Научная статья на тему 'МИЛЛИЙ БАДИИЙ КИНОДА ЎЗБЕК ХАЛҚИНИНГ ФРОНТ ОРТИ ЖАСОРАТИ ТАЛҚИНЛАРИ'

МИЛЛИЙ БАДИИЙ КИНОДА ЎЗБЕК ХАЛҚИНИНГ ФРОНТ ОРТИ ЖАСОРАТИ ТАЛҚИНЛАРИ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
182
18
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Oriental Art and Culture
Область наук
Ключевые слова
Иккинчи жаҳон уруши / халқ жасорати / талқин / қаҳрамон / уруш образи / мавзу / ғоя / ёндашув / эпизод / фронт орти

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Азиз Атаназарович Матякубов

Мазкур мақолада Иккинчи жаҳон уруши мавзусида яратилган ўзбек бадиий фильмларида фронт ортидаги халқ жасоратлари қандай ёритилгани тўғрисида фикр юритилган. Асосий таҳлил объекти сифатида “Сен етим эмассан”, “Қирқ биринчи йил олмаси”, “Алангали сўқмоқлар” фильмлари танлаб олинган. Ушбу фильмларнинг талқин йўналишлари ва ижтимоий-ғоявий аҳамияти хусусида мулоҳаза қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МИЛЛИЙ БАДИИЙ КИНОДА ЎЗБЕК ХАЛҚИНИНГ ФРОНТ ОРТИ ЖАСОРАТИ ТАЛҚИНЛАРИ»

"Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal Volume 3 Issue 2 / June 2022 ISSN 2181-063X

МИЛЛИЙ БАДИИЙ КИНОДА УЗБЕК ХАЛЦИНИНГ ФРОНТ ОРТИ

ЖАСОРАТИ ТАЛЦИНЛАРИ

Азиз Атаназарович Матякубов УзР ФА Санъатшунослик институти

Аннотация: Мазкур маколада Иккинчи жахон уруши мавзусида яратилган узбек бадиий фильмларида фронт ортидаги халк жасоратлари кандай ёритилгани тугрисида фикр юритилган. Асосий тахлил объекти сифатида "Сен етим эмассан", "Кирк биринчи йил олмаси", "Алангали сукмоклар" фильмлари танлаб олинган. Ушбу фильмларнинг талкин йуналишлари ва ижтимоий-гоявий ахамияти хусусида мулохаза килинган.

Калит сузлар: Иккинчи жахон уруши, халк жасорати, талкин, кахрамон, уруш образи, мавзу, гоя, ёндашув, эпизод, фронт орти.

IMPROVEMENTS OF THE COURAGE OF THE UZBEK PEOPLE'S FRONT

IN THE NATIONAL FEATURE CINEMA

Aziz Atanazarovich Matyakubov Institute of Art History of Academy of Sciences of Republic of Uzbekistan

Abstract: This article is about how the feat of the people behind the front line, created in the Uzbek feature film on the theme of the Second World War, was highlighted. The films "You are not an orphan", "Apples of the forty-first year", "Hot Trails" were chosen as the main object of analysis. The author reflects on the directions of interpretation and the socio-ideological significance of these films.

Keywords: World War II, feat of the people, interpretation, hero, image of war, theme, idea, approach, episode, rear.

Иккинчи жахон урушидан кейинги даврда урушнинг аянчли окибатларини бадиий образлар оркали очиб бериш ва шу оркали инсоният калбида урушга карши сафарбарлик хиссини кучайтириш кино санъатининг асосий ижтимоий вазифаларидан бирига айланди. Ижодкорларнинг уз халки ва миллати бошига тушган синовлардан келиб чикиб урушга нисбатан ёндашуви эса Иккинчи жахон уруши мавзуси билан боглик турли талкин йуналишларининг шаклланишига сабаб булди. Узбек бадиий киносида фронторти вокеаларига багишланган катор фильмларнинг юзага келишида хам айни шу омилларнинг сезиларли таъсири мавжуд. Айникса, узбеклар томонидан инсоний бурч сифатида амалга оширилган ишлар мисолида уруш дахшатларини фалсафий-

эстетик жихатдан мушохада килишга уриниш миллий фильмларнинг умумбашарий кийматини белгилаб берди.

Фронт орти вокеалари орасида узбек халкининг уруш учогига айланган худудлардан эвакуация килинган болаларни асраб олиши билан боглик мотивлар етакчи урин тутади. "Сен етим эмассан" (1962), "Ленинградлик фарзандларим менинг" (1980), "Кадрдон москваликлар" (1980) сингари фильмларда ана шу жараёнларнинг инсонпарварликка асосланган турли жихатлари ёритилган.

Мазкур фильмлар ичида "Сен етим эмассан" картинаси чукур гоявий мазмунга эгалиги ва юксак бадиияти билан алохида ажралиб туради. Чинакам мехр-мухаббат дунёни узгартиришга кодирлиги хакида хикоя килувчи фильмнинг фалсафий мазмуни инсониятни урушларни тухтатишга ва бир оила каби ахил-инок яшашга чакиради. Бундай умумбашарий гоянинг етказилиши фильмнинг барча даврлар учун бирдек мухим ижтимоий-сиёсий ахамиятга эгалигини курсатади.

Фильмга уруш йиллари турли миллатга мансуб ун турт нафар болани асраб олган тошкентлик темирчи Шоахмад Шомахмудов ва унинг рафикаси Бахри Акрамова прототипи ва хаёти асос манба килиб олинган. Фильм учун танланган материал маиший характерга эга булса-да, бу уруш мавзусини кенг камровда очиб беришга тускинлик килмаган. Чунки "на уруш ва на фашизм - хали мавзу дегани эмас, улар борйуги факт, вокеа, материал, холос. Мавзу ижодкорнинг ушбу материалга, вокеа-ходиса ва фактга нисбатан ахлокий бахо бериши натижасида юзага келади" [8; 138].

"Сен етим эмассан" фильмида мавзуга икки хил ёндашилганини кузатиш мумкин. Биринчиси, кандай килиб ун турт нафар хар хил миллат ва феъл-атворга эга уруш болаларининг битта ота-она кулида ягона оилага айланганлигини очиб бериш билан боглик булса, иккинчиси, ана шу оила мисолида уруш дахшатларини ёритиш ва шу оркали хар кандай урушларни инкор этишда уз аксини топган. Х,ар иккала ёндашув ота-она ва болалар уртасида кечувчи турли муносабатлар кесимида хал этилган. Ушбу муносабатлар кундалик турмушда содир булувчи оддий вокеалар фонида акс этса-да, мохиятан уруш йиллари бола асраб олишнинг мураккаблигини, бунда моддий таъминот машаккатидан кура болаларга тугри таълим-тарбия бериш, уларни яхши инсон килиб устириш масъулияти бир неча баробар устун турганлигини, давр кийинчиликларига карамай, одамийликни саклаб колиш келажак авлод такдирида мухим урин тутганлигини очиб беради. Булар ота-она томонидан болаларга курсатилувчи чексиз мехр-мухаббат, фидойилик, болалар учун кайгуриш сингари нозик туйгулар оркали юзага чикккан.

Иккинчи жахон уруши даври хакида яратилаётган бугунги кундаги хориж фильмларига эътибор каратилса, персонажлар томонидан курсатилган фавкулодда кахрамонлик ёки жисмоний куч-кувват оркали бирор мардонаворликнинг амалга оширилиши жасорат рамзи сифатида акс этади. Эътиборни тортувчи жанг сахналари, отишмалар ва бошка шу каби икки тараф кучларининг тукнашувидан иборат ходисалар эса ана шу жасоратга олиб борувчи асосий элементлар сифатида намоён булади. Урушда курсатилган жасорат деганда купрок мана шу сингари жисмоний курашлар назарда тутилмокда. Бундай талкинга эга аксарият фильмлар уруш жасоратлари хакида факат бирёклама тасаввур уйготади.

1969 йил режиссёр Равил Ботиров томонидан ишланган "Кирк биринчи йил олмаси" бадиий фильми эса бу каби стереотипларни четга суриб, мазкур йуналишга хос булмаган мутлако узгача ёндашувни таклиф этган. Фильмда бугунги куникмаларга мос тушувчи жанг сахналари йук, кахрамонлар хам замонавий томошабин урганган енгилмас пахлавонлар эмас, балки мункиллаган уч нафар кария. Бирок айни шу кексалар душман кадами тобора якинлашиб келаётган Москвага 1941 йил аскарлар учун Узбекистондан олма олиб боришнинг уддасидан чикади. Йул давомида уларнинг хар кандай вазиятда хам одамийликни саклаб колишга эришгани ва уз зиммаларидаги вазифани юксак масъулият билан адо этишлари асносида эса отахонларнинг мазкур иши улкан инсоний жасоратга айланади.

Фильм вокеа ичида вокеа куринишида кечиб, содда сюжетга курилган. Кинорежиссёрлик йуналишида тахсил олаётган Анвар (Ш.Эргашев) тасодифан кекса чойхоначи (Н.Рахимов) билан сухбатлашиб колади ва отахоннинг унга 1941 йилда кандай килиб Москвага олма етказгани хакида сузлаб бериши параллел кечувчи иккита вокеа линиясини юзага келтирган. Бундай ёндашув фильмда факатгина карияларнинг уруш йилларидаги жасоратини курсатиш эмас, балки уша жасоратга урушдан кейин вояга етган ёшлар нигохи билан муносабат билдиришга ургу берилганини англатади.

Уч нафар карияни улар манзилга етиб боргунга кадар битта муаммо таъкиб этади - вагонларни тортувчи паравоз йуклиги. Нафакат уларга, балки ярадорларни олиб кетиш учун хам, эвакуация килинган ахолини керакли манзилга етказиб куйишга хам паравоз топилмайди. Бу эса аксар муаммолар келиб чикишига сабаб булади: ярадорлар очик хавода, одамлар вокзалда сарсон, фронт учун колхоз бериб юборган олмалар хам совук вагонларда колиб кетган. Фильмда поезд етишмовчилигининг бу каби кайта-кайта таъкидланиши бежиз эмас, чунки поезд кахрамонларни максадга етказувчи асосий восита, максад эса олмаларни фронтдаги жангчиларга олиб бориш. Шу боис, "Кирк биринчи йил олмаси" фильмида хар иккала детал - "паравоз" ва "олмалар"

уруш билан богланувчи алохида образга айланган. Олмалар - узбек халкининг мехрини, галабага булган ишончи ва умидини ифодаловчи, фашистларга карши отилган "ук" сингари рамзий маънога эга булса, поезд - давр мураккабликларини тасвирловчи ва кахрамонлар жасоратига йул очувчи тимсол вазифасини утаган.

Уруш йилларида оддий узбек кариялари томонидан курсатилган жасоратни бадиий талкин этишда вокеалар марказида турган чойхоначи отахон образини яратган актёр Наби Рахимовнинг юксак ижро махоратини алохида таъкидлаб утиш зарур. Аслида актёрнинг бу ролга жалб килиниши тасодиф эмас. Чунки Наби Рахимовнинг узи уруш катнашчиси, кинодаги биринчи ижросини хам Кизил аскар ("Ватан совгаси", 1943) роли билан бошлаган. Хдётий тажриба актёрга кахрамони кечинмаларини яхширок хис этишга ёрдам берган булса, театр ва кинодаги узок йиллик фаолияти уз ролини чинакам образ даражасига олиб чикишга замин яратган.

"Экрандаги чойхоначи образи санъаткор яратган энг яхши психологик образлар сирасига киради. Ижрода барча жанр хусусиятлари мужассам: юмор хам, кечинма - изтироблар хам, бадиха хам, хатто лирик чекинишлар хам кузга ташланади" [6; 61]. Шу сабаб, чойхоначи образида драматургик характердан кура, актёр ёндашуви етакчилик килади.

Дастлабки эпизодлардан чойхоначи отахон хушчакчак, гапга чечан ва самимий инсон сифатида куринади. Анвар билан сухбатда хам, уруш йиллари билан боглик вокеаларда хам у мана шу жихатларни саклаб колади. Айникса, актёр кахрамони характеридаги соддадилликни шундай кайфият билан ижро этадики, бундай ижро кишини бевосита завклантиради, отахоннинг самимиятига тулик ишонтиради. Масалан, хар канча тушунтиришга карамай, олмалар юкланган эшелон поездини ажратиб олишга курсатма берган харбий комендантга отахон томонидан айтилган куйидаги сузлар шуни тасдиклайди: "Сенга онанг йулга ук-дори берганми, йууук, сени онанг йулга перашка берган, перашка ... началник, ук-дори керагу витамин керак эмас экан-да, а. Нима киласан старикни хафа килиб".

Н.Рахимовнинг кахрамони феълидаги бу каби хазилнамо табиат отахоннинг маънили мулохазалари фонида унинг алохида характер хусусиятларини бурттириб ифодалаган ва бундай юмористик кайфият тамоман тескари жиддият талаб килувчи уруш мавзуси билан яхши уйгунлаша олган. Натижада, биргина ижронинг узи бутун фильмга лиро-поэтик мазмун багишлаб, уруш мавзусини ёритиш билан боглик янгича ёндашувни олиб кирди. Бу ёндашув, аввало, уруш фожиаларини акс эттирувчи драматик вокеаларга позитив нигох билан караш, мураккаб вазиятлар билан тукнаш келганда улардан енгил юмор воситасида чикиб кетиш ва фильмнинг умумий

рухиятида кахрамонларнинг ана шу жушкинлигини саклаб колиш сингари талкинларда уз ифодасини топди. Хусусан, "Кирк биринчи йил олмаси" катори 60-йилларда яратилган "Сен етим эмассан" (1962), "26-отилмасин" (1966), "Фарходнинг жасорати" (1967), "Генерал Рахимов" (1967), "Ватан углонлари" (1968), "Ой бориб, омон кайт" (1969), "У ёлгиз эмасди" (1969) каби фильмлардаги кахрамонларни ижро килган актёрлар урушнинг хакикий киёфасини реалистик услубда очиб беришга интилгани сезилса, "Кирк биринчи йил олмаси"даги Н. Рахимовнинг образи оркали уруш мавзусига комик аломатлар билан драматик ёндашувни сезиш мумкин.

Узбек халкининг фронтортидаги жасоратларини очиб беришдаги яна бир талкин йуналиши "Алангали сукмоклар" (реж. Й.Аъзамов, 1971) фильми оркали намоён булади. Фильмнинг асосий мазмуни куйидагича: Амударёдан утувчи куприк 1943 йилда мухим давлат ахамиятига молик объект хисобланган. У оркали хар куни шарк томондан айланма йул билан юзлаб цистерналарда фронтга Боку нефти етказилган ва Совет армияси ёкилги билан таъминланган. Германия кумондонлиги мазкур куприкни йук килиш буйича пухта режа тузади. Амалда бу режага тускинлик килувчи бирор хавф мавжуд эмас [4]. Бирок Амударё купригини портлатиш миссияси топширилган душманлар кутилмаган каршиликка учрайди ва стратегик ахамиятга эга куприк саклаб колинади.

Узбек халкининг фронторти жасоратини акс эттиришда хар бир фильмда маълум ижтимоий катламга мансуб кахрамонлар курсатилган. Жумладан, "Сен етим эмассан" фильмида жасорат эгалари хунарманд темирчи ва уй бекаси, "Кирк биринчи йил олмаси"да эса бутун колхоз номидан фронтга олма олиб бораётган кариялар. "Алангали сукмоклар" картинасида эса жасорат курсатувчи кахрамонлар турли тоифага мансуб булгани сабаб, уларни уч гурухга ажратиб тахлил килиш уринли.

Биринчиси, давлат хавфсизлик хизмати ходимлари. Фильмнинг "Узбекистон чекистларига багишланади" титри билан бошланишиёк вокеалар марказида айни хавфсизлик ходимлари тургани ва фильм оркали уларнинг кахрамонлигини мадх этиш асосий уринга чикарилгани маълум булади. Фильмда Рахимов (Х.Нарлиев) образига ана шундай масъулиятли вазифа юклатилган. У гитлерчиларнинг Урта Осиёдаги вакили сифатида фаолият юритиб келаётган ва сотккин туда рахбарига айланган Шерали исмли кимсани кулга туширишни максад килган. Бу йулда Рахимовнинг икки хил ракурсда талкин этилгани куринади. Дастлаб, у илмий экспедиция аъзоси сифатида намоён булади, бундай киёфа оркали Шерали тудасига якинлашиш ва кулай фурсат етганда уни кулга тушириш кузланган эди. Вокеалар аста-секин ривожланиб, кульминацион нуктага етганда эса Рахимов асл позициясини

эгаллаб, душманлар билан очик жанга киришади. Унинг зиммасига юклатилган вазифани аъло даражада бажариши ва фашист десантчиларига карши олиб борган кураши хакикий маънода жасорат намунасини ифодалайди. Крлаверса, бундай иккиёклама талкин услуби фильмнинг жанрий хусусиятларини очиб беришга хам хизмат килган.

Хусусан, чул худудига янги табиий ресурсларни тадкик этиш учун келган геологлар сафидаги Рахимовнинг узини сирли тутиши, хар хил шубхали хатти-харакатлари вокеалар интригасини кучайтириб боради. Масалан, экспедиция аъзолари билан кетаётган махаллий йуловчилар - Саид ва унинг хамрохи арзимас бахоналар топиб, геологлардан узоклашишга интилганда бошкаларга сездирмай Рахимовнинг улар билан махфий сузлар оркали муносабатга киришиши, экпедициячиларнинг алокага чикиш мосламаси урнатилган чодирда рациядан яширинча фойдаланишга уриниши, тонг ёришмасдан ёлгиз узи каергадир йул олиб, кейин гойиб булиши каби эпизодларда Рахимовнинг аслида кимлиги билан боглик саволлар уйготувчи номаълум биографияси юзага келади. Мазкур образнинг драматургик ечими кульминацион нуктадагина маълум булади. Унга кадар эса Рахимовнинг барча харакатлари Шерали билан тил бириктирганига ишора килиб боради. ^айсидир паллада бу уз тасдигини топади хам: гитлерчилар билан Шерали белгиланган манзилда учрашгач, у Рахимовни узининг одами деб таништиради ва буни исботлаш учун ундан махфий сузларни сурайди. Рахимов иккиланмай жавоб беради. Мана шу нуктада унинг кимлиги узил-кесил аёнлашгандек булади. Бирок кулга тушган геологлар билан ёлгиз сухбатда асл максади Шералини кулга тушириш ва Амударёдан утувчи темирйул купригини халокатдан саклаб колиш эканини айтгач, унинг хавфсизлик ходимилиги аён булади. Шундан сунг, унинг фильм давомидаги шубхали харакатлари хам аслида Шерали тудасига кириб бориш ва бу хакида узиникиларга хабар бериш учун килингани юзага чикади. Геологларни куткариш ва нацистлар режасига тускинлик килиш учун душманлар билан очик жанга киришиши эса Рахимов образини чинакам жасорат эгасига айлантиради.

Айни Рахимов билан боглик вокеалар линияси оркали фильмда детектив ва триллерга хос сифатларни кузатиш мумкин. Жанрий жихатларнинг бадиий яхлитлигини таъминлашда фильмдаги бошка гурух кахрамонлари хам мухим функцияларни бажарган.

Жумладан, иккинчи гурухни ташкил этувчи ва зиёлилар катламига мансуб илмий экспедициянинг Рахимовдан ташкари беш нафар хакикий аъзоси вокеалар ривожланишида асосий халкага айланган. Фильм сюжети айни мана шу кахрамонлар атрофида шакллантирилган: Рахимов уларнинг воситасида Шералига якинлашади, геологлар нигохи билан Шерали, гитлерчилар ва

Рахимов уртасидаги богликлик тахлил килиб борилади ва айни улар туфайли диверсантларга карши куролли тукнашув юз беради. Лекин экспедиция аъзоларининг вазифалари шу билангина чекланмаган. Фильмда уларнинг хар бирига душман билан курашда шахсий жасоратларини намоён килиш имконияти яратилган.

Вокеалар давомида вазмин ва мулохазали шахс сифатида куринувчи экспедиция рахбари Х,амид Азизович Саъдуллаев (Н.Рахимов) душман кулига тушгач, уни мураккаб танлов каршисига куйишади: ё хаётини саклаб колиш эвазига гитлерчиларнинг Амударё купригини портлатиш учун мулжалланган курол-яроглари турган жойни эгаллаган хамрохларини таслим булишга кундириш ёки уз жонидан кечиш. Шундай паллада у хеч иккиланмай, узларига нима булган такдирда хам душманни якин йулатмасликни катъий таъкидлайди. Дейлик, у жонини азиз билиб, хамрохларини таслим булишга бир амаллаб кундирганда, эхтимол, душман уйланган режани амалга оширишга улгурган булар эди. Бирок Хдмид Азизовичнинг мардлиги ва катъияти фашистлар кулининг баланд келишига йул куймайди.

Экспедициядаги Чиркадзе (И.Кахиани), Анатолий (В.Носик) ва Екатерина Васильевна (К.Лучко) образларида хам ирода ва катъият билан боглик шу каби жасорат намуналари акс этган. Айникса, аёл киши булишига карамай, Екатеринанинг душман билан юзма-юз келганда узини муносиб равишда тутиши вокеалар драматизмини кучайтирган. Диверсантлар гурухи алока ускунасидан айрилгач, разведка бошлиги Екатеринанинг радист эканлигидан хабар топиб, унинг ёрдамида узиникиларга маълумот етказишни режа килади. Лекин Екатерина бу ишдан катъий бош тортади, "мени улдиришингиз мумкин, аммо рацияга кулимни хам теккизмайман" дейди. Иккинчи холатда эса уларни таъкиб килиб келаётган Саидни кутилмаганда туппонча билан отиб улдиради. Ушбу иккита вазият оркали унинг ботиний жасорати зохирий кахрамонлик билан уйгунлашиб, душман устидан голиб келишда мухим ахамият касб этади.

Экспедиция аъзолари орасида Алексей Гусаров (С.Фесюнов) образининг бадиий талкини ва ечими хам эътиборга молик. Чунки мазкур кахрамон оркали куркок инсоннинг уз куркувини енгиб утиб, жасорат сохибига айланиши намоён булган. Аввалига Гусаров махмадона, хазилкаш одам сифатида куринади, лекин реал хавф билан тукнаш келганда табиатидаги куркоклик ва жонини хатарга куйишдан нихоятда чучишлик жихатлари юзага чикади. Шу боис, у нукул гитлерчилар гапини икки килмаслик ва буйрукларига сузсиз амал килишга интилади. Хдтто тайёр имкон булганда хам кочишга журъат тополмайди: "Отиб ташлашларидан куркдим, оёкларим узимга буйсунмади" дея тан олади узи. Аммо куркув босими остида ва бировларнинг ортига бекиниб яшаш азоби ахийри Гусаровни виждони каршисига куяди: фашист

кумондони узига буйсунишни истамаган экспедиция рахбари, кекса геолог Хдмид Азизовични шафкатсизларча калтаклашга тушганда Гусаров кумондонга мухим гап айтишини билдириб, чодирга олиб киради. "^алтираб яшаш жонимга тегди" дейди дадил охангда ва шиддат билан душманга ташланади. Кутилмаганда чодирга кириб колган Шерали унга ук узади, Гусаров сунгги куч билан гитлерчиларнинг алока ускунасини йук килишга улгуради. Экспедиция аъзоларидан икки нафари, шу жумладан, Гусаров вокеа жойида жон беради. Лекин ушбу образлар талкинида кишини жасоратга, ватанпарварликка ундовчи мухим сифатлар очиб берилган.

Душман билан курашда учинчи гурухни ташкил этувчи оддий халк вакили - навкирон йигит Мурод (М.Мансуров) образи хам алохида ахамият касб этади. Айни шу образда хакикий жасорат факат фронтда, жанг майдонларида эмас, балки фронортида хам намоён булиши мумкинлиги уз тасдигини топган.

Германия кумондонлиги Амударё купригини портлатиш буйича икки боскичли режа тузади: аввал кимсасиз жойда таянч базасини яратиш, кейин мулжалга якинлашиб, зарба бериш. Ташкил этиладиган база манзили сифатида Мурод яшаётган Жангох кудуги белгиланади.

Мурод - оддий чупон йигит, бир йил аввал отаси урушда халок булган, узини фронтга кетказишмаган, онаси ва укаларининг ёлгиз суянчи. Мурод билан боглик дастлабки эпизодларда уз тилидан айтилган куйидаги сузлари уни юрагида душман билан курашиш иштиёки ёнаётган мард инсон эканига ишора килади: "Бошкалар жанг килаётган пайтда куй бокиб юриш эркакнинг ишими!?". Мурод образининг талкини шу тарика ривожлантирилиб, вокеалар давомида хар бир эпизод унинг чинакам кахрамон даражасига кутарилишига хизмат килади. Хусусан, Муроднинг атрофда кечаётган шубхали ходисалар хакикатини англаш учун эхтиёткорлик билан тафтиш утказиши, хаёти кил устида турганда душман томонга утиш таклифини рад этиб, Шерали бошчилигида йигилган туда аъзолари билан ёлгиз курашиши, фашист десантчиларидан бирининг мурдасини кургач, хаётини хавфга куйиб, геологларга ёрдамга ошикиши, калтис вазиятда Рахимов билан бирлашиб, гитлерчиларга карши очик жанга киришиши, режаси барбод булгач, хоинларча кочиб кетишга уринган Шералини тутиб келтириши мазкур образдаги зукколик, мардлик, адолатпарварлик, одамийлик сингари бор ижобий сифатларни курсатиб беради.

Шу тарика учала гурух вакилларининг бир булиб, фронтортида курсатган жасоратлари натижасида мухим транспартировка йулаги булган Амударё куприги саклаб колинади, Германия кумондонлиги томонидан жунатилган диверсантлар гурухи ва Шерали бошчилигидаги туда кулга олинади, душман

миссияси учун яшириб куйилган катта микдордаги курол-аслаха захираси узлаштирилади.

Юкорида куриб утилган фильмлар мазмунидан келиб чикиб айтиш мумкинки, узбек халкининг фронторти жасоратини акс эттиришда хозирга кадар миллий киномизда уч хил йуналиш шаклланиб улгурди. Биринчиси, эвакуация килинган болаларни асраб олиш оркали халк жасоратини курсатиш ("Сен етим эмассан", "Ленинградлик - жигарбандларим менинг", "Кддрдон москваликлар"), иккинчиси, фронтга ёрдам сифатида килинган ишлар мисолида ёритиш ("^ирк биринчи йил олмаси") ва учинчиси, фронтортида туриб душманга карши жанговор харакатлар олиб бориш фонидаги вокеалар оркали тасвирлаш.

Узбек халкининг фронтортидаги жасоратларини очиб бериш бугунги кун миллий киномиз учун хам долзарб йуналишлардан бири хисобланади. Чунки мазкур йуналишдаги фильмлар ёш авлодда ватанпарварлик хиссини кучайтириш, аждодлардан фахрланиш, миллий тарихни мустакиллик гоялари асосида объектив ёритиш хамда бутун дунё халклари учун синовли булган даврда узбек миллати ва халки томонидан курсатилган юксак инсонийликни намоён этиш имкониятини беради.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Воронов А. Проблема правдоподобия и правды в советских и российских художественных фильмах, посвящённых Великой Отечественной войне // Вестник Ленинградского государственного университета имени А. С. Пушкина, 2010.

2. Ильченко С. Парадоксы интерпретации истории в пространстве экранных коммуникаций (на материале фильмов и сериалов о Великой Отечественной войне) // Гуманитарный вектор, 2017. № 4.

3. История советского кино. В четырех томах. Том 2. - Москва: "Искусство", 1978.

4. Немировский К. Снимается фильм... // "Правда Востока", 1971, 11/11. №35.

5. Марьямов Г. Талант побеждает схему // "Искусство кино", 1963/I.

6. Ризаев О. Наби Рахмов. - Тошкент: Гафур Гулом номидаги Адабиёт ва санъат нашриёти. 1997 й.

7. Талавер А. Память о Великой Отечественной войне в постсоветском кинематографе. Этапы осмысления прошлого (от 1990-х к 2000-м). - Москва: Изд. дом Высшей школы экономики, 2013.

8. Фрейлих С. Золотое сечение экрана. - Москва: "Искусство", 1976.

9. Хрюкин Д. «Военный фильм» как жанр: мотивы памяти в образной системе фильмов о Великой Отечественной войне 1970-х годов // Историческая и социально-образовательная мысль. Том 9 № 6/2, 2017.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.