Научная статья на тему 'Ўзбекистонда илмий тадқиқот этикаси'

Ўзбекистонда илмий тадқиқот этикаси Текст научной статьи по специальности «Социальные науки»

CC BY
33
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
илмий тадқиқот этикаси / этика кенгаши / этика тамойиллари. / research ethics / ethics committee / principles of research ethics.

Аннотация научной статьи по социальным наукам, автор научной работы — Рихсибоев Икром Мирзарустамович, Муҳаммаджонова Лалихон Ашуралиевна

Бугунги кунда Ўзбекистонда илм-фан, таълим ва рақамли иқтисодиёт масалаларига катта эътибор қаратилмоқда. Шу маънода этиканинг муҳим тармоғи бўлган илмий тадқиқот этикасига (ИТЭ) эътиборли бўлиш давр талабидир. Илмий тадқиқот этикаси нафақат маъмурий қоидалар, балки олимларнинг илмий фаолиятида риоя қилинадиган, фан ривожланишини таъминлайдиган ахлоқий тамойил ва тушунчалар тўпламидир. Юртимизда бу борада қилиниши керак бўлган ишлар талайгина. Ушбу мақолада бугунги кунда Ўзбекистонда олий таълим муассасалари, илмий текшириш институтлари ва умуман, илмий изланувчилар фаолиятида илмий тадқиқот этикасининг аҳамияти ва зарурати борасида фикр юритилган. Шунингдек, илмий тадқиқот этикаси кенгашининг вазифалари ва ИТЭнинг асосий тамойиллари келтирилган. Бу борада дастлабки босқичда амалга оширилиши керак бўлган ишлар хусусида таклифлар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Research ethics in Uzbekistan

Uzbekistan pays great attention to the development of science, education and the digital economy. In this regard, it is important to consider the issues of Research Ethics (RE), which is an essential constituent of ethics itself. The ethics of scientific research is not only an administrative set of rules, but also a set of ethical principles and concepts that are followed by scientists to ensure the development of science. The article discusses the importance and necessity of research ethics for higher education institutions, research institutes and researchers in Uzbekistan. The responsibilities of the Research Ethics Committee and the basic principles of research ethics have been discussed. Recommendations to be implemented at the initial stages of research ethics development were proposed.

Текст научной работы на тему «Ўзбекистонда илмий тадқиқот этикаси»

УУК: 17.01

УЗБЕКИСТОНДА ИЛМИЙ ТАДЦИЦОТ ЭТИКАСИ

Рихсибоев Икром Мирзарустамович,

физика-математика фанлари номзоди, доцент в. б., "Докторантура ва илмий ишлар" факультети декани

Тошкент шах,ридаги халцаро Вестминстер Университети

Мух;аммаджонова Лалихон Ашуралиевна,

фалсафа фанлари номзоди, профессор в. б.,

"Ижтимоий фанлар" факультети "Этика ва эстетика" кафедраси мудири

Мирзо Улугбек номидаги Узбекистон Миллий университети

Аннотация. Бугунги кунда Узбекистонда илм-фан, таълим ва рацамли ицтисодиёт масалаларига катта эътибор царатилмоцда. Шу маънода этиканинг муцим тармоги булган илмий тадцицот этикасига (ИТЭ) эътиборли булиш давр талабидир. Илмий тадцицот этикаси нафацат маъмурий цоидалар, балки олимларнинг илмий фаолиятида риоя цилинадиган, фан ривожланишини таъмин-лайдиган ахлоций тамойил ва тушунчалар тупламидир. Юртимизда бу борада цилиниши керак булган ишлар талайгина. Ушбу мацолада бугунги кунда Узбекистонда олий таълим муассасалари, илмий текшириш институтлари ва умуман, илмий изланувчилар фаолиятида илмий тадцицот этикасининг ацамияти ва зарурати борасида фикр юритилган. Шунингдек, илмий тадцицот этикаси кенгашининг вазифалари ва ИТЭнинг асосий тамойиллари келтирилган. Бу борада дастлабки босцичда амалга оширилиши керак булган ишлар хусусида таклифлар берилган.

Таянч тушунчалар: илмий тадцицот этикаси, этика кенгаши, этика тамойиллари.

НАУЧНО-ИССЛЕДОВАТЕЛЬСКАЯ ЭТИКА В УЗБЕКИСТАНЕ

Рихсибоев Икром Мирзарустамович,

кандидат физико-математических наук, и. о. доцента,

декан факультета "Докторантура и научные исследования"

Международный Вестминстерский университет в Ташкенте

Мухаммаджонова Лалихон Ашуралиевна,

кандидат философских наук, и. о. профессора,

заведующий кафедрой "Этика и эстетика" факультета "Социальные науки"

Национальный университет Узбекистана им. Мирзо Улугбека

Аннотация. В Узбекистане уделяется большое внимание развитию науки, образования и цифровой экономики. Важно обратить внимание на вопросы этики научных исследований (ЭНИ), которая является необходимой составляющей этики в целом. Этика научных исследований - это не только административный свод правил, но и набор этических принципов и концепций, которым следуют в научной деятельности и обеспечивают развитие науки. В этом направлении у нас достаточно много работ, требующих внимания. В этой статье обсуждается важность и необходимость ЭНИ в деятельности высших учебных заведений, научно-исследовательских институтов и исследователей в целом в Узбекистане. Проанализированы обязанности совета по ЭНИ и основные принципы ЭНИ. Авторы делятся своими предложениями, требуемыми действиями в этом направлении на начальном этапе.

Ключевые слова: этика научных исследований, комитет по этике, принципы научной этики.

RESEARCH ETHICS IN UZBEKISTAN Rikhsiboev Ikrom Mirzarustamovich,

Candidate of Physical and Mathematical Sciences, Associate professor, Dean of Graduate School and Research

Westminster International University in Tashkent

Mukhammadzhonova Lalikhon Ashuralievna,

Candidate of Philosophical Sciences, Associate professor,

Head of the Department of Ethics and Aesthetics, Faculty of Social Sciences

National University of Uzbekistan named after Mirzo Ulugbek

Annotation. Uzbekistan pays great attention to the development of science, education and the digital economy. In this regard, it is important to consider the issues of Research Ethics (RE), which is an essential constituent of ethics itself The ethics of scientific research is not only an administrative set of rules, but also a set of ethical principles and concepts that are followed by scientists to ensure the development of science. The article discusses the importance and necessity of research ethics for higher education institutions, research institutes and researchers in Uzbekistan. The responsibilities of the Research Ethics Committee and the basic principles of research ethics have been discussed. Recommendations to be implemented at the initial stages of research ethics development were proposed.

Keywords: research ethics, ethics committee, principles of research ethics.

Кириш

Инсон камолоти куп цирралидир. Унинг буюклиги маънавий камолот дара-жаси билан белгиланади. Етук маъна-виятга эга булган инсонгина жамият муаммоларини ацли ва заковати билан еча олади. Инсонларга хос булган ахлоц меъёрлари жамият тарацциёти ва х,аётий эх,тиёжлар таъсирида узгариб туради. Таълим-тарбия, ижтимоий муносабат-ларнинг шаклланиши ва ривожланиши инсонларнинг хатти-х,аракатл-ри, улар уртасидаги муносабатларни маънавият билан богланмаган табиий эх,тиёжлар ва имкониятлар чегарасидан тобора узоцлаштириб боради.

Маълумки, ахлоц маънавиятнинг амалда намоён булишидир. Инсондаги билим, дунёцараш, идрок ва иймон унинг хулцида узига хос тарзда акс этиб, маънавияти ахлоций фазилатлар сифа-тида куринади. Маънавият - куринмас, ботиний цудрат булса, ахлоц бевосита х,ар бир шахснинг узгаларга нисбатан маънавий муносабатини англатади. Шу сабабли ахлоц инсоф ва адолат туйгуси, иймон ва х,алоллик каби муцаддас тушунчаларни

инсон амалий фаолиятида юзага чицарув-чи х,одисадир.

Таъкидлаш зарурки, ахлоц йуц жойда инсон ижтимоий шахс сифатида шаклланмайди. Фацат ахлоц замини-дагина инсонларда х,аётнинг мазмуни ва мацсади, жамият олдидаги бурчи ва масъулияти х,амда бошца ахлоций тушун-чалар ва нормаларга муайян муносабат шаклланади.

Бу муносабат умуминсоний цадрият х,исобланиб, буни цуйидаги ицтибослар х,ам тасдицлайди: "Этика х,аётимизнинг деярли барча жабх,аларини цамраб олган булиб, тиббиёт, журналистика, ишбилар-монлик, тадбиркорлик, бошцарув, бизнес, адвокатлик, педагогик ва оила этикаси каби тушунчаларга куп дуч келамиз" [1, 2, 3, 4, 5, 6, 7].

Асосий кисм

Биз урганмоцчи булган муаммо х,ам этика илмига тугридан-тугри боглиц булиб, бизда тулиц урганилмаган. Узбекистонда илм-фан, таълим ва рацам-ли ицтисодиёт масалаларига катта эъти-бор царатилар экан, этиканинг яна бир мух,им тармоги булган илмий тадцицот

этикасига (ИТЭ) бефарц була олмаймиз.

Илмий тадцицотлар этикаси дастлаб ХХ асрнинг 40-йилларида Нюрнберг х,ар-бий трибунали томонидан тадцицот иштирокчиларининг хуцуц ва эркинлик-ларини х,имоя цилиш мацсадида "Нюрнберг кодекси"ни ишлаб чициш орцали муомалага киритилган. Кодекс, асосан, тиббиёт сох,асидаги тадцицотларни бош-цариш учун ишлаб чицилган ва 1964 йил-да цабул цилинган тиббий тадцицотлар учун этика цоидаларини ургатувчи Хелсинки декларациясининг асосига айланди [8].

Илмий тадцицот этикаси, асосан, тиббиёт фанларида олиб бориладиган тадцицотларга кенг татбиц этилса-да, х,озирги кун илм-фанида х,ам жуда мух,им ах,амият касб этади [9].

Бирор-бир сох,ага янгилик киритиш, мавжуд билимларни ривожлантириш, технологияни такомиллаштириш, мах,су-лот ёки хизмат сифатини ошириш, янги хизмат турлари ва мах,сулотлар яратиш мацсадида олиб бориладиган илмий тадцицот ишлари куп х,олларда этика масала-ларига бориб тацалади [1, 5, 10, 11].

Агар илмий тадцицотга рух,ий носог-лом инсонлар, ногиронлар, етимлар, бало-гат ёшига етмаган болалар, ижтимоий ночор ах,оли вакиллари, турли миллат, элат ёки дин вакиллари жалб цилинса, илмий тадцицот этикаси масаласи мух,им омил х,исобланади ва бунда тадцицот-чилар илмий тадцицот этикаси низоми талабларига цатъий риоя цилиши талаб этилади.

Тадцицотчилар тупланган маълу-мотларнинг х,еч бирини суиистеъмол цил-маслиги ва уларнинг иштирокчилар олдида маълум маънавий жавобгарлиги булиши керак. Тадцицотда иштирокчи-ларнинг хуцуцлари, шунингдек, уларнинг шахсий х,аёти ва дахлсизлигини х,имоя цилиш мажбурияти бор. Суровнома ва интервьюда иштирок этган иштирок-чилар тугрисидаги маълумотлар дахлсизлиги ва уларнинг махфийлиги сацланиши лозим.

Албатта, илмий тадцицот этикаси фундаментал ахлоций тушунчалар ва

тамойилларнинг илмий тадцицот жараё-нида цулланилишига замин яратади. Хусусан, агар илмий тадцицот иши маълумотлар туплаш, суровнома утказиш, туп-ланган маълумотларни тах,лил цилиш, х,исобот бериш ва нашрга тайёрлаш жараёнларида инсонлар ва уларнинг шахсий х,аёти ёки х,айвонлар устида тажриба утказишга мулжалланган булса, илмий тадцицот этикаси тушунчалари ва тамойилларига мурожаат цилинади.

Инсон маънавий маданиятининг асосий мезони ахлоций етуклик хисоб-ланади. Ахлоций етуклик эса узида х,алоллик, инсофлилик, виждонийлик, са-ховатпешалик, шафцатлилик, мех,рибон-лик сингари ахлоций фазилатларни му-жассам этади.

Шуни алох,ида таъкидлаш зарурки, илмий тадцицот этикасида бурч асосий тушунча х,исобланади. Чунки бурч, мох,ия-тан, жамият, давлат ва шахсларга нисба-тан муайян индивиддаги муносабат, улар олдидаги мажбуриятдир. У виждон, эъти-цод, масъулият каби тушунчалар билан чамбарчас боглиц. Умуман, х,аётда инсон-нинг х,ар бир хатти-х,аракати замирида бурч тушунчаси, бурчга садоцат ёки хиёнат ётади. «Бурч адо этилиши, бажари-лиши мажбурий булган вазифа, мажбуриятдир». Демак, бурч - цилиниши шарт булган иш, вазифа х,амда бирор-бир хатти-х,аракат учун жавобгарлик х,иссидир.

Илмий тадцицот утказиш учун этика мух,имлигини х,исобга олган х,олда, куп-гина халцаро ташкилотлар, уюшмалар, давлат идоралари, университетлар ва илмий текшириш институтлари илмий тадцицот этикаси билан боглиц махсус цоида ва йурицномалар ишлаб чицишган [8, 9, 12]. Аксарият мамлакатлар ташки-лотлари томонидан молиялаштирила-диган илмий тадцицотлар ва лойих,алар учун Илмий тадцицот этикаси низоми мавжуд. Бу низомда илмий фаолият олиб бораётган шахс уни виждонан адо этиши зарурлиги белгилаб цуйилган.

Илмий тадцицот этикасини амалиётга татбиц этган ташкилот ва муассасалар саноцли. Улар х,ам халцаро талаблар асосида фаолият олиб боради

дея олмаймиз.

Виждон илмий тадкикот этикасида нихоятда таъсир доираси кенг категория-лардан бири булиб, у инсоннинг уз фао-лияти, килган ишлари ва белгилаган максадларини рухий тахлил эта олиш имкониятидир. Инсон маънавиятининг кучи ва кудрати хам уз килмишига узи холисона бах,о бера олиш даражаси билан белгиланади.

Илмий тадкикот олиб бораётган олим виждонига кулок солиб, уз бурчини садоцат билан бажарса, харомдан хазар килиб, узгалар гоясини узлаштирмаса, кучирмакашликка йул куймаса, олимлар-нинг бир-бирлари билан муносабатида камтарлик ва багрикенгликка амал килса, мацсадга мувофикдир. Буларнинг барча-сини мувофиклаштириб туриш учун эса, албатта, Илмий тадцицот этикаси кенгашини ташкил килиш лозим. Хорижда бундай кенгашлар фаолияти аллакачон йулга куйилган. Жумладан, илмий тадкикот натижалари ва улардан келиб чикадиган окибатлар тадкикот -чининг масъулияти хисобланса-да, х,ар бир ташкилот ёки муассаса уз изланув-чиларига илмий тадкикот олиб бориши, тадкикот учун керак буладиган суров-нома ёки сухбат утказиши, ишончли маълумотлардан фойдаланиши, тадкикот ишлари хавфсизлигини таъминлаши учун шарт-шароит яратиб бериши зарур [12, 13]. Бунинг учун илмий тадкикот этикаси низомини ишлаб чикиш, "Илмий тадкикот этикаси кенгаши" (ИТЭК/ кумитаси) таркибини шакллантириш, тадкикотчилар учун семинар тренинглар ташкил этиб, илмий тадкикот этикаси мавзусида маълумот бериш ва билим-ларини мустахкамлаш даркор.

Илмий тадкикот этикаси кенгаши илмий тадкикот институти, олий таълим муассасаси, давлат ёки халкаро ташки-лотлар таркибида булиб, кенгаш фаолия-ти мазкур ташкилот ёки давлат конун-лари асосида ишлаб чикилган низом асосида тартибга солинади ва назорат килинади. Нодавлат ёки хусусий ташки-лотлар хам илмий тадкикот ишларини олиб боришда этика масалаларига дуч

келиши мумкин.

Илмий тадкикотларни этика нуктаи назаридан куйидаги турларга ажратиш мумкин:

1. Илмий тадкикот олиб борилаёт-ган муассаса доирасида этика кенгашидан утиши керак булган илмий тадкикот ишлари.

2. Х,амкор ташкилотлар этика кенгаши рухсати талаб этиладиган ишлар. Агар илмий тадкикотга бошка ташкилот ёки муассасалар ходимлари, маблаглари ва маълумотлари жалб килинса, бундай ишлар мазкур хамкор ташкилотлар этика кенгаши тасдигидан утиши талаб эти-лади.

3. Этика кенгашида куриб чикиш шарт булмаган илмий тадкикот ишлари.

ИТЭКнинг асосий вазифаси тадки-котга жалб этилган инсонлар хавфсиз-лигини таъминлаш, шахсий маълумотлар дахлсизлигини кафолатлаш, инсон хукук ва эркинликларини химоялаш, тупланган маълумот ва тадкикот натижаларидан бошка максадларда фойдаланишнинг ол-дини олиш, тадкикотга жалб этилган инсонлар ёки хайвонларга жисмоний, рухий, ижтимоий ёки иктисодий хатар-ларнинг олдини олишдан иборатдир. Шунингдек, кенгашга келиб тушган аризаларни куриб чикиш жараёнининг шаффофлигини таъминлаш, уларга белги-ланган муддатда расмий жавоб кайтариш, куриб чикилган ишлар ва кенгаш хуло-салари хисоботларини юргизиш, мажлис баённомасини расмийлаштириш ва белги-ланган муддатни саклаб бориш хам ИТЭК-нинг мухим вазифаларидан саналади.

Кенгаш фаолияти хомийлар, сармоя-дорлар, кенгаш аъзоларидан ташкари шахслар, мансабдор шахсларнинг арала-шувидан мустакил булиши талаб этилади. Келиб тушган аризалар низом асосида куриб чикилади ва хулоса берилади, ман-фаатлар тукнашуви, шахсий адоватдан холи булишини таъминлаш ва профессионал хисобдорлик асосида иш юритилади.

ИТЭКга тегишли сохада узок йиллик тажриба, чукур билим ва малакага эга, илмий ишнинг ахлокий, илмий ва молия-вий жихатларини бахолай оладиган, те-

гишли хулоса бериш салохиятига эга бул-ган етук мутахассислар жалб этилади. Кенгаш таркиби ва фаолият олиб бориш муддати ташкилот имкониятлари, ресурс-лари ва тартиб цоидалари асосида белги-лаб цуйилади.

Илмий тадцицот этикаси тамойил-лари тадцицотни масъулиятли олиб бо-риш учун тадцицотчига тугри йуналиш ва курсатмалар беради [8, 14]. Бундан таш-цари, у юцори ахлоций меъёрни таъмин-лаш учун тадцицотлар олиб бораётган олимларнинг билим ва куникмаларини шакллантиради. Куйида илмий тадцицот этикаси асосий тамойиллари келтирилган булиб, уларга амал цилиш тадцицотчи учун бирламчи вазифадир.

Халоллик-хаццонийлик. Бу принцип маълумотлар, илмий натижалар, усуллар, процедуралар ва илмий нашрнинг холати тугрисида хаццоний хабар беради, маълу-мотларни сохталаштириш ёки нотугри тацдим этишнинг олдини олади хамда илмий тадцицотга жалб этилган томон-ларнинг келишилган шартнома шартлари бажарилишини таъминлайди.

Объективлик. Экспериментал дизайн, маълумотларни туплаш, тахлил ци-лиш ва шархлаш, ходимларнинг царор-лари, илмий грант хужжатлари, эксперт гувохлиги ва тадцицотнинг бошца жих,ат-ларида нохолисликнинг олдини олади.

Эцтиёткорлик. Илмий тадцицот дав-рида эхтиётсизлик ва хатоларга йул цуй-масликнинг олдини олади. Тадцицот иши-ни синчковлик ва танцидий куриб чициш-га имкон беради. Илмий тадцицот фао-лиятининг низом асосида бажарилишини таъминлайди.

Очицлик (шаффофлик). Маълумот-лар, натижалар, гоялар, воситалар, манба-лар ва тадцицот усулларини бошца тадци-цотчилар билан бах,ам куришга имкон яратади. Илмий иш ва унинг натижалари борасида билдирилган танцидий фикрлар ва янги гояларни куриб чициш талаб этилади.

Интеллектуал мулк. Патентлар, муаллифлик хуцуцлари ва интеллектуал мулкнинг бошца шаклларини хурмат ци-лишни таъминлайди. Чоп этилмаган маъ-

лумотлар, усуллар ёки натижалардан рух-сатсиз фойдаланмасликни талаб этади.

Махфийлик. Нашр цилиш учун тац-дим этилган хужжатлар ёки грантлар, шахсий маълумотлар, савдо ёки харбий сирлар ва беморларнинг касаллик тарихи каби махфий маълумотларни химоя ци-лишни кафолатлайди.

Чоп этиш масъулияти. Илмий натижалар мартаба ошириш учун эмас, балки илм-фан ва технологияни ривожланти-риш, кенг жамоатчиликни хабардор этиш учун нашр этилади. Такрорланадиган нашрлар ва кучирмачиликдан эхтиёт бу-лиш талаб этилади.

Илмий рацбарлик масъулияти. Илмий тадцицот ишларига талабалар жалб цилинса, уларга мураббийлик цилиш ва маслахат бериш масъулияти юзага чица-ди. Битирув малакавий ишларида этика масъулияти илмий рахбарга юкланади.

Узаро цурмат. Илмий тадцицот фао-лияти мобайнида хамкасблар ва лойиха иштирокчиларига хурматда булиш хамда адолатли царорлар чицариш талаб этилади.

Ижтимоий жавобгарлик. Тадцицот-лар, таълим ва таргибот ишлари орцали ижтимоий ривожланишга эришиш хамда ижтимоий зарарни камайтиришга ундайди.

Тенглик. Х,амкасблар ва талабаларга жинси, ирци, этник келиб чициши ёки илмий ваколати ва яхлитлиги билан боглиц булмаган бошца омиллар асосида камситилишдан сацланишни талаб этади.

Рацобатбардошлик. Шахсий билим, касбий махорат ва тажрибани илмий тад-цицот олиб бориш орцали доимий ривож-лантириш хамда илм-фан сохасидаги ян-гиликлардан хабардор булиб боришни та-лаб этади.

К,онунийлик. Тегишли давлат цонун-лари, хукумат сиёсати, мавжуд низом-ларни билиш ва уларга риоя цилишни кафолатлайди.

Хайвонлар цимояси. Илмий тадцицот даврида хайвонларга яхши муносабатда булиш, гамхурлик курсатиш, кераксиз ёки ноцонуний тажрибалар утказмасликни талаб этади.

Инсон цуцуцлари. Илмий тадцицот

утказишда жалб этилган инсонлар хавф-сизлиги, кадр-киммати, шахсий маълу-мотлари дахлсизлиги, хукук ва эркин-ликларини хурмат килишга ундайди.

Хулоса урнида шуни айтиш мумкин-ки, Узбекистонда илмий тадкикотга ало-кадор х,ар бир изланишларнинг халкаро талаблар асосида олиб борилишини таъ-минлаш, келажакда юзага келиши мумкин булган нохушликларнинг олдини олиш, илмий тадкикотчиларга кулайликлар яратиш, тадкикот иштирокчилари дахлсизлиги, хукук ва эркинликларини х,имоя килиш максадида куйидаги ишларни амалга ошириш максадга мувофикдир:

1. Халкаро ИТЭ талабларини урга-ниш ва амалиётга куллаш имкониятла-рини куриб чикиш;

2. ИТЭ борасида Узбекистон конун-чилигини пухта урганиш ва зарурат булса тегишли узгартиришлар киритиш;

3. Тегишли ташкилот ва муассаса-ларда илмий тадкикот этикаси низомини ишлаб чикиш (сох,алар кесимида) ва ама-лиётда куллаш;

4. Илмий тадкикот этикаси кенга-шини ташкил этиш ва фаолиятини назо-рат килиш;

5. ИТЭ мавзусида тадкикотчилар учун семинар тренинглар ташкил этиш.

Келтирилган таклифларнинг амалга оширилиши нафакат юкорида санаб утил-ган масалалар ечимини беради, балки Узбекистонда илмий ишлар равнаки, илмий маколалар сони ва сифати ошиши, халкаро майдонда илмий нуктаи назардан давлат нуфузини юкорига кутариш, ил-мий тадкикотчиларда илмий тадкикотга булган кизикишнинг юксалиши, конун устуворлигига эришиш, инсонлар ва жонзотларнинг хукук ва эркинликлари х,имояланишига хизмат килади.

Манба ва адабиётлар

1. Журналистика цукуки ва касб этикаси: Фан дастури // Адвокатнинг касб этикаси коидалари, Узбекистон Республикаси Адвокатлар палатасининг II Конференциясининг 2013 йил 27 сентябрдаги к,арори. - Узбекистон Республикаси Олий ва урта махсус таълим вазирлиги. -Узбекистон давлат жацон тиллари университети [Электрон манба]. - URL: http://uzswlu.uz/media/a0fbde92-6ecc-5ce8-469d-f5c25338ccf7.pdf/ (мурожаат санаси: 10.12.2020).

2. Ислоцотлар даврида оммавий ахборот воситалари: ахборот трансформацияси ва касб этикаси муаммолари. - Узбекистон Республикаси Адлия вазирлиги [Электрон манба]. - URL: https://www.minjust.uz/uz/library/own_publications/98022/?INVERT=Y/(мурожаат санаси: 10.12. 2020).

3. Муцаммаджонова Л.А. Давлат хизматчиси этикаси ва имижи. - Т.: Университет, 2017. -

185 б.

4. Педиатрлар тадкщотининг этика кумитаси. Тадкикот ахлок кумиталари: "Царши" ва "бетараф" фикрлар [Электрон манба]. - URL: https://studiorespect.ru/uz/komitet-po-etike-ped-issledovaniya-komitety-po-etike-nauchnyh-issledovanii.html/ (мурожаат санаси: 10.12.2020).

5. Узбекистон журналистларининг касб этикаси кодекси // Узбекистон Журналистлари ижодий уюшмаси. - 2019 [Электрон манба]. - URL: https://journalist.uz/n/7802/ (мурожаат санаси: 10.12.2020).

6. Двойнин А.М. Этический аспект университетских научных исследований в области педагогики // Вестник Омского государственного педагогического университета. - 2019 [Электронный ресурс]. - URL: https://cyberleninka.ru/article/n/eticheskiy-aspekt-universitetskih-nauchnyh-issledovaniy-v-oblasti-pedagogiki/ (дата обращения: 10.12.2020).

7. Ethical principles for medical research involving human subjects // World medical association declaration of Helsinki 1974, updated in 64thWMA General Assembly, Fortaleza, Brazil, October 2013 [Electronic resource] - URL: https://www.wma.net/policies-post/wma-declaration-of-helsinki-ethical-principles-for-medical-research-involving-human-subjects/ (date of treatment: 10.12.2020).

8. Resnik D.B. What is Ethics in research and why is it important? - 2015 [Electronic resource]-URL: https://www.niehs.nih.gov/research/resources/bioethics/whatis/index.cfm/ (date of treatment: 10.12.2020).

9. Узбекистонда хорижий тиллар// Электрон журналида материал чоп этиш этикаси [Электрон манба]. - URL: https://journaI.fledu.uz/uz/etika-qoidaIari/ (мурожаат санаси: 10.12.2020).

10. Аламасов В., Мамадалиев Ш. Илмий тадкщот: методология, методика, ижодиёт. -2015 [Электрон манба]. - URL: http://akadmvd.uz/wp-content/upIoads/2015-oq-iImiy_tadqiqot_aIemasov-uz.pdf/ (мурожаат санаси: 10.12.2020).

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

11. Харламов В.Э., Харламова Т.М. Этика научного исследования: зарубежный опыт // Фундаментальные исследования. - 2014. - № 5-2. - С. 402-405 [Электронный ресурс]. - URL: www.fundamentaI-research.ru/ru/articIe/view?id=33890/ (дата обращения: 10.12.2020).

12. Комитеты по этике научных исследований [Электронный ресурс]. - URL: www.eupati.eu/ru/клинические-исследования-и-испытани/комитеты-по-этике-научных-исследований/ (дата обращения: 10.12.2020).

13. 2019-2023 йилларда Мирзо Улугбек номидаги Узбекистон Миллий Университетида талаб юкори булган малакали кадрлар тайёрлаш тизимини тубдан такомиллаштириш ва илмий салощятни ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида: Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 17 июнь ПЦ-4358-сонли карори // К,онун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 19.06.2019 й., 07/19/4358/3308-сон [Электрон манба]. - URL: https://Iex.uz/ docs/4380624/ (мурожаат санаси: 10.12.2020).

Тацризчи:

Хужаев М.И., фалсафа фанлари доктори, Узбекистон Халкаро Ислом академияси ижтимоий-гуманитар фанлар кафедраси.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.