Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОННИНГ ИЧКИ ИШЛАР ХОДИМЛАРИНИ ИККИНЧИ ЖАХОН УРУШИ ЙИЛЛАРИДА ФАШИСТЛАР ГЕРМАНИЯСИ УСТИДАН ҚОЗОНИЛГАН ҒАЛАБАГА ҚЎШГАН ҲИССАСИ'

ЎЗБЕКИСТОННИНГ ИЧКИ ИШЛАР ХОДИМЛАРИНИ ИККИНЧИ ЖАХОН УРУШИ ЙИЛЛАРИДА ФАШИСТЛАР ГЕРМАНИЯСИ УСТИДАН ҚОЗОНИЛГАН ҒАЛАБАГА ҚЎШГАН ҲИССАСИ Текст научной статьи по специальности «Социологические науки»

49
11
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Фронт / уруш / ғалаба / матонат / жасорат / мардлик / фидойилик / бирдамлик. / Front / war / victory / fortitude / courage / bravery / sacrifice / solidarity.

Аннотация научной статьи по социологическим наукам, автор научной работы — Тоҳиржон Хамитович Норметов

Ушбу мақолада ички ишлар органлари ходимлари фашистларга қарши жангларда юксак қаҳрамонлик ва жасурлик тимсолини намоѐн этганликлари, кўп фронтларда иштирок этиб, катта матонат ва мардлик намуналарини кўрсатганликлари баѐн этилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

In this article, it is stated that the employees of the internal affairs bodies showed great heroism and bravery in the battles against the Nazis, participated in many fronts, and showed great courage and bravery.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОННИНГ ИЧКИ ИШЛАР ХОДИМЛАРИНИ ИККИНЧИ ЖАХОН УРУШИ ЙИЛЛАРИДА ФАШИСТЛАР ГЕРМАНИЯСИ УСТИДАН ҚОЗОНИЛГАН ҒАЛАБАГА ҚЎШГАН ҲИССАСИ»

Academic Research in Educational Sciences Volume 3 | Issue 10 | 2022 ISSN: 2181-1385_Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

УЗБЕКИСТОННИНГ ИЧКИ ИШЛАР ХОДИМЛАРИНИ ИККИНЧИ ЖАХОН УРУШИ ЙИЛЛАРИДА ФАШИСТЛАР ГЕРМАНИЯСИ УСТИДАН ЦОЗОНИЛГАН ГАЛАБАГА ЦУШГАН ^ИССАСИ

То^иржон Хамитович Норметов

Чирчик ОТ^МБЮ Гуманитар фанлар кафедраси катта укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада ички ишлар органлари ходимлари фашистларга карши жангларда юксак кахрамонлик ва жасурлик тимсолини намоён этганликлари, куп фронтларда иштирок этиб, катта матонат ва мардлик намуналарини курсатганликлари баён этилган.

Калит сузлар: Фронт, уруш, Fалаба, матонат, жасорат, мардлик, фидойилик, бирдамлик.

ABSTRACT

In this article, it is stated that the employees of the internal affairs bodies showed great heroism and bravery in the battles against the Nazis, participated in many fronts, and showed great courage and bravery.

Keywords: Front, war, victory, fortitude, courage, bravery, sacrifice, solidarity.

КИРИШ

Фашистларга карши жангларда ички ишлар органлари ходимлари юксак кахрамонлик ва жасурлик тимсолини намоён этди. Улар Украина, Белоруссия, Ленинград, Харьков, Курск ёйи, Шимолий ва Гарбий хамда бошка фронтларда иштирок этиб, катта матонат ва мардлик намуналарини курсатдилар.

Ана шундай ватанпарвар республика ички ишлар органлари ходимларидан Муйдин Хасанов, Гани Валиев, Тожибой Ражапов, Олимбой Омонбоев, Уммат Убайдуллаев, Дина Люжаровская, Нина Красикова, Гани Усмонов, Рахмон Абдуллаев, Набижон Акбаров, Парда Омонтурдиев, Нурхон Абдуллаев, Василий Асачьев, Жума Бекбоев, Шермурот Бебитов, Менгли Эргашев, Петр Звездин, Йулдош Исмоилов, Владимир Ким, Бобокул Муротов, Гофур Менглибоев, Юсуф Маматкулов, Хуррам Муртозоев, Хдйдар Махмудов, Холик Мардонакулов, Эрон Наврузов, Эшмумин Нукаров, Нурмамат Норматов, Инсаф Нуриев, Дадакузи Атакузиев, Асил Расулов, Темур Равшанов, Ражабали Сатторов, Жума Суюндуков, Гофур Туракулов, Мусурмонкул Тураев, Эгамберди Хужанов, Жума Холлиев, Рузи Шахаев, Роман Якимов [6], Хамид Ахмедов, Тожибой Режапов,

October, 2022

246

Academic Research in Educational Sciences Volume 3 | Issue 10 | 2022

Маматкул Сураев, Саидахмад Исаев, Акмал Гозиев, Кимсан Камбаров, Владимир Бистревский, Евгений Шанин, Каримжон Нажиев [7], Хидир Давиров [8] ва бошкаларнинг номини келтириш мумкин.

МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Иккинчи жахон уруши жахон мамлакатлари халкдари катори Узбекистон халки бошига хам мислсиз айриликлар ва талофатларни солди. Жонажон Ватанимиз тарихида уларнинг жасорати биз учун мардлик мактаби, гурур-ифтихор манбаси булиб келмокда. Мухтарам Президентимиз Шавкат Мирзиёев таъкидлааганларидек, "Бу - хеч качон унутилмайдиган, ... буюк тарих, кудратли маънавий бойлигимиз" [1, 143.].

2020 йил Галабанинг 75 йиллиги муносабати билан Узбекистонда кенг куламли ишлар амалга оширилди. Олмазор туманида улкан майдонда киска муддатда катта хажмда ишлар амалга оширилиб, Галаба боги, "Шон-шараф" музейи, "Мангу жасорат", "Матонат мадхияси" монументлари бунёд этилди.

Халкимизнинг конли жанглардаги мардлигини, фронт ортидаги машаккатли мехнати ва фидойилигини акс эттиришга багишланган кенг куламли тарихий-бадиий экспозициялар яратилди [2, 424.].

Таъкидлаш жоизки, Узбекистон халки уруш бошлангандан узининг бутун иктисодиёти ва ишлаб чикаришини урушга, харбий саноатга йуналтирди. Узбекистон хакли равишда, фронтнинг мустахкам таъминот базасига айланди, саноат корхоналари харбий сохага мослаштирилиб, барча кучлар галабага сафарбар этилди.

Уруш йилларида юртимизга эвакуация килинган юздан зиёд завод ва фабрикалар ишга туширишда ишчи ва мухандислар билан бирга аёллар ва кексалар, хамда милиция ходимлари хам мардлик ва матонат билан мехнат килдилар [3, 319.].

Узбекистон ахолиси совет хокимияти ёки тузумини эмас, балки фашизмнинг инсоният бошига кандай талафотлар етказаётганлигини, унинг инсоният учун кушанда эканлигини англаб етганлиги туфайли фашизмга карши курашга отланди. Уша машаккатли уруш йилларини уз кузлари билан курган кишиларнинг гувохлик беришларича, одамлар коммунистик режимни химоя килиш хакида эмас, фашизмнинг тугатилиши хакида, унинг инсоният бошига бало эканлиги хакида гапирар эдилар.

Шу сабабли уруш бошланган куннинг эртасигаёк, яъни 1941 йилнинг 22-24 июнь кунлари Тошкент, Самарканд, Бухоро, Андижон, Наманган, Фаргона, Нукус ва

October, 2022

247

республиканинг бошка шахарларида куп минглаб кишилар иштирок этган митинглар булиб утди. Митингларда сузга чиккан кишилар нутклари фронтда ва фронт оркасида фашист боскинчилари устидан Fалаба козониш учун хамма нарсага тайёрлик рухи билан суFорилган эди.

Дастлабки кунларда харбий комиссариатларга фронтга жунатиш хакида сураб ёзилган аризалар ёFилиб кетди. Бу аризалар турли касбдаги, турли миллатга мансуб булган эркаклар ва аёллар, ёшлар ва кексалар томонидан ёзилган эди.

Улка ахолисининг ватанпарварлик анъаналарининг ёркин намунаси фронтга курсатилаётган умумхалк ёрдами булди. Масалан, уруш йилларида ташкил этилган мудофаа жамFармасига 55,7 кимматбахо металл утказдилар.

Узбекистонда харбий техника куриш, хусусан танк колонналари ва жанговар самолётлар эскадрилиялари учун маблаFлар й^иш харакати кенг кулоч ёйди. Мисол тарикасида шуни курсатиш мумкинки, биргина "Узбекистон колхозчиси" номли танк колоннасининг яратилиши учун республика колхозчилари 1942 йил декабрда узларининг шахсий жамFармаларидан 260 млн. сум пул туплаб бердилар. Самарканд вилояти мехнаткашлари киска вакт ичида 100 млн. сумга якин маблаF тупладилар.

Аскарлар учун иссик кийимлар туплаш ва жунатиш хам Ватан химоячиларига курсатилган оталарча Fамхурликнинг ёркин намунаси эди.

Факат урушнинг дастлабки олти ойи давомидагина республика ахолиси фронтга пахтали кийимлар, пустинлар, этиклар, кулкоплар, жун пайпоклар ва бошка иссик кийимлар юбордилар. Республикадаги 75 та корхона фронтга иссик кийимлар тайёрлаш билан банд булган [3].

Узбекистон милицияси, шу жумладан Тошкент милиция мактаби хам куплаб мард Ватан химоячиларини тарбиялаб етиштирдилар. Улар фронтларда кахрамонона жанг килиб, боскинчиларни аёвсиз кирдилар.

Тошкент милиция мактаби оператив ходимлар тайёрловчи асосий базалардан бири булиб колди. Кадрлар етишмаслиги туфайли укиш муддати туккиз ой булган асосий булимдан ташкари, 3 ой, 20 кунлик курслар ташкил этилди.

Уруш шароитидан келиб чиккан холда, давлат ташкилотларининг структураси, уларга юклатилган вазифа ва ваколатларда бир катор узгаришлар амалга оширилди. 1941 йил февраль ойида СССР Ички ишлар халк комиссарлиги ва унинг жойлардаги булимлари 2 га, яъни

Ички ишлар халк комиссарлиги ва ДХКларига булинди.

October, 2022

Уруш шароитида шахсий таркибнинг кискартирилиши жиддий кийинчилик тугдирарди, бу кийинчиликларни енгиш учун милиция органларини тулдириш юзасидан шошилинч чоралар куриш лозим эди. Куп холларда милиция сафлари харбий комиссарликлар оркали ярадор булиб фронтдан кайтиб келган кишилар, соглиги ва ёши туфайли армияда хизмат килиши чекланган шахслар ва аёллар хисобига тулдирилар эди. Масалан, 1942 йилдан 1945 йилгача Тошкент милиция мактабининг курсантлари таркиби маълум даражада хотин-кизлар хисобига тулдириб борилди. Бу даврда хотин-кизлар салмоги мактаб курсантлари умумий сонининг 30-60 фоизини ташкил киларди.

1941 йил 20 июлда СССР Олий Кенгаши президиумининг СССР Давлат Хавфсизлиги Комиссарлиги ва СССР Ички Ишлар Халк Комиссарликларини битта Ички ишлар халк комиссарлигига бирлаштириш тугрисидаги фармони эълон килинди.

1943 йил апрелда эса Ички ишлар халк комиссарлиги яна 2 та мустакил мустакил комиссарликка ажратилади. Бундан кузланган асосий максад "Мамлакатда жамият ва давлат хавфсизлигини таъминлаш, чет эл агентураси фаолияти ва жиноятчиликни олдини олишдаги ишларни такомиллаштиришдан иборат" деб курсатилди.

Урушнинг дастлабки кунлариданок республика милициясининг куплаб ходимлари кунгилли равишда харакатдаги Армия сафига кушилдилар.

Хусусан, уруш бошланган илк ойларда Узбекистон ССР Ички ишлар халк комиссарлигининг буйруги асосида республика буйича рахбарлик лавозимларида фаолият юритаётган ходимлардан 57 нафари тезкор равишда Кизил Армия сафларига юборилди. Улардан ташкари Тошкент милиция мактаби тингловчиларининг 60 фоизи, командир-укитувчиларининг 30 фоизи, Самарканд милиция органлари ходимларидан 1489 киши, Тошкент Темир йули милицияси булимининг 204 нафар энг яхши ходимлари узбек миллий дивизицияси, шунингдек, генерал Панфилов дивизияси сафида жангга кирдилар [4].

Милиция ходимларининг урушга сафарбар этилиши натижасида ички ишлар органларининг шахсий таркибида кадрларга эхтиёж юзага келди. Бу масалани хал этиш максадида Узбекистон ССР Ички ишлар халк комиссарлиги томонидан 1941 йил 27 июнда махсус буйрук чикарилиб, унга асосан Тошкент милиция мактабининг иккинчи курс талабалари июнь ойида (68 нафар) [5], 4 октябрда эса

October, 2022

биринчи курс талабалари муддатидан олдин укишни тугатиб, милиция органларида хизмат килиш учун йулланма олдилар.

Уруш шароитида шахсий таркибнинг кискартирилиши жиддий кийинчилик тугдирарди, бу кийинчиликларни енгиш учун милиция идораларини тулдириш юзасидан шошилинч куриш лозим эди.

Куп холларда милиция сафлари харбий комиссарликлар оркали, ярадор булиб фронтдан кайтиб келган кишилар, соглиги ва ёши туфайли армияда хизмат килиши чекланган шахслар хисобига тулдирилар эди.

ХУЛОСА ВА ТАКЛИФЛАР

Хулоса килиб шуни айтишим мумкинки, Иккинчи жахон уруши йилларида ички ишлар органларининг фаолияти куплаб кийинчиликлар билан кечишига карамасдан уз матонатларини намоён килиб беришди. Сабаби уруш холати эълон килингандан кейин, республика ички ишлар органлари малакали ходимларининг катта кисми фронтга ва бошка жойларга сафарбар килинган эди. Шунингдек, республика ички ишлар органлари малакали ходимларининг катта кисми фашистларга карши жангларда юксак кахрамонлик ва жасурлик тимсолини намоён этди.

1. Мирзиёев Ш. М. Нияти улуг халкнинг иши хам улуг, хаёти ёруг ва келажаги фаровон булади. 3-жилд. - T.: Узбекистон, 2019. - 400 б.

2. Мирзиёев Ш. М. Миллий тикланишдан - миллий юксалиш сари. 4-жилд. - T.: Узбекистон, 2020. - 454 б.

3. Мирзиёев Ш. М. Халкимизнинг розилиги бизнинг фаолиятимизга берилган энг олий баходир. 2-жилд. - T.: Узбекистон, 2019. - 508 б.

4. Халк хизматида 75 йил. Масъул мухаррир Е.Рахимов. - Тошкент: Узбекистон, 1992.

5. Алимов Х. Административная деятельность милиции Узбекской ССР в годы ВОВ (1941-1945 гг). Диссертация на соис. уч. степ. канд. юрид. наук. - Ташкент, 1972. -

6. Бобоев М., Соатов А. Сурхондарё милицияси. - Самарканд; Сугдиён, 1998. - Б.66.

7. Андижон милицияси: кеча ва бугун. - Андижон, 2008. - Б.11.

8. Рахмонов Т. Сирдарё милицияси халк хизматида. - Тошкент: Muharrir, 2012. - Б.66.

9. Азимов Х,.И. Иккинчи жахон урушида Узбекистон харбийларииштироки ва мавкейи. (1941-1945 йиллар). Тарих фан. номз. дисс... - Т. 2004

REFERENCES

- Б.54.

С.42.

Б.104-109.

October, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.