Научная статья на тему 'ЁШЛАР ЎРТАСИДА ҒАЙРИИЖТИМОИЙ ХУЛҚ-АТВОР ТАРҚАЛИШИГА ҚАРШИ КУРАШНИНГ ҲУҚУҚИЙ ЧОРАЛАРИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ'

ЁШЛАР ЎРТАСИДА ҒАЙРИИЖТИМОИЙ ХУЛҚ-АТВОР ТАРҚАЛИШИГА ҚАРШИ КУРАШНИНГ ҲУҚУҚИЙ ЧОРАЛАРИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
415
44
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ёшлар / вояга етмаган / бола / ғайриижтимоий / ғайриҳуқуқий / хатти–ҳаракат / жалб қилиш / хулқ–атвор / ҳуқуқбузарлик / жиноят. / youth / minor / child / asocial / illegal / action / attraction / behaviour / offence / crime.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Sh. Mamajonov

Мақолада ёшлар ўртасида ғайриижтимоий хулқ-атвор тарқалишига қарши курашишга оид миллий ва хорижий қонунчилик, ҳуқуқшунос олимларнинг назарий фикрлари, суд–тергов амалиёти таҳлил қилинган. Тадқиқот натижалари асосида ёшлар ўртасида ғайриижтимоий хулқ-атвор тарқалишининг олдини олиш, хусусан, шахсни ғайриижтимоий хатти-ҳаракатларга жалб қилганлик учун жавобгарликни такомиллаштиришга оид таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IMPROVING LEGAL MEASURES TO COUNTERACT THE SPREAD OF ANTISOCIAL BEHAVIOUR AMONG YOUNG PEOPLE

The article analyses national and foreign legislation, theoretical views of legal scholars and the practice of judicial investigation regarding legal measures to counteract the spread of antisocial behaviour among young people. Based on the results of the study, proposals and recommendations were developed to prevent the spread of antisocial behaviour among young people, in particular, to increase responsibility for involving a person in antisocial behaviour.

Текст научной работы на тему «ЁШЛАР ЎРТАСИДА ҒАЙРИИЖТИМОИЙ ХУЛҚ-АТВОР ТАРҚАЛИШИГА ҚАРШИ КУРАШНИНГ ҲУҚУҚИЙ ЧОРАЛАРИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ЁШЛАР УРТАСИДА ГАЙРИИЖТИМОИЙ ХУЛЦ-АТВОР ТАРЦАЛИШИГА ЦАРШИ КУРАШНИНГ ^УЦУЦИЙ ЧОРАЛАРИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

Мамажонов Шерзод Фарходович

Узбекистон Республикаси ИИВ Академияси жиноят хукуки кафедраси катта укитувчиси

https://doi.org/10.5281/zenodo.7198002

Аннотация. Мацолада ёшлар уртасида гайриижтимоий хулц-атвор тарцалишига царши курашишга оид миллий ва хорижий цонунчилик, %уцуцшунос олимларнинг назарий фикрлари, суд-тергов амалиёти та%лил цилинган. Тадцицот натижалари асосида ёшлар уртасида гайриижтимоий хулц-атвор тарцалишининг олдини олиш, хусусан, шахсни гайриижтимоий хатти-%аракатларга жалб цилганлик учун жавобгарликни такомиллаштиришга оид таклиф ва тавсиялар ишлаб чицилган.

Калит сузлар: ёшлар, вояга етмаган, бола, гайриижтимоий, гайрщуцуций, хатти-%аракат, жалб цилиш, хулц-атвор, %уцуцбузарлик, жиноят.

СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ ПРАВОВЫХ МЕР ПРОТИВОДЕЙСТВИЯ РАСПРОСТРАНЕНИЮ АНТИСОЦИАЛЬНОГО ПОВЕДЕНИЯ СРЕДИ

МОЛОДЕЖИ

Аннотация. В статье анализируются отечественное и зарубежное законодательство, теоретические взгляды ученых правоведов и практика судебного расследования относительно правовых мер противодействия распространению антиобщественного поведения среди молодежи. По результатам исследования разработаны предложения и рекомендации по предотвращению распространения асоциального поведения среди молодежи, в частности, по повышению ответственности за вовлечение человека в асоциальное поведение.

Ключевые слова: молодежь, несовершеннолетний, дети, асоциальный, противоправный, действие, влечение, поведение, правонарушение, преступление.

IMPROVING LEGAL MEASURES TO COUNTERACT THE SPREAD OF ANTISOCIAL BEHAVIOUR AMONG YOUNG PEOPLE

Abstract. The article analyses national and foreign legislation, theoretical views of legal scholars and the practice of judicial investigation regarding legal measures to counteract the spread of antisocial behaviour among young people. Based on the results of the study, proposals and recommendations were developed to prevent the spread of antisocial behaviour among young people, in particular, to increase responsibility for involving a person in antisocial behaviour.

Keywords: youth, minor, child, asocial, illegal, action, attraction, behaviour, offence,

crime.

КИРИШ

Маълумки, хар бир инсон болалигидан бошлаб ижтимоий мухит таъсирида вояга етади, натижада унда муайян хулк-атвор шаклланади. Агар бола гайриижтимоий мухит ёки унинг таъсирида катта булса, уларнинг гайриижтимоий хатти-харакатларга ёки хукукбузарлик содир килишга жалб этилиши колган тенгдошларига нисбатан осон кечади. Статтистик маълумотларга кура, 2021 йилда жами жиноят содир этган шахслар сонида ёшларнинг улуши 38%ни (шундан: 25-30 ёшдагилар 19,3 %ни, 18-24 ёшдагилар

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

15,5 %ни, 16-17 ёшдагилар 2,7 %ни, 13-15 ёшдагилар 2,7 %ни) ташкил этган [1]. Мазкур ракамлар, бугунги кунда ёшлар уртасида гайриижтимоий хулк-атвор таркалишига карши кураш масаласи, нафакат, долзарб эканлигидан, балки жамиятда гайриижтимоий хулк-атвор таркалишига карши курашнинг хукукий чораларини такомиллаштириш зарурати хам мавжудлигидан далолат беради.

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Узбекистонда хар бир бола соглигини саклаш хукукига эга булиб, давлат махсус чекловларни жорий этиш ва махсус профилактика дастурларини амалга ошириш оркали болани алкоголга мойилликдан, чекишдан, гиёхвандлик воситаларини, психотроп моддалар ва интеллектуал-иродавий фаолиятга таъсир курсатадиган бошка моддаларни истеъмол килишдан химоя килиш буйича зарур чораларни куради [2]. Бугунги кунда республикада ёшлар уртасида гайриижтимоий хулк-атвор таркалишини олдини олишга каратилган куплаб чора-тадбирлар амалга оширилмокда. Шу билан бирга, тадкикотлар курсатмокдаки, вояга етмаганлар уртасида хукукий-тарбиявий ишлар сусайтириб юборилганлиги, иш билан таъминлаш ва бошка муаммолар коникарли даражада хал этилмаётганлиги хамда назорат килиш функциясининг ута бушлиги окибатида куплаб ёшлар томонидан хукукбузарлик ва жиноят содир этиш, гиёхвандлик ва ичкиликбозликка берилиб кетиш, диний акидапарастлик ёки турли зарарли окимлар, гурухлар таъсирига тушиб колиш каби салбий холатлар тобора купаймокда [3, 19-б.]. Ёшлар уртасида гайриижтимоий хулк-атвор таркалишига, улар томонидан жиноят содир этилишига айрим холларда, катта ёшдаги шахслар, хусусан, ота-она, якин кариндошлар ва бошка шахсларнинг салбий таъсири, баъзида эса вояга етмаган шахснинг гайриижтимоий хатти-харакати, содир этган хукукбузарлиги хакидаги хабар хукукни мухофаза килувчи органларга кечикиб берилиши ёки умуман берилмаслиги хам сабаб булмокда. Масалан, "Вояга етмаганларда гайриижтимоий хатти-харакатларнинг ихтиёрийлик ёки бошка таъсирлар натижасида содир этилганликни урганиш" буйича утказилган ижтимоий-психологик суровнома натижаларига кура, 56,48% гайриижтимоий хатти-харакатлар болалар ва усмирлар томонидан уз ихтиёрига кура содир этилган булса, 10,64%и тенгкурлари ёки бошкаларнинг таъсири натижасида, 8,24%и катталарнинг таъсирида, 4,39%и ота-она ва якинлари хамда 11,84%и илгари судланган криминал хулкли кишилар таъсири натижасида содир этилган [4, 25-26-б.].

Шу уринда, ёшлар ташки таъсирларга купрок мойил булишини алохида кайд этиш лозим. Мутахассисларнинг кайд этишича, айрим холларда хаётдаги орзу-максадларга мустакил эришиш максадларининг хамма вакт хам амалга ошавермаслиги окибатида ёшларда "инфантиллик" (узини ночор, ёрдамга мухтож хис килиш) кайфияти кузатилади [5, 210-б].

Айрим тадкикотчилар "шахснинг, жумладан жиноятчининг шаклланишида ижтимоий мухит хал килувчи ахамиятга эга"лигини таъкидлайди [6]. Бизнингча, жиноят содир этилишига шахснинг хулк-атвори сабаб булса-да, мазкур хулк-атвор ижтимоий институтларнинг таъсири остида шаклланади.

С.Б.Хужакулов эса хар кандай жиноятнинг содир этилиши шахсда шаклланган маънавий-рухий холат (гайриижтимоий хулк-атвор)нинг жиноят содир этилган вактдаги муайян ижтимоий мухит билан узаро алокага киришиши натижасида юзага келиши

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

маълумлигини кайд этади [7]. Ушбу фикрга кушилган холда, айрим вазиятларда, шахслар, айникса, воя етмаганлар томонидан жиноятлар бошкаларнинг жисмоний ёки рухий таъсири натижасида содир этилишини таъкидлаш жоиз.

Утказилган тадкикотларда аксарият ота-оналар ёки уларнинг урнини босувчилар уз болаларига тугри тарбия беришни билмаганликлари, айримлари эса тугри тарбия бериш хакида умуман уйламаганликлари натижасида вояга етмаган фарзандлари жиноят содир этганликларини билдирган [8, 32-б.].

Шу уринда "гайриижтимоий хатти-харакат", "гайриижтимоий хулк-атвор" атамаларининг лугавий маъносига эътибор каратсак.

Узбек тилининг изохли лугатида "гайри" сузига "бошка, узга; ташкари" ёки узи кушилган сузнинг зиддини ясаш учун кулланилувчи олд бирикма [9], "ижтимоий" сузига эса "инсон ва жамият хаётига оид", "жамият билан богланган, жамиятга, жамоатчиликка оид" каби таърифлар берилган [10]. Демак, "гайриижтимоий" сузи "жамиятга зид" маъносида кулланилади. Мазкур лугатда "хатти-харакат" сузига "юриш-туриш, хулк-атвор", "хулк" сузига "кишининг муомала ва рухий хусусиятлари мажмуи; феъл, характер", "кишига одат булиб колган, такрорланиб турадиган хатти-харакат; одат, килик", "хулк-атвор"га эса "хулк" ва "атвор" сузларининг бирикмаси, яъни "феъл-атвор, характер" [11] дея таъриф берилган.

Куриш мумкинки, маъмурий конунчилик билан такикланган хатти-харакатга нисбатан "гайриижтимоий", жиноят конуни билан такикланган килмишга нибатан "гайрихукукий" сузлари кулланган. Масалан, маъмурий жавобгарликка тортиш назарда тутилган, шахсга, фукароларнинг хукуклари ва эркинликларига, мулкчиликка, давлат ва жамоат тартибига, табиий мухитга тажовуз килувчи гайрихукукий, айбли (касддан ёки эхтиётсизлик оркасида) содир этилган харакат ёки харакатсизлик — "маъмурий хукукбузарлик" [12], Жиноят кодекси билан такикланган, айбли ижтимоий хавфли килмиш (харакат ёки харакатсизлик) — "жиноят" [13] хисобланади. Узбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 35-моддасида эса "килмишда ушбу Кодексда назарда тутилган аломатлар расмий жихатдан мавжуд булса-да, лекин у ижтимоий хавфли, гайриконуний ёки айбли булмаса, килмишнинг жиноийлигини истисно киладиган холатлар деб топилади" деган коида мустахкамланган [13].

Миллий конунчиликда гайриижтимоий хулк-атвор - "шахснинг жамиятда кабул килинган хулк-атвор нормалари ва коидаларини бузувчи турмуш тарзи, харакати ёки харакатсизлиги" [14] дея таърифланган булса, айрим давлатларда "шахснинг маъмурий ёки жиноий жавобгарликка сабаб булмайдиган, умумэътироф этилган хулк-атвор ва ахлок нормаларини, бошка шахсларнинг хукуклари ва конуний мафаатларини бузадиган хатти-харакатлари" [15] ёки "шахснинг коидабузарлик, ножуя иш ёки жиноят хисобланмайдиган, лекин хукукбузарликларга олиб келиши мумкин булган харакати ёки харакатсизлиги" [16] сифатида бахоланади.

Фикримизча, шахснинг турмуш тарзи эмас, балки у содир этадиган килмиши (харакати ёки харакатсизлиги)гина гайриижтимоий хусусиятга эга булиши мумкин. Шахснинг маъмурий ёки жиноий жавобгарликка сабаб буладиган килмиши "гайрихукукий хулк-атвор", бундай турдаги жавобгарликка сабаб булмайдиган, умумэътироф этилган хулк-атвор ва ахлок нормаларини, бошка шахсларнинг хукуклари ва конуний манфаатларини бузадиган хатти-

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

харакатлари эса "гайриижтимоий хулк-атвор" хисобланади. Агар шахс маъмурий хукукбузарлик ёки жиноят содир этса, унинг харакати гайрихукукий (гайриконуний) деб топилади. Шундан келиб чикиб, Узбекистон Республикасининг "Хукукбузарликлар профилактикаси тугрисида"ги конунига тегишли узгартишлар киритилиши максадга мувофик, деб хисоблаймиз. ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

Вояга етмаганлар уртасида назоратсизлик ва хукукбузарликларнинг профилактикасига оид миллий ва хорижий конунчиликда эса "гайриижтимоий хатти-харакатлар" атамасига берилган таърифлар ухшашлигини куриш мумкин. Масалан, Узбекистон Республикаси конунчилигига кура, гайриижтимоий хатти-харакатлар - вояга етмаганнинг мунтазам равишда спиртли ичимликлар, гиёхвандлик воситалари, психотроп ёки акл-ирода фаолиятига таъсир этувчи бошка моддаларни истеъмол килишида, фохишалик, тиланчилик билан шугулланишида ифодаланадиган хатти-харакатлари, шунингдек, узга фукароларнинг хукуклари, эркинликлари ва конуний манфаатларини бузадиган бошка хатти-харакатлари [17] хисобланади. Россия Федерацияси конунчилигида гайриижтимоий хатти-харакатлар - вояга етмаганнинг мунтазам равишда гиёхвандлик воситалари, психотроп ёки акл-ирода фаолиятига таъсир этувчи бошка моддалар, алкоголь ва таркибида спирт булган махсулотларни истеъмол килишида, фохишалик, дайдилик, тиланчилик билан шугулланишида ифодаланадиган хатти-харакатлари, шунингдек, узга шахсларнинг хукуклари ва конуний манфаатларини бузадиган бошка хатти-харакатлари [18], Тожикистон Республикаси конунчилигида эса вояга етмаганнинг гайриижтимоий (конунга хилоф) хатти-харакатлари - вояга етмаган шахснинг дайдилик, тиланчилик ёки фохишалик билан шугулланиши, гиёхвандлик воситалари, тамаки, психотроп ва маст килувчи моддалар, спиртли ичимликлар ва улар асосида тайёрланган ичимликларни истеъмол килиш, шунингдек, бошка шахслар ва давлатнинг хукуклари, эркинликлари хамда манфаатларини бузадиган бошка хатти-харакатлари [19]да намоён булади. Куриш мумкинки, дайдилик Узбекистон конунчилигида гайриижтимоий хатти-харакат сифатида бахоланмайди. Вахоланки, "Ахборот махсулотининг ёшга оид таснифларини аниклаш мезонлари хамда уни экспертизадан утказиш тартиби тугрисида низом"да жамиятга карши хатти-харакатлар содир этиш деганда, жумладан, алкоголь ва таркибида спирт булган махсулотлар, пиво ва унинг асосида тайёрланадиган ичимликларни истеъмол килиш, кимор уйинларида иштирок этиш, дайдилик ва тиланчилик билан шугулланишни тушуниш лозимлиги белгиланган [20].

Маълумотларга кура, 2021 йилда согликни саклаш муассасалари хисобида турган шахсларни ярмидан купи ёки 52,6 фоизи, гиёхвандларнинг 71,9 фоизи, спиртли ичимликка ружу куйганларнинг ярмидан купи ёки 57,7 фоизи мажбурий даволанишга юборилмаган [21] булса, 2022 йилнинг 6 ойида согликни саклаш муассасалари хисобида турган шахсларни 93 фоизи, гиёхвандларнинг 96 фоизи мажбурий даволанишга юборилмаган, спиртли ичимликка ружу куйганларнинг атиги 4,1 фоизи, диспансер хисобидаги тажовузкор рухий касалларнинг 52 фоизи мажбурий даволанишга юборилган, холос [22].

"Гайриижтимоий хатти-харакат" тушунчасига тадкикотчилар томонидан турлича таърифлар берилган. Масалан, Н.У.Ашурованинг фикрича, гайриижтимоий хатти-харакат - "ахлок-одоб нормаларига зид булган, жамоат тартибига, кишиларнинг нормал хаёт

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

кечириши ва фаолиятига зарар етказадиган турли хатти-харакатлар" [3, 13-б.] хисобланса, Азим Ш.О. гайриижтимоий хатти-харакатни "умумлаштирувчи, турдош тушунча сифатида вояга етмаган шахс ундаладиган ёки жалб килинадиган хамда уз юридик табиатига кура жиноий, гайриконуний ёки гайриижтимоий деб тавсифланадиган хатти-харакатлардир" [23, 18-б.] дея таърифлайди.

Шу билан бирга, Н.У.Ашурова, вояга етмаганнинг мунтазам равишда спиртли ичимликлар, гиёхвандлик воситалари, психотроп моддалар ёки уларнинг аналоглари -акл-ирода фаолиятига таъсир этувчи бошка моддаларни истеъмол килиш, фохишалик, тиланчилик билан шугулланиш, шунингдек, узга фукароларнинг хукуклари, эркинликлари ва конуний манфаатларини бузадиган бошка хатти-харакатларини гайриижтимоий хатти-харакат деб хисоблайди [3, 22-б.], дайдиликни эса гайриижтимоий хатти-харакатлар тоифасига киритмайди.

Фикримизча, дайдилик хам гайриижтимоий хатти-харакат сифатида конунчиликда акс эттирилиши, уни жамиятда, хусусан вояга етмаганлар уртасида олдини олиш чоралари конун даражасида аник белгилаб куйилиши лозим.

конунчиликда вояга етмаган шахсни гайриижтимоий хатти-харакатларга жалб килиш хукукбузарлиги учун маъмурий ва жиноий жавобгарлик белгиланган. Хусусан, Узбекистон Республикасининг Маъмурий жавобгарлик тугрисидаги кодексида (кейинги уринларда - МЖтК) вояга етмаган шахсни гайриижтимоий хатти-харакатларга жалб килиш (МЖтК 188-моддаси) ва вояга етмаган шахсни маъмурий хукукбузарлик содир этишга жалб килиш (МЖтК 1881-моддаси) учун алохида моддаларда жавобгарлик назарда тутилган [12]. Узбекистон Республикасининг Жиноят кодексида (кейинги уринларда -ЖК) эса вояга етмаган шахсни гайриижтимоий хатти-харакатларга жалб килиш ва вояга етмаган шахсни жиноят содир этишга жалб килиш учун битта моддада (ЖК 127-моддаси) жавобгарлик белгиланган [13]. Айрим хорижий давлатлар, хусусан, Россия Федерацияси ва ^озогистон Республикаси жиноят конунчилигида эса вояга етмаган шахсни жиноят содир этишга жалб килиш учун жавобгарлик алохида нормада курсатилганлигини куриш мумкин [24; 25].

Вояга етмаган шахсни тиланчилик килишга жалб килиш учун жавобгарлик эса маъмурий жавобгарлик тугрисидаги ва жиноят конунида хам умумий норманинг алохида кисмида акс этган (^аранг: МЖтК 1883-моддаси, 2-кисми; ЖК 1271-моддаси, 2-кисми) [12; 13]. Эътибор каратиш лозимки, гарчи конунчиликда кимор ва таваккалчиликка асосланган бошка уйинларда иштирок этиш гайриижтимоий хатти-харакат сифатида бахоланмаса-да, вояга етмаган шахсни кимор ва таваккалчиликка асосланган бошка уйинларда иштирок этишга жалб килиш учун маъмурий ва жиноий жавобгарлик белгиланган (^аранг: МЖтК 191-моддаси 2-кисми; ЖК 278-моддаси 3-кисми) [12; 13].

Вояга етмаган шахсни гайриижтимоий хатти-харакатларга жалб килиш маъмурий хукукбузарлиги вояга етмаган шахсни спиртли ичимликлар истеъмол килишга, гиёхвандлик воситалари, уларнинг аналоглари ёки психотроп хисобланмаган, лекин кишининг акл-идрокига, иродасига таъсир киладиган моддалар ёки воситаларни истеъмол этишга жалб килишда намоён булади (МЖтК 188-моддаси) [12].

Республикада 2021 йилда 27 нафар шахсга нисбатан вояга етмаган шахсни гайриижтимоий хатти-харакатларга жалб килиш (МЖтК 188-моддаси) буйича 19 та

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

MatMypHH Hm KypH.H6, 14 Ta Hm 6yMHHa 20 Ha^ap maxcra Huc6aTaH, Boara eTMaraH maxcHH MatMypnn x,yKyK6y3ap.HK cogup этнmгa «a.6 KH.um (1881-Mogga.) GyMuna 44 Ha^ap maxcra Huc6aTaH 33 Ta MatMypHH Hm KypH.u6, 30 Ta Hm GyHHna 33 Ha^ap maxcra Huc6aTaH MatMypHH «a3O Ky..aHH.raH [26]. EyryHrH KyHga Boara eTMaraH.ap TOMOHHgaH «HHoaT.apHHHr 30%ra a;HHH KaTTa emgaru.ap Tatcupuga cogup этн.aAн. [3,13-6].

^HHoaT KOHyHHga Boara eTMaraH maxcHH FaMpuH^THMOHH xaTTH-xapaKaT.apra «a.6 KH.Hm «HHoaTH Boara eTMaraH maxcHH cnupT.H HHHM.HK.ap ucretMO. KH.umra, rHexBaHg.HK BocHra.apu Ba y.apHHHr aHa.or.apH eKH ncHxoTpon x,Hco6.aHMaraH, .eKHH KHmHHHHr a;.-HgpoKHra Tatcup KH.agHraH BocHTa Ba Mogga.apHH ucretMO. этнmгa «a.6 KH.Hm, myHgaM xapaKaT.ap ynyH MatMypHH «a3O Ky..aHH.raHHgaH KeMuH cogup этн.гaн 6y.ca; Boara eTMaraH maxcHH rHexBaHg.HK BocHTa.apu, y.apHHHr aHa.or.apH eKH ncHxoTpon Mogga.ap ucretMO. этнmгa «a.6 ;H.Hm Ba Boara eTMaraH maxcHH «HHoaT KH.umra «a.6 этнmga H$oga.aHa.H (®K 127-MoggacH) [13]. MY^OKAMA

Y3ÖeKHcToH Pecnyö.HKacH O.hh cygu n.eHyMH TOMOHHgaH 6epH.raH TymyHTHpHm.apra Kypa, cyg—reproB aMa.HeTHga Boara eTMaraH.apHHHr KaTTa emgaru.ap umTupoKuga cogup этгaн «HHoaT.apu xaKHgaru um Kypu6 HHKH.aeTraHga, KaTTa emgaru maxc Ba ycMup ypTacugaru y3apo MyHoca6aT.apHHHr xycycuaTH cuHHHK.a6 aHHK.aHH.Hmu .o3hm. HyHKH, yH caKKH3 emra Ty.raH Ba «HHoaTHH KacggaH cogup этгaн maxc.apruHa Boara eTMaraH maxcHH FaMpuH^THMOHH xaTTH-x,apaKaT.apra «a.6 ;u.raHH ynyH «hhohm «aBo6rap.HKKa TopTH.Hmu MyMKHH Arapga Karra emgaru Kumu maxcHH FaMpuH^THMOHH xaTTH-xapaKaT.apra «a.6 ;u.ca-ro, yHHHr Boara eTMaraH.uruHH 6u.Maca eKH 6u.HmH MyMKHH 6y.Maca, 6y xo.ga ^KHHHr 127-Moggacu 6u.aH «hhohm «aBo6rap.HKKa TopTHm MyMKHH эмac [27].

Kypum MyMKHHKH, mh..hh KOHyHHH.HKga xy.K-aTBop hkkh Typra, atHH "xyKyK6y3ap.HK.ap" Ba "6om;a FaMpHHmuMOHH xaTTH-xapaKaT.ap" [17], "FaMpHKOHyHHM" Ba "ax.OKKa 3ug xy.K-aTBop" ra [13, 56-Mogga 6hphhhh khcmh "h" 6aHgu Tax.H.H], myHHHrgeK, "FaMpuH^THMOHH xy.K-aTBop" Ba "xyKyK6y3ap.HK.ap"ra [28] a«paTH.raH.

Boara eTMaraH maxcHH FaMpuH^THMOHH xaTTH-xapaKaT.apra «a.6 ;u.umra ;apmu KypamHHHr «HHoaT-xyKyKHH nopa.apuHH TagKHK ;u.raH A3hm ffl.O. эca Boara eTMaraH maxcHH FaMphh^thmohm xaTTH-xapaKaT.apra «a.6 ;u.um TapKu6.apHHH ynTa acocuH rypyxra a^paTagu. Ey.ap Boara eTMaraH.apHu: 1) «hhohm xaTTH-xapaKaT.apra; 2) FaMpHKOHyHHM xaTTH-xapaKaT.apra; 3) aKcH.H®THMOHH xaTTH-xapaKaTra «a.6 KH.Hmgup [23, 11-6.].

OuKpHMH3na, Boara eTMaraH maxcHH FaMpuH^THMOHH xaTTH-xapaKaT.apra «a.6 KH.umHHHr 6yHgaM rypyx.aHHmu MyHO3apa.H. BupuHnugaH, «HHoaT xaM FaMpHKOHyHHM, xaM FaMpuH^THMOHH ;u.Mum xHco6.aHa.H, HKKHHHHgaH, FaMpHKOHyHHM xaTTH-xapaKaT «hhohm

KH.MHmHH xaM y3 unura ;aMpa6 O.agu, ynHHHHgaH, HopMaTHB-xyKyKHH xy^^aT.apga ax.o;-ogo6 HopMa.apura 3ug xaTTH-^apaKaT.apra Huc6aTaH "aKcH.H«THMOHM" эмac, 6a.KH "FaMpuH^THMOHM" «yM.acu Ky..aHH.raH [12;13;14;17].

BH3HHHrna, FaMpuH^THMOHH eKH FaMpHxyKyKHH (FaMpHKOHyHHM) xaTTH-xapaKaT.apra «a.6 этнmнн KyHugaruna TacHH^.am MaKcagra MyBO^HK:

1) FaMpHxyKyKHH (FaMpHKOHyHHM) xaTTH-xapaKaT.apra «a.6 KH.um:

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

а) жиноят содир этишга (Жиноят кодекси билан такикланган ижтимоий хавфли килмиш);

б) маъмурий хукукбузарлик содир этишга (конунчиликка биноан маъмурий жавобгарликка тортиш назарда тутилган);

в) гайрихукукий, лекин хукукбузарлик хисобланмайдиган хатти-харакатлар содир этишга (маъмурий ёки жиноий жавобгарликка тортиш назарда тутилмаган, лекин конунчилик билан (фукаролик, оила, мехнат конунчилиги ва ш.к.) такикланган);

2) гайриижтимоий хатти-харакатга (ахлок-одоб нормаларига зид булган, лекин гайрихукукий хисобланмаган) жалб килиш.

Тиланчилик килиш ёки фохишалик билан шугулланиш, гарчи, гайриижтимоий хисобланса-да, содир этганлик учун маъмурий жавобгарлик назарда тутилганлиги сабабли хукукбузарлик хисобланади. Бизнингча, вояга етмаган шахснинг кимор ва таваккалчиликка асосланган бошка уйинларда иштирок этиши хукукбузарлиги тиланчилик килиш ёки фохишалик билан шугулланиш каби гайриижтимоий хатти-харакат сифатида хам конунчиликда акс эттирилиши хамда Узбекистон Республикасининг "Вояга етмаганлар уртасида назоратсизлик ва хукукбузарликларнинг профилактикаси тугрисида"ги конунида "гайриижтимоий хатти-харакатлар" тушунчасига берилган таърифга тегишли узгартиш ва кушимчалар киритилиши лозим.

Бундан ташкари, Узбекистон Республикасининг "Бола хукукларининг кафолатлари тугрисида"ги конунида "давлат махсус чекловларни жорий этиш ва махсус профилактика дастурларини амалга ошириш оркали болани алкоголга мойилликдан, чекишдан, гиёхвандлик воситаларини, психотроп моддалар ва интеллектуал-иродавий фаолиятга таъсир курсатадиган бошка моддаларни истеъмол килишдан химоя килиш буйича зарур чораларни куради" деган коида мустахкамланган [2]. Фикримизча, "ахборот асри"да давлат болаларни уларнинг соглигига зарар етказувчи ахборот таркатилишидан химоя килиш вазифасини хам амалга ошириши зарур. Шунингдек, болаларни уларнинг соглигига зарар етказувчи ахборотдан химоя килиш тугрисидаги конунчиликни бузганлик, бу сохадаги махсус ваколатли давлат органининг конуний фаолиятига тускинлик килиш, шунингдек, унинг курсатмаларини бажармаслик килмиши учун жавобгарлик белгиланиши хам жамиятда болаларнинг жисмоний, рухий ва ижтимоий жихатдан согломлик холатига зарар етказувчи ахборот таркалишини олдини олишнинг хукукий кафолати булиб хизмат килади. ХУЛОСА

Тадкикот натижаларига асосланган холда куйидаги таклиф ва тавсиялар ишлаб чикилди:

биринчидан, Узбекистон Республикасининг "Хукукбузарликлар профилактикаси тугрисида"ги конунида "гайриижтимоий хулк-атвор" тушунчасига берилган таърифни куйидаги тахрирда баён этиш:

"гайриижтимоий хулц-атвор — шахснинг маъмурий цуцуцбузарлик ёки жиноят хисобланмайдиган, умумэътироф этилган хулц-атвор ва ахлоц нормаларини, бошца шахсларнинг цуцуцлари ва цонуний манфаатларига зарар етказадиган ёки зарар етказиш реал хавфини тугдирадиган хатти-царакатлари ";

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

иккинчидан, Узбекистан Республикасининг "Хукукбузарликлар профилактикаси тугрисида"ги конунига "гайрихукукий хулк—атвор" тушунчасини киритиш ва унга куйидагича таъриф бериш:

"гайрихуцуций хулц-атвор - шахснинг маъмурий цуцуцбузарлик ёки жиноят содир этишида ифодаланган цилмиши (царакат ёки царакатсизлиги) ";

учинчидан, Узбекистан Республикасининг "Вояга етмаганлар уртасида назоратсизлик ва хукукбузарликларнинг профилактикаси тугрисида"ги конунида "гайриижтимоий хатти-харакатлар" тушунчаси ва унга берилган таърифни куйидаги тахрирда баён этиш:

"вояга етмаган шахснинг гайриижтимоий хулц-атвори — вояга етмаганнинг маъмурий цуцуцбузарлик ёки жиноят цисобланмайдиган, умумэътироф этилган хулц-атвор ва ахлоц нормаларини, бошца шахсларнинг цуцуцлари ва цонуний манфаатларига зарар етказадиган ёки зарар етказиш реал хавфини тугдирадиган хатти-царакатлари ";

туртинчидан, Узбекистон Республикасининг "Вояга етмаганлар уртасида назоратсизлик ва хукукбузарликларнинг профилактикаси тугрисида"ги конунига "гайрихукукий хулк-атвор" тушунчасини киритиш ва унга куйидагича таъриф бериш:

"вояга етмаган шахснинг гайрихукущй хулц-атвори - вояга етмаганнинг маъмурий цуцуцбузарлик ёки жиноят содир этишида ифодаланган цилмиши (царакат ёки царакатсизлиги) ";

бешинчидан, Узбекистон Республикаси Маъмурий жавобгарлик тугрисидаги кодексининг 188-моддаси диспозицияси ва санкциясини куйидаги тахрирда баён этиш:

"Вояга етмаган шахсни тамаки, алкоголь ва таркибида спирт булган мацсулотлар истеъмол цилишга, гиёцвандлик воситалари, уларнинг аналоглари ёки психотроп цисобланмаган, лекин кишининг ацл-идрокига, иродасига таъсир циладиган моддалар ёки воситаларни истеъмол этишга жалб цилиш —

базавий цисоблаш мицдорининг ун бараваридан уттиз бараваригача мицдорда жарима солишга ёки ун беш суткагача муддатга маъмурий цамоцца олишга сабаб булади.";

олтинчидан, Узбекистон Республикасининг Жиноят кодекси 127-моддаси биринчи кисми диспозициясини куйидаги тахрирда баён этиш:

"Вояга етмаган шахсни тамаки, алкоголь ва таркибида спирт булган мацсулотлар истеъмол цилишга, гиёцвандлик воситалари, уларнинг аналоглари ёки психотроп цисобланмаган, лекин кишининг ацл-идрокига, иродасига таъсир циладиган моддалар ёки воситаларни истеъмол этишга жалб цилиш, шундай царакатлар учун маъмурий жазо цулланилганидан кейин содир этилган булса, — ";

еттинчидан, Узбекистон Республикасининг "Бола хукукларининг кафолатлари тугрисида"ги конунини 22-моддаси еттинчи кисмини куйидаги тахрирда баён этиш:

"Давлат махсус чекловларни жорий этиш ва махсус профилактика дастурларини амалга ошириш орцали болани тамаки, алкоголь ва таркибида спирт булган мацсулотлар, гиёцвандлик воситалари, уларнинг аналоглари ёки психотроп моддалар ёхуд интеллектуал-иродавий фаолиятга таъсир курсатадиган бошца моддаларни истеъмол цилишдан, болаларнинг соглигига зарар етказувчи ахборот тарцатилишидан цимоя цилиш буйичазарур чораларни куради";

саккизинчидан, Узбекистон Республикаси Маъмурий жавобгарлик тугрисидаги кодексини болаларни уларнинг соглигига зарар етказувчи ахборотдан химоя килиш

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

тугрисидаги конунчиликни бузганлик учун жавобгарликни назарда тутувчи 1892-модда билан тулдириш:

"1892-модда. Болаларни уларнинг соглигига зарар етказувчи ахборотдан х;имоя цилиш тугрисидаги цонунчиликни бузиш

Болаларни уларнинг соглигига зарар етказувчи ахборотдан цимоя цилиш тугрисидаги цонунчиликни бузиш, шунингдек, болалар уртасида тарцатилиши тацицланган ахборот мацсулотини ёки муайян ёш тоифаларидаги болалар уртасида тарцатилиши чекланган ахборот мацсулоти тарцатиш цоидаларини ёхуд ахборот мацсулотининг айланишига цуйиладиган талабларни бузиш, —

фуцароларга базавий цисоблаш мицдорининг бир бараваридан уч бараваригача, мансабдор шахсларга эса уч бараваридан беш бараваригача мицдорда жарима солишга сабаб булади.

Худди шундай цуцуцбузарлик маъмурий жазо чораси цулланилганидан кейин бир йил давомида такрор содир этилган булса, —

фуцароларга базавий цисоблаш мицдорининг уч бараваридан беш бараваригача, мансабдор шахсларга эса беш бараваридан етти бараваригача мицдорда жарима солишга сабаб булади.";

туккизинчидан, Узбекистон Республикаси Маъмурий жавобгарлик тугрисидаги кодексини болаларни уларнинг соглигига зарар етказувчи ахборотдан химоя килиш сохадаги махсус ваколатли давлат органининг конуний фаолиятига тускинлик килиш, шунингдек, унинг курсатмаларини бажармаслик килмиши учун жавобгарликни назарда тутувчи 1977-модда билан тулдириш:

"1977-модда. Болаларни уларнинг соглигига зарар етказувчи ахборотдан х;имоя цилиш со^асидаги махсус ваколатли давлат органининг цонуний фаолиятига тусцинлик цилиш, шунингдек, унинг курсатмаларини бажармаслик

Узбекистон Республикаси Президенти Администрацияси цузуридаги Ахборот ва оммавий коммуникациялар агентлиги ва унинг цудудий булинмаларини болаларни уларнинг соглигига зарар етказувчи ахборотдан цимоя цилиш соцасидаги цонуний фаолиятига тусцинлик цилиш, шунингдек, болаларни уларнинг соглигига зарар етказувчи ахборотдан цимоя цилиш тугрисидаги цонунчилик талаблари бузилганлиги цолларини, шунингдек, уларга имкон берувчи сабаблар ва шарт-шароитларни бартараф этиш цамда уларнинг олдини олишга доир курсатмаларини бажармаслик, —

фуцароларга базавий цисоблаш мицдорининг уч бараваридан беш бараваригача, мансабдор шахсларга эса — беш бараваридан етти бараваригача мицдорда жарима солишга сабаб булади.

Худди шундай цуцуцбузарликлар маъмурий жазо чораси цулланилганидан кейин бир йил давомида такрор содир этилган булса, —

фуцароларга базавий цисоблаш мицдорининг беш бараваридан етти бараваригача, мансабдор шахсларга эса — етти бараваридан ун бараваригача мицдорда жарима солишга сабаб булади.";

унинчидан, шахсни (вояга етмаганни) гайриижтимоий ёки гайрихукукий (гайриконуний) хатти-харакатларга жалб этишни куйидагича таснифлаш максадга мувофик: 1) гайрихукукий (гайриконуний) хатти-харакатларга жалб килиш: а) жиноят содир этишга (Жиноят кодекси билан такикланган ижтимоий хавфли килмиш); б)

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

маъмурий хукукбузарлик содир этишга (конунчиликка биноан маъмурий жавобгарликка тортиш назарда тутилган); в) гайрихукукий, лекин хукукбузарлик хисобланмайдиган хатти-харакатлар содир этишга (маъмурий ёки жиноий жавобгарликка тортиш назарда тутилмаган, лекин бошка конунчилик билан (фукаролик, оила, мехнат конунчилиги ва ш.к.) такикланган); 2) гайриижтимоий хатти-харакатга (ахлок-одоб нормаларига зид булган, лекин гайрихукукий хисобланмаган) жалб килиш;

ун биринчидан, тадкикот иши доирасида ишлаб чикилган "Шахсда гайриижтимоий хулк-атвор шаклланишини олдини олишнинг 10 та самарали усули" деб номланган, инновацион услубда тайёрланган тавсияларни жамоатчиликка етказиш оркали ёшлар уртасида гайриижтимоий хулк-атвор таркалишининг камайишига эришиш.

REFERENCES

1. Jinoyat sodir etgan shaxslarning yoshi bo'yicha tarkibi // https://stat.uz/uz/rasmiy-statistika/crime-and-justice-2 (мурожаат санаси 20.09.2022 йил).

2. Узбекистон Республикасининг 2008 йил 7 январдаги "Бола хукукларининг кафолатлари тугрисида"ги УР^-139-сон конуни [Элекрон манба]. Кириш йули: https://lex.uz/uz/docs/1297315 (мурожаат санаси: 20.09.2022).

3. Ашурова НУ. Вояга етмаган шахсни гайриижтимоий хатти-харакатларга жалб этганлик учун жиноий жавобгарлик: Юрид. фан. докт. (PhD). ... дисс. автореф. -Тошкент, 2021. - 58 б.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

4. Комилова М.О., Исканжанова Ф.К. Fайриижтимоий хатти-харакат ва кизикишлар болалар ва усмирларда хулк огишини келтириб чикарувчи омил сифатида // ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 6-сон. 24-30 б.

5. А. Т. Усманов Ёшларнинг экстремистик ва террористик ташкилотлартаъсирига тушиб колиш сабабларини олдини олиш // Ички ишлар органларига 30 йил: ривожланиш йули, ислохотлар ва истикболлар: Халкаро илмий-амалий конференция материаллари (2021 йил 30 октябрь). - Т.: Узбекистон Республикаси ИИВ Академияси, 2021. Б.209-212

6. Файзуллаева В.Г. Влияние негативных изменений в социальной среде на криминализацию несовершеннолетних и молодежи и предупреждение преступлений среди них. Автореф. дис.... канд. юрид. наук. - Т., 2004. - С.24.

7. Хужакулов С.Б. Хукукбузарликлар умумий профилактикасини такомиллаштириш: Монография. - Т.: Узбекистон Республикаси ИИВ Академияси, 2019. - 186 б.

8. Fофуров Ш.Р. Уюшмаган ёшлар уртасида хукукбузарликлар профилактикасини такомиллаштириш (ички ишлар органлари фаолияти мисолида): Юрид. фан. докт. (PhD). ... дисс. автореф. - Т., 2019. 54-б.

9. https://n.ziyouz.com/books/uzbek_tilining_izohli_lugati/0'zbek%20tilining%20izohli%20lu g'ati%20-%20G'.pdf

10. https://n.ziyouz.com/books/uzbek_tilining_izohli_lugati/0'zbek%20tilining%20izohli%20lu g'ati%20-%20I.pdf

11. https://n.ziyouz.com/books/uzbek_tilining_izohli_lugati/0'zbek%20tilining%20izohli%20lu g'ati%20-%20X.pdf

12. Узбекистон Республикаси Маъмурий жавобгарлик тугрисидаги кодекси [Элекрон манба]. Кириш йули: https://lex.uz/docs/97664 (мурожаат санаси 21.09.2022 йил).

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

13. Узбекистон Республикасининг Жиноят кодекси [Элекрон манба]. Кириш йули: https://lex.uz/docs/! 11453 (мурожаат санаси: 21.09.2022 йил).

14. Узбекистон Республикасининг 2014 йил 14 майдаги "Хукукбузарликлар профилактикаси тугрисида"ги конуни [Элекрон манба]. Кириш йули: https://lex.uz/docs/2387359 (мурожаат санаси: 22.07.2022 йил).

15. Федеральный закон от 23 июня 2016 г. N 182-ФЗ "Об основах системы профилактики правонарушений в Российской Федерации" http://actual.pravo.gov.ru/text.html#pnum=0001201606230035

16. Закон Кыргызской Республики "Об основах профилактики правонарушений" от 5 мая 2021 года № 60 http://cbd.minjust.gov.kg/act/view/ru-ru/112231

17. Узбекистон Республикасининг 2010 йил 29 сентябрдаги "Вояга етмаганлар уртасида назоратсизлик ва хукукбузарликларнинг профилактикаси тугрисида"ги конуни [Элекрон манба]. Кириш йули: https://lex.uz/docs/1685726 (мурожаат санаси: 23.09.2022 йил).

18. Федеральный закон Российской Федерации "Об основах системы профилактики безнадзорности и правонарушений несовершеннолетних" от 24 июня 1999 г. № 120-ФЗ http://pravo.gov.ru/proxy/ips/?docbody=&nd=102060520

19. Закон Республики Таджикистан "О системе предупреждения и профилактики правонарушений несовершеннолетних" от 2 января 2020 года, №1658 http://ncz.tj/content/%D0%B7%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D0%BD-

%D 1%80%D0%B5%D 1%81%D0%BF%D 1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA %D0%B8-

%D1%82%D0%B0%D0%B4%D0%B6%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D1%81%D1%82% D0%B0%D0%BD-%D0%BE-

1%81%D0%B8%D 1%81(^ 1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B5-%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%B4%D1%83%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%B6% D0%B4%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F-%D0%B8-

%D0%BF%D1%80%D0%BE%D1%84%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%BA%D1%82 %D0%B8%D0%BA%D0%B8-

%D0%BF%D 1%80%D0%B0%D0%B2%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D 1%80%D 1%83 %D 1%88%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B9?page=1

20. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2018 йил 22 октябрдаги 848-сон карори билан тасдикланган "Ахборот махсулотининг ёшга оид таснифларини аниклаш мезонлари хамда уни экспертизадан утказиш тартиби тугрисида низом" [Элекрон манба]. Кириш йули: https://lex.uz/docs/4013413 (мурожаат санаси: 25.09.2022 йил).

21. Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси Сенатининг 2022 йил 19 мартдаги "Узбекистон Республикаси ички ишлар вазирининг хукукбузарликларнинг олдини олиш ва уларнинг профилактикаси холати тугрисидаги 2021 йил якуни буйича ахбороти хакида"ги СК-504-ГУ-сон карори [Элекрон манба]. Кириш йули: https://www.lex.uz/docs/5934521 (мурожаат санаси: 26.09.2022 йил).

22. Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси Сенатининг 2022 йил 5 августдаги "Узбекистон Республикаси ички ишлар вазирининг хукукбузарликларнинг олдини олиш ва уларнинг профилактикаси холати тугрисидаги ахбороти хакида"ги С^-596-

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

IV-сон карори [Элекрон манба]. Кириш йули: https://lex.uz/docs/6155784 (мурожаат санаси: 26.09.2022 йил).

23. Азим Ш.О. Вояга етмаган шахсни гайриижтимоий хатти-харакатларга жалб килишга карши курашнинг жиноят-хукукий чоралари: Юрид. фан. докт. (PhD). ... дисс. автореф. -Тошкент, 2020. - 49 б.

24. Уголовный кодекс Российской федерации от 13 июня 1996 года N 63-ФЗ https://rulaws.ru/uk/

25. Уголовный Кодекс Республики Казахстан от 3 июля 2014 года № 226-V http s://kodeksy-kz.com/ka/ugolovnyj _kodeks.htm

26. Узбекистон Республикаси Олий судининг 2018-2021 йилларда куриб тамомланган маъмурий хукукбузарликлар тугрисидаги ишлар юзасидан статистик маълумотномаси.

27. Узбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2000 йил 15 сентябрдаги "Вояга етмаганларнинг жиноятлари хакидаги ишлар буйича суд амалиёти тугрисида"ги 21-сон карори [Элекрон манба]. Кириш йули: https://lex.uz/docs/1449720 (мурожаат санаси: 27.09.2022 йил).

28. Узбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги, Согликни саклаш вазирлиги, Олий ва урта махсус таълим вазирлиги ва Халк таълими вазирлигининг 2014 йил 4 ноябрдаги 36, 18, 49-кк ва 56-сонли карорига билан такдикланган "Хукукбузарликлар фактлари хамда хукукбузарликлар билан боглик бошка холатлар хакида ички ишлар органларига хабар килиш тартиби тугрисидаги йурикнома" [Элекрон манба]. Кириш йули: https://lex.uz/docs/2501007 (мурожаат санаси: 27.09.2022 йил).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.