Научная статья на тему 'Соддалаштирилган тартибда солиққа тортишнинг ўзига хос хусусиятлари'

Соддалаштирилган тартибда солиққа тортишнинг ўзига хос хусусиятлари Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
1565
106
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Ашурова Н. Б.

Ўзбекистонда давлат томонидан олиб борилаётган иқтисодий ислоҳотларнинг энг муҳим масалаларидан бири, кичик бизнесни молиявий қўллаб-қувватлаш ва бу орқали соҳанинг ижтимоий-иқтисодий афзаллигини янада оширишдир. Мамлакат иқтисодиётини модернизациялашда ва демократик бозор ислоҳотларини чуқурлаштиришда ушбу соҳага янада устуворлик берилиши кичик бизнес субъектларини солиқ механизми орқали қўллаб-қувватлашни такомиллаштириш масаласини долзарб вазифа сифатида белгилаб берди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Соддалаштирилган тартибда солиққа тортишнинг ўзига хос хусусиятлари»

Ашурова Н.Б.

ик,тисод фанлари номзоди

СОДДАЛАШТИРИЛГАН ТАРТИБДА СОЛИККА ТОРТИШНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ

Узбекистонда давлат томонидан олиб борилаётган ицтисодий ислоцотларнинг энг муцим масалаларидан бири, кичик бизнесни молиявий цуллаб-цувватлаш ва бу орцали соцанинг ижтимоий-ицтисодий афзалли-гини янада оширишдир. Мамлакат ицтисодиётини модернизациялашда ва демократик бозор ислоцотларини чуцурлаштиришда ушбу соцага янада устуворлик берилиши кичик бизнес субъектларини солиц механизми орцали цуллаб-цувватлашни тако-миллаштириш масаласини долзарб вазифа сифатида белгилаб берди.

Тадбиркорликни ривожлантириш учун янада кулай шарт-шароитларни яратиш максадида, Республикамизда кичик бизнес субъектларига махсус солик режи-ми жорий этилган булиб, унга кура, сод-далаштирилган соликка тортиш тартиби урнатилган.

Тадбиркорлик фаолиятини соликкатортиш, жумладан, микрофирмалар ва кичик корхоналарни соликка тортиш меъёрий-х,укукий асосларидан бири, бу "Ягона солик туловини х,исоблаб чикиш ва тулаш туFрисида"ги Низом х,исобланади. Мазкур Низом, Узбекистон Республикаси Прези-дентининг 2005 йил 20 июндаги "Микрофирмалар ва кичик корхоналарни ривож-лантиришни раFбатлантириш борасида-ги кушимча чора-тадбирлар туFрисида"ги 3620-сонли Фармонига мувофик, ягона солик туловини х,исоблаб чикиш ва тулаш тартибини белгилайди. Микрофирма ва кичик корхоналар учун ягона солик тулови, ягона солик, бюджетдан ташкари пенсия жамFармаси, Республика йул жамFармаси ва мактаб таълимини ривожлантириш жамFармасига мажбурий аж-ратмаларни тулаш урнига жорий этилган.

Солик солишнинг соддалаштирилган тартибидаги соликларга куйидагиларни келтиришимиз мумкин:

- ягона солик тулови;

- ягона ер солиFи;

- тадбиркорлик фаолиятининг ай-рим турлари буйича катъий белгиланган солик.

Ягона солик туловини туловчилар куйидагилардир:

1) микрофирмалар ва кичик корхоналар;

2) ходимларнинг сонидан катъи назар: савдо ва умумий овкатланиш корхо-налари, лотереялар ташкил килиш буйича фаолиятни амалга ошириш доирасидаги юридик шахслар;

3) оддий ширкат ишларини юритиш зиммасига юклатилган (ишончли шахс) шерик (иштирокчи) - якка тартибдаги тад-биркор.

Соликка тортишнинг соддалаштирилган тартибида соликка тортиш ялпи тушум солик солиш объекти булиб х,исобланади. Солик солиш максадида ялпи тушум тар-кибига куйидагилар киритилади:

- товарларни (ишларни, хизматлар-ни) кушилган киймат солиFини чегирган х,олда (кушилган киймат солиFи тулашга утган солик туловчилар учун) реализация килишдан тушган тушум.

- савдо ва умумий овкатланиш корхо-налари учун - товар обороти;

- мол-мулкни молиявий ижарага (ли-зингга) берувчи юридик шахслар учун -

50,0 40,0 30,0 20,0 10,0

1-расм. Узбекистон Республикасида соддалаштирилган солик тизими асосида туловчиларининг бюджетга тулаган соликлар улуши (фоиз х.исобида)1

48,7 48,9 52,2 50,4 52,0 -

▲—:- 37,7 —к-- 38,8 ■34 о 39,3 38,9 45,4 42,4

13,6 12,3 13,0 -■- 10,3 Я 9 ■ по

---------- '

0,0

2005

2006

2007

2008

2009

2010

-фермер хужаликпари ♦ савдо ва умумий овкатланиш микрофирма ва кичик корхоналар

молиявий ижара (лизинг) буйича фоизли даромад суммаси;

- воситачилик ва топширик шартно-малари х,амда воситачилик хизматла-ри курсатишга оид бошка шартнома-лар буйича воситачилик хизматлари курсатадиган юридик шахслар учун -курсатилган хизматлар учун х,ак суммаси;

- тайёрлов ташкилотлари учун - реализация килинган товарларнинг харид киймати билан сотиш киймати уртасидаги фарк сифатида х,исоблаб чикарилган ялпи даромад;

- лотерея уйинларини ташкил этиш буйича фаолиятни амалга ошириш доира-сида юридик шахслар учун - уйин чипта-ларини уларда курсатилган нарх буйича таркатишдан тушган тушум;

Юкорида келтирилган маълумотларга асосан айтишимиз мумкинки тадбиркор-лик субъектларини соддалаштирилган соликка тортиш тизими жорий этилган-дан буён яъни, 2005-2010 йиллар даво-мидаги х,олатини статистик маълумот-лар асосида тах,лил этиш оркали куйидаги натижаларни куришимиз мумкин. Савдо ва умумий овкатланиш корхонала-ри томонидан туланадиган соликларнинг салмоFи жами кичик бизнес субъектла-ри томонидан туланадиган солик тушум-ларига нисбатан усиб боручи тенденция-га, яъни 2007 йилда 34,9 фоизни ташкил этган булса, 2010 йилда эса бу курсаткич

1 Узбекистон Республикаси Давлат солик кумитаси маълумотлари.

45,4%ни ташкил этди. Аммо 2005 йилда 37,7%дан 2007 йилга 34,9 фоизга тушиб кетганини куришимиз мумкин. Бундан ташкари микрофирма ва кичик корхоналар томонидан туланадиган соликларнинг салмоFи эса пасайиб бориш тенденцияси-ни кузатишимиз мумкин: 2005 йилда 48,7 фоиздан. 2010 йилда 42,4 фоизга пасайи-шини кузатишимиз мумкин. Бунга асосий сабаб йилдан-йилга кичик бизнес субъ-ектларининг давлат томонидан соликлар оркали раFбатлантириш ва ЯИМдаги улу-шини ошириш максадида уларга имтиёз-лар берилиб борилиши натижасидир. На-тижада, микрофирма ва кичик корхоналар томонидан туланадиган ягона солик тулови буйича тушум камайиб борганли-гини савдо ва умумий овкатланиш х,амда якка тартибдаги тадбиркорлар томонидан туланадиган катъий белгиланган соликлардан тушган тушумнинг ортиб бо-ришиш тенденцияси кузатилди. Тах,лил на-тижалари шуни курсатдики савдо ва умумий овкатланиш корхоналари тулайдиган ягона солик тулови салмоFи йилдан-йилга ошиб бормокда. Бунинг асосий сабабла-ридан бири сифатида айтиш мумкинки, савдо ва умумий овкатланиш корхонала-ридаги пул тушумларининг айланиши тез амалга ошишидадир.

Хозирги кунда тадбиркорлик фаолияти-ни соликка тортиш мезонларини аниклаш шуни курсатадики, купчилик мамлакат-ларнинг солик сиёсати узига хос тарзда амалга оширилади. Бу сиёсатларни амал-

2-расм. Россия Федерациясида соддалаштирилган солик тизими асосида туловчиларининг бюд-жетга тулаган соликлар улуши (фоиз х.исобида)1

70,0 п 64,7 62 4 64,7

59,3 _ ^ _

■ I I I I

40,0 ■ И—н Им/) Из4/)

I ^ IIN ^ I1 11 к

2006 2007 2008 2009 2010

■ Ягона солик;

□ Айрим фаолият турлари учун ягона солик

□ Кршлок; хужалик корхонлари учун ягона солик

га ошириш натижасида - соликлар давлат бюджети даромадларини шакллантириш-да х,ар бир мамлакатда турлича улушга эгадир.

Чет мамлакатларда соликка тортиш максадида кичик корхоналарни аниклаш мезонлари узига хос хусусиятга эга булиб, уларни аниклаш тартиби бевосита давлат-нинг ички ва ташки манфаатларидан ке-либ чикиб белгиланади. Шундай экан биз Россия Федерацияси мисолида кичик бизнес субъектлари учун солик солишнинг соддалаштирилган тартибини урганиб, уларни куйидаги курсаткичлар оркали куриб чикишимиз мумкин.

Россия Федерациясида солик солишнинг соддалаштирилган тартиби узига хос булиб, мамлакатимизда амалда булган тартибдан тубдан фарк килади. Солик солишнинг соддалаштирилган тартиби кор-хоналар томонидан фойда солиFи, мол-мулк солиFи ва ягона ижтимоий солик урнига - ягона солик тулашни ифода эта-ди.

Солик солишнинг соддалаштирилган тартибига утишда;

- фаолият юритаётган корхоналар руйхатга олинган жойдаги федерал солик хизматига 1 октябрдан 30 ноябргача булган даврда;

1 Россия Федерациясида 1-Н бюджет тушум-лари буйича интернет маълумотлари асосида хисобланган .

- янги ташкил этилган корхоналар эса -солик органидан руйхатдан утган кундан бошлаб беш кун муддатда федерал солик органига ариза такдим этади.

Россия кичик бизнес субъектлари учун соддалаштирилган солик тизими 2003 йил 1 январдан бошлаб кулланила бошлаган. Унинг х,укукий асослари - Россия Солик Кодексининг 26-булими 346-моддалари-да уз аксини топган. Соддалаштирилган солик тизимига корхоналар ва тадбиркор-лар ихтиёрий равишда конунчиликда бел-гиланган мезонларга мос келган такдирда утишлари мумкин. Соддалаштирилган солик тизимига утиши учун учта асосий мезон талабларига мос келиши лозим.

Ягона солик тулашга утиш учун:

- солик даврида корхона ходимлари уртача сони, 100 кишидан ошмаслиги;

- йилнинг туккиз ойи якунида, реали-зациядан келган даромадлар микдори 60 млн. рубл. дан ошмаслиги лозим (60 млн. рубл - 01.01.2010-31.01.2012 йилга кадар белгиланган).

Ягона солик объекти:

- даромадлар;

- харажатлар чегирилгандан кейинги даромадлар.

Солик объекти корхона томонидан ихтиёрий равишда танланади ва уни узгартириш мумкин эмас.

Солик ставкаси:

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 11, 2011

V_/

Жадвал 1

Соддалашган солик, тизими солик, туловчилари тулайдиган ва туламайдиган солицлари

2003 йил 1-январдан СК-26 боби 346 моддага асосан Корхоналар Якка тартибдаги тадбиркорлар

Тулайдилар Ягона солик Ягона солик

Мажбурий пенсия суFуртасига суFурта бадаллари Мажбурий пенсия суFуртасига суFурта бадаллари

Туламайдилар Фойда солиFи Жисмоний шахслар даромад сол ИFИ

Мол-мулк сол ИFИ Мол-мулк сол ИFИ

Ягона ижтимоий солик Ягона ижтимоий солик

ККС ККС

- солик объекти «даромадлар» учун -6 фоиз;

- солик объекти «харажатлар чегирил-гандан кейинги, даромадлар» - 15 фоиз.

Юкорида келтирилган Россия Феде-рациясида солик солишнинг соддалаш-тирилган тартиби яъни, солик тушум-лари буйича тах,лил киладиган булсак, асосан микрофирма ва кичик корхона-лардан ундириладиган соликлар ягона соликнинг тушуми усиб борувчи тенден-цияга эгадир. Микрофирма ва кичик кор-хоналар тулайдиган соликлар 2006 йил-да 50,9 фоизни ташкил этган булса, 2010 йилда бу курсаткич 64,7 фоизга ошгани-ни куришимиз мумкин. Аммо айрим фао-лият турлари буйича ундириладиган ягона солик тушуми курсаткичлари эса, 2006 йилда 48,1 физни ташкил этган булса, 2010 йилда 34,0 фоизни ташкил этган, яъни па-сайиб борганлиги куришимиз мумкин. Шу билан бир каторда кишлок хужалиги корхоналаридан ундириладиган ягона солик 2006 йилда 1,0 фоизни ташкил этган булса, 2010 йилда 1,3 фоизни ташкил этган булиб, усиб бориш тенденциясига эга-дир.

Ушбу тизим солик туловчилари бир канча федерал соликлар ва йиFимлар урнига ягона соликни тулайдилар. Ягона соликнинг объекти булиб жами даромад ёки харажатларга камайтирилувчи даромад х,исобланади. Ягона соликнинг ставка-си жами даромаддан 6% ва харажатларга камаювчи даромаддан 15 фоиз микдорда белгиланган. Ушбу тартибни корхоналар ёки тадбиркорлар ихтиёрий равишда тан-лаш х,укукига эгалар. Даромаддан чегири-

ладиган харажатлар Солик Кодексининг 26-бобида белгиланган.

Корхоналар ^ар йилнинг 15 апрели-

дан кечикмасдан, асосий фаолият турини Россия Федерацияси Ижтимоий сугурта фондидан тасдиклаб олиши лозим. Бунда ижтимоий сугурта фонди корхона-нинг аризасига кура «Асосий фаолиятни тасдикловчи - Гувох,нома» беради.

Солик солишнинг соддалаштирилган тартибидаги корхоналар йилда бир марта 31 мартга цадар декларация такдим этади (2010 йилдан жорий этилди). Ягона соликнинг тулаш муддати чоракдан кейинги ойнинг 25-кунга кадар белгиланган.

Бизнинг фикримизча, Республикамиз-да тадбиркорлик фаолиятини соликка тортишни такомиллаштириш борасида куплаб фикрлар юритилаётган булсада, аммо х,али уз ечимини кутаётган муам-молар мавжуд булиб, уларни бартараф этишда куйидагиларни амалга ошириш максадга мувофик деб х,исоблаймиз:

-биринчидан, ун бешта ва ундан ортик соликлар урнига битта ягона солик туловининг туланиши, бир томондан, ягона х,исобни амалга ошириш имконини берса, иккинчи томондан, кушимча солик х,исоблашлар ва солик органлари текши-ришлари сонини кискартириш х,амда кичик тадбиркорлик субъектлари учун солик оFирлигини камайтириш имконини бера-диган бундай солик турини туловчи субъ-ектлар сонини янада купайтириш;

- иккинчидан, ягона солик туловини х,исоблашда уларнинг харажатларини че-гириш ва шу асосида солик ставкаларини кайта куриб чикилса максадга мувофик булар эди;

- учинчидан, тадбиркорлик субъект-ларига берилган солик имтиёзларини тах,лил килиб, имтиёзларни асосан ишлаб чикариш, ишлар ва хизматлар х,ажмини оширган ва солик солиш базасини кен-гайтирган субъектларга бериш масаласи-ни куриб чикиш;

- туртинчидан, тадбиркорлик фаолия-тидан соддалаштирилган соликка тортиш тизими асосида ундириладиган солик тур-лари структураси белгилаб олиниши ва уларнинг ЯИМ таркибида х,амда бюджет даромадларини шакллантиришда жами

солик туловларидаги улушининг тенден-цияси аникланиши ва узгариш сабаблари очиб берилмоFИ лозим.

Умумий хулоса килиб айтадиган булсак, юкорида келтирилган вазифалар-дан келиб чиккан х,олда соддалаштирилган соликка тортиш механизми такомил-лаштирилса максадга мувофик булар эди. Бу уз навбатида республикамизда тадбиркорлик субъектларининг микдори оши-ши ва шу билан бир каторда бюджетга ту-шадиган солик микдори купайишига олиб келади.

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикасининг Солик Кодекси.-Т.: Адолат, 2010 й.-198 бет

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2010 йил 24 декабрда-ги "Узбекистон Республикасининг 2011 йилги асосий макроиктисодий курсаткичлари прогнози ва Давлат бюджети параметрлари туFрисида"ги ПК-1449-сонли Карори.

3. Узбекистон Республикаси Президентининг 2011 йил 7 февралдаги «Ки-чик бизнес ва хусусий тадбиркорлик йили» Давлат дастури туурисидаги ни ПК-1474-сонли Карори

4. Узбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг 2010 йилда мамлакатимизни ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2011 йил-га мулжалланган энг мух,им устувор йуналишларига баFИшланган Узбекистон Республикаси Вазирлар Мах,камасидаги "Барча режа ва дастурларимиз Вата-нимиз тараккиётини юксалтириш, халкимиз фаровонлигини оширишга хизмат килади" мавзусидаги маърузасини урганиш буйича Укув-услубий мажмуа. Т.: ТДИУ. - Тошкент: Иктисодиёт. - 2011.

5. http://www.nalog.uz//

6. http://www.bir.uz//

7. http://www.finstst.ru//

8. http://www.norma.uz//

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

9. http://www.nalog.ru//

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.