Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОНДА ХОТИН-ҚИЗЛАР КИЙИМЛАРИ (1960-1970 ЙИЛЛАР): МОДА, ТРАНСФОРМАЦИЯ ВА ИШЛАБ ЧИҚАРИШ'

ЎЗБЕКИСТОНДА ХОТИН-ҚИЗЛАР КИЙИМЛАРИ (1960-1970 ЙИЛЛАР): МОДА, ТРАНСФОРМАЦИЯ ВА ИШЛАБ ЧИҚАРИШ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
279
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
мода / Саодат журнали / либос / модалар уйи / хотин-қизлар. / fashion / Saodat magazine / dress / fashion house / women.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Y. Gaybullaeva

Мазкур мақолада ХХ асрнинг 2-ярмидан бошлаб кийим андозаларининг тенденциялари ва унга таъсир кўрсатган омиллар таҳлил қилинади. Бу даврда Республикада ташкил этилган мода уйларининг дизайнерлари томонидан либосларнинг қайси элементларига урғу берилганлиги ўрганиб чиқилган. Таҳлил учун фойдаланилган манбалар 1971 йилда чоп этилган «Саодат» журналига тегишли бўлиб, янги яратилган либосларнинг турлари ва уларнинг омма орасида қай тарзда эътироф этилганлиги ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

WOMEN'S CLOTHING IN UZBEKISTAN (1960-1970): FASHION, TRANSFORMATION AND PRODUCTION

This article analyzes the trends of clothing patterns from the second half of the 20th century and the factors that influenced it. During this period, it was studied which elements of clothes were emphasized by the designers of the fashion houses established in the Republic. The sources used for the analysis belong to the Saodat magazine, published in 1971, which covered the types of newly created dresses and how they were recognized among the masses.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОНДА ХОТИН-ҚИЗЛАР КИЙИМЛАРИ (1960-1970 ЙИЛЛАР): МОДА, ТРАНСФОРМАЦИЯ ВА ИШЛАБ ЧИҚАРИШ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

УЗБЕКИСТОНДА ХОТИН-ЦИЗЛАР КИЙИМЛАРИ (1960-1970 ЙИЛЛАР): МОДА, ТРАНСФОРМАЦИЯ ВА ИШЛАБ ЧЩАРИШ Юлдуз Гайбуллаева

Узбекистон миллий университеты Узбекистон тарихи кафедраси https://doi.org/10.5281/zenodo.7296814

Аннотация. Мазкур мацолада ХХ асрнинг 2-ярмидан бошлаб кийим андозаларининг тенденциялари ва унга таъсир курсатган омиллар таулил цилинади. Бу даврда Республикада ташкил этилган мода уйларининг дизайнерлари томонидан либосларнинг цайси элементларига ургу берилганлиги урганиб чицилган. Таулил учун фойдаланилган манбалар 1971 йилда чоп этилган «Саодат» журналига тегишли булиб, янги яратилган либосларнинг турлари ва уларнинг омма орасида цай тарзда эътироф этилганлиги ёритилган.

Калит сузлар: мода, Саодат журнали, либос, модалар уйи, хотин-цизлар.

ЖЕНСКАЯ ОДЕЖДА В УЗБЕКИСТАНЕ (1960-1970-Е): МОДА, ТРАНСФОРМАЦИЯ И ПРОИЗВОДСТВО

Аннотация. В данной статье анализируются тенденции моделей одежды второй половины 20 века и факторы, повлиявшие на них. В этот период было изучено, какие элементы одежды подчеркивали дизайнеры созданных в республике Домов моды. Источники, использованные для анализа, принадлежат журналу «Саодат», изданному в 1971 году, в котором освещались типы вновь созданных платьев и то, как они узнавались в массах.

Ключевые слова: мода, журнал «Саодат», платье, модный дом, женщины. WOMEN'S CLOTHING IN UZBEKISTAN (1960-1970): FASHION, TRANSFORMATION AND PRODUCTION

Abstract. This article analyzes the trends of clothing patterns from the second half of the 20th century and the factors that influenced it. During this period, it was studied which elements of clothes were emphasized by the designers of the fashion houses established in the Republic. The sources used for the analysis belong to the Saodat magazine, published in 1971, which covered the types of newly created dresses and how they were recognized among the masses.

Keywords: fashion, Saodat magazine, dress, fashion house, women.

КИРИШ

1950 йиллар уртасида Узбекистонда аёллар кийим-кечагини моделлаштиришда янги белгилар пайдо булди. Либос кад-коматга тулик буйсуниб, унинг гузаллиги, латофатини курсатишга мослашди. Айни пайтда миллий либос, шу жумладан аёлларнинг ёзги кенг куйлаги сакланиб колаверди.

ХХ асрнинг 2-ярмидан бошлаб кийим андозаларининг узгаришларини махдллий хусусиятлар билан бирга умумиттифок модасини х,ам х,исобга олган х,олда моделчи рассомлар белгилаб бера бошлашди. Соби; иттифокнинг турли шахдрларида хотин-кизлар кийиниш услубини белгиловчи "Модалар уйлари" вужудга кела бошлади. Хусусан, 1959 йили Тошкентда "Модалар уйи" ташкил этилди. Бу профессионал даражадаги моделлаш санъатининг пайдо булганлигидан далолат берди. Мазкур либослар уйида янги либос яратувчи модельерлар хизмат килган. Модельерлар асосан оммага мактаб битирув кечаси, кучага ва уйга кийиш мумкин булган уч хил куйлак намойиш килинган.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Таъкидлаш жоизки, Тошкент модалар уйи республикада, хотин- кизлар либосларини замонавийлаштириш, уни кулай ва макбул кийимга айлантиришда катта хизмат килди.

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Бу янги тикилган куйлаклар учун реклама вазифасини утаб берган. Хотин-кизларнинг янги турдаги куйлаклари магазинларнинг узларида х,ам оммалаша бошлаган. Масалан, "Саодат" журналида чоп этилган маколанинг бирида икки аёл уртасидаги сух,бат бунга исбот булади олади. Хусусан, унда куйидаги сух,бат булиб утади:

"Магазинларнинг кийимлар сотиладиган булими аёллар билан гавжум, катор илгичларда осиглик турган шо^и куйлакларнинг бирини олиб, бирини куйиб, обдон кузатадилар ва шу ернинг узида бах,сга тушадилар.

-Жуда чиройли тикилган-а!

-Фасонннинг бежиримлигини айтмайсизми?

-Ёрлигига карангчи? ^айси давлатники экан?

-Вой узимизники. "Тошкент. 2-тикув фабрикаси" деб ёзилган.

-Х,а узимизники, - фахр билан тасдиклайди бир аёл. 2-фабрика чеварлари шундай куйлаклар тикишяптики, куяверасиз. ^изимга улар тиккан "Космос" куйлагидан совга килган эдим. Мактабни битирув окшомига кийди, бирам чиройли".

ХХ асрнинг 2-ярмидан европача русумдаги кийимларнинг кенг таркалиши натижасида кишлок ах,олиси х,ам асосан европача либос унсурлари булган кийимга утишган. Кийим-кечак буйича ёшлар уртасидаги тафовутга рух,ий омил таъсир курсатарди. Одатда ёшлар х,ар кандай янгиликни тез узлаштиришар, урта авлод унга эх,тиёткорлик билан ёндошиб, факат кисмангина кабул килар, кексалар эса янгича кийимларни макбул деб топишмас эди. Ана шу сабабли х,ам айни бир андозанинг узи дастлаб ёшлар либосида расм булган унсур сифатида тасдикланар, кейин иккинчи даражага тушиб, урта авлод томонидан истифода килинар ва шундан сунггина кексалар жавонига кириб келар эди. Шу сабабли, янги турдаги аёллар кийимлари асосан ёшлар учун ёки ёшларга мослаб яратилган ва ишлаб чикарилган. Масалан, "Саодат" журнали деярли х,ар сонида хотин-кизларнинг янги кийим турларини реклама килиб борган. Ушбу янги турдаги куйлакларнинг аксарияти ёшлар учун мулжалланган эди. "Янги либослар" номи остида нашр этилган ушбу материалларнинг бирида янги яратилган кофта ва юбкани ёшларга тавсия килади. Ушбу кора юбка шерсть ва лавсандан тикилган хдмда кофта эса крепдешин, поплин, батист ёки кашмирдан тикса булган. Кофталарнинг олди ва енг учига капрон ёки тур тутиб безатилган.

1960-йиллардан кийим-кечакни режалаштиришга киришилди. Кийим моделлари мавсум хусусиятларидан келиб чикиб ишлана бошланди. Шу даврдан иш кийимлари -коржомаларни яратишга алох,ида эътибор каратилди. Модельерлар ах,оли уртасида баркарор равишда сакланиб колаётган ёзги либоснинг анъанавий шакли устида х,ам ишлай бошлашди. Аммо, дала этнографик материалларининг курсатишича, узбекларнинг бой ва урта катламлари уз макомларини курсатиш йулида ноёб кийим-кечакларни ва кундалик мах,сулотларни сотиб олишган ёки "кулга киритишган".

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

1970-йилларнинг бошидан яна узун кийиниш урф була бошлади. Манбалар тах,лили курсатадики, 1970-йилларда уй, куча ва маросимлар учун алох,ида куйлаклар тикиш ва кийиш кучайиб борган. Хусусан, мазкур даврда ёшлар орасида шим кийиш урф

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

булиб кетган. Бу кийим махаллий шароитда кучага унча мос булмаган, бирок, хотин-кизлар учун уйда кулай хисобланган. Одатда аёллар шимнинг устидан калтарок куйлак ёки трикотаж кофта кийиб юрган. Мазкур йилларда хотин-кизлар кучада асосан турли куйлак, кофта-юбка ва костюм кийиб юрган. Масалан, майда гулли читдан тикилган куйлак-костюм уша даврда машхур булган. Унинг юбкаси тор олинган хамда костюмнинг этаги, олди, ёка, ва енг учлари энсиз тасма билан безатилган. Бундан ташкари, куш этакли куйлак уша давр ёшларига мос булган. Бу куйлакларни кучалик килиб кийиб юриш мумкин булган.

1970-йилларда аёллар уйда кандай кийимлар кийганлиги хамда айнан нима учун ушбу турдаги кийим-кечаклардан фойдаланганлигини тушуниш учун манбада кайд этилган куйидаги жумлага мурожаат киламиз: "Уйга кайтибок, хизматда юрган кийимни ечиб, енгил ва кулай кийиниб олгингиз келади. Шундай килгач, узингизни эркин хис этиб, чарчогингиз таркалгандек булади. Аёл уйда беюмуш турмайди. ^озон-товок, супур-сидир .... Уй юмуши килинаётган чокда фартук тутиб олиш кийин эмас. Уни хам узингиз ёктирган читдан тикиб олишингиз ёки тайёрини магазиндан харид килишингиз мумкин. Трикотаж фабрикалари тайёрлаб чикараётган ярим шерсть, шерсть гамаши (шим)лар йилнинг совук фаслларида уй учун кулай. Гамаши устидан куйлак кийган маъкул. Албатта хар ким узига ёккан бичикда кийим кияди. Лекин уйда кай вакт кандай кийимда юришни билиб куйиш фойдадан холи эмас. Эрталаб уриндан турганда, уй юмушлари килаётганда халат кийилади. Дам олиш чогида куйлак кийилади. Мехмон кутганда бир оз ясаниб олган маъкул. Идиш-товок юваётганда фартук тутиш мумкин. Бу бир кунда бир неча марта кийиниш шарт, деган суз эмас. Х,ар ким уз шароитига мослаб кийимни алмаштира билмоги лозим".

Мазкур даврда турли маросимлар учун янги турдаги куйлаклар яратила бошлади. Хусусан, ёш кизлар мактаб битирув кечаси учун "Космос" номли куйлак кийган. Мазкур даврда турли карнаваллар хам уюштирилиб турилган булиб, ушбу маросимлар учун алохида кийимлар тикилган. Масалан, уларнинг айримларини санаб утамиз. Улардан бири товус нусха костюм хисобланган. У куйидагича тайёрланган, ээгилувчан симни ёйсимон букиб дум ясалган. Унга дока тортиб яшил рангга буялган хамда кук ва хаворанг буёклардан дум патлари чикарилган. Белдан пастда осилиб турган йирик патларни тутилган чиптадан таёрланган. Чиптани хам оч ва тук жигар рангга буялган ва белбокка бириктириб куйилган. Кофтани яшил чит ёки сатиндан, юбкани яшилга буялган докадан тикиш мумкин булган. Мазкур кийим билан яшил пайпок урнига трикотаж бриджа кийилган. Яна бир карнавал кийимларидан бири "Малика Шахризода костюми" булган. Камзул кизил сатиндан тикилган. Елка, енг ва этаклардаги калампир безаклар тук хаво ранг сатиндан хамда гарир енг ва куйлак этаги юпка матодан тикилган. Лозим атлас нусха чит ёки штапель полотнодан булган. Шиппак кук сатиндан, учига пахта тикиб, тумшуги юкорига кутарилиб куйилган. Такинчок безаклар картон когоздан ясалган. Мунчоклар пахтани юмалоклаб, устидан дока ураб ясалган. Безаклар устидан ялтирок ранг бериб юборган. Бош кийим докадан ясалган. У картондан ясаб сарик ва кизил рангларга буялган тилла кошга бириктирилган.

Карнавал кийимларидан яна бири "Тун" костюми хисобланган. Бу костюм хам оддий матолардан тикилган. Бошлардаги ой ва юлдузлар катта картон когоздан ясалган. Бордию бундай картон булмаган булса, юпкарок картонни икки-уч кават килиб елимда

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ёпиштирилган ва жуда каттик картон хосил булган. Нимча ва юбкадаги юлдузларни кук ранг сатиндан киркиб ва чатиб бириктирилган. Этакдаги юлдуз ва ойларни когоздан киркиб олинган, кумуш ранг ялтирок буёкка буялган ва игна билан чатиб чикилган. Енг ва кукрак докадан, кук рангда майда гуллар чизиб чикилган. Румол дераза пардасига тутиладиган турдан ясалган хамда уни кул ранга буяб, ора-орасига нинада кора ип утказилган.

МУ^ОКАМА

1960-1970 йиллари бозорни махсулот билан бойитиш зарурати муаммоси долзарблашди. 1970 йиллардаги "тургунлик" полати, сифатли ва замонавий кийим-кечакка булган эхтиёж советлар мамлакатида чет эл моллари, айникса либосларга булган эхтиёжини купайтириб юборди. Шуни алохида таъкидлаши жоизки, собик иттифок худудига чет элдан куп холда давлат буюртмасига кура сифатли махсулотлар кириб келарди.

1970-йилларда чет давлатлардан янги модаларнинг кириб келиши хдмда хотин-кизлар уртасида янги турдаги куйлакларга талаб ошиши натижасида Узбекистонда кийим-кечак ишлаб чикаришга мулжалланган фабрикалар ва махсулотлар сони орта бошлади. Шунингдек, мазкур холатга совет хокимиятининг "режани ошириб бажариш талаби" хам таъсир курсатган. Хусусан, 1971 йилда Самарканд трикотаж фабрикасида янги тикувчилик цехи ишга туширилган. Бу ерда эркакларнинг ва аёлларнинг жун спорт костюмлари тикилган. Шунингдек, айрим фабрикалар пальто ишлаб чикаришга мулжалланган эди. Хусусан, 1971 йилда йилда Тошкентдаги "^изил Тонг" тикувчилик фирмаси хар куни 300-320 та пальто тиккан. Бошка томондан, мазкур даврда айрим фабрикалар факатгина битта кийим махсулоти ишлаб чикаришга мулжанмай, балки бир неча турдаги махсулотлар ишлаб чикарган. Масалан, Андижон трикотаж фабрикасида 17 хил кийим махсулотлари ишлаб чикарилган.

Мазкур даврда республикада кийим махсулотлари ишлаб чикарадиган энг машхур муассаса "Юлдуз" фабрикаси хисобланган. "Юлдуз" фабрикаси кизлар ва угил болалар мактаб формасини бутун республика савдо тармоклари оркали таркатган. Шунингдек, унда эркакларга шерсть костюмлари хамда усмир болаларга костюмлар тикилган. Мазкур фабрика айникса узининг аёллар учун мулжалланган жакети билан машхур булган булиб, уларга четдан хам талаб кучли булган. Хусусан, "Юлдуз" фирмасининг Чукурсойдаги филиали хар куни 2800 та кийим тиккан. Ушбу филиал гиштдан курилган уч каватли бинода жойлашган булган. Филиалда 970 нафар тикувчи мехнат килган булиб, уларнинг 85 фоизи аёллар булган. "Юлдуз" фирмасида аксарияти урта маълумотли ва ораларида университетларда сиртдан укиётганлар хам мавжуд булган. Х,атто 8-синф маълумотига эга ишчилар хам булган.

Кийим-кечак ишлаб чикарадиган фабрикалардан яна бири Тошкентдаги устки трикотаж кийимлар фабрикаси хисобланган. У икки каватли бинода жойлашган булиб, бир канча цехлардан иборат эди. Уларнинг ичида энг тукув цехи хам мавжуд булган булиб, бу цехда кунига 1100 дона трикотаж буюм тукилган. Тикув цехида аёллар ва эркаклар учун трикотаж кофталар хамда хотин-кизлар учун иссик трикотаж костюмчалар тикилган. Улар кунига 1000 донадан устки трикотаж кийимлар тикккан. Мазкур фабрика махсулотлари харидорларга макбул булган ва шу сабабли магазинларда узок колиб кетмаган. 1971 йилнинг биринчи ярмида ушбу фабрика 4 миллион 480 минг сумлик

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

махсулот тайёрлаб берган. Улар мазкур давр оралигида 323 минг соф даромад курган. Шунингдек, 1971 йилда ишлаб чикариш 18 фоизга ошган. Мазкур фабрикада 787 нафар ишчи мехнат килган.

Мазкур даврда республикада ишлаб чикарилган махсулотлар собик иттифок буйича утказилган бир канча кургазмаларда шухрат козонган. Хусусан, "Тошкент 2-тикув фабрикаси" махсулотлари бунга мисол була олади. 1971 йилда "Тошкент 2-тикув" фабрикасида 600 нафар аёл ишлаган. Фабрикада тикилган туртта моделдаги куйлак -Москвада булиб булиб утган катта бадиий кургазмада юксак бахо олган. Ушбу махсулотларга "Давлат сифат белгиси" берилган. "Сифат белгиси" билан тикиладиган махсулотлар фабриканинг 2 ва 7-бригадаларига ишлаб чикиш топшрилиган. Чунки ушбу икки бригада купрок ва сифатлирок махсулотлар ишлаб чикарган. Жумладан, 7-бригада фаолияти "Саодат" журналида куйидагича тасвирланади: "Х,акикатан хам улар бир-биридан узган аёллар. Уларнинг куллари-кулларига тегмайди. Саноборхон гизиллатиб ён тикиб, ёка урнатади. Дилбархон куз очиб юмгунча этакни бостириб чикади. Садилжоннинг зудлик билан енг урнатганини сезмай хам коласиз. Малика опа жазиллатиб дазмол уради. Кимдир ричагни бураб, куз очиб юмгунча катор тугмаларни кадаб ташлайди. ^араб турибсизки, бу бригадада 20 минут ичида турт куйлак тайёр". "Тошкент 2-тикув" фабрикасида факат ипакли газламалардан куйлак тикилган. "Болалар дунёси" магазинларининг кизчалар учун кийимлар булими хар доим шу 2-фабриканинг махсулоти билан тулиб турган. Шунингдек, 1970-йиллларда кийим тикишга мулжалланган замонавий техникалар ривожланган. Шунга карамасдан, мураккаб фасонлар кулда бичилиб деярли кулда тикилган.

ХУЛОСА

Хулоса килиб айтганда, 1960-1970 йилларда Узбекистонда хотин-кизлар кийимлари трансформацияга учради. Хусусан, мазкур даврда бир канча янги куйлак турлари четдан кириб келди ёки республикадаги мутахассислар томонидан яратилди. Мазкур янги куйлак фасонлар асосан ёшлар орасида урфга айлана бошлади. Шу билан биргаликда, урта ва катта ёшли аёллар анъанавий кийим-кечаклардан фойдаланишни давом эттираётган эди. Бу даврда "Модалар уйи"нинг ташкил топиши янги фасондаги куйлакларнинг яратилишига олиб келган. Бу жараёнда модельерлар мухим урин тутган. Модельерлар, шу билан биргаликда, янги кийимларни реклама килиб борган. Мазкур даврда хотин-кизлар кийимларини ишлаб чикиш хам ривожланиб борди. Жумладан, бир канча фабрикалар ташкил этилди. Янги ташкил топган ва мавжуд фабрикалар совет хокимиятининг топшириги асосида махсулотлар сонини ошириб борган. Шунингдек, хотин-кизлар иш, маросим, куча ва уй учун алохида куйлаклар тиктириш жараёни ривожланди.

REFERENCES

1. Хужаева Б. Бари сизга аталган. // Саодат. 1971. № 10. Б. 16.

2. Юсупова Н. "Юлдуз"даги маданият. // 1972. № 7. Б. 16-17.

3. Сайфиева Р. ^улингиз дард курмасин. // Саодат. 1971. № 11. Б. 16.

4. Костюм народов Средней Азии. // М., Наука, 1979.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

5. Борозна Н.Г. Некоторые материалы об амулетах украшениях населения Средней Азии. Мусульманские верования и обряды в Средней Азии. М.// Наука, 1975. 281-297 б.

6. Содикова Н. Узбек миллий кийимлари. // Шарк, 2000. 89-95 б.

7. Фахретдинова Д.А. Ювелирное искусство Узбекистана. //Тошкент. Е.Еулом номидаги нашриёт, 1988. 64 б.

8. Турналиев К. Каталог "Все цвета радуги"// Ташкент, "Фан" нашриёти, АНРУз. 1991..

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.