Научная статья на тему 'Суғурта компаниялари бизнесининг қиймати ва уни баҳолаш'

Суғурта компаниялари бизнесининг қиймати ва уни баҳолаш Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
438
196
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Очилов И. К.

Кооперация алоқаларининг кучайиши, бизнеснинг ривожланиши корхона фаолиятини кенгайтиришни тақозо этади. Бу жараёнда бир корхона бошқа бир корхонани сотиб олиши кўп учрайдиган ҳолатлар қаторига киради. Мулкдорнинг алмашувида табиийки, янги мулкдор зарар кўрмаслик учун компанияни қандай қийматда сотиб олиш мумкинлиги билан қизиқади. Айнан ушбу қиймат бугунги кунда компаниянинг умумий қиймати қанча туришини ифодалайди. Бу жараёнда иқтисодиётда республикамиз амалиётига янги тушунча ҳисобланган гудвилл муомаласи юзага келади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по экономике и бизнесу , автор научной работы — Очилов И. К.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Суғурта компаниялари бизнесининг қиймати ва уни баҳолаш»

Очилов И.К.

Тошкент молия институти проректори

СУГУРТА КОМПАНИЯЛАРИ БИЗНЕСИНИНГ КИЙМАТИ ВА УНИ БА^ОЛАШ

Кооперация алоцаларининг кучайиши, бизнеснинг ри-вожланиши корхона фаолиятини кенгайтиришни тацозо этади. Бу жараёнда бир корхона бошца бир корхонани сотиб олиши куп учрайдиган цолатлар цаторига киради. Мулкдорнинг алмашувида таби-ийки, янги мулкдор зарар курмаслик учун компаниями цандай цийматда сотиб олиш мумкинлиги билан цизицади. Айнан ушбу циймат бугунги кунда компа-ниянинг умумий циймати цанча туришини ифодалай-ди. Бу жараёнда ицтисодиётда республикамиз амали-ётига янги тушунча цисобланган гудвилл муомаласи юзага келади.

Гудвилл корхонани харид килиш чоFида юзага келади ва сотиб олинаётган корхона учун х,ак х,амда унинг соф (мажбурият-ларини чегирган х,олдаги) активларининг бах,оловчи (бозор) киймати уртасидаги фарк х,исобланади.

Гудвилл компания ишбилармон-лик алокаларининг шартли киймати, жамFарилган номоддий активлар «бах,оси», сезилмайдиган сармоя - савдо маржаси-нинг нуфузи, амалий алокалар тажриба-си, мижозларнинг, шунингдек бошкарув, ташкилий ва техника ресурсларининг мукимлиги, молия дунёсидаги нуфуз, мах,сулот (иш, хизмат курсатиш) сотиш фа-олияти устидан назорат механизми ва шу кабиларни пул х,исобида «бах,олаш»ни ан-глатади.

Гудвилл муомалаларида сотиб олинаётган корхонани бах,олашда куйидагиларга эътибор каратилади:

Бухгалтерия х,исоби нуктаи назари-дан гудвилл (фирма бах,оси) харидор сотиб олинаётган корхона учун мазкур корхона активларини алох,ида сотиб олин-ганида юзага келадиган активларнинг х,акикий бозор кийматидан юкори нарх-да тулаган х,олатида юзага келади. Агар харидор айрим объектларнинг х,акикий кийматидан (харид килинаётган корхона мажбуриятларини чегирган х,олда) юкори нарх тулаган булса, у х,олда сезилмайдиган (кузга куринмайдиган) активлар юзага келади, бундан эса бу ортикча тулов «фирма бах,оси»ни ташкил килади деган хулоса чикариш мумкин. Яъни, гудвилл факатгина

1-расм.

Гудвилл муомалаларида сотиб олинаётган корхонани бах,олашга таъсир этувчи омиллар.

V_/

1-жадвал

Сугурта ташкилотининг баланси (курсаткичлар шарли равишда келтирилди)

Актив Пассив

Моддалар Сумма минг.с. Моддалар Сумма минг.с.

1. Номоддий активлар. 1. Капитал ва захиралар

Жами(1.1+1.2 + 1.3)

Шу жумладан: 8000000 Жами (1.1+1.2 + 1.3 + 1.4+1.5+1.6) 26000000

1.1.Патентлар ва лицензиялар 4000000 Шу жумладан:

1.2. Ташкилий харажатлар 3000000 1.1. Устав капитали 10000000

1.3. Дастурий таъминот 1000000 1.2. Кушимча капитал 0

2. Узок, муддатли инвестициялар ва молиявий куйилмалар 1.3. Максадли молиялаштириш ва тушумлар 0

Жами(2.1+2.2 + 2.3+2.4) Шу жумладан: 60000000 1.4. Резерв капитал 1000000

2.1. Асосий воситалар (Кучмас мулклар) 0 1.5. Махсус максадли фондлар 10000000

2.2. Капитализацияга йуналтирилган куйилмалар 15000000 1.6. Хисобот йиининг таксимланмаган фойдаси 5000000

2.3. Хаёт суFуртаси буйича ссудалар 45000000 2. Сугурта захиралари

2.4. Бошка молиявий куйилмалар 0 Жами(2.1+2.2 + 2.3 + 2.4+2.5) 80000000

3. Сугурта захираларидаги кайта сугурталаш улуши Шу жумладан:

2.1. Ишлаб томилмаган мукофотлар захиралар 10000000

Жами(3.1+3.2 + 3.3) Шу жумладан: 10000000 2.2. Хаёт сугуртаси буйича захиралар

55000000

3.1. Ишлаб томилмаган мукофотлар захираси 2000000 2.3. Зарарлар захираси ва бошка техник захиралар

10000000

3.2. Хаёт суFуртаси буйича захиралар 6000000 2.4. Олдини олиш захираси 4000000

3.3. Зарарлар захираси 2000000 2.5. Мажбурий медицина сугуртаси захираси 1000000

4. Дебиторлар 3. Кайта сугуртага берилган рисклар буйича депо мукофот 0

Жами(4.1+4.2+4.3) Шу жумладан: 2000000 4. Кредиторлар

4.1. Сугурта ва кайта сугурта буйича дебитор карздорлик 2000000 Жами(4.1+4.2+4.3+4.4) Шу жумладан: 15000000

4.2. Устав капиталига туланадиган бадаллар буйича каздорлик 0 4.1. Иш хаки буйича

4000000

4.3. Бошка дебиторлик карзлари 0 4.2. Ижтимоий сугурта буйича 1000000

5. Кайта суFурталаш асосида олинган рисклар буйича депо мукофот 0 4.3. Бюджет буйича 10000000

6. Бошка активлар 4.4. Бошка кредиторлар 0

Жами(6.1+6.2 + 6.3+6.4+6.5 + 6.6) 38000000 5. Бошка пассивлар

Шу жумладан: Жами(5.1+5.2 + 5.3 + 5.4+5.5) 2000000

6.1. Ер ва бинолардан бошка асосий воситалар 10000000

Шу жумладан:

6.2. Товар моддий захиралар 2000000 5.1. Диведендлар буйича хисоблар 0

6.3. Пул маблаFлари 22000000 5.2. Келгуси давр даромадлари 0

6.4. Сотиб олинган кимматликлар буйича ККС

2000000

5.3. Келгуси харажатлар захираси

2000000

6.5. Келгуси давр харажатлари 2000000 5.4. Мажбурий сугуртага максадли ажратма 0

6.6. Бошка активлар 0 5.5. Бошка пассивлар 0

7. Зарарлар,

Жами(7.1+7.2) Шу жумладан: 5000000

7.1. Утган давр зарарлари 5000000

7.2. Хисобот даври зарарлари 0

Жами(1+2 + 3+4+5 + 6) 123000000 Жами(1+2+3+4+5) 123000000

корхонанинг яхлит олди-сотдисида акс эт-тирилиши мумкин, чунки у мустакил х,исоб бирлигига ажратилмайди х,амда корхонанинг бошка активлари билан биргаликда-гина амал килади.

Таъкидлаш жоизки, куп х,олларда бах,олаш киска муддатларда амал-га оширилиши лозим булади ва бунда бах,оловчи одатда, оператив ва бухгалтерия х,исоботлари маълумотларигагина х,амда маълум масалаларни ходимлар ва бошкарувчилар томонидан аниклаштириб олиш имкониятига эга булади. Шу билан биргаликда, сугурта фаолиятининг узига хослиги бах,олаш услубиятига маълум узгартиришлар киритишни такозо этади. Масалан, баланс пассивининг «сугурта за-хиралари» моддаси эх,тимолий зарарлар-ни коплашни ифодалайди. Молиялашти-ришнинг мазкур манбаи иктисодиётнинг бошка х,еч бир тармоFида учрамайди ва компания пассивларининг асосий модда-ларидан бири булган суFурта захиралари-ни бах,олаш масаласи, суFурта ташкило-ти бизнесининг кийматини бах,олашнинг узига хослигини ташкил этади.

Сугурта компанияси бизнесининг кийматини бах,олаш, иктисодиётнинг х,ар кандай тармоFидаги сингари куйидагича бах,оланиши мумкин: -бозор бах,осида; -тиклаш киймати бах,осида; - маблаFларни капитализация (олина-диган даромадни олдиндан х,исоб-китоб) килиш усули асосида бах,олаш.

Якуний натижа, юкорида курсатилган усуллар асосида олинган натижаларнинг уртачаси сифатида х,исобга олинади.

Бозор бах,оси методи асосида бах,олаш. Ушбу метод компания актив ва мажбурият-ларининг кийматини, уларни эркин бозор-да сотиш имкониятларидан келиб чикиб аниклайди (бошкача айтганда, компания мулклари маълум ликвид кийматга, маж-буриятларри эса шартномадаги кийматга эга деб х,исобга олинади). Бозор бах,оси методи гудвилл каби (мех,нат ресурсла-рининг сифати, машх,ур савдо маркаси-га эгалик ва бошкалар) бизнес «нархи»ни х,исобга олмайди, яъни ушбу метод компания кийматининг пастки чегарасини аниклаб беради (ташкилот тугатилгандаги нетто-активлар киймати). Умуман олган-

да, баъзи х,олларда компания активлари-нинг ликвид киймати, активларнинг х,ажми ^аддан ташкари катта булганда, лекин таш-килот бошкарувининг яхши олиб борил-маганлиги туфайли зарар кураётган булса даромадларнинг капитализация усули асосида аникланган кийматдан юкори булиши ^исобланади.

Бозор бах,оси методи билан суFурта бизнесининг кийматини бошкаришда фойда-ланиладиган маълумотлар асосий манбаи х,исобот даври охиридаги 1-х.исобот шакли баланс х,исобланади (1-жадвал).

Компаниянинг киймати (нетто-актив) мол-мулкнинг бозор (ликвид) кийматидан (брутто-актив) мажбуриятларни чегириш оркали аникланади. Бунда бах,олаш учун компаниянинг балансида акс эттирилган активлар куйидаги гуру^ларга ажратилади:

а) брутто-активларнинг умумий х,ажмига кирмайдиган активлар х,ажми:

-сотиб олинган кимматликлар буйича ККС (мулкларнинг сотилишида ^исобланади) = 2000000;

-утган йилларнинг копланмаган за-рарлари (актив ва пассивларнинг балан-сдаги тенглигини таъминлаш максадида х,исобланади) = 5000000. Жами: 7000000.

б) мажбуриятларнинг тегишли моддала-ри билан тулик корреляциялашувчи (асо-сан сугурта захиралари билан) активлар. Бунда активлар баланс киймати буйича х,исобланади (чунки, кейин ушбу сумма мажбуриятлар суммасидан чегирилади):

-х,аёт сугуртаси буйича ссудалар = 45000000;

-сугурта захираларидаги кайта сугурталаш улуши = 10000000; жами: 55000000

в) бозор бах,осига эга активлар. Активларнинг бу моддаларига:

-номоддий активлар; -бошка ташкилотларга киритилган ин-вестициялар;

-сугурта ва кайта сугурта операциялари буйича дебитор карздорлик;

-ер ва бинолардан бошка асосий воси-талар;

-товар моддий зах,иралар; -келгуси давр сарфлари; -пул маблаFлари.

V_/

2-жадвал

Компаниянинг реал активларининг бозор бах,оси (сумда)

Активлар Баланс киймати Бозор бахоси

1. Лицензия бахоси 4 000 000 30 000 000

2. Ташкилий харажатлар 3 000 000 0

3. Дастурий таъминот 1 000 000 0

4.Кучмас мулк 0 0

5. Бошка ташкилотларга инвестициялар 15 000 000 12 000 000

6. Сугурта ва кайта сугурта буйича дебиторлик карздорлик 2 000 000 2 000 000

7. Ер ва бинолардан бошка асосий воситалар 10 000 000 2 000 000

8. Моддий кимматликлар 2 000 000 0

9. Келгуси давр харажатлари 2 000 000 0

10. Пул маблаFлари 2 000 000 22 000 000

Жами 61 000 000 68 000 000

Компаниянинг реал активлари кийматининг ликвид нархини бахолаш оператив хисоб маълумотлари асосида амалга оширилади:

-лицензия бахоси (баланс бахоси 4000000). Балансда лицензияни расмий-лаштириш киймати акс эттирилади;

-ташкилий харажатлар (баланс бахоси 3000000). Бундай харажатларга куйидагилар киради, мутахассисларни му-кофотлаш, аудиторлик текшируви, шунинг-дек, руйхатдан утиш учун давлат божи ва бошка харажатлар. Ташкилий харажатлар-нинг ликвид киймати 0 га тенг деб хисобга олинади;

-дастурий таъминот (баланс бахоси 1000000). Ушбу дастурлар одатда сотиб олинади ва унинг сотилиш бахоси 0 га тенг;

-кучмас мулк. Компания хисобот йили охирига кучмас мулкка эга эмас (офис би-носи ижарага олинган). Мавжуд булган такдирда риэлтер бахолаш йули билан унинг киймати аникланади;

-бошка ташкилотларга килинган инве-стициялар (баланс киймати 15000000с.). Масалан, инвестицияларнинг 5000000 суми пайларга туFри келса 0га тенг деб бахоланади. Колган 10000000 суми кимматли ^озларга жойлаштирилиб, бозор бахоси 12000000 сумни ташкил этади;

-суFурталаш ва кайта суFурталаш буйича дебитор карздорлик (баланс бахоси 2000000);

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

- ер ва бинолардан бошка асосий во-ситалар (баланс бахоси 10000000), асосан сугурта ташкилотларида асосий воситалар

оргтехника ва мебель хисобланади. Улар-ни 2000000 сумга сотиш мумкин;

-моддий кимматликлар (баланс бахоси 2000000). Бунга кам бахоли ва тез эски-рувчи буюмлар ва бошка офис жихозлари. Бозор бахоси буйича 0га тенг деб олинади;

-келгуси давр харажатлари (баланс бахоси 2000000). Одатда бунга обуна ва ижара хакини олдиндан тулаш киради. Бозор бахоси 0га тенг деб олинади;

-пул маблаFлари. Бозор бахоси баланс бахосига тенг.

Шундай килиб, компаниянинг реал активлари бахосининг микдори 2-жадвалда келтирилган.

Хисоблаш тартиби:

а) реал активларнинг бозор бахоси олинади (68000000 сум);

б) сугурта захираларининг нетто-хажми (захираларнинг брутто-хажмидан улар билан корреляциялашувчи ак-тивлар (хаёт сугуртаси буйича захи-ралар ва захирадаги кайта сугурталаш улуши) чегирилиб) хисобланади: 80000000-55000000=25000000;

в) суFурта захираларининг брутто- ва нетто-хажми уртасидаги фарк баланснинг мажбуриятларидан чегирилади: 97000000-(80000000-25000000)=42000000;

г) реал активларнинг бозор бахосидан мажбуриятларнинг нетто-хажмини чеги-риш оркали, бозор бахоси методи асосида компания кийматининг бахосини аниклаймиз: 68000000-42000000=26000000 сум.

3-жадвал

Бозор бах,оси ва тиклаш к,иймати методлари асосида бах,олаш х,ажмининг фарк,и,(сумда)

Икки методда турлича натижани берувчи активларнинг моддалари Бозор бахоси методи Тиклаш киймати методи Икки метод уртасидаги фарк,

1 2 3 4=3-2

Ташкилий харажатлар 0 3000000 3000000

Дастурий таъминот 0 1000000 1000000

Ер ва бинолардан ташк,ари асосий воситалар 2000000 10000000 8000000

Товар моддий захиралар 0 2000000 2000000

Келгуси давр сарфлари 0 2000000 2000000

Жами 2000000 18000000 16000000

4-жадвал

Сутурта ташкилотининг даромадлари ва харажатлари тугрисидаги чораклик хисоботи

Даромад ва харажатлар Сумма сум

1. Х,аёт суFуртаси

1.1. СуFурта бадаллари(мукофотлари), жами (1.1.1.+1.1.2.) 1600000

1.1.1. Кайта суFуртага берилган рисклар буйича мукофотлар 20000

1.1.2. СуFурта бадаллари(мукофотлари) Нетто-к,айта суFурта 1580000

1.2. Инвестиция даромадлари 4000

1.3. Инвестицион харажатлар 1000

1.4. Туланган зарарлар (копламалар), к,айта сурурта хисобга олинган 1000000

1.5. Кайта сурурта улушини хисобга олгандаги захираларнинг узгариши -500000

1.6. Операцион харажатлар нетто-к,айта сурурта 83000

1.7. Хаёт суFуртаси операцияларининг натижаси (1.1.-1.1.1.+1.2.-1.3.-1.4.-1.5.-1.6.) 1000000

2. Умумий сурурта

2.1. Сурурта бадаллари (мукофотлари), жами (2.1.1.+2.1.2.) 1500000000

2.1.1. Кайта суруртага берилган рисклар буйича 730000000

2.1.2. Сурурта бадаллари нетто-к,айта сурурта 770000000

2.2. Кайта сурурта улушини хисобга олган холда ишлаб топилмаган мукофотлар захирасининг узгариши 30000000

2.3. Кайта сурурта улуши хисобга олингандаги туланган зарарлар (копламалар) 70000000

2.4. Кайта сурурта улушини хисобга олингандаги зарарлар захирасининг узгариши 10000000

2.5. Олдини олиш захирасига ажратмалар 5000000

2.6. ЁнFин хавфсизлиги фондига ажратмалар 1000000

2.7. Операцион харажатлар 7000000

2.8. Умумий сурурта турлари буйича оперциялар натижаси (2.1.-2.1.1.-2.2.-2.3.-2.4.-2.5.-2.6.-2.7.) 17000000

3. Бошка даромадлар ва харажатлар

3.1. Инвестиция даромадлари 8000000

3.2. Инвестиция харажатлари 2000000

3.3. Бошкарув харажатлари 3000000

3.4. Бошк,а даромадлар 0

3.5. Бошк,а харажатлар 1000000

3.6. Бошка даромадлар ва харажатлар сальдоси (3.1.-3.2.-3.3.+3.4.-3.5.) 2000000

4. Ялпи ва соф фойда

4.1.Молиявий-хужалик ва сурурта фаолиятидан фойда(зарар) (1.7.+2.8.+3.6.) 20000000

4.2. Бошка даромадлар 5000000

4.3. Бошка харажатлар 3000000

4.4. Хисобот даври фойдаси(зарари) (4.1.+4.2.-4.3.) 22000000

4.5. Фойда солиFи 7000000

4.6. Ажратилган маблаFлар 10000000

4.7. Таксимланмаган фойда 5000000

V_/

Шундай килиб, бозор бах,оси методи компаниянинг кийматини 26000000 сумга бах,олаб бермокда.

Кайта тиклаш методи асосида бах,олаш. Кайта тиклаш методи асосида бах,олаш going concern (яъни, давом этадиган фа-олият) тамойилига асосланади. Бошкача айтганда, бозор бах,оси методи асосида бах,олаш компанияни тугатишда фой-даланилса, кайта тиклаш методи асосида бах,олаш компанияни сотиб олувчига унинг фойдалилиги туFрисида маълумот беради. Кайта тиклаш методи компаниянинг мавжуд инфратузилмасини тиклаш учун кетадиган маблаFни бах,олайди. Таби-ийки, компаниянинг тиклаш киймати унинг ликвид бах,осидан каттадир (3-жадвал). Бизнинг мисолимизда: -ташкилий харажатлар баланс киймати асосида х,исобга олинади, 3000000 сум;

-дастурий таъминотнинг баланс киймати олинади, 1000000 сум;

-келгуси давр харажатлари баланс киймати асосида аникланади, 2000000 сум.

Шундай килиб, тиклаш киймати методи асосидаги ба^о: 26000+16000=42000 га тенг.

Даромадлар капитализацияси методи асосида бах,олаш. Даромадлар капитализацияси методида келтирилган харажатлар (opportunity cost) бах,оланади, бошкача айтганда, сугурта фаолиятининг жорий да-ромади ва акционер шу суммани бошка шу даражадаги молиявий муассасага куйганда оладиган даромади аникланади. Бу вариант акцияларни сотиб олаётган шахс компаниянинг бошкарувига таъсир курсата олмаган такдирда самаралидир. Масалан, киска муддатли кредитни олсак, унда йил-лик ставка 50% ни ва сугурта сох,асидаги уртача даромадлик учун 30%ни жами 80%ни ташкил этади. Бу эса х,ар бир чорак учун 20% ни ташкил этади.

Компаниянинг соф фойдаси унинг да-ромад ва харажатлари туFрисидаги х,исоботидан олинади (4-жадвал). Хисоблашни аникрок амалга ошириш учун уртача чораклик натижа олиниши х,ам мумкин.

Шундай килиб, даромадлар капитализацияси методи асосида х,исобланган компания бизнесининг киймати 5000000/0.2 = 25000000 сумга тенг.

Компания бизнесининг якуний бахосини аниклаш. Демак, турли методлар асосида бахолаш натижасида хар бир метод буйича узаро фаркли натижаларга эга булиш мум-кинлигни куриш мумкин. Бизнинг мисолимизда бизнеснинг бахоси:

бозор бахоси методида - 26000000 сум; тиклаш киймати методида - 42000000 сум;

даромадлар капитализацияси методида - 25000000 сумни ташкил этди.

Таъкидлаш лозимки, турли методлар ёрдамида аникланган турли натижалар, уларнинг нотуFри эканлигидан далолат бермайди. Аксинча, учала метод асосида амалга оширилган бахолашнинг уч хил натижа бериши табиийдир. Турли бахолаш йуллари компания бизнесининг турли йуналишларини ифодалайди:

-бозор бахоси методи компаниянинг реал бозорда ишончлилигини билдириб, сотилиш бахосини аниклайди;

-тиклаш киймати методи компаниянинг ишлаётган активларининг жисмоний ва маънавий эскириш даражасини билди-риб, уларни бахолайди. Лекин бу бизнеснинг аник бахоси эмас, чунки бахолашда бизнеснинг гудвилл каби элементлари хисобга олинмайди;

-даромадлар капитализацияси методи бизнеснинг яхлит бахосини аниклайди. Эъ-тиборга олиш лозимки, бундай бахолашда баъзи зарарлар (яъни, гудвилл манфий ишора билан олинади) эвазига салбий на-тижага хам эга булиш мумкин. Лекин, ушбу метод янги мулкдор томонидан ишни ташкил килиш усулини алмаштирилиши мумкин булган, яъни, компаниянинг фаоли-ят курсатаётган ходимлари, рахбарлари ва менежерларини алмаштириш талаб эти-ладиган шароитидаги компания бахосини аниклаб беради.

Демак, компаниянинг якуний бахоси аник шароитдан келиб чикиб аникланади, яъни сугурта ташкилотини бахолашнинг максадига боFликдир:

-агар, компания банкрот холатида ва бахолашни асосий кредитор буюр-ган булса, унда компания бозор бахоси методи асосида бахоланиши максадга мувофикдир;

-агар, янги мулкдор компаниянинг юкори ва урта даражадаги ходимлари-

ни алмаштирган х,олда бизнесни давом эттиришни максад килган булса, унда ти-клаш киймати ва даромадлар капитализациям методлари асосида аникланган на-тижаларнинг уртачаси инобатга олиниши максадга мувофикдир;

-мулкдорнинг куйилмалари молиявий максадларни касб этиб, компаниянинг бошкарувига таъсир эта олмаса, унда даромадлар капитализацияси методи асосида олинадиган натижани х,исобга олиш за-рур, яъни мулкдор етарли даражада фойда келтирувчи бизнесга уз улушини кушади

-бундан ташкари компаниянинг мол-мулкини сотиш зарурати туFилса, унда би-нонинг жойлашган жойи, тиклаш киймати, даромадлилик даражаси ва бозор бах,осида сотиш киймати аникланади.

Юкорида келтирилган методлар-ни х,исоблаш учун компаниянинг молиявий х,исоботидаги маълумотлар х,акконий

акс эттирилган булиши ва бухгалтерия х,исобининг маълумотлари дастлаб-ки х,ужжатлардан умумлаштирувчи ведо-мостларга уз вактида туFри утказиб, рас-мийлаштириш х,амда уларни х,исобот шак-лларига иктисодий мазмунига караб, мантикий кетма-кетликда бир-бирига зид булишига йул куймасдан акс эттириш ло-зим. Шунинг учун суFурта компанияла-рининг хусусиятларини инобатга олган х,олда х,исобот тузиш зарур, яъни, суFурта копламалари захирасининг меъёрга амал килиниши, сугурта мукофотлари буйича х,амда бошка дебиторлик карзларининг салмоFи ва суFурта х,одисаларининг со-дир булиш эх,тимоли даражасига боFлик омилларни х,исоблаб топиш масалалари-га х,амда муаммолар ечимини топишга каратишимиз керак.

Адабиётлар руйхати:

1. СуFурта агентлари учун кулланма. Т.: infoCOM.UZ., 2010 - 208 б.

2. F.M.Matmurodov: Baholash ishi. Oquv qollanma.-Т.: "Fan va texnollogiya" nashriyoti 2012 -132 bet.

3. "Узбекистонда суFурта бозорининг ривожланиш истикболлари" мавзу-сидаги республика илмий-амалий конференцияси материаллари. Тошкент мо-лия институти. Тошкент-2012 йил.-720 б.

4. Уразов К.Б. Иктисодиётни эркинлаштириш шароитида бухгалтерия х,исобининг концептуал масалалари. - Тошкент: Фан, 2005. - 236 б.

5. Очилов И.К. ва бошкалар "Молиявий х.исоб-2". Укув кулланма - Тошкент: IQTISOD-MOLIYA, 2004. - 253 б.

6. Очилов И.К., Курбонбоев Ж.Э. Молиявий х,исоб. Укув кулланма - Тошкент: IQTISOD-MOLIYA, 2007. - 488 б.

7. Узбекистон Республикаси Молия вазирилиги томонидан 2009 йилнинг 19 мартидаги 37-сон билан тасдикланган ва Узбекистон Республикаси Адлия вазирлиги томонидан 2009 йил 20 апрелда 1945-сон билан руйхатга олинган "Сугурталовчиларнинг молиявий х,исобот шаклларини ва уларни тулдириш буйича Коидаларни тасдиклаш туFрисида"ги буйруFи.

8. 2008 йил 5 майда 1813-сон билан Узбекистон Республикаси Адлия ва-зирлигидан руйхатдан утган "СуFурталовчилар молиявий-хужалик фаолияти-нинг бухгалтерия х,исоби Счётлар режаси".

9. Очилов И. Ширинов С. Султонов Д. СуFурта ташкилотларида бухгалтерия х,исоби ва аудит. - Т.: "Молия ва иктисод", 2008

10.Пардаев М.К., Исроилов Б.И. Молиявий тах,лил. - Тошкент: Иктисодиёт ва х,укук дунёси, 1999. - 368 б.

11.Н.Н.Никулина, С.В.Березина. Финансовый менеджмент страховой организации: учеб. пособие. —М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2008,- 431 с.

12.Вещунова Н.Л. Бухгалтериский учет страховый организациях: учеб. пособие.-- М.: Проспек, 2009.- 608 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.