Научная статья на тему 'ИСТЕЪМОЛ САВАТИ ВА УНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ХУСУСИЯТЛАРИ'

ИСТЕЪМОЛ САВАТИ ВА УНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
578
77
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
истеъмол савати / яшаш минимуми / зарурий озиқ-овқат / ноозиқ-овқат маҳсулотлари / хизматлар / истеъмол даражаси. / потребительская корзина / прожиточный минимум / необходимые питание / непродовольственные товары / услуги / уровень потребления.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Кутлиев Ориф Адизович, Алимова Гузал Абдухакимовна

Ушбу мақолада истеъмол савати ва уни шакллантириш хусусиятлари очиб берилган. Мақолада мамлакатимиз истеъмол савати МДҲ ва айрим хориж мамлакатларидаги билан қиёсий таҳлил қилинган. Ўзбекистонда истеъмол саватини шакллантириш юзасидан айрим тавсиялар ишлаб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ПОТРЕБИТЕЛЬСКАЯ КОРЗИНА И ОСОБЕННОСТИ ЕЁ ФОРМИРОВАНИЯ

В данной статье описаны особенности потребительской корзины и её формирование. В статье проведен сравнительный анализ потребительской корзины страны, со странами СНГ и отдельными странами дальнего зарубежья. Разработаны некоторые рекомендации по формированию потребительской корзины в Узбекистане.

Текст научной работы на тему «ИСТЕЪМОЛ САВАТИ ВА УНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ХУСУСИЯТЛАРИ»

Кутлиев Ориф Адизович,

Узбекистон Республикаси Иктисодий тараккиёт ва камбаFалликни ривожлантириш вазирлиги х,узуридаги Прогнозлаштириш ва макроиктисодий тадкикотлар институти, булим бошлиFи, техника фанлари номзоди Алимова Гузал Абдухакимовна, Прогнозлаштириш ва макроиктисодий тадкикотлар институти, КамбаFалликни аниклаш методологияси ва мезонлари буйича лойих,а бош илмий ходими, иктисод фанлари номзоди, доцент

ИСТЕЪМОЛ САВАТИ ВА УНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ХУСУСИЯТЛАРИ

УДК: 330.123

КУТЛИЕВ О.А., АЛИМОВА Г.А. ИСТЕЪМОЛ САВАТИ ВА УНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ХУСУСИЯТЛАРИ

Ушбу маколада истеъмол савати ва уни шакллантириш хусусиятлари очиб берилган. Маколада мам-лакатимиз истеъмол савати МДХ ва айрим хориж мамлакатларидаги билан киёсий тах,лил килинган. Узбекистонда истеъмол саватини шакллантириш юзасидан айрим тавсиялар ишлаб чикилган.

Калит сузлар: истеъмол савати, яшаш минимуми, зарурий озик-овкат, ноозик-овкат мах,сулотлари, хизматлар, истеъмол даражаси.

КУТЛИЕВ О.А., АЛИМОВА Г.А. ПОТРЕБИТЕЛЬСКАЯ КОРЗИНА И ОСОБЕННОСТИ ЕЁ ФОРМИРОВАНИЯ

В данной статье описаны особенности потребительской корзины и её формирование. В статье проведен сравнительный анализ потребительской корзины страны, со странами СНГ и отдельными странами дальнего зарубежья. Разработаны некоторые рекомендации по формированию потребительской корзины в Узбекистане.

Ключевые слова: потребительская корзина, прожиточный минимум, необходимые питание, непродовольственные товары, услуги, уровень потребления.

KUTLIEV O.A., ALIMOVA G.А. CONSUMER BASKET AND FEATURES OF ITS FORMATION

This article describes the features of the consumer basket and its formation. The article provides a comparative analysis of the country's consumer basket, with the CIS countries and individual non-CIS countries. Some recommendations have been developed for the formation of the consumer basket in Uzbekistan.

Key words: consumer basket, living wage, necessary food, nonfood products, services, consumption level.

Кириш. Маълумки, як,ин кунларгача Узбекистонда а,олининг кам таъминланган катлами тyFрисида тушунча ва уни аниклаш тар-тиби мавжуд булиб, камбаFаллик тушунчаси рас-ман ишлатилмас эди.

Узбекистан Республикаси Президентининг 2020 йил 24 январдаги Олий Мажлисга Мурожа-атномасида кишлокларда а,олининг аксарият кисми етарли даромад манбаига эга эмаслиги, ,ар кандай мамлакатда булгани каби бизда ,ам кам таъминланган а,оли катламлари мавжуд-лиги ва улар тахминан 12-15 фоизни ёки 4-5 миллион нафарни ташкил этиши, ижтимоий нафака ва моддий ёрдам пулини тулаш ёки уларнинг микдорини ошириш оркали ушбу муаммони ,ал этиб булмаслиги ва бундай бир томонлама ёнда-шув билан муаммони тула ечилмаслиги тyFрисида кайд килиб утилди. Шунингдек ушбу мурожаатно-мада "КамбаFалликни камайтириш - бу а,олида тадбиркорлик ру,ини уЙFотиш, инсоннинг ички куч-куввати ва сало,иятини тулик руёбга чикариш, янги иш уринлари яратиш буйича комплекс иктисодий ва ижтимоий сиёсатни амалга ошириш, демакдир. Шунинг учун Жа,он банки, Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Тараккиёт дастури ва бошка халкаро ташкилотлар билан бирга КамбаFалликни камайтириш дастурини ишлаб чикишни таклиф этаман. Бу борада халкаро меъёрлар асосида чукур урганишлар утказиб, камбаFаллик тушунчаси, уни аниклаш мезон-лари ва ба,олаш усулларини камраб олган янги методологияни яратиш лозим"1 деб таъкидланди. Бу билан мамлакатимизда камбаFал а,олининг борлиги тyFрисида дастлабки марта расман тилга олинди.

Тадкикот мавзусининг долзарблиги: Узбекистан Республикасида амалга оширилаёт-ган иктисодий ислох,отлар натижалари асосида энг аввало а,олини сифатли ва арзон озик овкат ма,сулотлари билан таъминлаш масалалари ута долзарб мавзу ,исобланади. Шу сабабли а,оли даромади, а,оли турмуш даражаси, турмуш, фаро-вонлик ва бошка бир катор тушунчалар кенг кулланилмокда.

Яшаш кийматини шакллантириш ва ,исоблаш учун товарлар ва хизматларнинг истеъмол савати тушунчаси ишлатилади. Бугунги кунда мамлакатимизда мавжуд истеъмол савати ва унинг киймати куп ба,с ва тортишувларга сабаб булмокда. Ушбу

1 https://uza.uz/oz/politics/. Узбекистон Республикаси Президентининг Олий Мажлисга Мурожаатномаси.

саватни тyFри шакллантириш ва унинг кийматини аник ,исоблаш жуда долзарб масала ,исобланади.

Илмий муаммонинг куйилиш сабаби, истеъмол саватига кирадиган озик-овкат ма,сулотлари, ноозик-овкат товарлари ва хизматларнинг ривож-ланган мамлакатлар ва МДХ мамлакатларида ,озирги замонавий даврда таркиби ва кийматини та,лил килиш ва киёслаб чикиш ,исобланади.

Тадкикотнинг максади амалга оширилган илмий та,лил ва киёслашлар натижасида, бизда истеъмол саватини шакллантириш ва унинг кийматини ,исоблаш буйича энг макбул илмий тавсия, хулоса ва таклифларни ишлаб чикишдир.

Тадкикотнинг илмий мо^ияти. КамбаFаллик

- ,ар бир шахс ёки ижтимоий гуру,нинг яшаши, ме,нат кобилиятини саклаши, авлодни давом эттириши учун зарур булган минимал э,тиёжлар маълум доирасини каноатлантирмайдиган иктисодий ,олатнинг тавсифидир. КамбаFаллик нисбий тушунча ,исобланади ва мазкур жами-ятда турмуш даражасининг умумий стандартига боFлик булади.

КамбаFалликни аниклашнинг меъёрий усули инсоннинг асосий физиологик ва ижтимоий-маданий э,тиёжларини кондириш учун зарур булган товарлар ва хизматлар тупламини аниклашни, шунингдек, а,олининг жинси ва ёш гуру,лари хусусиятларини ,исобга олган ,олда истеъмол килиш нормалари ва стандартларини ишлаб чикишни уз ичига олади. Шу боис, ушбу усул оркали истеъмол савати ва уни шакллантириш хусусиятларини урганамиз.

Иктисодий адабиётларда истеъмол савати тушунчаси юзасидан бир катор иктисодчи олим-ларни таърифлари келтирилган. Жумладан, Л.П. Кураковнинг таърифи "истеъмол савати - инсон ёки оиланинг одатдаги ойлик (йиллик) истеъмоли даражаси ва тузилишини тавсифловчи товарлар ассортиментини тахминий ,исобланган туплами [5]. Ушбу туплам амалдаги нархларда истеъмол саватчасининг кийматидан келиб чиккан ,олда минимал истеъмол бюджети, реал истеъмол даражаси ,амда валюталарнинг харид кобилиятини аниклаш учун асос булади.

Бошка бир таърифга кура, истеъмол савати

- бу инсон соFлиFини саклаш ва унинг ,аётини таъминлаш учун "озик-овкат ма,сулотларининг, шунингдек, ноозик-овкат товарлар ва хизматларнинг минимал туплами, уларнинг киймати озик-овкат ма,сулотлари минимал тупламининг нар-хига боFл и к" [4].

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 4(136)

1-жадвал. Истеъмол х,ажми ах,олининг ^ар бир асосий ижтимоий-демографик гурух,лари учун

уртача бир киши ^исобида

Махсулотлар номи Улчов бирлиги Истеъмол хажми (бир йилда уртача бир кишига)

мехнатга лаёкатли ахоли пенсио-нерлар бола-лар

Озик-овкат махсулотлари

Нон ва нон махсулотлари (унга кайта хисобланган нон ва макарон махсулотлари, ун, ёрма, дуккаклилар) кг 126,5 98,2 76,6

Картошка кг 100,4 80,0 88,1

Сабзавот ва полиз махсулотлари кг 114,6 98,0 112,5

Мевалар (янги узилган) кг 60,0 45,0 118,1

Шакар ва шакарга кайта хисобланган кондитер махсулотлари кг 23,8 21,2 21,8

Гушт ва гушт махсулотлари кг 58,6 54,0 44,0

Балик махсулотлари кг 18,5 16,0 18,6

Сут ва сут махсулотлари кг 290,0 257,8 360,7

Тухум дона 210,0 200,0 201,0

Усимлик ёFи, маргарин ва бошка ёFлар кг 11,0 10,0 5,0

Бошка махсулотлар (туз, чой, гиёхлар) кг 4,9 4,2 3,6

Ноозик-овкат товарлари

Устки пальто гурухи дона/йил 3/7,6 3/8,7 3/2,6

Устки костюм-куйлак гурухи дона/йил 8/4,2 8/5,0 11/2,0

Ич кийим дона/йил 9/2,4 10/2,9 11/1,8

Пайпок-чулки буюмлари жуфт/йил 7/1,4 4/1,9 6/1,3

Бош кийими ва галантерея буюмлар дона/йил 5/5,0 4/5,6 4/2,8

Пойафзал жуфт/йил 6/3,2 6/3,5 7/1,8

Мактаб-ёзув товарлари дона/йил 3/1,0 3/1,0 27/1,0

Чойшаб дона/йил 14/7,0 14/7,0 14/7,0

Маданий-маиший ва хужаликка мулжалланган товарлар дона/йил 19/10,5 19/10,5 19/10,5

Бирламчи зарур предметлар, санитария ва дори-дармонлар 1 ойлик товарларга умумий харажатга нисбатан(%) 10 15 12

Хизматлар

Уй-жой умумий майдоннинг м/кв. 18 18 18

Марказий иситиш бир йилда Гкал 6,7 6,7 6,7

Совук ва иссик сув таъминоти ва сувокава суткада литр 285 285 285

Газ таъминоти ойида м.куб 10 10 10

Электроэнергия ойида квт соат 50 50 50

Транспорт хизматлари йилдаги сайрлар сони 619 150 396

Маданият хизматлари 1 ойликумумий харажатлар (%) 5 5 5

Бошка хизмат турлари 1 ойликумумий хара жатлар (%) 15 15 15

Истеъмол савати уз навбатида фукаронинг минимал эхтиёжларини кондириши керак. Бундан ташкари, истеъмол савати мамлакат ахолисининг реал ва хисобланган истеъмол дара-жаси туFрисидаги статистика учун маълумот тай-ёрлашда фойдаланилади.

Минимал истеъмол савати - инсон саломат-лиги ва маълум давр мобайнида хаётий фаоли-ятини таъминлаш учун зарур булган истеъмол товарлари ва хизматлар тупламидир. Истеъмол товарлари саватининг руйхати ва таркиби жами ахоли хамда алохида ижтимоий-демографик катламлар учун аникланади [6]. Шубхасиз, турли мамлакатларда яшаш шароитлари бир биридан фарк килади ва уларнинг хар бири ахоли турмуш даражасини узларича бахолайдилар.

Юкоридаги фикр мулохазалардан келиб чиккан холда истеъмол савати учта тоифага ажра-тилади [7]: зарурий озик-овкат махсулотлари; зарурий ноозик-овкат товарлари; зарурий хиз-матлар.

Истеъмол хажми ахолининг хар бир асосий ижтимоий-демографик гурухлари учун уртача бир кишига хисобланади: мехнатга лаёкатли ахоли, пенсионерлар ва болалар (1-жадвалга каранг) [7]. Масалан, Россия Федерациясида федерал давлат ва субъектлар буйича алохида хамда амалдаги конунчиликка асосан камида 5 йилда бир марта кайта хисобланади.

1-жадвалда курсатилганидек истеъмол хажми уртача бир кишига бир йилда энг куп истеъмол килинадиган озик-овкат махсулотларидан сут ва сут махсулотлар мехнатга лаёкатли ахоли 290,0 кг., пенсионерлар 257,8 кг., болалар 360,7 кг. ва сабзавот ва полиз махсулотлари 114,6 кг., 98,0 кг. ва 112,5 кг.ни ташкил этади. Ноозик-овкат товар-ларни истеъмол хажми уртача бир кишига бир йилда энг куп маданий-маиший ва хужаликка мулжалланган товарлар мехнатга лаёкатли ахоли, пенсионерлар хамда болаларга 19/10,5 ташкил этади.

Хизматларнинг истеъмол хажми уртача бир кишига энг куп транспорт хизматлари мехнатга лаёкатли ахолининг ойдаги сайрлар сони 619, пенсионерларнинг 150, болаларнинг йилдаги сайрлар сони 396 ни ташкил этади.

Шунингдек, иктисодий адабиётларда "Истеъмол нархлари индекси" (ИНИ) тушунчаси мав-жуд. Бу куп мамлакатларда кенг таркалган усул булиб, иктисодиётда маълум даврда товарлар ва хизматларнинг уртача нарх даражаси (истеъмол

савати)ни бахолаш учун махсус бунёд этилган. Ушбу курсаткич шах,ар истеъмолчилари томони-дан истеъмол товарлари ва хизматларнинг бозор савати учун туланадиган нархнинг вакт бирли-гида уртача узгаришидир.

Истеъмол савати буйича АКШ ва Германия мамлакатларини киёсий тах,лили киламиз.

АКШда истеъмол савати. АКШнинг Мех,нат вазирлиги томонидан Мех,нат статистикаси бюроси (МСБ) шуFулланади. АКШ ах,олисининг 93 фоизи шах,арда яшайди. Истеъмол савати эса асосий ах,оли оммасининг эх,тиёжларини ино-батга олишга каратилган. Харидлар кундалиги МСБга топширилади. Шунингдек, х,ар чоракда фукароларнинг амалга оширган харидларини урганиш буйича суров утказилади. Мазкур маъ-лумотлар тах,лил килинади ва товарлар талаб-горлиги буйича навларга ажратилади. Агар товар купчилик оилаларга мух,им булса, у х^олда истеъмол саватига киритилади. Бундай ёндашув уртача истеъмолчи тутрисида аник тушунча хосил килади, нафакаларни тулашда мамлакат буйича мухтожларга уртача турмуш даражасини таъминлаш имкониятини яратади. АК,Шда истеъмол савати 350 тадан ортик позициялардан иборат [7].

Германияда истеъмол савати. Истеъмол саватини мамлакатда яшовчиларнинг узлари шак-ллантиради. Сават таркибига узгартиришлар хар 5 йилда бир марта амалга оширилади. Федерал статистика идораси 60 минг оилада суров утказади ва уларнинг харажатлари микдори хамда тузил-маси асосида истеъмол савати шакллантирилади. Бундан ташкари хар йили 6 минг респондентдан суров утказилади.

Юкоридаги фикр мулохазалардан келиб чикиб, асосий мезонлар буйича Россия, АКШ ва Германия давлатларини истеъмол саватлари микдорларини киёсий таккослаш мумкин (2-жад-валга каранг) [7, 1, 3, 2].

Германия истеъмол савати таркибига 750 тадан ортик товарлар киради, бунда бирламчи озик-овкат махсулотларидан ташкари билакда кон босимини улчаш асбобини хам топиш мумкин. Агар истеъмол саватига кирадиган хизматларни оладиган булсак, у уз ичига болалар ботчаларига, кариялар ва ногиронлар уйларига, уйда амбулатория каровларига ва хатто махсулотларни уйга етказишга туловларни хам камраб олади. Герма-ниянинг истеъмол саватида уй-жой, сув, электр, газ ва бошка ёкилFи турлари (умумий вазни-нинг 32 фоизи), транспорт (13 фоиз), дам олиш,

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 4(136)

2-жадвал. Айрим мамлакатлардаги истеъмол товарларининг к,иёсланиши

№ Товар ва хизматлар номи Россия АКШ Германия

1. Озик-овкат махсулотлари ва алкоголсиз ичимликлар 50,00% 13,00% 10,00%

2. Алкоголли ичимликлар ва тамаки, алока ва таълим 7,60% 7,00%

3. Кийим-кечак ва пойафзал 25% 3,00% 5,00%

4. Уй учун товарлар 3,30% 5,00%

5. Турли товарлар ва хизматлар 3,00% 7,00%

6. Уй-жой, сув, электр, газ ва бошка ёкилFи турлари 25,00% 36,10% 32,00%

7. Транспорт 5,90% 13,00%

8. ЁKИЛFИ 4,00%

9. Товарларни ташиш 6,40%

10. Дам олиш, сайр-томоша ва маданият / АКШ учун (рекреация) соFЛомлаштириш хизматлари 3,90% 11,00%

11. Ресторан ва мехмонхона хизматлари 7,00% 5,00%

12. СоFЛикни саклаш 7,10% 5,00%

ЖАМИ: 100,00% 100,00% 100,00%

маданият ва сайр-томошалар (11%), озик-овкат махсулотлари ва алкоголсиз ичимликлар (10%) энг мухим категориялар хисобланади. Шунинг-дек, истеъмол саватига турли товарлар ва хизмат-лар (7%), мебель, ёритиш асбоблари, маиший техника ва бошка маиший дастгохлар (5%) киради хамда колган 7 фоизини алкоголь ичимликлар ва тамаки, алока ва таълим ташкил этади.

Яъни, АКШ истеъмол саватида озиковкат махсулотлари 20,6%ни, ноозик-овкат товарлари 9,3% ва хизматлар 70,4%ни, Германия истеъмол саватида озик-овкат махсулотлари ва ноозик-овкат товарлар 17,0%дан булса, хизматлар 66,0%ни эгаллайди.

КозоFистонда истеъмол савати кийматининг озик-овкат махсулотлари киймати улуши 60%ни, ноозик-овкат махсулотлари ва хизматлар улуши 40%ни ташкил этади [1]. Алохида олинган МДХ мамлакатларида истеъмол саватини хисоблаш учун озик-овкат махсулотлари истеъмолининг минимал меъёрлари 3-жадвалда келтирилган.

Асосий натижалар. Узбекистонда эса, мини-мал истеъмол саватини аниклашнинг асосини озик-овкат махсулотлари туплами кийматини хисоблашга таянган меъёрий-статистик ёнда-шув ташкил килади. Минимал истеъмол савати ва яшаш минимумини хисоблаш республика ва худудлар буйича ах,олининг асосий ижтимоий-демографик гурухлари (болалар, мехнатга лаёкатли ахоли ва мехнатга лаёкатли ёшдан катта-лар) учун озик-овкат истеъмол килишнинг ёш ва жинс хусусиятларини хисобга олган холда амалга оширилади.

Ахолининг асосий ёши ва жинси гурухлари учун тавсия этилган уртача кунлик озик-овкат истеъмол килиш нормаларини шакллантиришда СоFликни саклаш вазирлиги Жахон соFликни саклаш ташкилотининг тавсиялари, ишлаб чикариш имкониятлари, шунингдек, Узбекистан ахолисининг овкатланиш хусусиятларини хисобга олган холда тузилган турли ёшдаги ва жинсдаги гурухлар учун озука моддалари ва энергияга уртача кунлик физиологик эхтиёжларнинг минимал нормаларини ишлаб чикди.

Озик-овкат махсулотларининг энергетик киймати мехнатга лаёкатли ахоли учун 2582,5 ккал, пенсионерлар учун 2079 ккал ва болалар учун 1936,8 ккал кабул килинган.

2020 йилда мавжуд минимал истеъмол саватига 47 та асосий турдаги озик-овкат махсулотлари киритилган булиб (4-жадвал), истеъмол сава-тидаги озик-овкат махсулотлари улуши 55%ни, ноозик-овкат махсулотлари улуши 30%ни ва хизматлар атиги 15%ни ташкил этади.

Фикримизча, хизматлар улуши жуда хам камай-тириб юборилган. Чунки, ссоикни саклаш ва таълим муассасаларининг, маданий-маиший хизматлар, ижара хизматлари, транспорт ва алока хиз-мати ва коммунал идораларининг хизматларини эътиборга оладиган булсак, ушбу хизматлар улуши анчани ташкил этади (хусусан шахар ахолисида) ва бир мунча юкори булади. Шунинг учун минимал истеъмол саватининг ушбу кисмини кайта куриб чикиш максадга мувофик деб биламиз.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Шунингдек, кундалик зарур ноозик-овкат махсулотлари хам нархлари билан курсатилган

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 4(136)

3-жадвал. Алох,ида олинган МДО давлатлари озик,-овк,ат махсулотлари таркиби истеъмолини минимал меъёрини Узбекистондаги курсаткичлар билан к,иёсий тах,лили

№ Махсулот номи Улчов бирлиги Мамлакатлар буйича истеъмол хажми (уртача бир кишига бир йилда)

Россия K1OЗOFИC-тон Беларусь Озарбай-жон Узбекистон

1. Нон ва нон махсулотлари (нон ва макарон махсулотлари ун, ёрма ва дук-каклиларга нис-батан) кг 93,4 99,6 105,0 136,0 67,3

2. Картошка кг 124,9 118,0 170,0 40,0 54,8

3. Сабзавот ва полиз кг 103,6 112,0 129,0 74,9 151,8

4. Мева, янги узилган кг 24,0 30,1 83,0 38,0 75,0

5. Шакар кг 22,0 22,0 33,1 14,0 7,4

6. Гушт махсулотлари кг 52,8 78,4 82,0 30,0 51,4

7. Сут ва сут махсулотлари кг 400,5 404,9 403,0 407,4 375,8

8. Тухум дона 183 146 301 110 365

9. Усимлик ёFИ кг 12,0 8,5 11,7 7,3 11,0

Калорияси ккал 2730,0 2646,0 2866,5 2409,0 2366,2

Ок,сил гр. 86,9 91,7 91,2 74.0 86,4

ЁFлар гр. 83,5 86,5 87,7 73,0 98,6

Углеводлар гр. 405,0 369,0 425.3 358,0 295,0

холда берилса, истеъмол савати таркиби равшан булади.

Юкрридагилардан келиб чик,к,ан холда истеъмол саватчаси юзасидан куйидаги хулоса ва таклифлар ишлаб чикилди:

1. Утказилган тахлилий тадкикотлар асосида минимал истеъмол саватининг таркиби ахолининг минимал эхтиёжларини каноатлантириш учун мамлакатнинг ижтимоий-иктисодий шароитлари-дан келиб чиккан холда зарур товарлар ва хиз-матлардан ташкил топиши аникланди.

2. АКШ ва Германияда истеъмол савати деган тушунча мавжуд эмас. Ушбу мамлакат-ларда ахолининг асосий кисми уртасида талаб килинадиган товар ва хизматлар руйхати мавжуд. Мазкур маълумотлар асосида товар ва хизмат-ларнинг нарх даражасини улчаш учун яратилган истеъмол нархлари индекси (ИНИ) хисобланади.

3. Турли мамлакатлар истеъмол саватлари-нинг максадлари турлича. Узбекистан минимал истеъмол саватининг мак,сади - мухтожлик мезо-нини аник,лаш ва унинг ёрдамида камбатал ахоли катламини ажратиб олиш.

4. Истеъмол савати яшаш минимумига тенг эмас, аммо унинг микдорига бевосита таъсир курсатади.

5. Истеъмол савати худудларнинг географик жойлашувига ботлик, равишда ахолининг хар бир асосий ижтимоий-демографик гурухлари учун битта одамга уртача хисоблаб чикилади ва хар 3 йилда бир марта узгартириб борилади.

6. Истеъмол саватининг таркибини хисоблашда хизматлар улушини купайтириш лозим.

7. Истеъмол савати таркибини кенгайтириш ахоли турмуш даражасини ошишига олиб кел-майди. Бунинг учун яшаш минимуми микдорини - минимал иш хакни, ахолининг реал даромад-ларини ошириш зарур.

8. Хусусан, камбаFал ахолининг ишга лаёкатли катламини тадбиркорликка, касб-хунарга, хунармандчиликка, чорвачиликка ва дехкончиликка ургатиш оркали уларнинг реал даромадларини ошириш буйича чора-тадбирларни ишлаб чикиш зарур.

9. Ахолининг ишга лаёкатли булмаган (ноги-рон, нафакахур ва х.к.) камбаFал катламига дав-лат бюджети томонидан манзилли реал моддий ёрдам курсатиш чораларини амалга ошириш ва инфляцияни хисобга олган холда доимий узгариб боришини к,онун билан мустахкамланса, мак,садга мувофик булади.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 4(136)

4-жадвал. Узбекистан Республикасида тулик, ва сомом овк,атланиш учун варур булган озик,-овк,ат махсулотлари ва уларни истеъмол

^илишнинг уртача кунлик тиббий меъёрлари Р У И X А Т И (бир кунда граммда)

№ Мах,сулотлар Болалар Кизлар Йигит-лар Эркаклар Аёллар

1 ёш-гача* 14-15 ёш 14-15 ёш 16-59 ёш 16-59 ёш 14-15 14-15 16-59 > 60 16-54 Хомила-дор ва эмизаёт-ганлар > 55

1. Нухат 0 0 5 5 5 10 10 10 5 10 5 5

2. Мош 0 0 6 6 6 10 10 10 6 10 6 6

3. Ловия 0 0 5 5 5 10 10 10 5 10 5 5

4. Бу^ой уни, 1-нав 0 10 10 15 15 20 20 20 10 10 20 10

5. Гуруч 10 10 15 25 30 30 50 60 50 50 60 50

6. Манна ёрмаси 15 15 15 15 15 15 15 15 10 15 10 10

7. Бу^ой нони 0 50 100 100 100 100 110 120 100 100 100 100

8. Жавдар нони 0 0 0 100 100 100 100 120 120 100 100 120

9. Макарон 0 10 10 20 20 30 35 45 20 30 30 20

10. Картошка 50 100 100 100 120 150 150 150 100 100 150 100

11. Карам 0 50 50 50 50 50 70 70 50 60 50 50

12. Бодринг 5 20 20 20 20 20 30 30 30 30 30 30

13. Помидор 10 20 30 30 40 40 40 60 60 50 60 60

14. Лавлаги 10 5 15 25 25 25 30 30 20 30 30 30

15. Сабзи 20 20 30 30 30 30 30 50 40 50 40 40

16. Пиёз 0 15 20 30 30 30 50 50 40 50 40 40

17. Шолюм 5 8 8 8 8 8 15 15 15 15 15 15

18. Турп (редиска) 0 6 6 6 6 6 15 15 15 15 10 15

19. Булюр к,алампири 0 10 10 10 10 10 10 20 20 20 20 20

20. Бак,лажон 0 8 8 8 8 8 20 20 20 20 20 20

21. Кукат (шивит, петрушка, сельдерей) 0 5 5 10 10 20 20 20 10 20 15 20

22. Тарвуз 0 30 30 40 40 40 45 45 45 45 45 45

23. Ковун 0 25 25 30 30 30 35 35 35 35 35 35

о ш

с; (в ш Ч

8

о гч О О о 1Л О о о т 1Л 1Л оо 1Л о ^ 1Л о гч о о 1Л 1Л 1Л о ^ ю о сэ о гч 1Л гч 1Л о 2029,1 73,8 69,8 288,3

о т о 1Л о 00 о о о ^ 1Л 1Л 1Л о ю 1Л о оо о о гч о о о оо о 1Л о о - о оо о оо 1Л о 110 1Л 1Л 2 ,0 9 ,7 о ,6 оо 3

о гч о 1Л о 00 о о о оо 1Л о 1Л о 1Л о о оо о о о о о оо о оо о о - о гч о оо 1Л о ,9 оо 2 ,3 8 ,7 по 9 ,8 по о 3

о гч о о о 1Л о о о т 1Л 1Л оо 1Л о ^ 1Л о гч о о 1Л 1Л 1Л о ^ ю о 1Л сэ о гч 1Л гч 1Л о ,9 0, гч 0 2 7 ,8 6 ,7 00 2

о гч о 1Л о 00 о о о оо 1Л о 1Л о гч о 1Л о оо о о о о о гч о оо о о - о гч о оо 1Л о со 2, 1Л 2 ,3 9 ,8 9 ,7 1Л 3

о т о 1Л о 00 о о о т 1Л 1Л ^ о гч о ю 1Л о оо о о о о о гч о ^ о о - о оо о оо 1Л о 110 2 ,7 9 6 8 оо 3

о оо о о о 1Л о о о оо 1Л 1Л оо о о ^ о о оо о о о о о гч о ^ о о - о оо о оо 1Л о ,2 оо 2 2 ,9 00 8 ,0 о 3

о т о о о 1Л о о о гч 1Л о т 1Л о ^ 1Л о оо о о гч о о о гч о ^ о о - о оо о гч 1Л о го ю 0 2 ,8 110 7 ,9 7 ,2 00 2

о оо о о о 1Л ю о гч 1Л о оо о о ^ о о оо о о гч о о о гч о ^ о о - о гч о гч оо о 9 ,7 7 7 ,3 1Л 2

о гч о 00 о т ю о гч 1Л 1Л гч о о по о о гч о о гч о 1Л 1Л о оо ю ю - о 1Л оо о ю гч ^ с^" 1Л ,0 1Л ,3

о гч о 00 о оо о о о гч 1Л 1Л гч о о т о о о о гч о 1Л 1Л 1Л гч ^ ^ 1Л с5 о о гч о о ю 2 ,9 по ,3 ,8 оо

о оо о 1Л о т о о о о о о о гч о о о 1Л о о 1Л 1Л о о 1Л сэ о 1Л - о о гч 110 оо 0 ,2 2 3 ,8 6

Ковок, го 5 ^ о о X ^ го 3 > 1— т ^ го ^ 5 ^ т > X о 5 1— 3 с; о 1— 3 К ^ 1— 3 3 ^ К 1— 3 1_ X о. го ^ го ^ 3 о ш го ш ^ го 1- ^ го ^ ^ о го ^ т ¡У 1- ^ го и 5 го X го 1— си 5 и о 5 го К ^ го и 1_ о ^ о в 1— о ^ 3 ^ с го т X ^ ш 1Л X о 5 ^ X 1— СР го ^ го 5 ^ и >> т ^ 1— X го 1_ X го и ^ и X го 5 X ^ Т ^ с го ^ го го ^ 5 ^ О т ш о ^ и к ^ о го !± го и о !± 1_ !± го го о в си >

гч т гч ю гч гч со гч ел гч сэ т го гО по го оо ^ оо т оо ю оо оо со оо ел оо сэ го

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. Байкова Е.И." Сравнительный анализ методик формирования потребительских корзин Казахстана, России и Канады", Российское предпринимательство, №22 (244)/ ноябрь 2013 г.

2. Мелик-Шахназарова Е.В. Потребительская корзина / Центральная профссоюзная газета «Солидарность». - 2018.

3. Москалева Н.А., Саранчина Т.А. Потребительская корзина как показатель уровня жизни населения страны: сравнительная оценка // Инновационная наука. - 2015. - №5-1.

4. Основные понятия, используемые в Законе города Москвы «О прожиточном минимуме в городе Москве» (с изменениями на 18 сентября 2013 года) / Московская городская Дума.

5. Потребительская корзина // Экономика и право: словарь-справочник / Л. П. Кураков, В. Л. Кураков, А. Л. Кураков. — М. : Вуз и школа, 2004. — ISBN 5-94378-062-9.

6. http://old.regulation.gov.uz/ru/documents/2614

7. https://vc.ru/finance/110332-potrebitelskaya-korzina-osobennosti-formirovaniya-i-napolneniya

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.