Научная статья на тему 'Антисоциальное поведение несовершеннолетнего – объективный признак преступления в виде вовлечения в действия'

Антисоциальное поведение несовершеннолетнего – объективный признак преступления в виде вовлечения в действия Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
109
19
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Review of law sciences
Область наук
Ключевые слова
несовершеннолетний / личность / антисоциальное / поведение / действие / причастность / преступление / ответственность / наказание / потребление / объективные признаки. / juvenile / person / non-social / behavior-action / involvement / crime / responsibility / punishment / consumption / objective signs.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Алланова Азиза

В статье рассматриваются объективные признаки преступления, связанного с вовлечением несовершеннолетнего в антиобщественное поведение. В статье также делается вывод о том, что ответственность за вовлечение несовершеннолетних в антиобщественное поведение является одной из важнейших и актуальных областей уголовного права на сегодняшний день, и что в этом отношении необходимы достаточные специальные исследования. Кроме того, объективной стороной преступления, предусмотренного частью первой статьи 127 Уголовного кодекса, является вовлечение несовершеннолетнего в употребление алкоголя, наркотиков и их аналогов или веществ, не являющихся психотропными, но влияющих на сознание человека. были затронуты концепции в этом отношении и проанализированы мнения ученых. Кроме того, в статье говорится, что неверно предполагать, что такая же ответственность возложена на незнакомца и родителей ребенка, учителей или лиц, непосредственно участвующих в их воспитании, и что эти лица всегда находятся с несовершеннолетними и напрямую влияют на их воспитание. Необходимо пересмотреть вопрос о привлечении к уголовной ответственности по статье 127 Уголовного кодекса Республики Узбекистан. В статье также представлены предложения и рекомендации по совершенствованию законодательства об уголовной ответственности за антиобщественное поведение несовершеннолетних.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Anti-social behavior of a minor is an objective sign of the crime of involvement in actions

The article examines the objective signs of a crime associated with the involvement of a minor in antisocial behavior. The article also concludes that responsibility for the involvement of minors in antisocial behavior is one of the most important and relevant areas of criminal law today and sufficient special research is needed in this regard. In addition, the objective aspect of the crime provided for in the first part of Article 127 of the Criminal Code in this article is the involvement of a minor in alcohol consumption, drugs and their analogues or substances and substances that are not psychotropic but affect the human mind. The concepts of the subject are also touched upon, and the opinions of the scholars are analyzed. In addition, the article states that it is incorrect to assume that the same responsibility is assigned to a stranger and the child’s parents, teachers or those directly involved in their upbringing and that these persons are always with minors and have a direct impact on their upbringing. There is a need to reconsider the issue of criminal subjects under Article 127 of the Criminal Code of the Republic of Uzbekistan. The article also offers suggestions and recommendations to improve the legislation on liability for the antisocial behavior of a minor.

Текст научной работы на тему «Антисоциальное поведение несовершеннолетнего – объективный признак преступления в виде вовлечения в действия»

UDC: 343.915 (042)(575.1)

Алланова Азиза

Тошкент давлат юридик университета "Жиноят хукуки, криминология ва коррупцияга карши курашиш"

кафедраси укитувчиси

ВОЯГА ЕТМАГАН ШАХСНИ ГАЙРИИЖТИМОИЙ ХАТТИ-^АРАКАТЛАРГА ЖАЛБ ЦИЛИШ ЖИНОЯТИНИНГ

ОБЪЕКТИВ БЕЛГИЛАРИ

Аннотация. Мазкур мацолада вояга етмаган шахсни гайриижтимоий хатти-щракатларга жалб цилиш жиноятининг объектив белгиларига оид масалалар баён этилган. Шунингдек, унда вояга етмаган шахсларни гайриижтимоий хатти-щракатларга жалб цилганлик учун жавобгарлик бугунги кунда жиноят ууцуцининг мууим ва долзарб йуналишларидан бири булиб, бу борада етарлича махсус тадцицотлар олиб бориш лозимлиги асосланган. Бундан ташцари, мацолада ЖКнинг 127-моддаси биринчи цисмида назарда тутилган жиноятнинг объектив жщати вояга етмаган шахсни спиртли ичимликлар истеъмол цилишга, гиёувандлик воситалари ва уларнинг аналоглари ёки психотроп уисобланмайдиган, лекин кишининг ацл-идрокига таъсир циладиган восита ва моддаларни истеъмол этишга жалб цилишдан иборатлиги цайд этилган ва бу борадаги тушунчаларга тухталиб утилган уамда олимлар фикрлари тащил цилинган. Шу билан бирга, бегона шахс ва боланинг ота-онаси, педагоги ёки уларнинг тарбияси билан бевосита шугулланувчи шахсларга бир хилда жавобгарлик белгиланганини тугри деб булмаслиги ва бу шахслар доимо вояга етмаган шахслар билан биргаликда булишлари, уларнинг тарбиясига бевосита кучли таъсир курсатишлари назарда тутилиб, Узбекистон Республикаси ЖК 127-моддасида назарда тутилган жиноят субъектлари масаласини цайта куриб чициш зарурати борлиги уам асосланган. Мацолада вояга етмаган шахсни гайриижтимоий хатти-уаракатларга жалб цилиш жинояти учун жавобгарлик назарда тутилган цонунчилик нормаларини такомиллаштириш юзасидан таклиф ва тавсиялар берилган.

Калит сузлар: вояга етмаган, шахс, гайриижтимоий хатти-щракат, жалб цилиш, жиноят, жавобгарлик, жазо, истеъмол цилиш, объектив белгилар.

Алланова Азиза

преподаватель кафедры «Уголовное право, криминология и противодействие коррупции» Ташкентского государственного юридического университета

АНТИСОЦИАЛЬНОЕ ПОВЕДЕНИЕ НЕСОВЕРШЕННОЛЕТНЕГО - ОБЪЕКТИВНЫЙ ПРИЗНАК ПРЕСТУПЛЕНИЯ В ВИДЕ ВОВЛЕЧЕНИЯ В ДЕЙСТВИЯ

Аннотация. В статье рассматриваются объективные признаки преступления, связанного с вовлечением несовершеннолетнего в антиобщественное поведение. В статье также делается вывод о том, что ответственность за вовлечение несовершеннолетних в антиобщественное поведение является одной из важнейших и актуальных областей уголовного права на сегодняшний день, и что в этом отношении необходимы достаточные специальные исследования. Кроме того, объективной стороной преступления, предусмотренного частью первой статьи 127 Уголовного кодекса, является вовлечение несовершеннолетнего в употребление алкоголя, наркотиков и их аналогов или веществ, не являющихся психотропными, но влияющих на сознание человека. были затронуты концепции в

этом отношении и проанализированы мнения ученых. Кроме того, в статье говорится, что неверно предполагать, что такая же ответственность возложена на незнакомца и родителей ребенка, учителей или лиц, непосредственно участвующих в их воспитании, и что эти лица всегда находятся с несовершеннолетними и напрямую влияют на их воспитание. Необходимо пересмотреть вопрос о привлечении куголовной ответственности по статье 127 Уголовного кодекса Республики Узбекистан. В статье также представлены предложения и рекомендации по совершенствованию законодательства об уголовной ответственности за антиобщественное поведение несовершеннолетних.

Ключевые слова: несовершеннолетний, личность, антисоциальное, поведение, действие, причастность, преступление, ответственность, наказание, потребление, объективные признаки.

Allanova Aziza

Lecturer of the Department of Criminal Law, Criminology and Anti-Corruption, Tashkent State University of Law

ANTI-SOCIAL BEHAVIOR OF A MINOR IS AN OBJECTIVE SIGN OF THE CRIME OF

INVOLVEMENT IN ACTIONS

Abüract. The article examines the objective signs of a crime associated with the involvement of a minor in antisocial behavior. The article also concludes that responsibility for the involvement of minors in antisocial behavior is one of the motf important and relevant areas of criminal law today and sufficient special research is needed in this regard. In addition, the objective aspect of the crime provided for in the firtf part of Article 127 of the Criminal Code in this article is the involvement of a minor in alcohol consumption, drugs and their analogues or substances and substances that are not psychotropic but affect the human mind. The concepts of the subject are also touched upon, and the opinions of the scholars are analyzed. In addition, the article States that it is incorrect to assume that the same responsibility is assigned to a Stranger and the child's parents, teachers or those directly involved in their upbringing and that these persons are always with minors and have a direct impact on their upbringing. There is a need to reconsider the issue of criminal subjects under Article 127 of the Criminal Code of the Republic of Uzbekitfan. The article also offers suggestions and recommendations to improve the legislation on liability for the antisocial behavior of a minor.

Keywords: juvenile, person, non-social, behavior-action, involvement, crime, responsibility, punishment, consumption, objective signs.

Узбекистан Республикаси Президенти-нинг 2018 йил 14 майдаги "Жиноят ва жиноят-процессуал конунчилиги тизимини тубдан та-комиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги карорига илова килинган Узбекистан Республи-касининг Жиноят ва жиноят-процессуал конун-чилигини такомиллаштириш концепциясида "жи-ноят конунчилигининг, айникса, ижтимоий хавфи катта булмаган ва унча огир булмаган жиноятлар-ни биринчи маротаба содир этган, шунингдек, ахолининг ижтимоий заиф катламлари - вояга ет-маганлар, кексалар, ногиронлиги булган шахслар, хомиладор аёллар ва карамогида вояга етмаган болалари булган ёлгиз шахсларга нисбатан янада инсонпарварлигини таъминлаш, жиноят процес-сига жалб этилган вояга етмаганларнинг хукук

ва конуний манфаатларини ишончли химоя ки-лишни таъминлашга каратилган жиноий-хукукий нормаларни такомиллаштириш [1]" каби устувор вазифалар белгилаб берилганини алохида эъти-роф этадиган булсак, вояга етмаганларнинг хукук ва эркинликларини таъминлаш хамда уларни ко-нунчилик нуктаи назаридан мустахкамлаб куйиш мухим хисобланади.

Мазкур ислохотлар негизида интеллектуал салохиятли авлодни тарбиялаш масаласи асосий уринни эгаллайди. Хдр бир даврда ёшлар тарбия-си, баркамол авлодни вояга етказиш давлатимиз-нинг асосий, устувор максадларидан бири сифа-тида каралиб келинган. Узбекистон Президенти Ш. Мирзиёевнинг бу масалага энг бошлангич нуктадан ёндашиш зарурлигини таъкидлагани во-

яга етмаганлар уртасидаги хукукбузарликларнинг олдини олиш муаммоларига ечимнинг туб негизи айнан таълим ва тарбиядан бошланишини англа-тади. Шу уринда Президентнинг "Хар бир соха ва йуналиш, таълимнинг барча боскичлари учун хукукий маданиятни юксалтиришнинг илмий асосланган дастури тайёрланиши керак. Бунда, авваламбор, Конституцияни урганишга жиддий ёндашиш лозим. Умумтаълим мактаблари учун "Конституция алифбоси", "Конституция сабокла-ри", "Конституция асослари" каби дарсликларни яратиш зарур, деб хисоблайман, [2] деган фикрла-ри айнан вояга етаётган ёш авлод онгида Бош кон-нимизнинг туб мазмун-мохиятини тугри шакл-лантириш, уларни конунларга риоя килиш ва хатти-харакатларининг ахамиятини англаб етишларида мухим ахамият касб этади.

Вояга етмаган шахсни гайриижтимоий хатти-харакатларга жалб килганлик учун жиноий жавоб-гарлик жиноят хукукидаги мухим ва урганилиши талаб этиладиган мавзулардан биридир. Маз-кур холат, аввало, вояга етмаган шахсни гайри-ижтимоий хатти-харакатларга жалб килганлик учун жавобгарлик масалаларини ёритиш вояга ет-маган шахслар билан боглик жиноятлар, мазкур жиноятларнинг олдини олиш ва вояга етмаганлар уртасидаги жиноятчиликка карши курашишда мухим хукукий ахамият касб этади.

Жумладан, биринчидан, вояга етмаган шахс-ларни гайриижтимоий хатти-харакатларга жалб килганлик учун жавобгарлик бугунги кунда жи-ноят хукукининг мухим ва долзарб йуналишлари-дан бири сифатида етарлича махсус тадкикотлар олиб борилмагани ва урганилмагани билан белги-ланади. Шунингдек, мазкур жиноятнинг аксарият холатларда (70%) латент булиб колаётгани унинг таркибий кисмини аник ёритиб бериш зарурияти-ни келтириб чикармокда [3].

Иккинчидан, жиноят конунчилигида мазкур ижтимоий хавфли килмиш учун жавобгарлик-нинг белгиланиши вояга етмаган шахсларнинг баркамол шахс сифатида улгайишлари, уларнинг хар томонлама етук ва комил инсон булиб шакл-ланиши учун ижтимоий хаётда хукукий жихатдан шароит яратади.

Учинчидан, вояга етмаган шахсларни гайри-ижтимоий хатти-харакатларга жалб килиш на-тижасида вояга етмаганлар томонидан нафакат гайриижтимоий, ахлок-одоб коидаларига зид ха-

ракатлар содир этилади, балки улар томонидан жиноят конунида жавобгарлик белгиланган бош-ка ижтимоий хавфли килмишлар содир этили-шига сабаб булувчи бошка омилларни келтириб чикариши мумкин.

Дархакикат, вояга етмаган шахсларни гай-риижтимоий хатти-харакатлар, айникса, жиноят килишга жалб этишнинг ижтимоий хавфлилиги жуда юкори хисобланади. Чунки вояга етмаган вактида жиноят содир этганларнинг келажакда рецидивист булиш эхтимоли бир неча баробар ор-тади. Вояга етмаган шахсни жиноят содир этиш-га далолат килиш, жалб этиш усмирлар ва ёшлар жиноятчилигининг усишига таъсир курсатади. Вояга етмаган шахслар томонидан содир этилган жиноятларнинг чорак кисми катталар билан бир-галикда амалга оширилган.

Вояга етмаган шахсни гайриижтимоий хатти-харакатларга жалб килганлик жиноятининг объектив томони белгилари икки асосий гурухга бу-линади. Биринчи гурух белгилари узгармас ва хар бир жиноят таркиби учун хос булиб, мазкур эле-ментсиз жиноят таркиби булиши мумкин эмас. Иккинчи гурух белгилари эса факультатив харак-терга эга булиб, жиноят бевосита объектининг таркибида булмаслиги мумкин. Тузилиши жиха-тидан объектив томоннинг зарурий ва факультатив белгилари мавжуд [4].

Жиноят объектив томонининг ахамиятини куйидагича ифодалаш мумкин:

1) объектив томони жиноят таркибининг бир томони (элементи) сифатида жиноий жавобгар-ликнинг асослари доирасига киради;

2) жиноятни квалификация килишнинг юри-дик асоси хисобланади;

3) муайян гурухга кирувчи (объекти жихати-дан бир хил булган) жиноятларнинг бир-биридан фаркини аниклаб беради;

4) жиноий килмишнинг бошка хукукбузарлик-лардан фаркини белгиловчи мезон хисобланади

[5].

Бизнингча, жиноятнинг объектив томони аха-мияти куйидагиларда ифодаланиши мумкин:

а) содир этилган жиноятнинг кандай амал-га оширилганини курсатувчи ижтимоий хавфли килмишнинг ташки куриниши хисобланади;

б) ижтимоий хавфли килмишнинг бошка турдаги жиноятлардан фаркларини курсатиб бе-ради;

с) жиноятнинг ижтимоий хавфлилик даража-сини белгилаб беради.

Узбекистан Республикаси Жиноят кодек-сининг 127-моддаси биринчи ^исмида назарда тутилган жиноятнинг объектив томони вояга ет-маган шахсни спиртли ичимликлар истеъмол ^и-лишга, гиёх,вандлик воситалари ва уларнинг ана-логлари ёки психотроп х,исобланмайдиган, лекин кишининг а^л-идрокига таъсир ^иладиган восита ва моддаларни истеъмол этишга жалб ^илишдан иборатдир. Жалб ^илиш ваъда бериш, алдаш, жисмоний ёки рух,ий зурлик ишлатиш ва бош^а хдракатлар ор^али амалга оширилиши мумкин.

Вояга етмаган шахсни гайриижтимоий х,а-ракатларга жалб ^илишнинг бош^ача усуллари, деганда таклиф ^илиш, сураш, кундириш, пул билан узига огдириш, шунингдек, унга "катталар иши"ни ^илолмаслигини ёки атрофдагилар ол-дида унинг обруйи ошишини айтиш ор^али унда спиртли ичимликларни истеъмол ^илишга ^и-зи^иш уйготиш ва бош^алар тушунилади.

Вояга етмаган шахсни спиртли ичимлик ис-теъмол ^илишга, гиёх,вандлик воситалари ва уларнинг аналоглари ёки психотроп х,исобланма-ган, лекин кишининг а^л-идрокига таъсир ^ила-диган восита ва моддаларни истеъмол ^илишга жалб ^илиш жиноятнинг алох,ида урганилаётган куриниши х,исобланади.

Вояга етмаганларни гайриижтимоий хатти-хдракатларга жалб ^илиш охир-о^ибат жиноят-чиликнинг усишига олиб келади. Чунки спиртли ичимликлар, гиёх,вандлик воситалари ва уларнинг аналоглари, психотроп моддаларни истеъмол ^илиш, ^имор уйнаш, кучаларда дайдиб юриш уларда тарбиясизлик, виждонсизлик ва маънавий ^ашшо^лик каби иллатларининг пайдо булишига олиб келади [6].

Вояга етмаган шахсни спиртли ичимликлар истеъмол ^илишга, гиёх,вандлик воситалари ва уларнинг аналоглари ёки психотроп х,исобланма-ган, лекин кишининг а^л-идрокига таъсир этади-ган восита ва моддаларни истеъмол ^илишга жалб ^илиш деганда, вояга етган шахснинг вояга етма-ган шахсда санаб утилган ичимликлар, моддалар ёки воситаларни истеъмол ^илишга мойиллик уйготиш ва уларни муттасил истеъмол ^илишга ургатиб ^уйишга ^аратилган хдракатларини ту-шуниш керак (алдаш, ишонтириш, ваъда бериш ва бош^а йуллар билан) [7].

Вояга етмаган шахсни доимий равишда спирт-ли ичимлик ичишга жалб ^илганлик учун жиноий жавобгарликнинг хусусияти шундан иборатки, бунда вояга етган шахснинг тизимли равишда (икки ва ундан орти^) таркибида маст ^илувчи моддалар мавжуд булган ичимликни вояга ет-маган шахсга ичириши фактига эътибор бериш лозим. Бу ичимликлар гурух,ига комбинатларда, шунингдек, уй шароитида тайёрланган спиртли ичимликлар киради. Вояга етмаган шахс билан бир маротаба маст булиш даражасида спиртли ичимлик ичган шахсга нисбатан маъмурий жа-вобгарлик ^улланилади [8].

Спиртли ичимликлар истеъмол ^илиш инсон а^л-идрокининг бузилиши, яъни кучли рух,ий х,ая-жонланиш, газабланиш, шаф^атсизлик, бефар^-лик, ^изи^ишлар доирасининг торайиши, эслаб ^олиш, дивдат-эътибор бериш ^обилияти пасайи-шининг асосий сабаблари х,исобланади. Спиртли ичимликларни доимий равишда узо^ ва^т даво-мида истеъмол ^илиш натижасида шахсдаги интеллектуал ва ахло^ий фазилатлар йу^олиб бо-ради, ижтимоий фойдали нарсалар урнини маст булишга интилиш эгаллаб олади.

Мастлик х,олатида булган вояга етмаган шах-слар узларини назорат ^ила олмай ^олишлари, вазиятга номувофи^ булган х,иссиётлар таъсири остида хдракат ^илишлари ва натижада шаф^ат-сизлик билан ажралиб турадиган жиноятларни содир этишлари о^ибатида бундай ^арорга келин-ган. Спиртли ичимликлар жиноят содир этишига кумаклашувчи энг кенг тар^алган шарт-шароит-лардан бири экани, аксарият х,олларда эса улар-нинг бевосита сабаби сифатида намоён булиши купчилик томонидан тан олинган [9]

Вояга етмаганлар томонидан мастлик х,ола-тида содир этган жиноятларнинг хусусиятлари аксарият х,олларда уларнинг маънавий тубан-ликка тушганлиги, салбий хул^-атворидан дало-лат беради. Биро^ айрим х,олларда мазкур хатти-хдракатлар усмирнинг хул^-атвори хусусиятлари-га умуман мос келмайди, мазкур шахснинг хатти-хдракатлари, хаёт тарзига зид, тасодифий х,ол булади.

Вояга етмаганларни спиртли ичимликлар ичишга, гиёхрандлик воситалари ва уларнинг аналоглари ёки психотроп х,исобланмаган, лекин кишининг а^л-идрокига таъсир ^иладиган восита ва моддаларни истеъмолга ^илишга жалб ^илиш де-

ганда, вояга етган шахснинг кайд этилган ичим-ликларни, восита ёки моддаларни кайта ва кайта истеъмол килишга ургатиш ёхуд кайд этилган ашёларни кайта ва кайта вояга етмаганлар учун кулга киритилиши ва вояга етган шахснинг кайд этилган ашёларни алдаш, мехмон килиш, кунди-риш ва хоказо йуллар билан кулга киритишга ка-ратилган харакатларини тушуниш зарур.

Шунингдек, вояга етмаган шахс спиртли ичимликларни, гиёхвандлик воситаси, унинг ана-логлари ёки психотроп модда хисобланмаган, лекин одамнинг акл-идрокига таъсир киладиган восита ёки моддаларни кайта ва кайта истеъмол килишга жалб килинганида хам мазкур жиноят таркиби мавжуд булади.

Айбдор вояга етмаганни тизимли (икки ёки ундан ортик) равишда спиртли ичимлик ёки акл-идрокига таъсир киладиган восита ёки моддаларни истеъмол килишга жалб килгандагина жиноий жавобгарликка тортилиши мумкин. Бу уринда тизимли равишда деганда харакатлар ур-тасида жиддий узилиш булганига эътибор кара-тиш лозим. Амалиётда айбдорнинг харакатларида бир йил давомида камида уч маротаба вояга етмаган шахсни спиртли ичимликларни, гиёхвандлик воситалари, уларнинг аналоглари ёки психотроп моддаси хисобланмаган, лекин одамнинг акл-идрокига таъсир киладиган восита ёки моддаларни кайта ва кайта (уч мартадан кам булма-ган) истеъмол килишга жалб килиш аломатлари мавжуд булгандагина жиноий жавобгарлик ма-саласи курилиши лозимлиги эътироф этилмокда [10].

ЖКнинг 127-моддаси биринчи кисмида назар-да тутилган жиноят вояга етмаган шахсни спирт-ли ичимликлар истеъмол килишга, гиёхвандлик воситалари, уларнинг аналоглари ёки психотроп модда хисобланмаган, лекин одамнинг акл-идрокига таъсир киладиган восита ва моддаларни истеъмол килишга жалб этишга каратилган хар кандай харакат содир этилган пайтдан эътиборан, айбдор уз максадига эришган-эришмаганидан катъи назар, жиноят тугалланган хисобланади.

Шу билан бирга, шахсни ЖКнинг 127-мод-даси биринчи кисмида назарда тутилган килмиш учун жавобгар килиш учун, албатта, шахснинг ха-ракатлари учун илгари маъмурий жавобгарликка тортилган булиши талаб этилади. Маъмурий жавобгарлик тугрисидаги кодекснинг 188-моддасига

асосан, вояга етмаган шахсни спиртли ичимлик-лар истеъмол килишга, гиёхвандлик воситалари, уларнинг аналоглари ёки психотроп хисоблан-маган, лекин кишининг акл-идрокига, иродасига таъсир киладиган моддалар ёки воситаларни истеъмол этишга жалб килиш - базавий хисоблаш микдорининг ун бараваридан йигирма баравари-гача микдорда жарима солишга сабаб булади [11].

Шуни эътиборга олиш лозимки, мазкур кодекснинг 37-моддасига асосан, башарти маъму-рий жазога тортилган шахс шу жазони уташ муд-дати тугаган кундан бошлаб бир йил мобайнида кайтадан маъмурий хукукбузарлик содир этмаган булса, мазкур шахс маъмурий жазога тортилмаган хисобланади. Шунга кура, вояга етмаган шахсни гайриижтимоий хатти-харакатлар содир этишга жалб этгани учун маъмурий жавобгарликка тор-тилганига бир йил утмасдан туриб ушбу хара-катни содир этганлик ЖК 127-моддаси биринчи кисмидаги килмиш учун жиноий жавобгарликни келтириб чикаради. Агар маъмурий жазо кул-ланганидан бир йил утгандан сунг вояга етмаган шахс гайриижтимоий хатти-харакатлар содир этишга жалб этилган булса, ЖК 127-моддаси би-ринчи кисми буйича жиноий жавобгарликка тор-тилмайди. Бундай шахс Маъмурий жавобгарлик тугрисидаги кодекснинг 188-моддасига асосан маъмурий жавобгар булади.

Демак, ЖКнинг 127-моддаси биринчи цисми-да назарда тутилган жиноят формал таркибли булиб, вояга етмаган шахсни спиртли ичимликлар истеъмол цилишга, гиёхвандлик воситалари, уларнинг аналоглари ёки психотроп моддаси %и-собланмаган, лекин одамнинг ацл-идрокига таъсир циладиган восита ва моддаларни истеъмол этишга жалб килишга каратилган хар кандай ха-ракат содир этилган пайтдан, айбдор уз максадига эришгани ёки эришмаганидан катъи назар, тугалланган деб эътироф этилади. Албатта, айбдорнинг харакатларида ушбу жиноятни огирлаштирувчи холатлар мавжуд булмаса.

Жиноят хукуки назариясига кура, формал таркибли жиноят дейилганда, бирор бир зарарли окибатнинг келиб чикиши шарт булмай, окибат келиб чиккан такдирда хам жиноятнинг квали-фикациясига хам таъсир килмайдиган жиноятлар тушунилади [12, 126 б.]. Бундай таркибли жино-ятларда факат килмишнинг узи курсатилади [13, 146 б.].

М.Усмоналиевнинг фикрича, Узбекистан Республикаси жиноят ^онунчилигида тамом булган жиноят тушунчаси берилмаган. Шахснинг содир эт-ган ^илмишида жиноят таркибининг барча белгила-ри мавжуд булса, жиноят тамом булган хисоблана-ди. Демак, жиноят таркибининг объекти, объектив томони, субъекти ва субъектив томонини ифодалов-чи барча белгилар юз берган булса, жиноят охирига етказилган, деб хисобланади [14, 262 б.].

Россия Федерацияси Жиноят кодексининг 29-моддасига мувофщ, агар шахснинг содир эт-ган ^илмишида мазкур кодексда белгиланган жи-ноят таркибининг барча белгилари мавжуд булса, жиноят тамом булган, деб эътироф этилади.

Ю^орида курсатиб утилган холатлар юзасидан шуни айтиш зарурки, бугунги кунда вояга етма-ганлар орасида турли гайриижтимоий хул^-атвор, шу жумладан, дайдилик, бир жойда му^им яшай олмаслик каби иллатлар урф булмовда. Биро^ ушбу хул^-атвор ижтимоий хавфлилиги борасида, назаримизда, бахслашиш мумкин. Бунинг сабаби шундаки, аввало, вояга етмаган шахсни спиртли ичимликлар истеъмол ^илиш, гиёхвандлик воситалари, уларнинг аналоглари ёки психотроп х,и-собланмайдиган, лекин кишининг а^л-идрокига таъсир ^иладиган восита ва моддаларни истеъмол этишга жалб ^илиш, гарчанд кейинчалик жино-ий о^ибатларга бошлаши мумкин булса-да, аммо шу холатида ижтимоий хавфли ^илмиш сирасига кирмайди. Конун чи^арувчининг узи хам айнан шуни инобатга олиб, бирламчи маъмурий жавоб-гарликка тортиш лозимлигини курсатади.

Колаверса, суд-тергов амалиётида ушбу хат-ти-харакатлар учун жиноий жавобгарликка тор-тиш холатлари деярли учрамайди. Асосан, ЖК-нинг 127-моддаси учинчи ^исми билан, яъни жи-ноятга жалб ^илганлик учун жавобгарликка тор-тиш холатлари назарда тутилгани хам 127-мод-данинг биринчи ^исмини МЖТКга утказишнинг ма^садга мувофи^лигини тасди^лайди.

Бундан ташкари, жиноят ^онунининг тахлил ^илинаётган нормасини бош^а давлатлар Жиноят кодекси нормалари билан ^иёсланганда, вояга

етмаган шахсни гайриижтимоий хатти-харакат-ларга жалб ^илиш жиноятининг объектив томо-ни ушбу мамлакатлар жиноят ^онунларида му-каммалро^ берилгани ани^ланди. Масалан, вояга етмаган шахсни ота-она, муаллим ёки ^онун буй-ича вояга етмаган шахсни тарбиялаш зиммасига юкланган шахс томонидан дарбадарликка жалб ^илиш хамда бош^а айрим харакатларга кенгро^ тухталиб утилган.

Фикримизча, мамлакатимиз ^онун чи^арув-чи органи томонидан ушбу масалага етарли бахо берилмаган. Жиноятга жалб ^илган шахс бегона, шунингдек, вояга етмаган шахснинг ота-онаси, педагог ёки уларнинг тарбияси билан бевосита шугулланувчи шахслар булиши хам мумкин. Бу уринда бегона шахс ва боланинг ота-онаси, педагоги ёки уларнинг тарбияси билан бевосита шугулланувчи шахсларга бир хилда жавобгар-лик белгиланганини тугри деб булмайди. Чунки бу шахслар доимо вояга етмаган шахслар билан биргаликда буладилар, уларнинг тарбиясига бе-восита кучли таъсир курсатадилар. Бу факт эса ЖКнинг 127-моддасида назарда тутилган жиноят субъектлари масаласини ^айта куриб чи^иш зару-рати борлигидан далолат беради.

Бизнингча, ЖКнинг 127-моддасига она-оналар, педагог ёки вояга етмаганлар тарбиясига масъул булган шахсларнинг жавобгарлиги маса-ласи, албатта, киритилиши керак. Уз навбатида, бизга тарихий, ижтимоий-и^тисодий ривожла-ниш хамда ^онунчилик техникаси таравдиёти буйича я^ин булган МДХ мамлакатлари ^онун-ларининг ^иёсий тахлили бу давлатларда вояга етмаган шахсни гайриижтимоий хатти-харакат-ларга айнан ота-онаси, педагог ёхуд ^онунда вояга етмаган шахсни тарбиялаш вазифаси юкла-тилган шахс томонидан жалб ^илиниши учун жавобгарликни огирлаштирувчи махсус норма-лар мавжуд.

Мазкур нормаларнинг Узбекистон Республи-каси жиноят ^онунига киритилиши вояга етмаган шахсларни яхширо^ назорат ^илиш имконини берган буларди.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1. Узбекистан Республикаси Президентининг 2018 йил 14 майдаги "Жиноят ва жиноят-процессуал конунчилиги тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида'ги карорига илова ки-линган Узбекистон Республикасининг Жиноят ва жиноят-процессуал конунчилигини такомиллашти-риш концепцияси - (Крнун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 15.05.2018 й., 07/18/3723/1225-сон, 01.10.2018 й., 06/18/5547/1975-сон).

2. Конституция ва конун устуворлиги - хукукий демократик давлат ва фукаролик жамиятининг энг мухим мезонидир. / Президент Шавкат Мирзиёевнинг Узбекистон Республикаси Конституцияси кабул килинганининг 27 йиллигига багишланган тантанали маросимдаги маърузаси - https://president.uz/uz/ Пйs/view/3119

3. Недятько А.В. Причины вовлечения несовершеннолетних в совершение антиобщественных действий. // Пробемы в российском законодательстве. 2016. - С. 258.

4. Рустамбоев М.Х. Узбекистон Республикаси Жиноят кодексига шарх. Умумий кисм. - Тошкент: "Адолат", 2016. - 104-105 б.

5. Усмоналиев М. Жиноят хукуки. Умумий кисм. Тошкент: "Янги аср авлоди". 2010. - 169-170 б.

6. Ахроров Б.Д. Жиноят конунчилигининг вояга етмаганлар тугрисидаги нормаларини либерал-лаштириш масалалари. "Ёшларга оид давлат сиёсатининг хукукий асосларини такомиллаштириш" мавзусидаги илмий-назарий конференция материаллари. - Тошкент: ТДЮИ, 2008. - 103 б.

7. Рустамбоев М.Х. Узбекистон Республикаси Жиноят кодексига шарх. Умумий кисм. - Тошкент: "Адолат", 2016 - 115 б.

8. Российское уголовное право. Учебник: в 2 т. / под ред. Л. В. Иногамовой-Хегай, В.С. Комиссарова, А. И. Рарога. 4-е изд., перераб. и доп. - М., 2017. - С. 151.

9. Бейсенов П.С. Алкоголизм: уголовно-правовые и криминологические проблемы, - М.: Юрид. лит. 2016. - С. 39-40.

10. Сумачев А.В. Ответственность за вовлечение несовершеннолетнего в процесс потребления вредных веществ: качество законодательных решений и направления совершенствования. Юридическая наука и правоохранительная практика. - 4(46) 2018. - С. 104.

11. Узбекистон Республикасининг Маъмурий жавобгарлик тугрисидаги кодекси. 22.09.1994 й. -(Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 26.03.2020 й., 03/20/613/0362-сон). - www.lex.uz

12. Рустамбоев М.Х. Узбекистон Республикаси Жиноят кодексига шарх. Умумий кисм. - Тошкент: "Адолат", 2016 . - 126 б.

13. Усмоналиев М. Жиноят хукуки. Умумий кисм. Тошкент: "Янги аср авлоди". 2010. - 146 б.

14. Усмоналиев М. Жиноят хукуки. Умумий кисм. Тошкент: "Янги аср авлоди". 2010. - 262 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.