Научная статья на тему 'ИНВЕСТИЦИЯ РИСКЛАРИНИ САМАРАЛИ БОШҚАРИШДА СУҒУРТАНИНГ ЎРНИ'

ИНВЕСТИЦИЯ РИСКЛАРИНИ САМАРАЛИ БОШҚАРИШДА СУҒУРТАНИНГ ЎРНИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
769
136
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
суғурта ва инвестицион фаолият / рискларни бошқариш / инвестиция рисклари / инвестиция портфелининг таркиби ва даромадлилиги / инвестиция лойиҳаларини баҳолаш ва таҳлил қилиш. / страховая и инвестиционная деятельность / управление рисками / инвестиционные риски / структура и доходность инвестиционного портфеля / оценка и анализ инвестиционных проектов.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Шаисламова Наргиза Кабиловна

Мақолада миллий иқтисодиётда инвестиция фаолиятини ривожланишида суғурта компаниялари инвестиция фаолиятининг роли ва аҳамияти, инвестиция рискларини самарали бошқаришда суғурталаш усулининг ўрни ва суғурта компаниясининг оптимал инвестиция портфелини тузиш йўллари кўриб ўтилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

РОЛЬ СТРАХОВАНИЯ В ЭФФЕКТИВНОМ УПРАВЛЕНИИ ИНВЕСТИЦИОННЫХ РИСКОВ

В статье рассмотрены роль и значение инвестиционной деятельности страховых компаний в развитии национальной экономики, значение метода страхования в эффективном управлении инвестиционными рисками, а также предложены пути оптимального построения структуры инвестиционного портфеля страховой компании.

Текст научной работы на тему «ИНВЕСТИЦИЯ РИСКЛАРИНИ САМАРАЛИ БОШҚАРИШДА СУҒУРТАНИНГ ЎРНИ»

Шаисламова Наргиза Кабиловна,

Тошкент молия институти "Бах,олаш иши ва инвестициялар" кафедраси катта укитувчиси

ИНВЕСТИЦИЯ РИСКЛАРИНИ САМАРАЛИ БОШК.АРИШДА СУFУРТАНИНГ УРНИ

УДК: 330.332

ШАИСЛАМОВА Н.К. ИНВЕСТИЦИЯ РИСКЛАРИНИ САМАРАЛИ БОШЦАРИШДА СУГУРТАНИНГ УРНИ

Маколада миллий иктисодиётда инвестиция фаолиятини ривожланишида суFурта компания-лари инвестиция фаолиятининг роли ва ах,амияти, инвестиция рискларини самарали бошкаришда суFурталаш усулининг урни ва сугурта компаниясининг оптимал инвестиция портфелини тузиш йуллари куриб утилган.

Таянч иборалар: сугурта ва инвестицион фаолият, рискларни бошкариш, инвестиция рисклари, инвестиция портфелининг таркиби ва даромадлилиги, инвестиция лойщаларини бах,олаш ва тах,лил килиш.

ШАИСЛАМОВА Н.К. РОЛЬ СТРАХОВАНИЯ В ЭФФЕКТИВНОМ УПРАВЛЕНИИ ИНВЕСТИЦИОННЫХ РИСКОВ

В статье рассмотрены роль и значение инвестиционной деятельности страховых компаний в развитии национальной экономики, значение метода страхования в эффективном управлении инвестиционными рисками, а также предложены пути оптимального построения структуры инвестиционного портфеля страховой компании.

Ключевые слова: страховая и инвестиционная деятельность, управление рисками, инвестиционные риски, структура и доходность инвестиционного портфеля, оценка и анализ инвестиционных проектов.

SHAISLAMOVA N.K. THE ROLE OF INSURANCE IN EFFECTIVE MANAGEMENT OF INVESTMENT RISKS

The article considers the role and importance of investment activities of insurance companies in the development of the national economy, the importance of the method of insurance in the effective management of investment risks. As well, in the article are proposed ways of optimal structure construction of insurance company's investment portfolio.

Keywords: insurance and investment activity, risk management, investment risks, structure and profitability of the investment portfolio, evaluation and analysis of investment projects.

Кириш.

Миллий иктисодиётда инновацияларни жорий килиш асосида унинг ривожланишига эришиш х,амда мамлакатимиз иктисодиётида макроиктисодий баркарорлик ва иктисоий усишнинг юкори суръатларини таъминлашда инвестициялар, шу жумладан хорижий инве-стициялар бекиёс урин тутади. Инвестицияларга булган эътиборнинг кучайиши бугунги кунга келиб, мамлакатимиздаги инвестицион фаоли-ятнинг ривожлантирилишига олиб келди. Фаол ва самарали инвестиция сиёсатини амалга ошири-лиши ва бу йулдаги вазифанинг муваффак,иятли бажарилиши мамлакатнинг ик,тисодий ва ижти-моий х,олатига ва тараккиётига ижобий таъ-сир курсатади. Том маънода: "Инвестиция - бу иктисодиёт драйвери, узбекча айтганда, иктисодиётни х,аракатлантирувчи юраги, десак, муболаFа булмайди. Инвестиция билан бирга турли сох,а ва тармокларга, худудларга янги технологиялар, илFор тажрибалар, юксак мала-кали мутахассислар кириб келади, тадбиркор-лик жадал ривожланади" [2] .

Миллий иктисодиётда инвестиция фаолия-тини жадал ривожлантириш ва кулай инвестиция мух,итини яратиш максадида мамлакати-мизда бир к,атор ижобий ишлар амалга ошириб келинмокда. Жумладан, 2018 йилда 18 та дав-латлараро расмий ташрифлар амалга оширилди ва 52 миллиард долларлик 1 минг 80 та лойих,а буйича келишувларга эришилди. Халк,аро молия институтлари билан х,амкорликдаги инвестициялар х,ажми 8,5 миллиард долларни ташкил этиб, бугунги кунда юртимизда чет эл инвестициялари х,исобидан киймати 23 миллиард долларлик 456 та лойих,а амалга оширилмокда. Инвестиция сиёсатини изчил давом эттириш максадида 2019 йилда барча манбалар х,исобидан карийб 138 триллион сумлик ёки 2018 йилга нисба-тан 16 фоиз куп инвестицияларни узлаштириш мулжалланмокда. ТуFридан-туFри хорижий инвестициялар микдори жорий йилга нисбатан карийб 1,5 баробар оширилиб, 4,2 миллиард долларга етказилади ва натижада 142 та замо-навий корхона ишга туширилиши режалашти-рилгандир [2].

Айни вак,тда бир к,атор ривожланаётган мам-лакатларда инвестиция лойих,аларини амалга оширишда инвестицион рискларни сама-

рали бошкара олмаслик ва бу мамлакатлар-даги иктисодий ва сиёсий омилларининг таъ-сири яккол сезилади. Инфляция даражасининг юк,орилиги, корхоналарнинг туловга лаёк,атлилик даражасининг пастлиги, банкларнинг ресурс базасининг етарлича мустах,кам эмаслиги лойих,аларни молиялаштиришга салбий таъсир этувчи умумий сабаблардир. Шунингдек, хорижий сармояларни кенг жалб этиш учун кулай х,укукий шарт-шароит, кафолат ва иктисодий омилларни янада кучайтириш зарур. Булардан ташк,ари инвестиция лойих,аларини амалга оширишда рискларни бах,олаш х,амда улар таъсирини камайтириш буйича чора-тадбирларни ишлаб чикиш инвестиция лойих,аларининг молиявий ва иктисодий самарадорлигига ижобий таъсир курсатади. Хар бир муваффакиятли амалга ошган лойих,а эса мамлакат иктисодиётининг тараккиётига, ах,олининг турмуш даражасининг яхшиланишига уз х,иссасини кушади. Узбекистан шароитида инвестиция лойих,аларини амалга оширишда рискларни юзага келтирувчи омилларни аниклаш, уларни сифат ва микдор жих,атдан бах,олаш, рискларни бах,олаш усулла-рини такомиллаштириш, рискларни пасайтириш йулларини аниклаш х,амда самарали бошк,ариш энг мух,им вазифалардан х,исобланади.

Илмий муаммони цуйилиши.

Иктисодий адабиётларда лойих,а рисклари деганда, лойих,ани амалга ошириш натижасида кузланган, даромадларнинг пасайишига сабаб буладиган вазиятлар мажмуаси ёки инвестицион лойих,ани амалга оширишга х,алак,ит бера-диган ва лойих,а самарадорлигини пасайтира-диган рискларнинг йиFиндиси тушунилади, деб к,айд этилган [3]. Рискларни бошк,ариш деганда, риск ва фойда мик,дорини ок,илона кушилмасини аниклашга каратилган х,аракатлар мажмуаси, деб тушуниш мумкин [4]. Рискларни бошкариш - компаниянинг фойда олиш мак,садларига таъсир этувчи рискларни ва уларнинг ок,ибатларини аниклаш, бах,олаш, х,исоблаш, назорат килиш (мониторинг) ва камайтириш максадида мазкур компанияда доимий олиб бориладиган тузил-мавий жараён деб х,исобланади. Рискларни бошкариш ва бах,олашдан максад, инве-сторга инвестиция лойих,асини амалга оширишда катнашишнинг максадга мувофиклиги туFрисидаги карорларни кабул килиш ва мум-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 1(133)

1-расм. Рискларни бошк,ариш усуллари [5].

Муаллиф Рискни бошкариш усуллари

Забелин П.В., Федотов В.Г. Предпринимательские риски и хеджирование в отечественной и зарубежной экономике. 1. Рискли хрлатлардан воз кечиш; 2. Йукотиш х,ак,ида огох,лантириш; 3. СуFурталаш; 4. Зарарни коплаш.

Richman D.J., Mescon M.K., Bawy K.L. Modern business. 1. Рискни назорат килиш; 2. Рискдан четга чикиш; 3. Зарарни коплаш; 4. Даромаддан йукотишни минималлаштириш; 5. Риск назоратини узатиш; 6. Уз-узини суFурталаш; 7. Рискни узатиш.

Балабанов И.Т. Риск-менеджмент. 1. Рискка самарали таъсир курсатиш усулини танлаш; 2. Рискдан кочиш; 3. Рискни олдини олиш; 4. Рискни узатиш («передача риска»); 5. Риск даражасини пасайтириш; 6. Диверсификациялаш; 7. Кушимча ахборотларни кабул килиш; 8. Лимитлаштириш; 9. Уз-узини суFурталаш; 10. СуFурталаш.

Морозов Д.С. Проектное финансирование: управленение рисками. 1. Рискдан кочиш; 2. Рискни олдини олиш ва назорат килиш; 3. Рискни суFурталаш; 4. Рискни лойих,а катнашчилари зиммасига юклаш.

Хохлов Н.В. Управление риском. 1. Рискни пасайтириш, яъни: - рискни бартараф этишга каратилган чора-тадбирларни амалга ошириш; - рискни пайдо булиш эх,тимолини пасайтириш; - юз бериши мумкин булган талофатларни камайтириш. 2. Рискни ушлаб колиш, яъни: - зах,ира фонди х,исобига уз-узини суFурталаш; - ташки манбалар (давлат дотациялари ва карзлари) х,исобига рискни коплаш; - рискдан курилган зарарларни коплашдан бош тортиш. 3. Рискни узатиш,яъни: - суFурталаш; - молиявий кафолат ва кафилликни олиш; - шартномавий ёки юридик жих,атдан бошка усулларни танлаш.

кин булган молиявий йук,отишлардан химоялаш буйича чора-тадбирлар ишлаб чикиш учун керакли маълумотларни такдим к,илишдан ибо-рат.

Хорижий иктисодчи олимлар рискларни бошкаришда бир катор усул ва воситаларидан фойдаланиш мумкинлигини уз илмий ишла-рида баён этганлар, лекин энг асосийси, улар-нинг барчаси рискларни бошк,ариш усулларидан энг оммабоп ва кулай булган суFурталаш усулига алохида тухталиб утганлар.

Юкорида келтирилган тадкикотларга таян-ган холда, куйидаги илмий муаммо маз-кур тадкикотнинг максади сифатида талкин килиниши мухимдир. СуFурта муносабатларининг ривожланиши буш турган пул маблаFларининг жамланиши ва улардан нафакат сугурталаш мак,садида, балки уларни ик,тисодиётнинг етакчи тармок,лари ва сохаларига инвестицион ресурс-лар сифатида сафарбар этилиши механизмини тизимли холда такик этилиши лозим. Бунинг учун, аввалам бор, хозирда шаклланган сугурта бозорининг микдор ва сифат курсаткичлари тизимли ёритилишидан бошланиши керак. Олин-ган тахлил натижалари асосида сугурта компани-яларининг инвестицион потенциали тугрисидаги маълумотга эга булинади. Мазкур маълумот-ларга таянган холда сугурта компанияларининг инвестицион фаолияти ва уни ривожлантириш истикболлари хакида ва энг асосийси, инвестиция рискларини сугурта оркали бошкариш механизмлари тугрисида илмий ва амалий хулоса килиш мумкин булади. Чунки ик,тисодий адабиётларда рисклар сугурта килинадиган ва сугурта килинмайдиган турларига булингани билан, аслида, амалиётда деярли х,ар кандай рискни сугурта килиш мумкин. Бунинг учун тулов кобилияти юкори ва молиявий жихатдан баркарор булган хамда ушбу рискни сугурта килишга рози булган сугурта компанияси булса етарли. Сугурта килинмайдиган таваккалчи-лик билан боглик, булган хатарлар, к,онун билан такикланмаган булса, сугурталаниши мумкин. Албатта, бундай вазиятда айнан мос сугурта ком-паниясини танлаш ва сугурта шартномаси шарт-ларини мухокама килиш жараёнлари сугурталаш тугрисида карор кабул килишда хал килувчи роль уйнайди. Демак, бундан куриниб туриб-дики, сугурта компанияларининг инвестицион

жараёнларда кенг иштирок этишлари оркали уларнинг инвестицион ресурсларининг орти-шига ва бу эса уз навбатида, турли инвестиция рискларини сугурта килиш имкониятла-рининг ортишига, колаверса, улар томонидан курсатилаётган молиявий хизматларнинг кен-гайишига ва ривожланишига эришилади.

Тацлил ва натижалар.

Бугунги кунда барча бизнес ва тадбир-корлик субъектлари сугурта механизмлари оркали энг катта тахдидларга тайёр булиб туриш ва риск натижасида юзага келадиган йукотишларни камайтириш ёки олдини олиш имкониятига эга булиши мумкинлиги бар-чага аён. Рискларни сугурталаш буйича карор кабул килиш сугурталаш учун кетадиган хара-жатларни ва мумкин булган иктисодий сама-радорликни бахолаш асосида амалга ошири-лади. Рискларни бошкариш воситаси сифатида сугурталаш куйидаги холларда кулланилади:

1) Рискнинг юзага келиш эхтимоли паст булганда, аммо юзага келадиган зарар катта булган такдирда сугуртадан фойдаланиш максадга мувофикдир.

2) Рискнинг юзага келиш эхтимоли юкори, аммо юзага келадиган зарар унчалик катта булмаган такдирда сугуртадан фойдаланиш максадга мувофикдир.

3) Рискнинг юзага келиш эхтимоли юкори булганда ва улардан куриладиган зарарнинг мумкин булган чегарадан ортиб кетганда сугурта килиш зарур хисобланади.

4) Риск холати хар кандай шароитда хам юзага келганда, яъни катта халокат булганда, шунингдек, сугурта килиш конун билан талаб килинган холларда кулланилиши максадга мувофикдир.

Мол-мулкни сугурталашда сугурта муносабатларининг объекти булиб юридик ва жисмо-ний шахсларнинг турли шакллардаги мулклари ва уларнинг жавобгарлиги хисобланади.

Тадбиркорлик фаолиятини сугурталаш икки йуналишни назарда тутади: тадбиркорлик рискларини сугурталаш (ишлаб чикаришда маромийликнинг бузилиши, хомашё ва матери-алларни уз вак,тида етказиб бермаслик, иш таш-лашлар ва бошка сабаблар натижасида пайдо буладиган рисклар) ва молиявий рискларни сугурталаш (фойданинг бой берилиши риски,

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 1(133)

с

50

БАНКЛАР ВА МОЛИЯ БОЗОРИ / БАНКИ И ФИНАНСОВЫЕ РЫНКИ

2-расм. Узбекистонда сугурта бозорининг ^озирги ^олати [6].

Молия вазирлиги

Узбекистон сугурта бозорининг профессионал к;атнашчилари

г

Сугурта килувчилар (компаниялар) (30)

CyfypTa брокерлари (4)

т

Ассистанс, Аджастерла Р.

Сурвейерла Р (24)

Сугурта агентлари (8,7 мингдан ортик)

CyfypTa килинувчилар

Актуарий л ар (4,

фойдани тулик ололмаслик риски, банкротлик ва бошка рисклар).

Куйидаги мулк турлари сутурталанмайди: 1) ута эски ва фавкулодда холатдаги бинолар ва иншоотлар, курилиш элементлари ва тизим-лар; 2) сутурталанган шахсга тегишли булмаган ва шартномавий муносабатлар оркали топилма-ган, ноконуний мулк; 3) олиб куйилиши, мусо-дара килиниши, бузилиши керак булган мулк; 4) уруш ёки табиий офатлар юзага келган худудда (бу тахдид эълон килинган пайтдан бошлаб) жойлашган мулк; 5) портловчи моддалар, ёнув-чан суюкликлар ва газлар, ук-дорилар; 6) кучли захарлар, токсик моддалар.

Инвестиция лойихаларини амалга оширишда сутурталаш икки турда: мулкни сутурталаш хамда бахтсиз ходисалардан сутурталаш шаклида амалга оширилади.

Мулкий сутурталашнинг куйидаги шакллари мавжуд:

- моддий йукотишлар ва зарарлардан химоя килиш максадида пудрат курилишларини сугурта килиш;

- моддий йукотишлар ва зарарлардан химоя килиш максадида денгиз ёки хаво транс-портлари оркали ташилаётган юкларни сутурта килиш;

- моддий йукотишлар ва зарарлардан химоя килиш максадида пудрат ва субпу-

драт ташкилотларига тегишли булган асбоб-ускуналарни сутурта килиш.

Бахтсиз ходисалардан сутурта килишнинг куйидаги шакллари мавжуд:

- курилиш к,атнашчилари тана жарохатлари, шахсий зарар ёки мулкий зарар курганларида бош пудрат ташкилотлари фаолиятини химоя килиш максадида умумий фукоролик жавобгар-лигидан сутурта килиш;

- лойихалаштириш жараёнида архитек-торлик ва техник нуктаи назардан хатоларга йул куйилганда лойихаларни бошкаришда камчили-клар келиб чикканда бош пудрат ташкилотини моддий жавобгарликдан сутурта килиш.

Узбекистонда сутурта иккита сохага булинади: хаётни сутурталаш ва умумий сутурта. Ушбу сутурта турлари барча сутурта компаниялари томонидан муваффакиятли амалга оширилиб, 2018 йилнинг 31 декабрь холатига республи-када 30 нафар сутурталовчи компания мавжуд-лиги, улардан 24 таси умумий сутурта сохасида, 6 таси эса хаётни сутурталаш сохасида фаолият юритаётганлиги маълумдир. 2018 йилда республика сутурта бозори 2014 йилга нисбатан 3,7 баробарга ортиб, 1 635,2 млрд. сумлик сутурта мукофотлари йитилди [6].

Сутурта компаниялари, бошка молиявий институтлар катори (тижорат банклари, инвестиция фондлари, микромолия ташкилотлари каби) Узбекистон Республикаси молия сектори-

ИК.ТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 1(133)

3-расм. Суfурталовчиларнинг активлари, капиталлари ва су^рта зах,ираларининг усиш

динамикаси (млрд. сум) [6].

■ 2014 В2015 В 2016 №2017 12018

Су^рта за^иралари Уз капитали Активлар

нинг асосий элементларидан бири хисобланади. Сугурта компанияларининг пул айланмаси нафак,ат сугурта операцияларини амалга ошириш билан чекланиб к,олмай, балки пул маблагларини инвестиция жараёнларига хам жалб килади. Узбекистон Республикасининг "Сугурта фаоли-яти тугрисида"ги к,онунига биноан, сугурта ком-панияси томонидан амалга ошириладиган тад-биркорлик фаолиятининг асосий тури булган сугурта фаолиятидан ташкари, у "махсус вако-латли давлат органи белгилайдиган тартибда ва шартларда инвестиция фаолиятини амалга ошириш хукукига эга" [1].

Инвестиция фаолиятини амалга ошириш ва ундан фойда олишни мак,сад к,илишлари натижа-сида сугурта компаниялари пул ва молия бозор-ларидаги вазиятга бевосита богланиб к,оладилар, инвестиция лойихаларини амалга ошириш пайтида режалаштирилган фойдани олмаслик хавфи эса уларни инвестиция рискларини уз зиммаларига олишга ва кандайдир тахдид ва йукотишларга дуч келишларига олиб келади. Бу уларни окилона инвестиция сиёсатини юри-тишга ундайди.

Сугурта компанияларининг инвестиция сиё-сати асосан, ишончлилик ва фойдалилик талабла-рига жавоб бергани холда, инвестиция к,илинган маблагларнинг йук,отилмаслигига ва сугурта шар-тномалари буйича мажбуриятларини уз вак,тида бажарилишига эътибор беришга, иккинчи томон-дан эса, инвестиция к,илинадиган маблаглардан иложи борича купрок, даромад олишга манфаат-дор эканлигига каратилган булиши керак. Агар

юк,ори даромад юк,ори рисклилик билан хамрох булишини хисобга олсак, сугурта компанияси учун туловлилик, диверсификация, фойдалилик ва ликвидлилик тамойилларини хисобга олган холда тугри танланган инвестиция сиёсати олиб борилиши жуда мухим хисобланади.

Инвестиция рискларини бошкариш сама-радорлиги ва ишончлилиги сугурта компа-ниясининг тулов кобилияти ва молиявий баркарорлигига бевосита таъсир курсатади. Барча ривожланган мамлакатларда сугурта сек-тори ик,тисодиётнинг инвестиция жараёнларида етакчи роль уйнайди. Сугурта компанияларининг инвестиция жараёнларида иштирок этиш имкониятлари уларнинг инвестицион потенци-али билан, яъни вак,тинча сугурта мажбуриятла-ридан озод булган ва даромад олиш мак,садида инвестициялашга йуналтирилган пул маблаглари йигиндиси билан белгиланади. Сугурта компаниялари икки хил инвестицион салохиятга эга: уз маблагларидан (устав капитали, уз капитали ва таксимланмаган фойда) ва жалб килинган маблаглардан (сугурта ходисалари руй берганда туланадиган, сугурта мукофотларидан шакллан-тирилган сугурта захиралари).

Статистик маълумотларга эътибор берсак, 2018 йилнинг 31 декабрь холатига республика буйича сугурталовчиларнинг жами активлари хажми 2 534,1 млрд. сумни ташкил этиб, бу 2014 йилга нисбатан 2,9 баравар куплиги куринади (3-расм).

Республика сугурталовчиларининг уз маблаглари микдори 1 385,2 млрд. сумни таш-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 1(133)

кил этилган булиб, жорий сугурта шартнома-лари буйича олинган сугурта мажбуриятларининг бажарилишини таъминлаш максадида республика сугурталовчилари томонидан шаклланти-рилган сугурта захиралари умумий х,ажми 1 112,2 млрд. сумни ташкил этди (2017 йилга нисбатан 45% га усган).

СуFурталовчиларнинг активлари, капитал-лари ва сугурта зах,ираларининг сезиларли дара-жада ошиши инвестицион имкониятларни кен-гайтиради, шунингдек инвестицион фаолликнинг мик,дорий ва сифат курсаткичларини яхшилайди.

Шундай к,илиб, 2018 йил охирига келиб республика суFурталовчиларининг жами инвести-циялари 2 010,7 млрд. сумдан ошиб кетиб, бу утган йилга нисбатан 36% га усишига эришил-ган. Ушбу курсаткич 2014 йилга нисбатан 3,2 мартага усганлигини куриш мумкин. Юкорида келтирилган маълумотлардан суFурта бозо-рининг капиталлашувини ошириш миллий суFурта бозорида суFурталовчиларнинг инвестиция фаолиятида фаол катнашишларига ва купрок рискларни суFурта килиш имкониятини беради, деган хулосага келиш мумкин. Ривож-ланган, замонавий ва ракобат мавжуд булган суFурта бозорини шакллантириш республика иктисодиётининг баркарор усишини кафолати ва мамлакат ах,олисининг суFурта маданиятини оширишга хизмат килади.

Хулоса ва таклифлар.

Сугурта компанияси инвестиция сиёсатини юритишда инвестиция портфелини шаклланти-риши ва унинг рентабеллигини бах,олаши, жум-ладан, инвестиция турлари буйича диверсифика-циялашни ва вак,тинча буш маблагларни ишон-чли ва фойдали жойлаштиришни таъминлайди-ган активлар сифатини бах,олашни амалга оши-риши керак, яъни бунда:

- инвестицилашга йуналтириш мумкин булган вактинча буш молиявий ресурслар х,ажмини аниклаш;

- суFурта туловлари таркибини х,исобга олган х,олда макбул вакт оралиFини аниклаш;

- мос келадиган молиявий воситалар (инструментлар) туFрисида маълумот туплаш;

- инвестиция портфели таркибининг сифа-тининг узгаришига таъсир курсатадиган асосий ва иккиламчи омилларни аниклаш;

- инвестициялар сифатини бахолаш учун маълумотлар базасини яратиш;

- турлича шакллантирилган инвестиция портфели вариантларининг самарадорлигини аниклаш;

- танланган стратегияга мувофик, портфел-нинг макбул вариантини риск ва даромадлилик нисбати билан асослаш;

- олинган маълумотларнинг тахлили асо-сида вактинча буш пул маблаFларини ишончли ва фойдали жойлаштиришни таъминлайдиган макбул инвестиция портфелини тузиш.

Умуман олганда, сугурталашдан инвестиция рискларини бошк,ариш механизми сифатида фой-даланишнинг куйидаги афзалликлари мавжуд:

1. Сугурта рискларни самарали бошкариш воситаси хисобланиб, рискни аниклаш (идентификация килиш), тахлил килиш ва бахолаш, шунингдек, риск натижасида етказилган зарар-нинг урнини коплаш каби асосий боскичларни амалга оширишга имкон беради;

2. Бошк,а рискларни бошкариш усулларига нисбатан сугуртанинг арзонлиги ва кулайлиги;

3. Агар сугурта компанияларининг сугурта буйича катта рискларни к,абул килиш имконият-лари чекланган булса, у холда суFурта бозори-нинг бошка иштирокчилари уртасида тегишли зарарни коплаш учун жавобгарликни кайта таксимлашнинг махсус ёндашуви билан барта-раф этиш имкониятининг мавжудлиги;

4. СуFурта операциялари буйича купинча солик имтиёзлари берилади;

5. Инвестиция рискларини бахолаш ва бошкариш учун сугурта компанияларининг экспертлари билимлари, малакалари ва таж-рибаларидан фойдаланиш оркали рискларни бошкаришга сарфланадиган харажатларни пасайтириш имконини беради.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Хулоса килиб шуни айтиш мумкинки, миллий иктисодиётда сугурта муносабатларини янада ривожлантириш масаласи хозирги дол-зарб вазифалардан бири хисобланади, чунки сугурта муносабатларининг ривожланиши буш турган пул маблаFларининг жамланишига ва улардан нафакат суFурталаш максадида, балки уларни иктисодиётнинг етакчи тармоклари ва сохаларига инвестицион ресурслар сифатида сафарбар этилишига, пировардида бу тармок,лар ва сохаларнинг ривожланишига сабаб булади.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 1(133)

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикасининг "Сугурта фаолияти тугрисида" ги Конуни, 2002 йил 5 апрель.

2. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Муро-жаатномаси. 2018 йил 28 декабрь. - "Халк сузи" газетаси, 2018 йил 29 декабрь, № 271-272 (7229-7230).

3. А.В.Вахабов, Ш.Х.Хажибакиев, Н.Г.Муминов Хорижий инвестициялар. Укув кулланма. / и.ф.д. профессор А.В.Вахабовнинг умумий тахрири остида. - Т.: "Молия", 2010, 165-б.

4. Маматов Б.С., Хужамкулов Д.Ю., Нурбеков О.Ш. Инвестицияларни ташкил этиш ва молиялаштириш. Дарслик. Тошкент молия институти. - Т.: ИКТИСОД-МОЛИЯ, 2014. -608 б.

5. Шоисломова Н.К,. Инвестиция рискларини бошк,аришнинг назарий асослари // Глобал-лашув шароитида банк тизими баркарорлигини таъминлашнинг устувор йуналишлари" мав-зусидаги халк,аро илмий-амалий конференция материаллари. - Тошкент, 2012. - Б.374-375.

6. www.mf.uz Молия вазирлиги сайти маълумотлари (Отчёт по регулированию и надзору за страховой деятельностью в Республике Узбекистан за 2018 год).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.