Научная статья на тему 'Ўзбекистонда ишбилармонлик муҳитини яхшилашдаги ташкилий-ҳуқуқий саъй-ҳаракатлар'

Ўзбекистонда ишбилармонлик муҳитини яхшилашдаги ташкилий-ҳуқуқий саъй-ҳаракатлар Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
340
32
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ишбилармонлик муҳити / бизнесни юритиш / кичик бизнес / хусусий тадбиркорлик / иқтисодий омил / сиёсий омил / ижтимоий омил / ҳуқуқий омил / халқаро рейтинг тизими / деловая среда / ведение бизнеса / малый бизнес / частное предпринимательство / экономический фактор / политический фактор / социальный фактор / правовой фактор / международная рейтинговая система

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Арипов Ойбек Абдуллаевич

Мақолада Ўзбекистонда ишбилармонлик муҳитини янада яхшилаш борасидаги саъй-ҳаракатлар мазмуни «Doing business» халқаро рейтинг тизимида қўлланувчи тамойилларга таянган ҳолда тадқиқ этилган. Мамлакатда ишбилармонлик муҳитини яхшилаш борасидаги таҳлилий қарашлар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по экономике и бизнесу , автор научной работы — Арипов Ойбек Абдуллаевич

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ОРГАНИЗАЦИОННО-ПРАВОВЫЕ УСИЛИЯ ПО УЛУЧШЕНИЮ ДЕЛОВОЙ СРЕДЫ В УЗБЕКИСТАНЕ

В статье исследуется содержание проводимых работ по улучшению деловой среды с точки зрения принципов, применяемых в международной рейтинговой системы «Doing business». Приведены аналитические взгляды для улучшение бизнес-среды в стране.

Текст научной работы на тему «Ўзбекистонда ишбилармонлик муҳитини яхшилашдаги ташкилий-ҳуқуқий саъй-ҳаракатлар»

АРИПОВ Ойбек Абдуллаевич,

Наманган давлат университети докторанти, иктисод фанлари номзоди, доцент

УЗБЕКИСТОНДА ИШБИЛАРМОНЛИК МУ^ИТИНИ ЯХШИЛАШДАГИ ТАШКИЛИЙ-^УКУКИЙ САЪЙ-^АРАКАТЛАР

УДК-33.4 ББК-65.9

АРИПОВ О.А. УЗБЕКИСТОНДА ИШБИЛАРМОНЛИК МУЦИТИНИ ЯХШИЛАШДАГИ ТАШКИЛИЙ-ЦУКУКИЙ САЪЙ-ЦАРАКАТЛАР

Маколада Узбекистонда ишбилармонлик мухитини янада яхшилаш борасидаги саъй-харакатлар мазмуни «Doing business» халкаро рейтинг тизимида кулланувчи тамойилларга таянган холда тадкик этилган. Мамлакатда ишбилармонлик мухитини яхшилаш борасидаги тахлилий карашлар келтирил-ган.

Таянч иборалар: ишбилармонлик мухити, бизнесни юритиш, кичик бизнес, хусусий тадбиркорлик, иктисодий омил, сиёсий омил, ижтимоий омил, хукукий омил, халкаро рейтинг тизими.

АРИПОВ О.А. ОРГАНИЗАЦИОННО-ПРАВОВЫЕ УСИЛИЯ ПО УЛУЧШЕНИЮ ДЕЛОВОЙ СРЕДЫ В УЗБЕКИСТАНЕ

В статье исследуется содержание проводимых работ по улучшению деловой среды с точки зрения принципов, применяемых в международной рейтинговой системы «Doing business». Приведены аналитические взгляды для улучшение бизнес-среды в стране.

Ключевые слова: деловая среда, ведение бизнеса, малый бизнес, частное предпринимательство, экономический фактор, политический фактор, социальный фактор, правовой фактор, международная рейтинговая система.

ARIPOV O.A. ORGANIZATIONAL AND LEGAL EFFORTS TO IMPROVE THE BUSINESS ENVIRONMENT IN UZBEKISTAN

The article examines the content of ongoing work to improve the business environment in terms of the principles used in the international rating system «Doing business». Analytical views are presented to improve the business environment in the country.

Keywords: business environment, doing business, small business, private enterprise, economic factors, political factors, social factors, legal factors, the international rating system.

Узбекистонда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривож-лантириш, бозор ислоцотларини чуцурлаштириш ва ицтисодиётни либераллаштириш, ишбилармонлик муцитини яхшилаш, рацобатни ривожлантириш, хусусий сектор субъектларини жадал рагбат-лантириш йулидан изчил олга силжиш борасида кенг куламдаги чора-тадбирлар комплекси амалга оширилмоцда. Натижада ишбилармонлик муцитини яхшилаш борасидаги ишлар мамлакатимиз-нинг чекка цишлоц жойларини цамраб олмоцда.

2017 йилда х,ам миллий иктисодиётни юксал-тиришдаги мух,им йуналишлардан бири «...хусусий мулк ва тадбиркорликни янада ривожлантириш ва уларнинг таъсирчан х,имоясини таъминлаш...»дан иборат булди. Бу каби саъй-х,аракатлар мамла-катда ишбилармонлик мух,итининг тобора яхши-ланиб боришига олиб келади.

Маълумки, мамлакатимизда йилдан йилга кичик бизнес суъектлари сони ортиб бормокда. Хусусан, 2017 йилнинг узида 31,7 мингдан зиёд янги кичик бизнес субъекти руйхатга олинди. Уларнинг купчилиги савдо, саноат ва курилиш сох,асига тааллуклидир. Мазкур сектордаги бундай узгаришлар ишбилармонлик муцитини такомил-лаштириш, кичик бизнесни х,ар томонлама куллаб-кувватлаш ва ривожланишини раFбатлантириш борасида амалга оширилаётган ишлар самара-сидир.

Реал х,олат шундан иборат булмокдаки, Жах,он банки ва Халкаро Молия корпорацияси (ХМК) томонидан тайёрланган «Doing business 2017» (DB-2017) х,исоботида, бизнесни юритиш буйича мамлакатимизнинг халкаро рейтинг курсаткичи 87-уринга туFри келди. Худди шу рейтинг «Doing business 2018» (DB-2018) х,исоботида белгилани-шича, Узбекистон 13-поFонага кутарилиб, 74-уринни эгаллади. Агар 2016 йилда Узбекистон жах,ондаги 190 та мамлакат орасида рейтинг курсаткичи буйича белгиланган 10 индикатордан 5 тасида уз поFонасини (позициясини) янада яхшилашга эришган булса, 2017 йилдаги DB-2018 х,исоботида 6 та индикатор буйича уз поFонасини яхшилашга эришди. Бизнесни юритиш шарт-шароитларини бах,олаш мезонларининг жах,он амалиётида, х,амма томонидан кабул килинган тизим асосида бундай рейтинг натижаларини кулга киритишда, давлатимизнинг бош ислох,от-чилик нуктаи назардан олиб бораётган сиёсати алох,ида ах,амиятга моликдир.

Маълумот учун эътироф этиш керакки, 2017 йилга келиб, Жах,он банки ва ХМК уз рейтинг методологиясини янгилади, яъни жорий йилдан

бошлаб халкаро рейтинг курсаткичлари замо-навийрок ёндашувлар асосида белгиланадиган булди. Шунга кура DB-2017 ^исоботида Узбекистон рейтингида 5 та поFонага йук,отиш мавжуд. Яъни DB-2016 рейтингида Узбекистон 82-уринда булиб (аввалги рейтинг методологияси буйича 87-уринда эди), янги рейтинг методологияси буйича Узбекистон 2016 йилда сунгги 10 йил мобайнидаги энг яхши курсаткичларга эришди.

Жах,он банкининг Узбекистонга тегишли рейтинг курсаткичлари 1-жадвалда келтирилган булиб, бунда 2015-2018 йиллардаги «Doing business» х,исоботлари солиштирилганда 7 та индекс буйича мунтазам усиш борлигини куриш мумкин. Узбекистонда инвесторлар учун кенг шарт-шароитлар яратиб борилаётганлиги туфайли, миноритар инвестицияларни х,имоя килиш курсаткичи 2017 йилда 18 поFонага кутарилди ва DB-2018 буйича яна 8 поFонага кутарилиб, 62-уринга чик,иб олди. 2016 йилдаги х,олатда эса сезиларсиз даражада (-1 поFонага) пасайган эди.

Шуни алох,ида эътироф этиш керакки, электр таъминоти тармоFига уланиш курсаткичи буйича рейтинг курсаткичи 2015-2016 йилларни солиш-тирганда 4 поFонага камайган эди. DB-2017 буйича ушбу индекс 29 поFонага ва DB-2018 буйича олганда эса 56 поFонага кутарилди. Сунгги х,исобот маълумотларига кура мамлакатимиз ушбу индикатор буйича 27-уринда турибди.

Узбекистон DB-2018 х,исоботида белгиланган ушбу халкаро рейтинг тизимида кичик бизнес субъектларини руйхатга олиш (14 поFонага кутарилган), хусусий мулкни руйхатга олиш (2 поFонага кутарилган), курилишга рухсатнома-лар олиш (12 поFонага кутарилган) буйича х,ам яхши натижаларга эришилди (1-жадвал).

DB-2017 х,исоботи буйича аникланишича, Узбекистон шартномалар ижросини таъминлаш (165-урин) индекси буйича утган йилга нисбатан олганда 6 поFонага пасайган эди. Аммо DB-2018 буйича олганда 1 йил давомида шиддатли

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 5

1-жадвал. Жах,он банки «DOING BUSINESS» гурух,ининг халк,аро рейтингида Узбекистан эгаллаган

урни (позицияси)даги узгаришлар1.

Индикaтop paкaми Meзoн нoми Doing Business 2015 Doing Business 2016 Doing Business 2017 Doing Business 201S Фapки (2015-201б) Фapки (2015-2017) Фapки (201б-2017) Фapки (2017-201B) Фapки (2015-201B)

1. Кopxoнaлapни pyйxaтдaн yткaзиш 64 42 25 11 +22 +39 + 17 + 14 + 53

2. K1ypилишгa pyxcaтнoмaлap oлиш 149 151 147 135 -2 +2 +4 + 12 + 14

3. Элeктp тaъминoти тapмoFигa yлaниш 10S 112 S3 27 -4 +25 +29 +56 +S1

4. Xycycий мулкни pyйxaтгa oлиш 113 87 75 73 +26 +3S + 12 +2 +40

5. Кpeдитлap oлиш 105 42 44 55 +63 +61 -2 -11 + 50

б. Mинopитap инвecтициялapни химoя килиш 87 SS 70 62 -1 + 17 + 1S +S +25

7. ^лик coлиш 75 75 77 7S 0 -2 -2 -1 -3

B. Xaлкapo caвдo 117 115 13S 16S +2 -21 -23 -30 -51

9. Шapтнoмaлap ижpocини таъминлаш 158 159 165 39 -1 -7 -б + 126 + 119

10. Tyлoв кoбилиятcизлигини хал килиш 32 32 3S S7 0 -б -б -49 -55

равишда 126 потонага кутарилиб, 39-уринни эгал-лаганлигини келтирилган жадвалдан куриб туриб-миз. Ушбу индикатор халкаро рейтингнинг 10 та индикатори ичида энг фаол узгарди.

Бирок тулов кобилиятсизлигини хал килиш курсаткичида DB-2017 буйича 6 потона ва DB-2018 буйича олганда 49 поFона йукотиш мавжуд ва Узбекистон бугунги кунда 87-уринга тушиб колди. Шунга карамай, ушбу курсаткичлар тахлил этил-ганда, Узбекистон биринчи юз мамлакат като-ридан жой олганлиги халкаро ташкилот хисобот-ларида кайд этилмокда.

Узбекистон «Doing business 2016» хисоботида ушбу курсаткичларнинг 4 таси буйича юзта мамлакат каторига кирмаган булса, DB-2017 хисо-ботида бундай курсаткичлар биттага камайиб, 3 тани ташкил этди. Булар соликка тортиш (138-урин, 23 поFонага пасайган), курилишга рухсат-номалар олиш (147-урин, 4 поFонага кутарилган), халкаро савдо (165-урин, 6 поFонага пасайган) индикаторлари булиб, бу гурух индикаторлари Узбекистонда нокулай вазиятлар борлигидан далолат беради. Вахоланки, 2016 йил хисоботи маълумотларига кура, Узбекистонда солик юки даражаси АКШ, Канада, Германия, Австрия, Франция, Италия, Испания, Япония, Хитой, Хиндистон, Россия ва бошка бир катор мамлакатларга нис-батан анча паст эканлиги кайд этилган эди.

1 Жадвал муаллиф томонидан Жахон банки гурухининг хар йили утказиладиган «Doing business» тадкикотлари хисоботлари маълумотлари асосида тузилган.

Шундай булса-да, Жахон банки ва ХМК хисо-ботида Узбекистон ушбу индикаторларни яхши-лаш буйича чукур ислохотлар утказиб бормокда, деб к,айд этилади. Сунгги йилларда, кичик бизнес субъектларини интернет тармоFи оркали давлат руйхатидан утказишнинг соддалаштирилган тар-тиби амалиётга жорий этилди.

Юртимизда кабул килинаётган конунлар, фар-монлар, к,арорлар ва бошк,а меъёрий хужжатларга таянган холда, кичик бизнес субъектлари нима килиши мумкин-у, нима килишлиги мумкин эмас тамойили асосида уз харакатларини амалга оши-риб бордилар. Жумладан, Узбекистон Республи-каси Президентининг 2012 йил 18 июлдаги «Ишбилармонлик мухитини янада тубдан яхши-лаш ва тадбиркорликка янада кенг эркинлик бериш чора-тадбирлари туFрисида»ги ПФ-4455-сон хамда 2014 йил 7 апрелдаги «Узбекистон Республикасида инвестиция иклими ва ишбилармонлик мухитини янада такомиллаштиришга доир кушимча чора-тадбирлар туFрисида»ги ПФ-4609 сон фармонлари юртимизда ишбилармонлик мухитининг яхшиланишига, колаверса, эркин ракобатнинг кучайишига олиб келди. Мазкур хукукий хужжатларда белгиланган аник чора-тадбирлар кичик бизнес ва хусусий тадбиркор-ликнинг кенг ривожланишига туртки берди.

Айникса, 2014 йилнинг 1 июлидан бошлаб саноатнинг куп мехнат талаб килувчи айрим тармок,лари буйича, жумладан, курилиш материал-лари саноати, енгил саноат ва озик,-овк,ат саноати

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 5

1-расм. Узбекистонда «ягона дарча» марказлари томонидан курсатилган хизматлар сони1.

кичик корхоналардаги ходимларнинг уртача йил-лик чекланган сонининг 200 нафарга оширилиши (бу эса мухим солик, имтиёзларидан фойдаланиш имконини беради), мамлакатда иш билан таъмин-лаш ва бандлик муаммоларини бартараф этишга кумаклашди. Шунингдек, 2015 йил 1 январдан бошлаб кичик тадбиркорлик субъектлари хам микрофирмалар каби статистик хисоботларни йилда бир маротаба такдим этишлари белгилаб берилди.

Республикада ишбилармонлик мухитини таш-килий-^укукий саъй-харакатларини янада яхши-лаш максадида Узбекистон Президентининг 2017 йил 1 февралдаги «Тадбиркорлик субъектларига давлат хизматларини курсатиш механизмларини такомиллаштиришга доир кушимча чора-тад-бирлар туFрисида»ги ПК,-2750-сон карори кабул килинди. Карорда давлат хизматларини кур-сатишда сансалорлик, бюрократик тусиклар ва расмиятчилик холатлари вужудга келишига йул куймаслик, замонавий ахборот-коммуникация технологияларини кенг куллаш оркали уларнинг сифати ва самарадорлигини тубдан оширишга каратилган чора-тадбирлар келтирилган.

Энг мухими мазкур карорга кура туман ва шахарларда фаолият курсатаётган тадбиркорлик субъектларига «ягона дарча» тамойили асосида давлат хизматларини курсатиш марказлари туман (шахар) хокимликлари тузилмасидан Узбекистон Республикаси Адлия вазирлиги бошкарувига утказилди. Бу эса «ягона дарча» марказларини самарали бошк,ариш, уларнинг фаолияти ва бошк,а давлат органлари билан узаро хамкорлигини таш-кил этишга нисбатан тизимли ёндашувни белги-лаш имкониятини берди. Натижада 2017 йил яку-нига келиб мамлакатда бизнесни юритиш кулам-

1 Расм муаллиф томонидан Узбекистон Республикаси статистика бошкармаси томонидан олинган маълумот-лар асосида тузилган.

ларида «ягона дарча» тизими фаолиятининг янада фаоллашуви туфайли корхонани руйхатдан утка-зиш буйича сезиларли усиш кайд этилди.

«Ягона дарча» марказларининг самарали фао-лиятини DB-2018 ^исоботида келтирилган корхо-наларни руйхатга олиш индикаторининг (11-урин) 14 потонага кутарилганлигидан х,ам англаш к,ийин эмас. 08-2018 х,исоботида юртимизда бизнес юритишдаги кулайликлар кенгайтирилганлиги алох,ида кайд этилди.

Фикримизча, сунгги йилларда кетма-кет юко-рида келтирилган каби х,ук,ук,ий асосларнинг ишга туширилиши Узбекистонда ишбилармонлик мух,и-тини яхшилаш борасида янги боскични бошлаб берди.

Умуман олганда, бизнесни ташкил этиш тартиб-таомиллари тубдан соддалаштирилгани боис, юртимиз ах,олиси уз бизнесини очиш учун Швей-цариядагидан 1,8 марта, Германиядагидан 1,9 марта, Япония ва Россиядагидан 2 марта, Исроил-дагидан 2,2 марта, Греция ва Испаниядагидан 2,3 марта, Хиндистондагидан 4,7 марта, Хитойдагидан 5,5 марта ва Бразилиядагидан 14,5 маротаба кам вакт сарфламокда 2 .

Демак, Узбекистонда ишбилармонлик мух,итини тобора кенгайтириш максадида кичик бизнес субъектларининг конуний хукук ва эркинликлари кафолатларини янада кучайтириш борасида олиб борилаётган кенг куламли ислохотлар амалий жихатдан уз тасдиFини топмокда.

0В-2018 рейтинги буйича тахлилларни давом эттирсак, 11 йилдан бери биринчи уринни эгаллаб келаётган Сингапур уз урнини Янги Зеландияга бой берди ва узи рейтингда 2-уринни эгаллади. 0В-2017 рейтингида Россия (10-урин, 2 поFона кутарилган) илк бор биринчи унталик мамлакат-лари каторидан жой олган эди. Аммо ЭВ-2018

2 http://sputniknews-uz.com/economy (26 октябрь, 2016 йил)

2-жадвал. Жах,он банки «Doing Business» гурухининг тадк,ик,отлари асосида МДХ таркибидаги

мамлакатларнинг йиллардаги рейтинги1.

Мамлакатлар DB- DB- DB- DB- DB- DB- DB- DB- DB- DB- DB- DB- DB-

2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Грузия 100 37 18 15 11 12 16 9 8 15 24 16 9

Эстония 16 17 17 22 24 17 24 21 22 17 16 12 12

Литва 15 16 26 28 26 23 27 27 17 24 20 21 16

Латвия 26 24 22 29 27 24 21 25 24 23 22 14 19

Россия 81 92 75 71 32 38 22 23 25 30 12 10 35

Козотистон 86 63 71 70 63 59 47 49 50 77 41 35 36

Беларусь 106 129 110 85 58 68 69 58 63 57 44 37 38

Молдова 83 103 92 103 94 90 81 83 78 63 52 44 44

Арманистон 46 34 39 44 43 48 55 32 37 45 35 38 47

Озарбайжон 98 99 96 33 38 54 66 67 70 80 63 65 57

Узбекистон 138 147 138 138 150 150 166 154 146 141 82 87 74

Украина 124 128 139 145 142 145 152 137 112 96 83 80 76

KирFизистон 84 90 94 68 41 44 70 70 68 102 67 75 77

Тожикистон М/й 133 153 159 152 139 147 141 143 166 132 128 123

Туркманистон Рейтинги (руйхатда) мавжуд эмас

буйича 25 потона йукотиш билан 35-уринга тушиб колди.

DB-2017 га тегишли илFор унталик рейтингида Гонконг (4-урин, +1) билан Корея Республикаси (5-урин, -1) уз уринларини алмашдилар. Норвегия (6-урин) 3 поFонага кутарилди. Буюк Британия (7-урин, -1), АКШ (8-урин, -1) каби давлатлар рейтинги сезиларсиз узгаришлар билан дастлабки унталикда сакланиб колди. РБ-2017да Финляндия (13-урин) рейтинги 3 поFонага пасайиб биринчи унталик давлатлари каторидан чикди.

DB-2018 рейтингида эса Грузия (9-урин, 7 поFонага кутарилган) дастлабки унталик мамла-катлари каторига кирди. Дания (3-урин) ва Буюк Британия уз рейтингини (7-урин) саклаб колди. Жанубий Корея 1 поFонага кутарилиб 4-уринни, Гонгконг эса 1 поFона йукотиш билан 5-уринни эгаллади. Норвегия (8-урин; -2) уз урнини АкШга (6-урин; +2) бой берди. Швецияга тегишли рейтинг (10-урин) 1 поFонага пасайган. Ушбу унталик давлатлари каторидан Македония (11-урин) 1 поFонага пасайган холда чикиб кетди.

Шундай килиб, халкаро рейтингда поFонаси юкорилаган давлатларда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик фаолиятини амалга ошириш учун кулай шарт-шароитлар яратилиб, кичик корхо-наларнинг фаолияти билан боFлик тартиб-таомилларнинг барча турларини кискартириш,

1 Жадвал муаллиф томонидан Жахон банкининг «Doing Business» гурухи тадкикотлари рейтинги асосида тузилди. Манба: https://ru.wikipedia.org/wiki

соддалаштириш ва очик-ойдинлик даражаси ошиб бораётганлигини х,ис этиш мумкин.

Тахлилларимизни 2-жадвалда келтирилган ракамлар асосида давом эттирамиз. Бу жадвалда Узбекистан МДХ мамлакатлари орасида рейтинг буйича куйирокда жойлашганлиги куриниб турибди. Аммо йиллар буйича келтирилган рей-тингларда Узбекистонда сезиларли даражадаги усиш тенденциялари мавжуд. Буни Жахон банки х,амда ХМК хисоботидаги изохлар хам тасдиклайди. Юртимизда ишбилармонлик мухитининг яхши-лангани хакикатдир. Масалан, 2006-2018 йиллар мобайнида Узбекистоннинг рейтинги 64 поFонага кутарилди.

Жахон банки гурухининг «Doing Business-2018» рейтингида Узбекистон бизнес мухити яхшила-ниши буйича учинчи марта дунёнинг етакчи унталигига кирди2. Жахон банки гурухининг охирги (DB-2018) хисоботига кура, МДХ давлат-ларининг факат 6 таси (DB-2017 да 9 та эди) уз рейтингини яхшилаган. Агар DB-2017 хисоботида МДХ давлатлари орасида Узбекистон 13-уринни эгаллаган булса, DB-2018 хисоботи буйича 11-уринни эгаллаган (2-жадвал).

Хуллас, DB-2018^ кура, МДХ давлатлари орасида Россия (-25), Арманистон (-9), Латвия (-5), KирFизистон (-2), Беларусь (-1), K1озоFистон (-1) давлатларига тегишли рейтинглар пасайган. Молдова (44-уринда) ва Эстония (12-уринда) уз рей-

2 https://www.gazeta.uz/ru/2017/11/01/doing-business-2018

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 5

3-жадвал. «Doing Business» х,исоботига кура 2006-2018 йилларда Узбекистон рейтингидаги ижобий узгаришлар ва айрим мамлакатларнинг рейтингидаги пасайиш х,олатлари\

Мамлакатлар 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Покистон 60 74 76 77 85 83 105 107 110 128* 138 144 147

Яман 90 98 113 98 99 105 99 118 133 137 170 179 186

Ливан 95 86 85 99 108 113 104 115 111 104* 123 126 133

Сурия 121 130 137 137 143 144 134 144 165 175 175 173 174

АфFонистон 122 162 159 162 160 167 160 168 164 183 177 183 183

Гаити 134 139 148 154 151 162 174 174 177 180 182 181 181

Ангола 135 156 167 168 169 163 172 172 179 181 181 182 175

Узбекистон 138 147 138 138 150 150 166 154 146 141 82 87 74

тингини узгаришсиз саклаб колган. МДХ давлат-лари орасида факат Туркманистонга тегишли рейтинг «Doing Business» хисоботларида берил-маган.

Фикримизча, Узбекистон чорак аср мобайнида мана шундай ижобий натижаларга эришди. Мустакилликнинг илк йилларидан Республика-мизнинг Биринчи Президенти томонидан татбик этилган «Узбек модели» асосидаги тамойиллар ислохотларнинг жадал амалга оширилишида дастуруламал булди. Бозор иктисодиётига утишда давлат томонидан тартибга солиш чора-тадбир-лари боскичма-боскич амалга жорий этилди. Бугунги кунда Президентимиз Ш.Мирзиёев рахбарлигида модернизациялаш ва диверсифи-кациялаш жараёнларида иктисодиётни янада эркинлаштириш тенденциялари давом этмокда.

Бирок, шундай давлатлар борки, уларнинг иктисодиёти бир неча асрлар давомида бозор тизимига асосланган булса-да, иктисодий жихат-дан ривожланиш даражалари сезиларсиз кол-мокда. Масалан, АфFонистон (183-урин), Яман (179-урин), Сурия (173-урин), Покистон (144-урин), Ливан (126-урин) каби мамлакатларда сиёсий омилнинг салбий таъсири устуворрок, десак, хато килмаган буламиз. Ушбу мамлакатларда ишби-лармонлик мухити равон, кулай холатга келиши кийин кечмокда.

Сиёсий омилнинг салбий таъсири туфайли тад-биркорлик фаолияти билан шугулланиш учун бизнес субъектларига иктисодий эркинлик яра-тувчи ижтимоий-иктисодий, хукукий жихатдан

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

1 Жадвал муаллиф томонидан Жахон банкининг «Doing Business» гурухи тадк,ик,отлари рейтинги асосида тузилди. Манбалар: 1) https://ru.wikipedia. org/wiki; 2) http://russian.doingbusiness.org/data/ exploreeconomies

кулай мухитни яратиш кийин булмокда. Натижада бу каби мамлакатларга инвесторларнинг ишончи паст булмокда. 3-жадвалда шу давлатларга тегишли рейтинг курсаткичларининг 12 йил мобайнида узгарган суръатлари келтирилган.

Куриниб турибдики, бу давлатлар Жахон банки ва ХМК томонидан утказиладиган «Doing business» рейтингида йилдан-йилга пасайиб борувчи суръатларга эга булмокдалар. Жумладан, «Doing business-2018» хисоботига кура, Афтонистон 183-уринни эгаллаган холда, 2006 йилга (122-урин) нисбатан олганда, 61 поFонага пасайган. АфFонистонда бизнесни юритиш буйича рейтинг курсаткичлари 2007-2013 йилларда тулк,инсимон тарзда булса-да, бир оз усган. Бирок, 2013 йилдан бошлаб рейтинг суръатлари пасайган. Худди шундай пасайиш туфайли сунгги 12 йил мобайнида, рейтинг суръатларидаги йукотиш Яман Республи-касида -96 поFонага, Покистонда -87 поFонага, Сурияда -53 поFонага, Ливанда -38 поFонага туFри келди.

«Doing business 2017» хисоботида охирги ун мамлакат каторига Сомали (190-урин), Эритрея (189-урин), Ливия (188-урин), Венесуэла (187-урин), Жанубий Судан (186-урин), Марказий Африка Республикаси (185-урин), Конго Демокра-тик Республикаси (184-урин), АфFонистон (183-урин), Ангола (182-урин) ва Гаити (181-урин) кирди.

KизиFи шундаки, «Doing business 2006» хисоботида Узбекистон рейтинги АфFонистон (16 потона), Ангола 3 (потона), Венесуэла (18 потона), Гаити (4 поFона) ва Эритрея (1 поFона) давлатла-ридан пастда булган.

Мазкур давлатларда хукумат томонидан давлат бошкарувида ва ислохотларни олиб бориш жара-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 5

1-расм. Жах,он банки «Doining business» гуру^ининг та\лилига кура айрим мамлакатларнинг

рейтинг курсаткичлари буйича йиллардаги погона узгаришлари1.

ёнларида стратегик нуктаи-назардаги чора-тад-бирларни иктисодиётнинг барча тармоклари ва жамиятнинг барча поFоналарида жиддий амалга ошириш зарур. Шу билан бир каторда, ушбу мам-лакатларда тинчликни урнатиш ва уни саклаш буйича катъий чораларни амалга ошириш мухим вазифалардан хисобланади.

Юкоридаги фикрларимиздан куриниб туриб-дики, ватанимизда ишбилармонлик мухитига таъ-сир этувчи сиёсий, иктисодий, хукукий, ижтимоий омиллар мухим ахамиятга эга булган. Энг аввало, ишбилармонлик мухитини шакллантириш учун хукукий замин яратилди. АникроFи, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантириш учун конун устуворлиги таъминланган булиб, бу конунлар тадбиркорлик фаолиятини кучайтириш томон йуналтирилди.

Маълумки, Президентимиз Ш.Мирзиёев томо-нидан илгари сурилган 2017-2021 йилларда Узбекистан Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Харакатлар стра-

1 Расм муаллиф томонидан Жахон банки «Doing business» гурухининг хисоботлари маълумотлари асо-сида тузилган. Бунда берилган рейтингнинг йиллар оралитидаги узгариш фарклари келтирилган.

тегияси бутун жамоатчилигимиз томонидан кенг маъкулланди. Бунда кенг ахоли катлами катта кизикиш ва дахлдорлик туЙFуси билан катнаш-мокда ва улар ижобий тарздаги фикр-мулохаза-лари, таклифларини билдириб бормокдалар. Мазкур стратегия ишбилармонлик мухитини янада кулайлаштирувчи чораларни уз ичига олган.

Кайд этиш лозимки, Жанубий Корея, Япония, Канада, Малайзия ва бошка шу каби мамлакат-ларда кабул килинган миллий ривожланиш стра-тегиялари дунё хамжамиятида ижобий бахоланган эди ва салмокли натижалар келтирди.

Харакатлар стратегияси хорижий инвестиция-ларни жорий этиш ва замонавий технологияларни кенг куллаш билан боFлик мухим вазифаларни уз ичига камраб олар экан, бунда ишбилармонлик мухитини янада яхшилаш максадида, кичик бизнес ва тадбиркорликни ракобат асосида ривожлантириш учун янгича ёндашувларни такозо этади.

Хулоса килиб айтганда, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектлари фаолиятининг келажаги ишбилармонлик мухитининг тобора кенгайиб бориши билан ижобий деб белгиланади.

ЩТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 5

Бунинг учун жамиятдаги ижтимоий-иктисодий вазият баркарор ва муким булиши керак. Узбекистонда ижтимоий-иктисодий вазиятнинг баркарорлашиб бориши кичик бизнес ва хусу-сий тадбиркорлик субъектларининг жадал

ривожланишига катта шароитлар яратмокда. Бу эса бизнес субъектлари ик,тисодий манфаатла-рининг юк,ори натижалар билан амалга ошиши ва уз навбатида, ижтимоий химояланишига олиб келади.

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2012 йил 18 июлдаги «Ишбилармонлик мухитини янада тубдан яхшилаш ва тадбиркорликка янада кенг эркинлик бериш чора-тадбирлари туFрисида»ги ПФ-4455-сон фармони.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2014 йил 7 апрелдаги «Узбекистон Респуб-ликасида инвестиция ик,лими ва ишбилармонлик мухитини янада такомиллаштиришга доир кушимча чора-тадбирлар туFрисида»ги ПФ-4609 сон фармони.

3. Узбекистон Республикаси Президентининг 2016 йил 5 октябрдаги «Тадбиркорлик фао-лиятининг жадал ривожланишини таъминлашга, хусусий мулкни хар томонлама химоя килишга ва ишбилармонлик мухитини сифат жихатидан яхшилашга доир кушимча чора-тадбирлар туFрисида»ги ПФ-4848-сон фармони.

4. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 1 февралдаги «Тадбиркорлик субъектларига давлат хизматларини курсатиш механизмларини такомиллаштиришга доир кушимча чора-тадбирлар туFрисида»ги ПК-2750 сон карори.

5. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 19 июндаги «Бизнеснинг к,онуний манфаатлари давлат томонидан мухофаза килиниши ва тадбиркорлик фаолиятини янада ривожлантириш тизимини тубдан такомиллаштиришга доир чора-тадбирлар туFрисида»ги ПФ-5087-сон фармони.

6. Мирзиёев Ш.М. Танкидий тахлил, к,атъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик - хар бир рахбар фаолиятининг кундалик коидаси булиши керак. - Т.: «Узбекистон», 2017.

7. Жахон банкининг «Doing business» гурухининг йиллик хисоботлари. // http://russian. doingbusiness.org

8. Арипов О.А. Узбекистонда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни давлат томонидан тартибга солиш. - Т.: «Фан», 2012. -272-б.

9. http://sputniknews-uz.com/economy (26 октябрь, 2016 йил)

10. https://www.gazeta.uz/ru/2017/11/01/doing-business-2018

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.