Научная статья на тему 'ИККИНЧИ ЖАҲОН УРУШИ ЙИЛЛАРИДА ЎЗБЕКИСТОН МИЛИЦИЯ ХОДИМЛАРИ ЖИНОЯТЧИЛИККА ҚАРШИ КУРАШДАГИ МАТОНАТИ'

ИККИНЧИ ЖАҲОН УРУШИ ЙИЛЛАРИДА ЎЗБЕКИСТОН МИЛИЦИЯ ХОДИМЛАРИ ЖИНОЯТЧИЛИККА ҚАРШИ КУРАШДАГИ МАТОНАТИ Текст научной статьи по специальности «Политологические науки»

43
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
жангоҳ / диктатура / шовинизм / расовая политика / милитаризм / антидемократизм. / война / диктатура / шовинизм / авторитарная политика / милитаризм / антидемократия

Аннотация научной статьи по политологическим наукам, автор научной работы — Тоҳиржон Хамитович Норметов

Ушбу мақолада 1941-1945 йиллар Иккинчи жаҳон урушида жангоҳ ва жангоҳ ортидаги ўзбек милиция ходимларининг матонати ва қаҳрамонлиги ѐритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

В данной статье рассказывается о мужестве и героизме узбекских милиционеров, сражавшихся и стоящих за боевыми действиями в годы второй мировой войны 1941-1945 гг. в данной статье рассказывается о мужестве и героизме узбекских милиционеров, сражавшихся и стоящих за боевыми действиями в годы второй мировой войны 1941-1945 гг.

Текст научной работы на тему «ИККИНЧИ ЖАҲОН УРУШИ ЙИЛЛАРИДА ЎЗБЕКИСТОН МИЛИЦИЯ ХОДИМЛАРИ ЖИНОЯТЧИЛИККА ҚАРШИ КУРАШДАГИ МАТОНАТИ»

ИККИНЧИ ЖА^ОН УРУШИ ЙИЛЛАРИДА УЗБЕКИСТОН МИЛИЦИЯ ХОДИМЛАРИ ЖИНОЯТЧИЛИККА ЦАРШИ КУРАШДАГИ МАТОНАТИ

Тохиржон Хамитович Норметов

Чирчи; ОТ^МБЮ Гуманитар фанлар кафедраси катта укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада 1941-1945 йиллар Иккинчи жахон урушида жангох ва жангох ортидаги узбек милиция ходимларининг матонати ва кахрамонлиги ёритилган.

Калит сузлар: жангох, диктатура, шовинизм, расовая политика, милитаризм, антидемократизм.

АННОТАЦИЯ

В данной статье рассказывается о мужестве и героизме узбекских милиционеров, сражавшихся и стоящих за боевыми действиями в годы второй мировой войны 1941-1945 гг. в данной статье рассказывается о мужестве и героизме узбекских милиционеров, сражавшихся и стоящих за боевыми действиями в годы второй мировой войны 1941-1945 гг.

Ключевые слова: война, диктатура, шовинизм, авторитарная политика, милитаризм, антидемократия.

ABSTRACT

This article describes the resilience and heroism of Uzbek police officers during and after World War II in 1941-1945.

Keywords: war, dictatorship, chauvinism, racial politics, militarism, anti-democracy.

КИРИШ

Иккинчи жахон уруши бутун инсоният бошига огир кулфатларни олиб келди. 1939 йил 23 августда СССР билан Германия уртасида 10 йил муддатга хужум килмаслик тугрисидаги шартнома имзоланишига карамай, 1941 йил 22 июнь куни фашистлар Германияси СССРга хиёнаткорона хужум харакатларини бошлаб юборди. Фашистлар ва уларнинг иттифокчилари Италия, Финландия, Венгрия, Руминия хамда Болгария томонидан калта уйлаб тузилган режа асосида СССРни босиб олиш, бойлигини талон-тарож килиш, миллионлаб кишиларни кириш ва кул

October, 2022

251

килиш максадида жуда катта микдорда харбий техника ва шахсий таркиб билан хужум килди.

СССР таркибида булган бошка халклар катори Узбекистон халки хам узининг азалий анъаналарига содик колиб, барча тинчликсевар халклар каби душманга карши курашга отланиб, немис фашизмини яксон этишга бел боглади. Урушнинг дастлабки кунларидаёк кунгилли милиция отрядлари ташкил этилиб жангох ва жангох ортида немис боскинчиларига карши узининг ватанпарварлик фазилатларини намоён этишган.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 23 октябрдаги П^-4495-сонли "Иккинчи жахон урушида козонилган галабанинг 75 йиллигини муносиб нишонлаш тугрисида"ги ^арори хамда 2020 йил 9 майда пойтахтимиз Тошкент шахрининг Олмазор туманидаги янги куриб битказилган 'Талаба боги"да Иккинчи жахон урушида козонилган галабанинг 75 йиллигига багишланган тадбирдаги нуткида Иккинчи жахон урушида козонилган галабанинг 75 йиллиги билан бутун узбек халкини табриклар экан: "Келгусида иккинчи жахон урушида катнашган ватандошларимиз, узбек углонларини хотирасини янада шод этиш, уларни кахрамонликларини купрок ёритиш ва албатта усиб келаётган ёш авлодни ватанпарварлик рухида тарбиялашда наъмуна сифатида курсатиш лозим", [А-Б] деб таъкидлаб утдилар.

МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Урушнинг илк кунларидан бошлаб К^изил Армия сафларига рахбар ходимлар кескин етишмаётганлигини инобатга олиб Узбекистон ССР Ички ишлар халк комиссарлигининг буйрук ва курсатмалари асосида республикамизнинг бир катор шахар хамда вилоятларда фаолият олиб бораётган корхона ва ташкилотларининг рахбар ходимларидан иборат булган олтмишга якин, шунингдек Самарканд ички ишлар ходимлари, хамда Тошкент Темир йул милицияси булинмалардаги тартибли, интизомли, виждонли, ватанпарвар ходимлари тезкорлик билан жангохга жалб этилди. Бу ходимлар узбек миллий дивизияси, шунингдек генерал Панфилов дивизияси сафида фашизм боскинчиларига карши мардона жанг олиб бордилар[1].

1941-1945 йилларда барча давлат органлари, корхона, муассаса ва ташкилотлар каторида ички ишлар идоралари ходимлари она ватанни тиш тирногигача куролланган немис боскинчилар чангалидан куткаришга сафарбар килинди.

Республикамиз худудида фаолият олиб бораётган барча ички ишлар идоралари, шу жумладан СССР ички ишлар

October, 2022

252

вазирлиги таркибидаги Тошкент милиция мактаби тингловчилари, профессор-укитувчилар хам фашизм боскинчилик харакатини бартараф этишга кунгилли равишда армия сафига жалб этилди. Мард ва куркмас ватандошларимиз сингари милиция ходимлари хам жангохда кахрамона жанг килиб, фашизм боскинчиларини аёвсиз кирдилар.

Милиция ходимларини немис боскинчиларига карши курашишга сафарбар этилиши натижасида давлат мулкига, узгалар мулкини талон-торож килиш билан боглик, шахсга, иктисодий сохаларда жиноятчиликни кун сайин усиб бориши жангох ортида тинчлик ва хавфсизлика таъминлаш борасида кадрлар муаммосига эхтиёж юзага келди. [2]

Уруш жараёнида бу масалани ижобий хал этиш жуда мушкул вазифа эканлигини инобатга олган холда Ички ишлар халк комиссарининг махсус буйругига асосан Тошкент милиция мактаби курсантларининг таълим олиш муддати кискартирилди хамда таркиб маълум даражада хотин-кизлар хисобига тулдириб борилди, буш милиция сафлари харбий комиссарликлар оркали, ярадор булиб фронтдан кайтиб келган кишилар, соглиги ва ёши туфайли армияда хизмат килиши чекланганлиги учун шахслар хисобига тулдирилди. Масалан, 1942 йилдан 1945 йилгача Тошкент милиция мактабининг курсантлари таркиби маълум даражада хотин-кизлар хисобига тулдириб борилди. Ушбу даврда хотин-кизлар салмоги мактаб курсантлари умумий сонининг 30-60 фоизини ташкил киларди.

Иттифок микёсида халк хужалигини харбий изга утказилиши жараёнида Узбекистон ССР Ички ишлар халк комиссарлиги томонидан 1941 йил 30 июнда "Ички ишлар шахсий таркиби ходимларига таътил беришни бекор килиш ва таътилдаги ходимларни хизматга чакириб олиш тугрисида" буйрук эълон килинди. Ушбу буйрук асосида 1 июль куни Узбекистон ССР Ички ишлар халк комиссарлиги томонидан барча вилоятларга тартиб-интизом ва хавфсизликни мустахкамлаш, жиноят кидирув борасида олиб борилаётган тезкор тадбирларни янада кучайтириш хамда милиция органларида рахбарларнинг суткалик навбатчилигини ташкил этиш, жиноят содир этилган жойларда худудий рахбарларнинг бевосита иштирокини таъминлаш тугрисида курсатмалар таркатилди[3]. Натижада ички ишлар ходимларига юклатилган вазифа ва ваколатлар доираси янада кенгайтирилди.

Уруш йилларида барча давлат органларига юклатилган вазифалар хажми доимий равишда орттириб борилган, жумладан, Узбекистон милициясига хам янги махсус топшириклар берилди. Улар, халк хужалиги объектларини куриклаш, мехнат фронти ва

October, 2022

253

мехнат фаолияти сафарбарлигидан бош тортиш холатларига карши курашиш, турли худудлардан эвакуация килинган инсонларни назорат килиш (улар томонидан таркатилиши мумкин булган нотугри ахборотларнинг ёйилишининг олдини олиш), харбий юкларни талон-тарож килишнинг олдини олиш, озик-овкат ва саноат махсулотлари хамда озик-овкат карточкалари олди-сотдисини назорат килиш, болаларнинг каровсизлиги ва назоратсизлигига карши кураш олиб бориш, якинлари билан алока узилган инсонларга уларни топишда амалий ёрдам курсатишган.

1941 йил 20 июлда СССР Олий Кенгаши президиумининг СССР Давлат Хавфсизлиги Комиссарлиги ва СССР Ички Ишлар Халк Комиссарликларини битта Ички ишлар халк комиссарлигига бирлаштириш тугрисидаги фармони эълон килинди. 1943 йил апрелда эса Ички ишлар халк комиссарлиги яна 2 та мустакил мустакил комиссарликка ажратилади. Бундан кузланган асосий максад "мамлакатда жамият ва давлат хавфсизлигини таъминлаш, чет эл агентураси фаолияти ва жиноятчиликни олдини олишдаги ишларни такомиллаштиришдан иборат"деб курсатилди.

1942 йил 23 январда СССР ХКСнинг "Ота-онасиз колган болаларни тегишли муассасаларга жойлаштириш тугрисида"ги карори асосида махаллий ижроия кумиталарида махсус комиссиялар ташкил этилди. Бу комиссиялар ички ишлар органлари билан биргаликда фаолият юритиб, улар ота-онасиз колган болаларни тарбиялаш ва тегишли муассасаларга жойлаштириш, уларни иш билан таъминлаш баробарида, вояга етмаганларнинг хак-хукукини химоя килиш ва уларни назоратсиз колишининг олдини олиш билан шугулланиши жараёнида милиция хузуридаги болаларни кабул килиш ва таксимлаш хоналарининг сони купайди. Милиция ходимлари эвакуация килинган болаларни кабул килиб олиш, ота-онасиз колган болаларни топиш ва жойлаштиришда самарали фаолият юритишди.

Тошкент темир йулида болалар инспекторлари ва транспорт милициясининг ходимлари томонидан 1944 йилда поезд ва бекатларда 20690 бола, шу жумладан Тошкент шох бекатида - 6546, Туркистон шох бекатида -1629, Андижон шох бекатида - 2955, Урсатьевск шох бекатида - 3695 бола тутиб олинди. Ички ишлар органларида эвакуация килинган болаларни жойлаштириш ишларини такомиллаштириш максадида, 1941 йил ташкил этилган Милиция бош бошкармаси паспорт булими марказий маълумот бюроси уларнинг доимий яшаш жойларини хам руйхатга олиб борган. Уруш йилларида Иттифок микёсида мазкур бюрога кариндошларининг турар жойларини сураб, 3,5 миллион хат

October, 2022

254

оркали мурожаатлар тушган булиб, милиция ходимлари 2 861 000 нафар инсонларни янги манзилларини хабар килган. Ундан ташкари 20 000 нафар болалар топилиб, ота-оналари багрига кайтарилган. Маълумотларда берилганича, урушнинг илк кунларидан 1943 йил май ойигача Иттифок микёсида 190 000 нафар бола ота-онаси билан алокани йукотган. Бундай ота-оналар ва болаларга ёрдам курсатиш хар бир ички ишлар ходимидан катта масъулият талаб килган. Сурхондарё вилояти милиция ходимлари хам бундай тадбирларда фаол иштирок этиб, 1944 йил ва 1945 йилнинг биринчи чорагида 1422 нафар каровсиз колган болаларни уз уйлари ва бошка тегишли тарбия масканларига жойлаштирдилар.

Умуман олганда уруш йилларида турли худудларда тузилган махсус комиссиялар томонидан ёш болаларнинг каровсизлиги ва назоратсизлигини тугатишга каратилган куплаб тадбирлар утказилиб, йирик ахоли яшаш пунктлари, темир йул ва бошка жойларда милиция хузуридаги болаларни кабул килиш ва таксимлаш хоналарининг сони купайтирилди. Бу хоналарнинг асосий вазифалари каровсиз колган болаларни топиш, тарбиялаш, бундай холатларнинг сабабини урганиш, тахлил килиш, айбдор шахсларни прокуратура ва милиция ходимлари ёрдамида жавобгарликка тортиш, каровсиз болаларни ота-онаси ёки якинларини топиш, улар билан алока урнатиш ва етказиб бериш хамда бошкалар хисобланган. Бу даврда каровсиз болаларнинг сони жуда ошиб кетди. Каровсиз ва назоратсиз колган болаларни топиш ва улар орасида кучайиб кетган жиноятчиликни камайтиришда ички ишлар органлари самарали фаолият юритди.

Ички ишлар органлари хузуридаги болаларни кабул килиш ва таксимлаш пунктлари Узбекистондаги бир катор йирик шахарлар, жумладан, Тошкент, Самарканд, Андижон, Фаргона ва бошка шахарлардаги темир йул вокзаллари хамда ахоли куп йигиладиган жойларда ташкил этилиб, улар доимий равишда фаолият юритди. Олиб борилган тадбирлар натижасида уруш йилларида ёш болалар орасидаги жиноятчилик анча камайди.

Уруш шароитида юзага келган иктисодий кийинчиликлар окибатида ижтимоий муаммолар кескинлашиб, ахолининг бир катор махсулотларга булган эхтиёжи ошиб кетди. 1941 йил 18 июлда СССР ХКС томонидан айрим озик-овкат ва ахоли учун зарур булган саноат махсулотларини муайян нормада карточка оркали таркатиш (сотиш) хакидаги карори кабул килингандан сунг, ахоли орасида ноконуний савдо муносабатларининг

кучайиши, озик-овкат ва карточкаларни олиб келиш хамда

October, 2022

босмахонада босиш вактида уларни угирлаш холатлари кузатилди.

Карточка тизими жорий этилгандан сунг жиноятчиликнинг янги турлари ривожлана бошлади. Уни бартараф этиш максадида, 1942 йил 20 мартда "Ахолидан озик-овкат махсулотларини угирлаш ва шу турдаги жиноятларга карши курашиш тугрисида" СССР Ички ишлар халк комиссарлиги Милиция бош бошкармасининг буйруги чикарилди. Унга асосан умумий фойдаланиш жойлари ва транспортларда, магазин ва бозорларда озик-овкат ва саноат карточкаларини угирлаш ва таксимлашдаги суистеъмолликлар хамда калбаки карточкалар тайёрлашга карши кураш борасида амалий чоралар курилди. Масалан, Тожикистон милиция органлари билан биргаликда, озик-овкат карточкаларини босма усулда тайёрлаш билан шугулланган бир гурух жиноятчилар фош килинди. Жиноятчилардан куп микдордаги сохта талонлар ва пул тортиб олинди. Тергов ва суриштирув ишлари давомида Душанбе ва Тошкент шахарларидан босма станоклар топилди. Шунингдек, бу жиноятчилар гурухи томонидан киска вакт ичида 500 тоннадан ортик нон угирланганлиги маълум булди. Бундай жиноятлар орасида Узбекистон худудида содир этилган йирик жиноятлардан бири Тошкент шахар милиция ходимлари томонидан 1944 йил 29 декабрда фош этилди. Жиноят кидирув булими инспекторларининг тезкор тадбирлари натижасида 400 тонна нон махсулотларини олишга мулжалланган калбаки карточкаларни ишлаб чикарган ва улардан фойдаланган жиноий гурух ушланди. Тергов ишлари жараёнида утказилган тинтувлар натижасида улардан 12 миллион рубль накд пул, 2100 та олтин танга ва бошка кимматбахо буюмлар тортиб олинди. Улар томонидан содир этилган жиноятлар исботланиб, жиноий гурухнинг барча аъзолари олий жазога хукм килинди.

Узбекистон Коммунистик партияси Марказий Комитети ва УзССР Халк Комиссарлари Совети томонидан "Барча турдаги дон махсулотларини етказиб бериш режасини амалга ошириш чора-тадбирлари тугрисида" карор кабул килингандан кейин (1943 йил 18-20 ноябрь), ички ишлар органларига жойларда дон махсулотларини талон-тарож килинишининг олдини олиш, уларни кабул килиш ва топшириш пунктларида назорат урнатиш, кишлок хужалиги махсулотларини саклаш жойларини куриклаш, дон ва бошка кишлок хужалиги махсулотларини экиш ва йигиштириб олишда иштирок этиш вазифалари юклатилди.

1942 йилда Урта Осиёнинг бир катор шахарлари - Тошкент, Олмаота, Фрунзе, Чимкентда уюшган жиноятчилик кучайиб, улар томонидан касддан одам улдириш, боскинчилик, тунаш сингари хавфли жиноятлар содир этилган. Бундай холатни

October, 2022

256

бартараф этиш максадида, СССР Ички ишлар халк комиссарлиги курсатмасига биноан, Милиция бош бошкармаси томонидан Тошкент шахар жиноят кидирув булимига махсус тайёрланган ходимлар юборилди. Уларнинг махаллий ходимлар билан биргаликда олиб борган тезкор тадбирлари натижасида киска муддатда Тошкент шахри ва унинг атрофидаги худудлардан 102 та куролли жиноятчилар кулга олинди, улар орасидан айримлари (жамият учун хавфли деб топилганлари) олий жазога хукм килинди. Натижада Тошкент шахрида огир жиноятлар содир этилиши холатлари бирмунча камайтирилди, уюштирилиши мумкин булган жиноятларнинг олди олинди.

ХУЛОСА ВА ТАКЛИФЛАР

Умумлаштириб айтганда, ккинчи жахон уруши йилларида ички ишлар органларининг фаолияти куплаб кийинчиликлар билан кечди. Сабаби уруш холати эълон килингандан кейин, республика ички ишлар органлари малакали ходимларининг катта кисми фашистларга карши жангларда юксак кахрамонлик ва жасурлик тимсолини намоён этди.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикамиз Президенти Шовкат Мирзиёевнинг 2019 йил 23 октябрдаги П^-4495-сонли "Иккинчи жахон урушида козонилган галабанинг 75 йиллигини муносиб нишонлаш тугрисида"ги ^арори.

2. ССР в годы ВОВ (1941-1945 гг). Диссертация на соис. уч. степ.канд. юрид. наук. - Ташкент, 1972. - С.42.

3. Алимов Х. Административная деятельность милиции Узбекской ССР в годы Великой Отечественной войны (1941-1945 гг.): Дис. ... канд. юрид. наук. - Т., 1972;

4. Самарканд вилояти ИИБ Ахборот марказининг махсус фонди, Обшие приказы, 44-варак.

October, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.