Научная статья на тему 'РЕСПУБЛИКАМИЗ ТИЖОРАТ БАНКЛАРИДА ИСЛОМ МОЛИЯ ТИЗИМИДАН ФОЙДАЛАНИШНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ'

РЕСПУБЛИКАМИЗ ТИЖОРАТ БАНКЛАРИДА ИСЛОМ МОЛИЯ ТИЗИМИДАН ФОЙДАЛАНИШНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
359
65
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
тижорат банклари / ислом молияси / мушорака / сукук / мудораба / муробаха / молия­ лаштириш / ислом банклари / ислом дарчалари. / коммерческие банки / исламские финансы / мушарака / сукук / мудораба / муро­ баха / финансирование / исламские банки / исламские окна.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Ҳайдаров Ўрал Ахмадович

Ушбу мақолада тижорат банкларида ислом молия инструментларидан фойдаланиш йўллари, шунингдек, унинг афзалликлари таҳлили ва ривожлантириш истиқболларини такомиллаштириш ҳақида cўз боради.Шунингдек мақолада ислом молия инструментларидан фойдаланиш йўлларини Ўзбекистон Республикаси тижорат банклари фаолиятида фойдаланишни ривожлантириш истиқболларидаги мав­ жуд муаммолар ҳамда уларни бартараф этиш бўйича муаллиф ёндашувлари ва таклифлари келти­ рилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ИСЛАМСКОЙ ФИНАНСОВОЙ СИСТЕМЫ В КОММЕРЧЕСКИХ БАНКАХ РЕСПУБЛИКИ

В данной статье рассматриваются пути использования исламского финансового инструмента в коммерческих банках, а также анализ его преимуществ и совершенствование перспектив развития. Также в статье представлены существующие проблемы в перспективах развития использования исламских финансовых инструментов в деятельности коммерческих банков Республики Узбекистан, а также авторские подходы и предложения по их устранению.

Текст научной работы на тему «РЕСПУБЛИКАМИЗ ТИЖОРАТ БАНКЛАРИДА ИСЛОМ МОЛИЯ ТИЗИМИДАН ФОЙДАЛАНИШНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ»

Гайдаров Урал Ахмадович,

Тошкент давлат иктисодиёт университети "Банк иши ва инвестициялар" кафедраси доценти

РЕСПУБЛИКАМИЗ ТИЖОРАТ БАНКЛАРИДА ИСЛОМ МОЛИЯ ТИЗИМИДАН ФОЙДАЛАНИШНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

УДК: 336.713

^АЙДАРОВ У.А. РЕСПУБЛИКАМИЗ ТИЖОРАТ БАНКЛАРИДА ИСЛОМ МОЛИЯ ТИЗИМИДАН ФОЙДАЛАНИШНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

Ушбу маколада тижорат банкларида ислом молия инструментларидан фойдаланиш йуллари, шунингдек, унинг афзалликлари тах,лили ва ривожлантириш истикболларини такомиллаштириш х,акида суз боради.Шунингдек маколада ислом молия инструментларидан фойдаланиш йулларини Узбекистан Республикаси тижорат банклари фаолиятида фойдаланишни ривожлантириш истикболларидаги мав-жуд муаммолар х,амда уларни бартараф этиш буйича муаллиф ёндашувлари ва таклифлари келти-рилган.

Калит сузлар: тижорат банклари, ислом молияси, мушорака, сукук, мудораба, муробаха, молия-лаштириш, ислом банклари, ислом дарчалари.

ХАЙДАРОВ У.А. СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ИСЛАМСКОЙ ФИНАНСОВОЙ СИСТЕМЫ В КОММЕРЧЕСКИХ БАНКАХ РЕСПУБЛИКИ

В данной статье рассматриваются пути использования исламского финансового инструмента в коммерческих банках, а также анализ его преимуществ и совершенствование перспектив развития. Также в статье представлены существующие проблемы в перспективах развития использования исламских финансовых инструментов в деятельности коммерческих банков Республики Узбекистан, а также авторские подходы и предложения по их устранению.

Ключевые слова: коммерческие банки, исламские финансы, мушарака, сукук, мудораба, муро-баха, финансирование, исламские банки, исламские окна.

HAYDAROV U.A. IMPROVING THE USE OF THE ISLAMIC FINANCIAL SYSTEM IN COMMERCIAL BANKS OF THE REPUBLIC

In the article isdiscussed the ways of Islamic financial instruments usingin commercial banks, as well analysis of its advantages and prospects for development. The article also presents the existing problems in the Islamic financial instruments in the activities of commercial banks of the Republic of Uzbekistan, as well as the author's approaches and proposals for their solution and prospects for theseimplementation development.

Key words: commercial banks, islamic finance, musharakah, sukuk, mudoraba, murababaha, financing, islamic banks, islamic windows

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 2(150)

Кириш. Ик,тисод тарак,к,иётининг замонавий боск,ичида дунё мамлакатларида жадал ривож-ланиб бораётган ва жахон молиявий маконини ишончли забт этаётган Ислом молия тизимига булган к,изик,иш тобора ривожланиб бормокда. Янги исломий банклар, суFурта ташкилотлари, инвестиция жамFармалари ташкил к,илиниб, хатто ушбу тизим мусулмон булмаган мамлакат-ларда хам кенг ривожланаётгани мухим ахамият касб этмокда. Бу борада Узбекистан Республикаси Президентининг 2020 йил 29 декабрда Олий Маж-лис палаталарига йуллаган Мурожаатномасида "... мамлакатимизда ислом молиявий хизматларини жорий этиш буйича хукукий базани яратиш вак,т-соати етиб келди. Бунга Ислом тараккиёт банки ва бошк,а халк,аро молия ташкилотлари экспертлари жалб этилади" [1], деб таъкидлаб утдилар.

Бизга маълумки, мамлакатимизда Исломий молиялаштириш ишлари 2004 йилда бошланган булиб, бу Узбекистоннинг Ислом тарак,к,иёт банки (ИТБ) аъзолигига кушилгани билан боFлик1. Хусу-сан, бугунги кунда миллий ик,тисодиётимиздаги бизнес субъектларининг 80 фоизи ички манба-лар хисобидан молиялаштирилади ва уларнинг чорак кисмигина кредит хизматидан фойдаланди1. Банк активларининг 85 фоизи эса давлат банкла-рига тегишли2 ва уларда тадбиркорлик фаолия-тини молиялаштириш учун санок,ли махсулотлар мавжуд.

Шу боис, аксарият тадбиркорлик субъектларининг молиявий хисоботларига етарли дара-жада эътибор берилмаслиги, солик, идорала-рига такдим этиладиган расмий хисоботларида эса аксарият холатда хак,ик,ий молиявий холатни курсатмаслигига сабаб булмокда. Тижорат бан-клари хам уз навбатида бундай хисоботларга ишонч билдирмайди ва бу эса, куплаб тадбир-корларни кредитлаш имкониятининг чекланишига олиб келиши бугунги куннинг долзарб масалалар-дан хисобланади.

Илмий муаммонинг к,уйилиши.

Ислом молияси ва унинг фаолияти буйича куплаб илмий ишлар к,илинган, китоблар ёзил-ган ва таърифлар берилган. Хусусан, сунгги йил-ларда ислом молияси назарий ва амалий маса-лалари хорижлик ик,тисодчи олимлар томонидан ислом ик,тисодиёти кенг урганилаётган долзарб

1 https://yuz.uz/news/islom-moliya-tizim-joriy-etilsa-banklarimiz-bankrot-boladimi

2 https://parliament.gov.uz/uz/events/ fractions/34280/?sphrase_id=7721527

мавзулардан бири булиб келмокда. Хусусан, рус олими Хасбулатов (2014) Ислом молиясини мамла-кат ик,тисодиёти ва молия тизимини ривожланти-ришнинг ажралмас йуналиши сифатида урганган3. Журавлев (2017) асосан Ислом банклари фаоли-ятининг узига хослиги ва уларнинг рискларини тадк,ик этган4.

Махмуд ва Эль-Халифа Мухаммадларнинг (2010) ислом банклари тарихини урганишга баFишланган асарида ислом банкларининг тулик, шариатлар меъёрига асосланиши, лекин ислом тамойилларига асосланмаган бизнес мухитида унинг кулланилиши мумкинлиги эътироф этилган5. Халк,аро валюта фондининг собик, ижрочи директори,ислом молия институтларини ривожлантириш буйича Халк,аро Марказнинг бош директори хамда ислом таъ-лим олиш маркази раиси доктор Аббос Мирахор ва Жахон банкининг хазинасининг инвестиция-лари буйича директори Замир Ик,болнинг (2011) фикрича, ислом тизим кредит беришни фоиз асо-сида таък,ик,ловчи тизим сифатида тавсифланади6. Яна бошк,а гурух тадк,ик,отчилардан Ик,бол Мирахор ва Мохсин Хан (2005) бундай талк,ин тугал-ланмаган ва нотугри хулосаларга олиб келади деб хисоблайди7. Уларнинг фикрича, Ислом дав-латларида ислом банк тизими фаолиятини тар-тибга солишнинг асосий элементлари унинг исломий к,онунларга буйсунишидан келиб чик,ади. Яъни ислом банки ислом шариатларига асослан-ган назорат тизимига эга хисобланади. Россия-лик олимлар Беккин (2008) ва Кочмолаларнинг (2007) тадк,ик,отларига кура, ислом молия инсти-тутлари тулиFича ислом к,оидалари жорий этил-маган, масалан, Малайзия ва Туркия мамлакатларида муваффак,иятли операцияларни амалга оширмокда8.

3 Хасбулатов, Р. И. (2014) Международные финансы : учебник для магистров / Р. И. Хасбулатов. М. (2017) Издательство Юрайт, 567 с.

4 Исломий молиялар ва банк тизими. Таржимон: Ботирхужа Жураев. - Т.: O'zbekiston, 2014. - 464 б.

5 Mahmoud A. El-Khalifa Mohamed. (2010) History of Islamic Banks and a contemporary Basic Guide to Islamic Banking and Finance. Saarbrücken: VDM Verlag Dr. Muller, 188 p.

6 Iqbal Z., Mirakhor A. (2011) An introduction to Islamic finance: theory and practice. Singapore: John Wiley & Sons (Asia) Pte. Ltd., 406 p.

7 Khan Mohsin S., Mirakhor A. Theoretical Studies in Islamic Banking and Finance. North Haledon, New Jersey: Islamic Publications Int., 2005. 246 p.

8 Беккин Р.И. (2008) Исламская экономика. Краткий курс. М.: АСТ Восток-Запад, 288 с.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 2(150)

1-расм. Ислом банклари ва анъанавий банк хизматларининг фаркли жи^атлари1.

Иьтом^ б гаи м^ГьДотлашЕ

Бизнес ва банкчплик

Молиялаштириш и адсулотдари

Муробаяа, салам, мушорака, нпнсна нжара, 1;арз

Инвестиция хпсо&ларп

Вадна: ь;арз, музорабэ, вжала Боши а хшматлар

Бошь;а молнжий хшмаглар (шариат тамойилпари асоснда уР1™"7®"311 таърнфлар)

Чакш банкчилик

Мол [[ял а игт нр иш м ах суп от ла рп

Мурооаха. салам, мупюражн, истисш, на; ара. 1;арз

Инвестиция хпсоБларп

Вадна, ь;арз, муэораба, вакала Башка хизматлар

Бошь;а молижиё хшмашар [шарнат тамоннлларн асоснда урнатнлган таърнфлар)

АньанаЕин банки ^[алсу^тотла^ш

Бизнес в а банкчнлнк Кредит л ар

Айлан.ма ма6лаглар7 асоснй воситалар, лизинг, микрокредитлар

Депозитлар

Жорий днсоЪраддмлар, мудцатлн депознтлар

Бошка хнзматлар

Бопща молиявий хнзматлар

Чаканабаикчилик

Истеъыол хреднтларн. автокредит. ипотека. кредита= кредит

карточкалари. овердрафт, овернайт

Депознтлар

Жорий хисоорак,аилар: мудцатлн депознтлар

Бошка хнзматлар

Бопща молиявий хизматлар

Узбекистонлик ик,тисодчи олим Б.Жураев томо-нидан ислом молиясига оид адабиётлар хориж тил-дан узбек тилига таржима к,илинган. (2014)2 Амалга оширилган ушбу илмий ишларда ислом молияси-нинг назарий асослари хамда инвестиция фаолия-тини ислом молия инструментлари оркали молия-лаштириш йуллари тулик ёритиб берилмаган.

Амалга оширилган ушбу илмий ишларда ислом молиясининг назарий асослари ва ислом молия инструментлари оркали молиялаштириш тулик ёритиб берилмаган. Умуман олганда бугунги кунда ислом молияси жах,он хамжамияти учун бирмунча, миллий иктисодиётимиз учун деярли янги булганлиги учун келгусида куплаб изланиш-лар амалга оширилиши талаб этилади.

Тадкикот методологияси. Тадк,ик,отда илмий абстракциялаш, гурухлаш, киёслаш, ретроспектив

1 Илмий изланишлар ва иктисодий адабиётларни урганиш жараёнида муаллиф томонидан тузилди.

2 Исломий молиялар ва банк тизими. Таржимон:

Ботирхужа Жураев. - Т.: О^Ье^оп, 2014. - 464 б.

ва истикболли, эмпирик тахлил ва бошка услублар-дан фойдаланилди. Маколада киёсий таккослаш усулида жахон амалиётида ва тарак,к,ий этган тижо-рат банкларида ислом молия инструментларидан фойдаланиш усулларининг ташкилий-хук,ук,ий асос-ларини мамлакатимиздаги мавжуд асослар билан таккослаб тегишли хулосалар шакллантирилди.

Тахлил ва натижалар.

Бизга маълумки, ислом молияси карз бериш ё молиялаштириш ишларида айнан шариат тамой-иллари ва коидаларига асосланган жараёнларни камраб олиши хамда ислом молия тамойилла-рига мос булган битимлар тузади. Шу билан, ислом молияси анъанавий молиялаштириш ёки карз беришдан фарк килади. Хусусан, ислом банкчи-лигида маблаFларни жалб килиш шариат тамойил-лари асосида шерикчилик, к,арз ёки саклаб бериш (омонат) шартномалари асосида амалга ошири-лади. Анъанавий банкчиликда эса, кафолатланган фоиз эвазига маблаFлар жалб килинади.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 2(150)

1-жадвал. Ислом дарчалари афзалликлари1

№ Тижорат банкларида ислом дарчаларнинг афзалликлари

1. Ички ва ташки манбалардан молия маблаFлари жалб килиш хисобидан банкларда кушимча молиявий маблаFлар пайдо булади (яъни, ликвидлилик ошади)

2. Банклар уз активлари ва мажбуриятларини диверсификация килишга эришади

3. Банклар узларида мавжуд анъанавий хизматларга кушимча равишда ислом молия хизматларини хам таклиф этишади ва шу оркали уз мижозларининг эхтиёжларини янада туликрок кондиришади

4. Ислом дарчаси фаолияти натижасида келган даромад банкларнинг умумий даромади ошишига олиб келади

5. Хозирги вактда анъанавий банк хизматлари ва махсулотларидан фойдаланмаётган мижозлар сони ислом дарчалари махсулот ва хизматларидан фойдаланишига эришилади, бу эса банкнинг умумий мижозлари сонининг сезиларли усишига олиб келади

Ислом банкчилигида жалб килинган маблаFларнинг ишлатилиши хам анъанавий банк-чиликдан мохиятан фарк килади. МаблаFлар ислом молияси тамойилларига биноан, сотиш, ижара/ лизингга бериш ёки шерикчилик асосида ёхуд молиялаштириш/инвестиция шартномалари асосида амалга оширилиши мумкин.

Ислом банкчилигида ислом дарчаси хизматлари ва махсулотларини анъанавий банк хизматлари ва махсулотларига солиштирган холда куйидаги кел-тирилган 1-расмда куришимиз мумкин:

Юкоридаги расмий маълумотларига кура ислом банклари томонидан кузда тутилган молиявий хиз-матлар ва махсулотларни хозирда мавжуд анъанавий банк хизматлари ва махсулотларига мукобил эканлиги, шу билан бирга анъанавий банкчи-ликка нисбатан хатто мослашувчан эканлигини куришимиз мумкин. Масалан, юридик шахсларга мулжалланган асосий воситаларни молиялашти-ришни оладиган булсак, ушбу турдаги молиялашти-риш ислом банклари оркали бир неча усул билан (шартнома турига боFлик), мижознинг молиявий холати, бизнес режаси ва фаолият туридан келиб чиккан холда амалга оширилиши мумкин.

"Исломий банк хизматлари дарчаси" - бу уму-ман анъанавий банк хизматларини курсатмайдиган исломий банкдан фаркли равишда анъанавий тижорат банки таркибидаги ислом тамойилларига асосланган холда банк хизматларини таклиф этувчи алохида тузилмавий бирлигидир.

Бугунги кунда «Ислом тараккиёт банки» гурухи таркибига кирувчи «Хусусий тармокни ривожлан-тириш Ислом корпорацияси» Узбекистоннинг бир неча тижорат банкларида ислом молия махсулотлари ва хизматлари такдим этувчи дар-

1 Илмий изланишлар ва иктисодий адабиётларни урганиш жараёнида муаллиф томонидан тузилди.

чаларни («ислом дарчалари») очиш ва ривож-лантириш борасида фаол тарзда ишлар амалга оширилмокда.

Ислом дарчалари купинча мамлакатларда ислом молия тизими ёки ислом молияси буйича хукукий-меъёрий асослар мавжуд булмаганда ташкил этилади. Чунки, ислом дарчалари маъ-лум мамлакатнинг мавжуд конунлари ва хукукий базаси асосида чегараланган микдордаги хизмат-лар ва махсулотларни анъанавий банкнинг тарки-бий булинмасининг махсулоти сифатида таклиф этади. Тулаконли ислом банкчилиги хизматлари ва махсулотлари эса, одатда уша мамлакатда тегишли конунлар ишлаб чикилганидан кейин такдим этилади.

Мамлакатимизда ислом дарчалари фаолиятини йулга куйишда тижорат банклари куйидаги афзал-ликларга эга булишади (1-жадвал).

Хозирги вактда дунё микёсида 80дан ортик мамлакатда 1,400га якин ислом молия муассаса-лари мавжуд булиб, Халкаро Валюта ЖамFармаси маълумотига кура, сунгги 10 йил ичида банк тизи-мида ислом молия муассасаларининг мухим урни борлигини курсатиб берди. Эътиборлиси, ислом молия муассасалари нафакат мусулмон улкаларда, балки Европа давлатларида, Канада, Филиппин ва Сингапур каби мусулмонлар хамжамияти озчи-ликни ташкил киладиган мамлакатларда хам мавжуд2.

Шунингдек, бугунги кунда ислом молиявий хизматлари улуши дунё молия бозорида ортиб бориб, узида инновацион молиялаштириш механизмла-рини жамлаган соха сифатида мухим молиявий манбалардан бирига айланиб бормокда. Сунги йилларда исломий молия муассасалари ялпи

2 https://islommoliyasi.uz/uz/ islom-darchalari-ananaviy-banking-uchun-yangi-imkoniyat/

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 2(150)

активлари микдори 2,5 триллион долларни таш-кил этиб, йилига 15-20 фоизга усиб бораётгани1 бунинг яккол далилидир.

Мамлакатимизда Ислом молияси фаолиятни хукукий жихатдан ривожлантириш максадида 2021 йил 4 сентябрда Ислом банки ва молия сохасининг хукукий асосларини ишлаб чикишни куллаб-кувватлаш учун Ислом тараккиёт банки томо-нидан 265,000 АКШ доллари микдорида техник ёрдам гранти ажратилди.Давлатимиз рахбарининг 2017 йил 20 декабрдаги "Халкаро ва хорижий молия институтлари билан хамкорликнинг сама-радорлигини янада ошириш чора - тадбирлари туFрисида"ги ва 2019 йил 5 мартдаги "Ислом тараккиёт банки гурухи ва Араб мувофиклаштириш гурухи жамFармалари билан хамкорликни янада кенгайтириш ва чукурлаштириш чора - тадбирлари туFрисида"ги карорлари айни ислохотларга хукукий замин булиб хизмат килмокда.

"Исломий банк хизматлари дарчаси" Америса Express Банк, HSBC, ANZ Гриндлайс, БНП-Парибас, Chase Manhattan, UBS каби ва бошка куплаб биринчи даражали банкларда мавжуд. Улар Шариат коидаларига риоя килган холда анъанавий банк махсулотларига тулаконли мукобил булмиш банк хизматларининг барча турларини такдим этиб келмокдалар.

"Ипак йули" банки Узбекистонда исломий моли-ялаштириш механизмларини кенг жорий этиш буйича лойихада фаол иштирок этишга хар доим катта кизикиш билдириб келган, хусусан, у ислом банкчилиги тамойиллари асосида кичик ва хусу-сий бизнес субъектларини молиялаштиришни таъ-минлаш буйича ХСРИК билан хамкорликни бошла-ган биринчи узбек банкидир. 2006 йилдан бошлаб "Ипак йули" банки томонидан 3 та молиялашти-риш линиялари буйича жами 22 млн. АКШ доллари микдоридаги маблаF жалб килинган. Улар доира-сида 43 та лойихалар молиялаштирилди ва 650 дан ортик янги иш уринлари яратилди. "Ипак йули" банки Исломий молиялаш сохасида катта таж-риба ва билимларга эга. Бу эса банк Узбекистонда "Исломий банк хизматлари дарчаси" лойихасини муваффакиятли жорий килишига асос була олади.

Узбекистондаги 14 та банкда ислом дарча-сини йулга куйиш устида ишлар бошланган. Хусусан, 2021 йил 8 февралда замонавий трансформация жараёнларини бошдан утказаётган Турон-банк айни шу йуналишда доимий ва ишончли хамкори булмиш Хусусий тармокни ривожланти-

1 https://islommoliyasi.uz/uz islom-moliyasi-istiqboli/

риш буйича Ислом корпорацияси билан навбат-даги мухим шартномани имзолади2. Унга кура, энди Туронбанка "Исломий дарча" тамойили асосида Ислом банкчилиги тизимини жорий этиш буйича маслахат бериш ва ушбу тизимни хаётга татбик этиш буйича ишлар бошланди.

Дархакикат, "Туронбанк" АТБда "Ислом дарча"сини ишга тушиши буйича тайёргар-лик ишлари узаро хамкорликни янада кенгайтириш хамда биргаликда кушма лойихаларни руёбга чикаришга туртки бериши шубхасиздир. Бунинг натижасида банк томонидан ахолига курсатилаётган хизматлар кулами кенгайиб, тад-биркорлик ва кичик бизнесни жадал ривожлантириш, Исломий тамойилларга асослаган чакана ва корпоратив махсулотларни таклиф этувчи инстру-ментни яратиш имкони пайдо булади. Маълумот урнида айтиш керак, Туронбанк Хусусий тармокни ривожлантириш буйича Ислом корпорацияси билан 2019 йили Жидда шахрида 10 млн. АКШ долларлик "Кичик ва урта бизнес субъектлари лойихаларини молиялаштириш" тутрисидаги шартномани имзолаган эди. Унинг доирасида куплаб корхоналарнинг ишлаб чикариш кувватлари оши-рилиб, янги иш уринлари яратилди.

Ислом тараккиёти банки Бошкарувчилар Кен-гашининг 46-йиллик анжумани дастури доирасида "Трастбанк" ХАБ Хусусий секторни ривожлантириш буйича Ислом корпорацияси (ХСРИК) билан 10 миллион АКШ доллари микдорида битим имзолади. Ушбу маблаF соFликни саклаш, жум-ладан, фармацевтика сохаси озик-овкат сано-ати каби йуналишларни ривожлантириш учун йуналтирилиши режа килинган. Колаверса, мазкур исломий дарча оркали "Трастбанк" ХАБ мижозла-рига ислом молияси тамойиллари асосидаги моли-явий хизматларни таклиф этиш кузда тутилган.

Мамлакатимиз тижорат банкларида фаолия-тини бошлаган ислом дарчалари банк тизимининг ривожланиши, молиявий хизматлар сифатининг ошиши, хусусий тармок вакиллари салохиятининг усиши, ахоли турмуш даражасининг яхшиланиши хамда мамлакат иктисодиёти ривожига хисса кушиши нуктаи назаридан мухим ахамиятга эга.

Хулоса ва таклифлар.

Юкорида таъкидлаб утилганидек, Ислом дав-латлари банкларида узининг маълум жихатлари мавжуд эканлигини кузатишимиз мумкин. Яъни ислом тамойиллари асосида кредит бериш учун

2 https://turonbank.uz/oz /press_center/events/islom-darcha-si-tashkil-etiladi/

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 2(150)

тижорат банклари берадиган ресурсни ,ам ислом тамойиллари асосида жалб к,илиши лозим булади. Хусусан,тижорат банклари фоизга депозит жалб килиб мижозларга ислом тамойили асосида кредит берса, банк мижозлари ушбу кредитдан фойдалан-маслиги мумкин. Чунки депозит жалб килиш ислом тамойилига жавоб бермайди. Бу борада мамлака-тимизда, энг аввало, ислом молияси буйича жами-ятимизда молиявий саводхонликни ошириш бора-сида маълум ишларни амалга оширишимиз зарур.

Хусусан, ,озирги глобаллашув жараёни мамла-катимиз иктисодиёти учун ,ам ислом банкчилиги ва молияси тамойиллари асосида татбик этила-диган банк-молия хизматларини ва ма,сулотлар тузилмасини яратиш долзарб а,амият касб этаёт-ганини ,исобга олган ,олда, куйидаги таклифлар шакллантирилди:

1. Ислом банкчилигига талаб юкори булган жойларда анъанавий банклар учун янги имкони-ятлар такдим этди. Бирок "ислом дарчалари"ни очмокчи булган банклар уз таркибида ислом фикди, ислом молияси ва х,ук,ук,и буйича олимлар/

экспертлар, ,амда банк иши мутахассислари булган мустак,ил шариат кумитасига эга булишлари керак.

2. Ислом молияси инструментларидан фойда-ланиш учун амалдаги банк к,онунчилиги, солик, ва фукаролик кодекслари ,амда бошка конуности х,ужжатларига узгартиришлар киритиш ёки ало,ида конун кабул килиниши лозим. Шунингдек, бу со,ада кадрларни тайёрлаш ва а,олининг савод-хонлигини ошириш ,ам му,им а,амиятга эга.

3. Ислом молиясининг энг му,им ва ажойиб хусусиятларидан бири унинг активлар билан таъ-минланган булиши шартлигидир. Молиялаштириш-нинг анъанавий шаклида банк ва молия муасса-салари факат пул бирликлари билан ишлайди-лар. Ана шунинг учун ,ам улар мол / ма,сулотлар билан савдо килишни такиклайди. Ислом молия-сида эса пул савдо моли сифатида тан олинмайди, чунки у ички кийматга эга эмас, у бор-йуFи алма-шинув воситаси. Ислом банклари пул эвазига ички кийматга эга бирор нарсанинг устига устама куйиб сотиш эвазига фойда олади. Шунинг учун ,ам анъанавий молия муассасаларидан фаркли равишда исломда молиялаштириш активларга асосланган.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Узбекистан Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Муро-жаатномаси. - https://president.uz/uz/lists/view/4057. 2020 йил 29 декабрь.

2. Mahmoud A. El-Khalifa Mohamed. (2010) History of Islamic Banks and a contemporary Basic Guide to Islamic Banking and Finance. Saarbrücken: VDM Verlag Dr. Muller, 188 p.

3. Iqbal Z., Mirakhor A. (2011) An introduction to Islamic finance: theory and practice. Singapore: John Wiley & Sons (Asia) Pte. Ltd., 406 p.

4. Khan Mohsin S., Mirakhor A. Theoretical Studies in Islamic Banking and Finance. North Haledon, New Jersey: Islamic Publications Int., 2005. 246 p.

5. Беккин Р.И. (2008) Исламская экономика. Краткий курс. М.: АСТ Восток-Запад, 288 с.

6. Кочмола К.В. (2007) Исламские финансовые институты в мировой финансовой архи-тектуре.Ростов-на-Дону: РГЭУ «РИНХ», 368 с.

7. El-Gamal Mahmoud A. (2006) Islamic fi nance: law, economics and practice. Cambridge: Cambridge University press, 222 p

8. Sudin Haron & Wan Nursofiza Wan Azmi 2009, Islamic finance and banking system, McGraw-Hill Professional, United States.

9. Хасбулатов, Р. И. (2014) Международные финансы : учебник для магистров / Р. И. Хасбулатов. М. (2017) Издатель-ство Юрайт, 567 с.

10. Журавлев А.Ю. (2017) Исламский банкинг. М.: ООО «Садра»,

11. Исломий молиялар ва банк тизими. Таржимон: Ботирхужа Жураев. - Т.: O'zbekiston, 2014. - 464 б.

12. Brian Kettell 2011, Introduction to Islamic Banking and Finance, John Wiley & Sons, United States.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 2(150)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.