Научная статья на тему 'Суғурта бозорини давлат томонидан тартибга солиш зарурлиги'

Суғурта бозорини давлат томонидан тартибга солиш зарурлиги Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
318
57
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Мадиев А. Н.

Мамлакатимизда амалга оширилаётган ижтимоий йўналтирилган давлат сиёсатида аҳоли турмуш фаровонлигининг юқори бўлишида уларга кўрсатилаётган хизматларнинг турлари ва сифатига алоҳида эътибор қаратилмоқда. Жумладан, суғурта хизматларининг миллий иқтисодиёт ривожланишига, ялпи ички маҳсулот ўсишига бевосита ва билвоста қўшиб бораётган ҳиссаси алоҳида тадқиқот изланишларни талаб қилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Суғурта бозорини давлат томонидан тартибга солиш зарурлиги»

Мадиев А.Н.

Самарканд иктисодиёт ва сервис институти "Молия ва суFурта хизматлари" кафедраси укитувчиси

СУГУРТА БОЗОРИНИ ДАВЛАТ ТОМОНИДАН ТАРТИБГА СОЛИШ ЗАРУРЛИГИ.

Мамлакатимизда амалга оширилаётган ижтимо-ий йуналтирилган давлат сиёсатида ацоли тур-муш фаровонлигининг юцори булишида уларга курсатилаётган хизматларнинг турлари ва сифа-тига алоцида эътибор царатилмоцда. Жумладан, сутурта хизматларининг миллий ицтисодиёт ри-вожланишига, ялпи ички мацсулот усишига бевоси-та ва билвоста цушиб бораётган циссаси алоцида тадцицот изланишларни талаб цилади.

Бу борада олиб борилаётган ижо-бий ишларнинг натижалари жорий йил-нинг 19 январида Президентимиз Ис-лом Каримовнинг Узбекистон Республи-каси Вазирлар Махкамасининг 2011 йил-да республиканинг ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2012 йил-да иктисодиётни баркарор ривожланти-ришнинг энг мухим устувор вазифалари-га баFишланган мажлисидаги маърузала-рида хам келтирилган: "Мамлакатимизда хизмат курсатиш ва сервис сохаси 2011 йилда жадал суръатлар билан ривожла-ниб, унинг ялпи ички махсулотдаги улуши 2000 йилдаги 37 фоиз урнига 50,5 фоизни ташкил этди"1.

СуFурта хизматлари миллий иктисодиёт ривожланишига кумаклашувчи, ахолининг кенг катламларини ижтимоий жихатдан куллаб-кувватловчи мухим молиявий во-сита булиб хисобланади. СуFурта турли куринишдаги хавф-хатарларнинг юзага

1 Президент Ислом Каримовнинг "2012 йил Ва-танимиз тараккиётини янги боскичга кутарадиган йил булади" мавзусида 2011 йилда республика-ни ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2012 йилда иктисодиётни баркарор ривож-лантиришнинг энг мухим устувор вазифаларига баFишланган Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг мажлисидаги маърузаси. // Халк сузи, 2012 йил 20 январь, № 14 (5434).

келтирган зарарланишларини коплаб бе-ришга кумаклашувчи хизмат туридир.

Иктисодиётни модернизациялаш ша-роитида суFурта бозорининг ривож-ланиши давлат томонидан куллаб-кувватланилишига эхтиёж сезади. СуFурта бозорини давлат томонидан тартиб-га солишнинг кенг таркалган куйидаги йуналишлари мавжуд:

• конунчилик базасини такомиллаш-тириб бориш;

• давлат суFурта компанияларини ташкил этиш;

• мажбурий суFурта турларини жорий этиш;

• соликка тортиш механизмини та-комиллаштириш.

СуFурта бозорини тараккий этиши ал-батта давлат томонидан олиб борилаётган давлат суFурта сиёсатига боFлик. Бу борада конунчилик базасини такомил-лаштириб борилишига алохида эътибор каратилади. Айникса иктисодий юксалиш шароитида турли куринишдаги рисклар-нинг мавжудлиги суFурталовчиларнинг суFурта фаолиятини янада такомиллашти-ришни, суFурталовчиларнинг капиталла-шуви ва молиявий баркарорлигини оши-ришни, уларнинг тармокларини кенгайти-риш ва инвестицион жараёнлардаги иш-

V_/

тирокини раFбатлантиришни, шунингдек, суFурта хизматлари истеъмолчиларининг х,укукларини самарали х,имоя килишни талаб этади.

2011 йил 31 майда Узбекистон Ре-спубликаси Президентининг ПК-1544-сонли "Сугуртачиларнинг молиявий баркарорлигини янада оширишга оид кушимча чора-тадбирлар тyFрисида"ги Карори кабул килинди. Мазкур Карорда суFурта фаолияти тармокларига кура, суFурталовчиларнинг устав капитали ми-нимал микдорларини 2012-2014 йиллар мобайнида боскичма-боскич ошириб бо-риш кузда тутилган. Карорга мувофик, 2012 йил 1 июлдан бошлаб суFурталовчилар устав капиталининг минимал микдори умумий суFурта тармоFида фаолият курсатаётганлар учун 1,125 миллион ев-родан, х,аётни суFурталаш тармоFидаги компаниялар учун 1,5 миллион евро-дан, мажбурий сугурталаш буйича фаолият олиб борувчи сугурталовчилар учун 2,25 миллион евродан ва факат кайта сугурталаш буйича фаолият олиб борув-чи компаниялар учун 5,0 миллион ев-родан кам булмаган сумма эквивален-тида шакллантирилиши зарурлиги кайд этилди. Ушбу Карорни окилона амали-ётда куллаш суFурта бозорида фаолият курсатаётган сугурталовчиларнинг молиявий х,олатининг баркарор булишига, жалб килинган мажбуриятларнинг уз вактида ва тулик бартараф этилишига бевоси-та кумаклашади. Амалдаги конунчиликда сугурталовчиларнинг сугурта хизмат-ларини курсатиш буйича кабул килиши мумкин булган мажбуриятларнинг мак-симал микдори х,ам белгиланган. Агар сугурталанувчилардан жалб килинган мажбуриятлар х,ажми белгиланган ме-ъёрдан ошиб кетса, у х,олда мажбуриятларнинг ошган кисми кайта суFурталашга олиб борилиши лозим. Кайта сугурталаш муносабатларини тартибга солиш буйича 2011 йилнинг 8 февралида Узбекистон Ре-спубликаси Молия вазирлигининг "Кайта сугурта килиш хизматлари курсатишнинг ягона талаблари ва стандартлари тyFрисида"ги Низоми амалга киритил-ди. Мазкур меъёрий х,ужжатнинг кабул килиниши кайта сугурталашга оид меъё-

рий х,ужжатларни ягона стандартга бир-лаштиради.

2011 йил якунлари буйича Республи-камизда 37 та сугурталовчи1: жумла-дан, 34 таси умумий сугурта тармоFида, 2 таси х,аётни сугурталаш тармоFида ва бир нафар кайта сугуртачи фаолият олиб бормокда. Бундан ташкари суFурта бозорида профессионал иштирокчилар-дан актуарийлар, сюрвейерлар, аджа-стерлар ва суFурта агентлари фаол хизмат курсатмокдалар.

Умумий суFурта тармоFида фаолият олиб борувчи "Узбекинвест" ЭИМСК, "Узагросугурта" ДАСК, "Кафолат" ДАСКлар сугурта бозоримизда етакчиликни кулдан беришгани йук. Ушбу давлат мулки ишти-рок этган суFурталовчилар узларининг ка-питаллашув даражаси, тулов кобилияти, сугурта мукофотларининг жами миллий сугурта бозорида жамланган сугурта му-кофотларидаги улуши, туланган сугурта туловлари микдори, инвестицион ресурс-ларининг жалб этилиши буйича сугурта бозорида уз урнига эга.

2011 йил якунлари буйича амалий маълумотларга эътибор каратсак, миллий сугурталовчиларимиз суFурта муко-фотлари тушумини 32 %га ошириб, 231,6 миллиард сум микдорида жамFаришга эришдилар. Бу курсаткич 2010 йил-да 175 миллиард сумни, 2009 йилда эса 146,1 миллиард сумни ташкил этган эди. Шуниси ах,амиятга моликки, 2011 йилда миллий сугурта бозоримизда фаолият курсатаётган сугурталовчилар томо-нидан жамланган сугурта мукофотла-рида давлат сугурта компаниялари улу-шига кура етакчилардан х,исобланади: яъни "Узагросугурта" ДАСК 16,15% ни, "Узбекинвест" ЭИМСК 13,76% ни, "Кафолат" ДАСК 7,21% ни эгаллаган. Куриниб турибдики, ушбу сугурталовчилар то-монидан йиFилган сугурта мукофотлари ялпи сугурта мукофотларининг 37 % идан ортиFига тyFри келади.

2011 йилда барча сугурталовчилар то-монидан олдинги йилга нисбатан 38,8 % га ортик, яъни 45,1 миллиард сумлик сугурта туловлари амалга оширилган.

1 Манбалар:Бизнес-вестник Востока, № 3 (1424) 18 январ 2012 й., № 5 (1426) 20 январ 2012 й.

Давлат суFурта компанияларининг суFурта туловларидаги улуши хам сезиларли да-ражада юкорилигини куришимиз мумкин. Барча суFурталовчилар тулаган суFурта туловларида "УзагросуFурта" ДАСКнинг улуши 11,68% ни, "Узбекинвест" ЭИМ-СКнинг улуши 10,85% ни, "Кафолат" ДАСКнинг улуши эса 5,09% ни ташкил этди1.

Юкоридаги маълумотлардан куриш мумкинки, давлат суFурта компанияларининг суFурта бозоридаги урни юкорилигича сакланиб колмокда. Бу давлат олдидаги юкори риск мажбу-риятларини уз компаниялари оркали суFурталанишини англатади. Зеро давлат уз мулки иштирок этган суFурта компанияларининг кафолатини уз зиммасига ола-ди.

СуFурта бозорининг ривожланишида мажбурий суFурта хизматларининг жо-рий этилиши хам алохида эътиборга мо-лик. Мажбурий суFурта хизматларини курсатилиши оркали давлат бюджети олдидаги ижтимоий харажатларга тушади-ган оFирл и к камаяди.

Мажбурий суFурта хизматлари ундан фойдаланувчиларнинг суFурта мукофотла-рини тулаш жихатидан мажбурий суFурта ва мажбурий давлат суFуртасига ажрати-лади. Фукароларнинг ижтимоий манфаат-ларини таъминлаш максадида конунчилик хужжатларида мажбурий давлат суFуртаси белгилаб куйилиши мумкин. Мажбурий давлат суFуртасидан фойдаланганлик учун суFурта мукофотлари давлат бюджети маблаFлари хисобидан туланади. Мажбурий суFурта турларининг ортиши натижа-сида суFурта бозорида суFурта мукофот-ларининг жамFарилиши усиб бормокда. 2011 йил суFурта бозоридаги амалий нати-жаларга эътибор каратсак, жами йиFилган суFурта мукофотлари таркибида мажбурий суFурта хизматларини курсатишдан тушган суFурта мукофотлари улуши 28,3% ни ташкил этди. Бу курсаткич 2009 йилда 26,2% ни, 2010 йилда эса 26,7% ни ташкил этган эди2. Албатта бу курсаткичнинг

1 Манбалар:/Бизнес-вестник Востока, № 3 (1424) 2012 йил 18 январ, № 5 (1426) 2012 йил 20 январ, Шарк бизнес хабарномаси № 1 (77) 2012 йил 18 январ.

2 Уша ерда.

усишида транспорт воситалари эгалари-нинг фукаролик жавобгарлигини мажбурий суFурталаш алохида урин эгаллайди.

СуFурта бозорининг ривожланишига давлат аралашуви оркали таъсир этиш-нинг яна бир йуналиши бу соддалашти-рилган соликка тортиш механизмининг кулланилишидир. Хозирда суFурта фао-лиятини соликка тортиш юзасидан бир катор имтиёзлар амал килиб келмокда. СуFурталовчиларнинг дивидендла-

ри ва фоизлар куринишида олинган да-ромадлари юридик шахсларнинг фой-да солиFини тулашдан озод килиниши, суFурталовчилар акцияларидан олинган диведендларга нисбатан берилган солик имтиёзлари шулар жумласидандир. Бун-дан ташкари Узбекистон Республикаси фукароларининг суFурта буйича оладиган суммалари, мол-мулкни суFурта килиш хамда хаётни узок муддатли суFурта килиш буйича суFурта мукофотлари тулови учун йуналтириладиган Узбекистон Республикаси фукаролари иш хакининг хамда бошка даромадларининг суммалари жис-моний шахсларнинг солик солинмайди-ган даромадлари хисобланади. Бундай имтиёзларнинг берилиши фукароларнинг суFурта хизматларидан фойдаланиш хажмининг усишига ва шу оркали суFурта бозорининг ривожланишига билвосита таъсир курсатади. СуFурта компанияларининг соликка тортиш механизмининг сод-далаштирилиши суFурта хизматлари бозорининг тараккий этишига замин яра-тади. Окибатда суFурта ташкилотлари-нинг молиявий баркарорлиги таъминла-нади, суFурта захираларининг инвестиция объектларига жойлаштирилиши усади, суFурта хизматларининг сифати ошади, ахолининг суFурта хизматлари оркали ижтимоий химояланиши кенгаяди.

Хулоса урнида шуни айтиш лозимки, суFурта бозорини ривожлантиришда давлат аралашувининг мавжудлиги, албатта ижтимоий-иктисодий омилларни эътиборга олган холда белгиланади. Давлат уз олдидаги муайян ижтимоий мажбу-риятлар юкини суFурта оркали енгиллаш-тириш билан биргаликда суFурта бозо-рининг жадал суръатлар билан тараккий этишида бош ислохотчи хисобланади.

V_/

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикасининг Конуни «Сугурта фаолияти тyFрисида». -Т.: 2002 й., 5 апрель.// «Халк сузи» газетаси, 2002 йил 28 май.

2. Каримов И.А. "2012 йил Ватанимиз тараккиётини янги боскичга кутарадиган йил булади" мавзусида Президент Ислом Каримовнинг 2011 йил-да республикани ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2012 йил-да иктисодиётни баркарор ривожлантиришнинг энг мух,им устувор вазифала-рига баFишланган Узбекистон Республикаси Вазирлар Мах,камасининг мажли-сидаги маърузаси. // Халк сузи, 2012 йил 20 январь, № 14 (5434).

3. Шеннаев Х.М. Сугурта агентлари учун кулланма (БМТ Тараккиёт Да-стурининг "Узбекистонда давлат молияси ислох,оти" лойи^аси доирасида тайёрланган).-Тошкент: 2010. -208 б.

4. Абдурахмонов И. Мажбурий суFурта - ижтимоий-иктисодий усиш омили. // БПК, 05(144), 2009 й., 32-33-бетлар.

5. Бизнес-вестник Востока, № 3 (1424) 18 январ 2012 й., № 5 (1426) 20 ян-вар 2012 й.

6. Интернет сайтлари: www.mf.uz - Узбекистон Республикаси Молия вазир-лиги сайти, www.agros.uz - "Узагросугурта"ДАСК сайти.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.