «кафала» сузидан келиб чикади ва «узаро кафолат» ёки «бир-бири тугрисида узаро кайгуриш» маъноларини англатади.9

Шуни алодида айтиш лозимки, Такофул шариат тамойили ва коидалари

#

шуни алодида а^ниш лозимки, такофул шариа! тамойили ва коидалари

асосида ишлайдиган молиявий ташкилот хисобланиб ва уз хамкорларига тенг келадиган имтиёз ва хизматларни таклиф этади. Бу эса Такофул-сугурта

тизимига ишонган молия истеъмолчилари сонини тез купайиб боришига ва

.......„„„.....................

иштирокчиларининг ислом эътикодларига мос келиши билан бирга, мулкка

Ш

етиши мумкин булган хавфни коплашни макбул йули дам дисобланади. Сунги

вактларда мусулмон мамлакатларининг аксарият кисмида Такофул (Исломий --

6 Узбекистан Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг 2020 йил 29 декабрда Олий Мажлисга килган мурожаати.

7 Исломий молия асослари Е.А.Байдаулет. -Тошкент: «O'zbekiston» НМИУ, 2019. - 78 бет.

8 https://kun.uz/uz/news/2020/12/29/ozbekistonda-islom-moliyasi-xizmatlarini-joriy-qilish-vaqti-keldi-shavkat-mimy^v

9 Исломий молия асослари Е.А.Байдаулет. -Тошкент: «O'zbekiston» НМИУ, 2019. - 78 бет.

J^ ' J "

: * ^

Шг

И»-

I

J

>>

1 >P Ы )>

. vjTALOIN VA • ^TADOIOOTLAR

ilmiy-uslubiy jumaH

№3 2022

>

J

Ы>

Ы *

ы*

*Ф> #ф

J ]><<>; 1

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

)Wvj J>

+И >

Ш »

Ш i

< j>j:> *ф>

Ы >

> >j>

Ы i>

сугурта) бозорини ривожлантириш ва тизимни такомиллаштиришга алохида эътибор берилиб, ушбу сохада илмий тадкикот ишлари олиб борилмокда. Ушбу сохада олиб борилаётган илмий ишлар хорижий тилларда (Инглиз, араб, рус) булиб, узбек тилида эса санокли кулланмалар билан чекланиб колмокда. (ХХасанов мууаррирлиги остида Е.Байдаулет цаламига мансуб узбек тилига таржима цилинган "Исломий молия асослари " китоби, З.Б.Мустафаев мууаррирлиги остида Р.Беккиннинг "Ислом ицтисодий модели ва замон" китобларини мисол келтириш мумкин.) Шу нуктаиназардан ушбу сохага оид китоблар ва кулланмалар яратиш мамлакатимизда илмий тадкикот олиб бораётган олимлар ва мутахасисларни купрок жалб этиш лозим.

2020 йил 4 феврал куни Олий Мажлис ^онунчилик палатасида булиб утган мажлисда Марказий банк раиси уринбосари Ботир Зохидов 2020 йилнинг узида Узбекистондаги 3та банкда исломий молиялаш жорий этилиши мумкинлигини айтган эди.

2020 йил бошида Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Тараккиёт дастури доирасида «Узбекистонда исломий молия махсулотлари тахлили» буйича амалга оширилган тадкикот ва унинг доирасида утказилган суровнома натижаларига кура, банк кредитларидан фойдаланмасликнинг асосий сабаблари сифатида авваламбор, диний карашлар, кредитлар буйича юкори фоиз даражаси ва кредитлаштиришнинг мураккаблиги курсатилган булиб, агар мамлакатда ислом молия муассасалари ташкил этилса, юкоридаги суровномада иштирок этган катнашувчиларнинг аксарияти ушбу муассаса хизматларидан фойдаланишлари мумкинлигини таъкидлашган. Хдтто, анъанавий банклар хам Узбекистонда ислом молия муассасалари ташкил килиш, молия тармогида халол ва шаффоф ракобат юзага келиши, натижада мамлакатга сармоялар окими усиши ва диверсификациясига олиб келиши хакида уз фикрларини билдирган.10

Юкоридаги фактларлардан келиб чикиб, шуни хулоса килиб айтиш мумкинки, бугунги кунда ислом молияси ва исломий сугурта сохасига ахолимиз уртасида кизикиш ортиб бориши натижасида Исломий сугурта-Такофул масаласидаги янги илмларни урганишни такозо этади.

* >

шъ

ш

Ц J>

ы >

q "i > >

Ч >i#;

*ф>

ИИ> qjH*

q

S >j

» #

m

• i>

10 https://kun.uz/uz/news/2020/12/29/ozbekistonda-islom-moliyasi-xizmatlarini-joriy-qilish-vaqti-keldi-shavkat-mirziyoyev

Qj^f^S). *,—

99

*ф>

q

Ц >p

q > > Ы >

q щъ

Щ >

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.