Научная статья на тему 'Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантириш ва либераллаштириш давлат иқтисодий сиёсатининг устувор йўналиши сифатида'

Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантириш ва либераллаштириш давлат иқтисодий сиёсатининг устувор йўналиши сифатида Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
105
14
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
либераллаштириш / ялпи ички маҳсулот (ЯИМ) / миллий даромад / аҳоли даромадлари / тадбиркорлик / кичик бизнес / хусусий тадбиркорлик / бандлик / турмуш даражаси / иқтисодий ислоҳотлар / либерализация / валовый внутренний продукт (ВВП) / национальный доход / доходы населения / предпринимательство / малый бизнес / частное предпринимательство / занятость / уровень жизни / экономические реформы

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Сотволдиев Улуғбек Комилович

Мақолада Ўзбекистонда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик соҳасида олиб борилаётган иқтисодий ислоҳотлар жараёнлари кўриб чиқилган ҳамда бу соҳани ривожлантириш бўйича жаҳон тажрибасидан намуналар берилган. Ўзбекистонда олиб борилаётган иқтисодий ислоҳотлар бўйича статистик маълумотлар орқали кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожланиш хусусиятларига хулосалар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

РАЗВИТИЕ И ЛИБЕРАЛИЗАЦИЯ МАЛОГО БИЗНЕСА И ЧАСТНОГО ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА КАК ПРИОРИТЕТНОЕ НАПРАВЛЕНИЕ ЭКОНОМИЧЕСКОЙ ПОЛИТИКИ ГОСУДАРСТВА

В статье рассматриваются процессы проводимых экономических реформ в сфере малого бизнеса и частного предпринимательства в Узбекистане, а также приводятся примеры мирового опыта развития в этой сфере. На основе статистических данных по осуществляемым экономическим реформам в стране представлены выводы об особенностях развития малого бизнеса и частного предпринимательства в Узбекистане.

Текст научной работы на тему «Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантириш ва либераллаштириш давлат иқтисодий сиёсатининг устувор йўналиши сифатида»

СОТВОЛДИЕВ Улугбек Комилович,

Андижон давлат университети х,узуридаги Халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш х,удудий марказининг »Ижтимоий-иктисодий фанлар методикаси» кафедраси мудири, иктисод фанлари номзоди

КИЧИК БИЗНЕС ВА ХУСУСИЙ ТАДБИРКОРЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ВА ЛИБЕРАЛЛАШТИРИШ ДАВЛАТ ИКТИСОДИЙ СИЁСАТИНИНГ УСТУВОР ЙУНАЛИШИ СИФАТИДА

УДК 334.72

СОТВОЛДИЕВ У.К. КИЧИК БИЗНЕС ВА ХУСУСИЙ ТАДБИРКОРЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ВА ЛИБЕРАЛЛАШТИРИШ ДАВЛАТ ИКТИСОДИЙ СИЁСАТИНИНГ УСТУВОР ЙУНАЛИШИ СИФАТИДА

Маколада Узбекистонда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик сох,асида олиб борилаётган иктисодий ислох,отлар жараёнлари куриб чикилган х,амда бу сох,ани ривожлантириш буйича жах,он тажрибасидан намуналар берилган. Узбекистонда олиб борилаётган иктисодий ислох,отлар буйича статистик маълумотлар оркали кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожланиш хусусиятла-рига хулосалар берилган.

Таянч иборалар: либераллаштириш, ялпи ички мах,сулот (ЯИМ), миллий даромад, ах,оли даро-мадлари, тадбиркорлик, кичик бизнес, хусусий тадбиркорлик, бандлик, турмуш даражаси, иктисодий ислох,отлар.

СОТВОЛДИЕВ У.К. РАЗВИТИЕ И ЛИБЕРАЛИЗАЦИЯ МАЛОГО БИЗНЕСА И ЧАСТНОГО ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА КАК ПРИОРИТЕТНОЕ НАПРАВЛЕНИЕ ЭКОНОМИЧЕСКОЙ ПОЛИТИКИ ГОСУДАРСТВА

В статье рассматриваются процессы проводимых экономических реформ в сфере малого бизнеса и частного предпринимательства в Узбекистане, а также приводятся примеры мирового опыта развития в этой сфере. На основе статистических данных по осуществляемым экономическим реформам в стране представлены выводы об особенностях развития малого бизнеса и частного предпринимательства в Узбекистане.

Ключевые слова: либерализация, валовый внутренний продукт (ВВП), национальный доход, доходы населения, предпринимательство, малый бизнес, частное предпринимательство, занятость, уровень жизни, экономические реформы.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 5

SOTVOLDIEV U.K. DEVELOPMENT AND LIBERALIZATION OF SMALL BUSINESS AND PRIVATE ENTERPRISE AS PRIORITY DIRECTION OF THE STATE ECONOMIC POLITICS

In the article the economic processes of the conducted economic reforms are examined in the field of small business and private enterprises in Uzbekistan, and also examples of world experience of development are made in this sphere. On the basis of statistical data on carried out economic reforms in a country drawn conclusion about the features of development of small business and private enterprise in Uzbekistan.

Keywords: liberalization, gross internal product, national income, profits of population, enterprise, small business, private enterprise, employment, standard of living, economic reforms.

Мамлакатимизда мустациллик йилларида ицтисодиётимизни барцарор ривожлантириш борасида кенг куламли ишлар амалга оширилмоцда цамда улкан ютуцларга эришилмоцда. Бу бош мацсадимиз булган - халцимизга муносиб цаёт даражаси ва сифа-тини таъминлаш цамда ривожланган демократик давлатлар цаторидан урин эгаллаш йулида муцим ислоцотлар амалга ошири-лаётганлигида уз аксини топмоцда.

Бу 2017-2021 йилларда Узбекистон Республи-касини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегиясининг иктисодиётни ривожлантириш ва либераллаштириш йуналишида «хусусий мулк х,ук,ук,и ва кафолатларини ишончли химоя к,илишни таъминлаш, хусусий тадбиркорлик ва кичик бизнес ривожи йулидаги барча тусик, ва чекловларни бартараф этиш, унга тулик, эркинлик бериш, «Агар халк, бой булса, давлат хам бой ва кучли булади» деган тамойилни амалга ошириш; кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни кенг ривожлантириш учун кулай ишбилармонлик мухитини яратиш, тадбиркорлик тузилмаларининг фаолиятига давлат, х,ук,ук,ни мухофаза к,илувчи ва назорат идоралари томонидан нок,онуний ара-лашувларнинг к,атъий олдини олиш»1 вазифаси белгиланганлигида намоён булмокда.

Жахон ик,тисодиёти ривожланиши шуни кур-сатмокдаки, мамлакат ик,тисодиётида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик сохаси ик,тисодиёт ва ижтимоий хаётда мавжуд булган жуда куп муаммоларни хал этмокда. Чунки кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик бозор ик,тисодиётининг ажралмас к,исмидир. Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик учун ик,тисодиётдаги узгаришларга тез мослашувчанлик ва сафарбарлик хамда юк,ори

1 2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини янада ривожлантиришнинг бешта ^устувор йуналиши буйича Харакатлар стратегияси. // Узбекистон Респуб-ликаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги «Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси тутрисида»ги ПФ-4947-сон фармонига 1-илова.

самарадорлик, энг мухими бу фаолиятни ик,ти-содиётнинг барча сохаларида ташкил этиш мум-кинлиги каби белгилар хосдир.

Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг келтирилган устунликлари миллий ик,тисодиёт ривожланишини раFбатлантирувчи омил хисоб-ланади. Шунинг учун х,ар бир давлат ушбу сохани ривожлантиришни изчил куллаб-кувватлаши шартдир.

Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг ик,тисодиётдаги роли ва ахамиятини аник,лашда ик,тисодиёт ик,тисодий ёки ижтимоий нуктаи назардан урганилади. Аммо бу сохрани купрок, ик,тисодий томондан урганиш ахамиятлирокдир. Жахон тарихида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг мамлакат ик,тисодиётидаги роли ва ахамияти куйидаги курсаткичлар тизими орк,али белгиланади:

- кичик бизнеснинг мамлакат ЯИМдаги улуши;

- кичик бизнеснинг мамлакат миллий даро-мадидаги улуши;

- кичик бизнес сохасида банд булганлар улуши;

- кичик бизнеснинг экспорт хажмидаги улуши;

- жами солик,лар мик,дорида кичик бизнесдан келадиган солик,ларнинг улуши;

- ахоли даромадлари таркибида кичик бизнесдан олинаётган даромадларнинг улуши.

Ушбу курсаткичлар ахамияти ортиб бориши билан кичик бизнеснинг ик,тисодиётдаги роли

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 5

ортиб боради. Масалан, АКШда реал даромад-ларнинг 35%и, банд булганларнинг 54%и, 45% активлар ва ЯИМнинг 52%и, Европа Иттифоки мамлакатларида банд булганларнинг 70%и, ЯИМнинг 67%и, Японияда 55%и кичик бизнес ва хусу-сий тадбиркорлик улушига туFри келади.

Мамлакатимизда кичик бизнес ва хусусий тад-биркорликни ривожлантириш ва эркинлашти-ришга катта эътибор берилиши натижасида унинг ЯИМдаги улуши 56,7%га етди ёки 2000 йилга нис-батан 1,8 баробар ошди, ахоли даромадлари тар-кибида тадбиркорликдан олинаётган даромадлар 2010 йилдаги 47,1%дан 52%гача ошди. Иш билан банд жами ахолининг 77%дан ошиFи ушбу сохада мехнат килмокда.

Умуман олганда мамлакатимизда ишбилар-монлик мухитини яхшилаш борасида олиб бори-лаётган ишлар халк,аро иктисодий ташкилотлар-нинг рейтингида уз ифодасини топмокда. Жум-ладан, 2015 йил октябрь ойида Жахон банкининг «Бизнес юритиш» рейтингига кура, Узбекистан бир йилнинг узида 16 поFонага кутарилиб, 87-уринни, «янги бизнесни куллаб-кувватлаш» мезони буйича жахонда 42-уринни, тузилган шартномалар ижросини таъминлаш буйича 32-уринни, «Кичик бизнес субъектларига кредит бериш» деб номланган курсаткич буйича сунгги уч йил ичида 154-уриндан 42-уринга кутарилди ва утган йилнинг узида рейтингини 63 позицияга яхшилади.

Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъект-ларининг мамлакат иктисодиётини баркарор ривожланишини таминлайдиган яна мухим жихат-лардан бири улар фаолиятининг ташкилий-хукукий кафолатларини изчил эркинлаштириш ва такомиллаштириш хисобланади. Бу борада мамлакатимизда охирги йиилларда кенг куламли ислохотлар ва бир катор ишлар олиб борилмокда. Мамлакатимизда 2017 йилга келиб кабул килинган катор конунлар ва конунчилик хужжатлари х,укукни мухофаза килувчи, назорат органлари ва маъмурий тузилмаларнинг тадбиркорлик фао-лиятига ноконуний аралашувини бартараф этиш учун к,атъий тартиб урнатиш ва мансабдор шахс-ларнинг жавобгарлигини ошириш буйича меъёр-лар ишлаб чикилди. Давлат, хукукни мухофаза килувчи ва назорат идоралари билан узаро муно-сабатларда тадбиркорлар хукукларининг устувор-лиги тамойили жорий этилди.

Шу билан биргаликда тадбиркорлик субъект-ларини ташкил килишни соддалаштириш ва улар-

нинг фаолият юритишини енгиллаштириш билан боFлик 40дан ортик меъёрий-хукукий хужжатга узгартириш ва кушимчалар киритилди. Жумладан, янги тартиб буйича, агар шахс солик ёки бошка мажбурий туловларни тулашдан бош тортиш билан ботлик, жиноятларни биринчи марта содир этган булса ва хукукбузарлик аник,ланганидан сунг 30 кун ичида давлатга етказилган зарарни тулик копласа, унга нисбатан жиноий иш кузтатилмайди хамда у жавобгарликка тортилмайди.

Мамлакатимизда хусусий мулкдорлар ва тад-биркорларнинг конуний хукукларини химоя килиш, уларнинг фаолияти кафолатларини кучай-тириш масаласини хал этишда суд органлари ролини оширишга алохида ахамият берилиши, яъни судлар тегишли даъво аризаси куриб чикилаётган вактда тадбиркорлик субъекти назорат органининг кароридан норози булса, унинг ижросини тухтатиб туриш хукукига эга булиши, агар тадбиркорлик субъекти солик ва божхона конунчилигини бузган булса, унинг мулки факат суд карорига биноан мусодара килиниши мум-кинлигини белгилайдиган конун меъёри жорий этилиши, даъво аризасининг куриб чикиш муд-датлари хам сезиларли равишда к,иск,артирилиши кабилар мухим ахамият касб этади.

Бундан ташк,ари, микрофирмалар, кичик кор-хона ва фермер хужаликлари фаолияти турт йилда бир марта, бошка хужалик субъектлари эса уч йилда бир марта режали тартибда текширилиши ва бундай текширувлар факат Назорат органлари фаолиятини мувофиклаштириш буйича республика кенгаши карорига асосан амалга оширилиши ахамиятлидир. Бу борада молиявий-хужалик фаолияти билан боFлик булмаган режали текширув-ларни амалга ошириш муддати 30 календарь кунидан 10 календарь кунига кискартирилиши хамда бу меъёрлар банк ва молия институтларига хам тегишлилиги тадбиркорлик субъектлари фаолиятини енгиллаштиради.

Шу билан бирга хукукни мухофаза килувчи ва назорат органлари томонидан корхоналарнинг молиявий-хужалик фаолиятини текшириш ва таф-тиш утказиш, давлат хизматлари курсатиш тарти-бини бузиш холатлари учун маъмурий жавобгар-лик чораларининг кучайтирилиши тадбиркорлик фаолиятига ноконуний аралашувларни чеклайди. Бундай чоралар хужалик субъектлари фаолияти ва уларнинг банк хисоб ракамлари буйича опе-рацияларини ноконуний тухтатиш, уларнинг хисоб ракамларида маблаF борлиги туFрисидаги маъ-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 5

лумотни асоссиз талаб килиш, тадбиркорларни маблаF ажратиш билан безлик хайрия ишлари ва бошка тадбирларга мажбурий жалб килиш каби холатлар учун хам тааллуклиги эътиболидир.

Умуман олганда, мамлакатимизда иктисодиётни модернизация килишнинг устувор йуналиши булган кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни

ривожлантириш ва эркинлаштириш борасида олиб борилаётган кенг куламли ислохотлар иктисодиётимизда макроиктисодий баркарор-ликни таъминлаш, бунинг учун изчил иктисодиётда таркибий узгаришларни давом эттириш хамда энг олий максад ахоли фаровонлиги ва турмуш сифа-тини оширишнинг мухим шартидир.

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистан Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги «Узбекистан Респуб-ликасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси туFрисида»ги ПФ-4947-сонли фармонига 1-илова.

2. www.statistiks.uz

3. ^о COM.uz

4. https:// ru.sputniknews-uz.com/economy

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 5

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.