Научная статья на тему 'КАМБАҒАЛЛИККА ҚАРШИ КУРАШ ШАХС ИҚТИСОДИЙ ХАВФСИЗЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШНИНГ МУҲИМ ЙЎНАЛИШИ'

КАМБАҒАЛЛИККА ҚАРШИ КУРАШ ШАХС ИҚТИСОДИЙ ХАВФСИЗЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШНИНГ МУҲИМ ЙЎНАЛИШИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
794
140
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
иқтисодий хавфсизик / шахс иқтисодий хавфсизлиги / камбағаллик / нисбий камбағаллик / мутлоқ камбағаллик / қашшоқлик / кам таъминланган оила / таъминланган оила / бой оила. / экономическая безопасность / экономическая безопасность личности / бедность / относительная бедность / абсолютная бедность / нищета / малообеспеченная семья / обеспеченная семья / богатая семья.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Абулқосимов Мурод Ҳасанович

Мақолада камбағалликнинг шахс иқтисодий хавфсизлигига таҳдид эканлиги асосланган, унинг моҳияти, шакллари ва сабаблари ҳамда уни қисқартириш ва унга қарши кураш йўллари баён қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

БОРЬБА ПРОТИВ БЕДНОСТИ ВАЖНОЕ НАПРАВЛЕНИЕ ОБЕСПЕЧЕНИЯ ЭКОНОМИЧЕСКОЙ БЕЗОПАСНОСТИ ЛИЧНОСТИ

В статье бедность обоснована как угроза экономической безопасности личности, в ней изложены сущность, формы проявления и причины возникновения бедности, а также пути борьбы против неё.

Текст научной работы на тему «КАМБАҒАЛЛИККА ҚАРШИ КУРАШ ШАХС ИҚТИСОДИЙ ХАВФСИЗЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШНИНГ МУҲИМ ЙЎНАЛИШИ»

Абул^осимов Мурод ^асанович,

Божхона институти укитувчиси, Тошкент молия институти мустакил тадкикотчиси

КАМБАГАЛЛИККА КАРШИ КУРАШ -ШАХС ИКТИСОДИЙ ХАВФСИЗЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШНИНГ МУ^ИМ ЙУНАЛИШИ

УДК 334.012.8

АБУЛКОСИМОВ М.Ц. КАМБАГАЛЛИККА КАРШИ КУРАШ - ШАХС ИКТИСОДИЙ ХАВФСИЗЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШНИНГ МУЦИМ ЙУНАЛИШИ

Маколада камбаFалликнинг шахс иктисодий хавфсизлигига тахдид эканлиги асосланган, унинг мохияти, шакллари ва сабаблари хамда уни кискартириш ва унга карши кураш йуллари баён килинган.

Таянч иборалар: иктисодий хавфсизик, шахс иктисодий хавфсизлиги, камбаFаллик, нисбий камбаFаллик, мутлок камбаFаллик, кашшоклик, кам таъминланган оила, таъминланган оила, бой оила.

АБУЛКОСИМОВ М.Х. БОРЬБА ПРОТИВ БЕДНОСТИ - ВАЖНОЕ НАПРАВЛЕНИЕ ОБЕСПЕЧЕНИЯ ЭКОНОМИЧЕСКОЙ БЕЗОПАСНОСТИ ЛИЧНОСТИ

В статье бедность обоснована как угроза экономической безопасности личности, в ней изложены сущность, формы проявления и причины возникновения бедности, а также пути борьбы против неё.

Ключевые слова: экономическая безопасность, экономическая безопасность личности, бедность, относительная бедность, абсолютная бедность, нищета, малообеспеченная семья, обеспеченная семья, богатая семья.

ABUL^SIMOV M.KH. THE FIGHT AGAINST POVERTY AS AN IMPORTANT DIRECTION TO ENSURING THE ECONOMIC SECURITY OF INDIVIDUALS

In the article, poverty is justified as a threat to the persons economic security. There is discussed essence, forms of manifestation and causes of poverty, as well as ways to overcome.

Key words: economic security, economic security of an individual, poverty, relative poverty, absolute poverty, destitution, low-income family, secured family, rich family.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 2(134)

Кириш.

Тадцицот мавзусининг долзарблиги.

КамбаFаллик ва кашшокликка дучор булиш шахснинг иктисодий хавфсизлигининг таъ-минланмаганлигини англатади. Шахснинг иктисодий хавфсизлигини таъминлашнинг мухим йуналишларидан бири камбаFалликни кискартириш ва унга карши кураш хисобланади. Бунга сабаб дунёда камбаFаллик ва кашшоклик куламлари кенгайиб бормокда. БМТ томонидан берилган маълумотларга караганда, ер юзида карийб бир миллиард ахоли кунига бир АК,Ш доллари хисобига яшайди; 2,5 миллиард киши-нинг даромади икки АКШ долларига тенг. Таш-килот экспертлари томонидан амалга оширил-ган тадкикотлар натижаларига кура, 2016-2017 йилларда энг кашшок мамлакат сифатида Мар-казий Африка республикаси (МАР) эътироф этил-ган. Мамлакатда ахоли жон бошига туFри келади-ган ЯИМ курсаткичи 542 долларни ташкил этиб, жахонда ОТИС билан касалланганлар сони буйича етакчи мамлакат хисобланади1.

Узбекистон Республикаси Президенти Шав-кат Мирзиёев Олий Мажлисга Мурожаатнома-сида биринчи марта мамлакатимизда камбаFал ахоли катлами борлигини, улар ахолининг тах-минан 12-15 фоизини, яъни 4-5 миллион кишини ташкил этишини таъкидлади. Шу вактгача респу-бликамизда кам таъминланган ахоли тушунчаси кулланиб келинган эди. КамбаFал сузи хеч качон айтилмаган эди. Юртбошимиз Жахон банки, Бир-лашган Миллатлар Ташкилотининг Тараккиёт дастури ва бошка халкаро ташкилотлар билан бирга камбаFалликни камайтириш дастурини ишлаб чикишни таклиф этди хамда бу борада халкаро меъёрлар асосида чукур урганишлар утказиб, камбаFаллик тушунчаси, уни аниклаш мезонлари ва бахолаш усулларини камраб олган янги методологияни яратиш вазифасини белги-лаб берди2. Бу эса мазкур макола мавзусининг долзарблигини белгилаб беради.

Тадцицот мацсади камбаFалликнинг мазму-нини, намоён булиш шаклларини, вужудга келиш сабабларини хамда тенденцияларини тахлил килиш асосида унга карши кураш буйича илмий таклифларни ишлаб чикишдан иборат.

1 Ijtimoiy siosat. Oiquv qoillanma. I.f.d., prof. A.V.Vaxabovning umumiy tahriri ostida,-Toshkent: "Mumtos soiz", 2019. - 136- bet.

2 Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мир-зиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. 2020 йил 24 январь. // "Халк, сузи" газетаси, 2020 йил 25 январь.

Тадцицот методлари сифатида илмий абстракция, мантикий анализ ва синтез, киёсий ва ик,тисодий-статистик тах,лил усулларидан фой-даланилди.

Асосий натижалар куйидагилардан иборат:

- камбаFаллик тушунчасининг мазмуни ва намоён булиш шакллари очиб берилган;

- камбаFалликнинг келиб чик,иш сабаблари урганилган;

- камбаFалликни улчаш усуллари баён килинган;

- камбаFалликни кискартириш ва унга карши кураш буйича илмий таклифлар ишлаб чикилган.

Мацоланинг мазмуни. Шахснинг иктисодий хавфсизлиги инсон хавфсизлигининг бир йуналиши х,исобланади. БМТ тараккиёт дастури таърифига асосан инсон хавфсизлиги «мух,тожликдан х,олилик», «куркувдан х,олилик» ва «уз кадр-кимматини х,ис килиб турмуш кечи-риш» маъноларини англатади ва уларга асосла-ниб, хавфсизлик хатарлари билан бир каторда ривожланиш ва инсон х,ак-х,укукларини х,урмат килиш муаммоларига асосий эътибор каратилади.

Инсон хавфсизлигининг мух,им таркибий кисмларидан бири кашшокликдан х,олилик, куркувдан х,олилик ва уз кадр-кимматини х,ис килиб турмуш кечириш деб изох,ланади. Инсон-лар учун хавф-хатар уларнинг тириклиги учун (жисмоний эксплуатация, жабр-зулм, таъкиб, улим), ^аёт кечириш учун (ишсизлик, саломатлик, хавф-хатар, озик-овкат такчиллиги ва х,.к.) ва уз кадрини билиш учун (инсон х,ак-х,укукларининг чеклаб куйилиши, тенгсизлик, сегрегация (ирк,ий камситиш формаларидан бири), сик,иб чикариш, камситиш ва х,.к.)га та^дид х,исобланиши мумкин-лигини англашдир. КамбаFаллик ва к,ашшок,ликка дучор булиш инсон учун иктисодий тахдид булиб, унинг ик,тисодий хавфсизлигининг таъминланма-ганлигини курсатади. Шу боисдан камбаFаллик ва кашшокликка карши кураш хамда уларни кискартириш шахс иктисодий хавфсизлигини таъминлашнинг мухим йуналишларидан биридир.

Иктисодий адабиётларда камбаFаллик - бу турмуш кечириш, мехнат лаёкатини саклаб туриш, авлодлар узвийлигини давом эттириш учун зарур булган энг кам эхтиёжларни кондириш имкони-ятига эга булмаган шахс ёки ижтимоий гурухлар иктисодий ахволининг курсаткичи, ижтимоий гурух ёки индивиднинг хаёт учун зарур булган энг кам эхтиёжларини кондира олмаслигининг

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 2(134)

иктисодий шароитини акс эттирувчи хусусият, деб таъриф берилади. КамбаFаллик нисбий тушунча Хисобланиб, х,ар бир жамиятдаги турмуш дара-жасининг умумий стандартига боFлик булади. Депривацион ёндашув буйича камбаFаллик тушунчаси нафакат х,аёт учун зарур булган энг кам эхтиёжларини кондира олмаслик ва даро-мадларнинг етишмовчилигини, балки сифатсиз овкатланиш, таълим ва соFликни саклаш хизмат-ларидан фойдаланолмаслик хамда муносиб уй шароитларига эга булмаслик каби шароитларни Хам уз ичига олади1.

Камбагалликни аницлаш концепци-ялари жах,он амалиётида учта булиб, улар куйидагилардан иборат:

1. Камбагалликнинг мутлак концепцияси. Ушбу концепция камбаFаллик чегараси тушунчаси билан узвий боFликдир. КамбаFаллик чегараси мавжуд даромад, ялпи даромад ёки истеъ-молнинг шундай даражасики, бу даражадан паст булганда одам камбаFал х,исобланади. Мутлак камбаFаллик купинча истеъмол ёки даромад дара-жаси камбаFаллик чегарасидан паст булган одам-лар ёки уй хужаликлари сони оркали улчанади. Жах,он банки мутлак, камбаFаллик чегараси сифа-тида кунига 1,25 АК.Ш доллари х,исобига (доллар курси харид кобилияти паритети буйича Хисобланади) кун кечиришни белгилаб куйган.

2. Камбагалликнинг нисбий концепцияси. КамбаFалликнинг нисбий курсаткичи камбаFаллик нисбий чегарасини белгилайди ва ах,олининг амалдаги даромадини ана шу даражага нисба-тан так,к,ослайди. Жамиятнинг реал даромадлари ортиб бораётган шароитда так,симлаш узгармаса, нисбий камбаFаллик аввалгидек сакланиб колади. Бундан нисбий камбаFаллик концепцияси тенг-сизлик концепциясининг таркибий кисми деган хулоса чикариш мумкин. Бирок бу тенгсизлик канча кам булса, нисбий камбаFаллик шунчалик кам булиши маъносини бермайди ёки аксинча. Нисбий камбаFаллик концепциясининг асос-чиси, инглиз социологи П.Таунсенд бу катего-рияни иктисодий ресурсларнинг етишмаслиги окибатида, мазкур жамият купчилик аъзолари учун одатий турмуш тарзини давом эттиришнинг имконияти булмаслиги сифатида таърифлаган. У узининг камбаFалликнинг тахлил этиш усулини куп

1 Абулкосимов Х.П., Абулкосимов М.Х- Ик,тисодиётга оид атама ва тушунчаларнинг изох,ли луFати- / Абулкосимов Х.П., Абулкосимов М.Х. - T.: "ABU MATBUOT-KONSALT", 2017. - 261-262-бетлар.

улчамли депривация тушунчасига асослаган. Бун-дай холатни у "шахс, оила ёки гурухнинг жамият ёки умуман миллат манзарасидаги кузатилаётган ва асосланадиган ночор ахволи" сифатида тушун-тирган. П.Таунсенд томондан куп улчамли депривация усули кулланилиб, унда моддий деприваци-яга (овкатланиш, кийим-кечак, турар-жой шаро-итлари, узок муддат фойдаланиладиган ашёлар, яшаш жойи мухити, мехнат шароитлари ва хусуси-ятлари), ижтимоий депривация курсаткичларига (иш билан бандлик, буш вактни утказиш, таълим ва хоказолар хусусиятлари) кушилган2.

3. Субъектив камбагаллик. Мазкур концеп-цияга кура, факат шахснинг узи камбаFаллигини белгилаши мумкин. Субъектив камбаFаллик дара-жасини аниклашга турли ёндошувлар мавжуд. Шунингдек, ижтимоий фикрга асосланган холда субъектив камбаFаллик чегарасини аниклаш, шун-дан сунг уни ахоли даромади билан таккослаш мумкин3.

Камбагалликнинг мутлак, даражаси - бу турмуш кечиришнинг энг куйи даражаси хисобланиб, инсоннинг узининг асосий эхтиёжларини кондириш учун хаётий зарур булган озик-овкат махсулотлари, кийим-кечак, турар-жой ва хоказолар буйича аникланади.

Камбагалликнинг нисбий даражаси - бу ушбу давлат (минтакада) турмуш кечиришнинг уртача даражаси учун талаб килинадиган истеъмол саватининг энг кам микдори даражасини курсатади. Нисбий камбаFаллик факат жисмо-ний эхтиёжларнигина эмас, балки ижтимоий эхтиёжларни хам хисобга олади4.

Камбагалликнинг партиципатор ба^олари (КПБ) —камбаFалликнинг кишилар узларининг чорасизлиги ва ижтимоий камситилишини кабул килишини назарда тутадиган сифа-тий жихатларини кайд этиш учун партиципа-

2 Инсон тараккиёти. Дарслик: и.ф.д., проф. К,.Х.Абдурахмонов тахрири остида.-Т.: "Fan va texnologiya", 2013. - 229 бет.

3 Каранг: Инсон тараккиёти. Дарслик: и.ф.д., проф. К.Х.Абдурахмонов тахрири остида.-Т.: "Fan va texnologiya", 2013.-228-230-бетлар; Абулкосимов Х.П., Абулкосимов М.Х. Иктисодиётга оид атамалар ва тушунчаларнинг изохли луFати. Укув кулланма. Абулкосимов Х.П., Абулкосимов М.Х. - T.:"ABU MATBU0T-K0NSALT",2017.- 263-264-бетлар .

4 Каранг: Инсон тараккиёти. Дарслик: и.ф.д., проф. К.Х.Абдурахмонов тахрири остида.-Т.: "Fan va texnologiya", 2013.-230-бет; Ijtimoiy siosat. O1quv qo1llanma. I.f.d., prof. A.V.Vaxabovning umumiy tahriri ostida,-Toshkent: "MUMTOS SO1Z", 2019.-131- bet.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 2(134)

тор тадкикотлар усулидан фойдаланиш методи. КамбаFаллик даражаси ва уни бартараф этиш учун кандай чора-тадбирлар куриш зарур экан-лигини аник,лаш ва тахлил килиш учун ахолининг йуксил, ночор катламлари ва уларнинг жамоа-ларини жалб килишда КПБ жуда фойдали воси-талардир1.

БМТ тавсиясига биноан жахон амалиётида ахоли турмуш кечиришининг энг кам микдори ва истеъмол бюджетининг энг кам микдори асо-сида даромадлари даражаси буйича моддий таъ-миноти турлича булган куйидаги ахоли гурухлари ажратиб курсатилади:

- камбаFал оилалар - бундай оилаларда жон бошига туFри келадиган даромад ахолининг турмуш кечириши учун зарур булган энг кам микдордан паст даражада ёки унга тенг;

- кам таъминланган оилалар - бундай оилаларда жон бошига туFри келадиган даромад ахолининг турмуш кечириши учун зарур булган энг кам микдор билан энг кам истеъмол бюджети микдори уртасида жойлашган булади;

- таъминланган оилалар - бундай оилаларда жон бошига туFри келадиган даромад ахолининг энг кам истеъмол бюджети микдори ва окилона истеъмол бюджети микдори уртасида жойлашган булади;

- бой оилалар - уларда жон бошига туFри келадиган даромад окилона истеъмол бюджети даражасидан юкори булади2.

Камбагаллик сабаблари турлича булиб, улар куйидаги гурухлардан иборат: а). иктисодий (ишсизлик, иш хак,ининг камлиги, мех,нат унумдор-лигининг пастлиги, миллий иктисодиёт ёки ишчи ва ходимнинг иш билан банд булган тармокнинг ракобатбардош эмаслиги); б). ижтимоий-тиббий (ногиронлик, карилик, касалланиш даражаси-нинг юкорилиги); в). демографик (тула булмаган оилалар, оилада бокимандаларнинг куплиги); г). ижтимоий-иктисодий (ижтимоий кафолатлар даражасининг пастлиги); д). таълим-малака (таъ-лим даражасининг пастлиги, касбий тайёргарлик-нинг етарли эмаслиги); е). сиёсий (харбий можа-ролар, мажбурий миграция); ё). минтакавий-

1 Абулкосимов Х.П., Абулкосимов М.Х. Иктисодиётга оид атамалар ва тушунчаларнинг изохли л^ати. Укув кулланма. Тузувчилар: Абулкосимов Х.П., Абулкосимов М.Х. - T.:"ABU MATBU0T-K0NSALT",2017.- 264-бет.

2 Инсон тараккиёти. Дарслик: и.ф.д., проф. К.Х.Абдурахмонов тахрири остида.-Т.: "Fan va texnologiya", 2013.-230-231 -бетлар.

жугрофий (минтакаларнинг бир хил ривожлан-маганлиги).

КамбаFаллик чегараси, нисбий расмий камбаFаллик чегарасидан куйида яшаётган ахолининг фоизлардаги улушига тааллуклидир.

Жахон банки мутлак камбаFаллик чегараси сифатида кунига 1,25 АК,Ш доллари хисобига (доллар курси хар бир мамлакат валютасининг харид кобилияти паритети буйича хисобланади) кун кечиришни белгилаб куйган. Миллий камбаFаллик чегараси — бу мазкур давлат томонидан расмий макбул деб хисобланган камбаFаллик чегараси-дир. Миллий даражадаги бахолаш курсаткичлари уй хужаликлари даромадларини шархлаш нати-жаларига кура ахоли кичик гурухларини тадкик килиниши асосида амалга оширилади3.

Жахон банкининг камбаFалликни бахолаш методологиясига кура, 2017 йилдан бошлаб киши-нинг кунлик даромади 1,9 доллардан кам булса, у камбаFал хисобланади. Ушбу ташкилот томонидан берилган маълумотга кура 2018 йилда дунё ахолисининг тахминан 10% га якини камбаFаллик даражасида хаёт кечирмокда4.

Узбекистан Республикасида ижтимоий-иктисодий ривожланишнинг таъминланганлиги ва кам таъминланган ахолини ижтимоий химоялашга каратилган ижтимоий сиёсатнинг амалга ошири-лиши натижасида уларнинг ахоли умумий сони-даги улуши 2009 йилдаги 19,5% дан 2018 йилда 11,4% га камайди (каранг: 1-жадвал).

Узбекистонда ахоли даромадлари ва турмуш даражасини оширишга каратилган ижтимоий сиёсатнинг амалга оширилиши натижасида, ахоли жон бошига уртача туFри келган пул даромадлари, иш хаки ва пенсиялар усишининг ижобий дина-микаси вужудга кела бошлади (каранг: 2-жадвал).

Ахоли жон бошига даромадлар тахлил дав-рида 4,8 мартага, уртача йиллик хисобланган ойлик иш хаки 3,6 мартага, уртача белгиланган ойлик пенсия микдори 4 мартадан зиёдга ошган. 2017 йилда 2000 йилнинг мос даври даражасига нисбатан уртача ахоли жон бошига даромад-ларнинг хакикий усиши 13,2 мартани, уртача иш хакининг хакикий усиши 24,3 мартани ва пенсия

3 Абулкосимов Х.П., Абулкосимов М.Х. Иктисодиётга оид атамалар ва тушунчаларнинг изохли /¡Yîs^. Укув кулланма. Тузувчилар: Абулкосимов Х.П., Абулкосимов М.Х. - T.:"ABU MATBU0T-K0NSALT",2017.- 262-263-бет-лар.

4 Ijtimoiy siosat. O'quv qo'llanma. I.f.d., prof. A.V.Vaxabovning umumiy tahriri ostida,-Toshkent: "MUMTOS SO'Z", 2019.-136- bet.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 2(134)

2-жадвал. Ах,оли жон бошига уртача т^ри келган пул даромадлари, иш х,ак,и ва пенцияларнинг

2010-2018 йилларда усиши динамикаси4

1-жадвал. Узбекистан Республикасида кам таъминланган ах,оли улуши (уй хужаликлари танлама

кузатувлари маълумотларига асосан)1, (%да)

Курсаткич Йиллар:

2009 2010 2012 2015 2016 2017 20182

Кам таъминланган ахоли улуши3 19,5 17,7 15,0 12,8 12,3 11,9 11,4

Курсаткичлар Йиллар

2010 2016 2017 2018 2018 йил 2000 йилга нисбатан, %

I. А^оли жон бошига даромадлар, жами, минг сумда 1668,1 4565,2 5750,2 7963,3 -

Утган йилнинг мос даврига нисбатан хакикий усиш, фоизда - 273,7% 126,0% 138,5% 477,4%

II. Уртача йиллик хисобланган ойлик иш хаки, минг сумда 504,8 1293,8 1453,2 1822,2 -

Утган йилнинг мос даврига нисбатан хакикий усиш, фоизда - 256,3% 112,3% 125,4% 361,0%

III. Уртача белгиланган ойлик пенсия микдори, минг сумда 171,9 494,2 567,3 695,5 -

Утган йилнинг мос даврига нисбатан хакикий усиш, фоизда - 287,5% 114,8% 122,6% 404,6%

микдорининг хакикий усиши 18,6 мартани ташкил этди5.

Узбекистон Республикаси ахоли даромадла-рини ахолининг 10 фоизли гурухлари буйича нотекис таксимланишини ифодаловчи децил коэффициенти 2010 йилдаги 8,5 дан 2015 йилда 7,0 га, 2018 йилда 6,1га пасайди. 2010 йилда 1-3-

1 Узбекистон Республикасида кам таъминланган ах,оли улуши (уй хужаликлари танлама кузатувлари маълумотларига асосан)// Ь|Нр: /МеЬ^а^ и2/ open_data /ги /9.1%20OD_Poverty_rate_rus.pdf

2дастлабки маълумотлар

3*Жах,он банки тавсиясига кура таъминланган-лик даражаси курсаткичи кунлик 2100 ккал дан келиб чикиб хисобланган.

4 Узбекистон Республикасида ахоли турмуш даражаси ва фаровонлигининг ривожланиши тахлили/ http/stat.uz.; Социально-экономическое положение Республики Узбекистан за 2017год.-Т.:Госком стат РУз., 2018.-С.158,164,166; Узбекистон Республикаси-нинг ижтимоий-иктисодий холати. 2018 йил январь-декабрь.-Т., ДСК, 2019.-266, 282, 292-бетлар маълумот-лари асосида тузилди.

5 Узбекистон Республикасида ахоли турмуш даражаси ва фаровонлигининг ривожланиши тахлили. 2017

йил январь-декабрь.Т., 2018.-4-5-бетлар.// http/stat.uz

децил гурухларига кирувчи ахолининг улуши 13,7%ни ташкил этган булса, 2018 йилда улар-нинг улуши 15,7%га, яъни 2 пунктга усди (каранг:

3-жадвал).

Жадвал маълумотларидан куриниб турибдики,

4-8-децил гурухлари ахолиси улуши 2010 йилдаги 46,6% ни, 2018 йилда 46,5%ни ташкил этди. 2010 йилда 9-10-децил гурухлари ахолисининг улуши 39,7% ни ташкил этган булса, 2018 йилда улар-нинг улуши 37,8% гача камайди.

Мамлакатимизда пенсия ва ижтимоий нафака олувчилар сони 2015 йилдаги 3203,9 минг кишидан 2018 йилда 3690,3 минг кишига, яъни 15,2%га усган. Ногиронлиги булган шахслар сони шу даврда 586,5 минг нафардан 654,7 минг нафарга, яъни 11,6%га усган. Бунинг окибатида 10000 ахолига туFри келадиган пенсия ва ижтимоий нафака олувчилар сони 2015 йилдаги 1015 нафардан 1120 нафарга ошди6. Бу эса расмий иктисодиёт секторида ишловчиларга демогра-фик юкламанинг ошишига олиб келди. Тайинлан-

6 Узбекистонда ижтимоий ривожланиш ва турмуш даражаси/Социальное развитие и уровень жизни в Узбекистане.2015-2018.-Т., 2019.-85-87-бетлар.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 2(134)

3-жадвал. Узбекистан Республикасида ах,оли даромадларини ахолининг 10 фоизли гурух,лари буйича нотекис так,симланиши (%да) (уй хужаликлари танлама кузатувлари маълумотларига

асосан)1

Децил гурух-лари 2010 йил 2011 йил 2012 йил 2013 йил 2014 йил 2015 йил 2016 йил 2017 йил 2018 йил Усиш пункт

I 2,9 3,0 3,1 3,2 3,4 3,7 3,8 3,9 3,9 1

II 4,8 4,9 5,0 5,0 5,1 5,3 5,4 5,5 5,4 0,6

III 6,0 6,1 6,1 6,0 6,0 6,3 6,4 6,4 6,4 0,4

IV 6,9 7,0 7,0 7,0 7,0 7,2 7,3 7,2 7,3 0,4

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

V 7,9 7,9 7,9 7,9 7,7 8,0 8,1 8,1 8,1 0,2

VI 9,1 9,0 8,9 9,0 8,8 9,0 9,1 9,1 9,1 0

VII 10,5 10.4 10,2 10,3 10,2 10,0 10,2 10,2 10,3 -0,3

VIII 12,2 12,2 12,2 11,9 11,9 11,4 11,5 11,6 11,7 -0,5

IX 14,9 14,9 15,1 14,4 13,8 13,5 13,8 13,9 14,1 -0,8

X 24,8 24,7 24,5 25,3 26,2 25,6 24,4 24,1 23,7 -0,9

Децил коэф-фици-енти2 8,5 8,2 8,0 7,9 7,8 7,0 6,4 6,2 6,1 2,4

4-жадвал. 2019 йил январь ва ноябрь ойларида иш ^а^илари даражалари динамикаси3

№ Иш хаки микдори 2019 йил январь 2019 йил ноябрь

Кишилар сони Улуши, % Кишилар сони Улуши, %

1 0,1 минг сумдан 1000,0 минг сумгача 1855361 50,7% 1761007 43,6%

2 1000,1 минг сумдан 2000,0 минг сумгача 1007788 27,5% 1118827 27,7%

3 2000,1 минг сумдан 4000,0 минг сумгача 613528 16,8% 806891 20,0%

4 4000,1 минг сумдан 5500,0 минг сумгача 96549 2,6% 172464 4,3%

5 5500,1 минг сум ва ундан куп 87388 2,4% 175483 4,3%

ган уртача пенсиялар ва ижтимоий нафакалар микдори 2015 йилда 438,2 минг сумни ташкил этган булса, 2018 йилда эса 640,5 минг сумгача4, яъни 46,2%га ошган. Бу эса тирикчилик мини-мумидан анча паст курсаткич эканлиги куриниб турибди. Пенсионер ва ногиронлиги булган шахсларнинг катта кисмининг уз оиласи билан бирга яшаши уларнинг ижтимоий ахволининг ёмонлашиб кетишининг олдини олади. Туйиб

1 Узбекистон Республикасида ахоли даромадларини ахолининг 10 фоизли гурухлари буйича нотекис таксимланиши (уй хужаликлари танлама кузатувлари маълумотларига асосан)// http: //web.stat.uz/ open_data/ru /9.2%200DJnœme_by_deàles_rus.pdf

2Децил коэффициенти ахоли орасида моддий бойли-кларнинг таксимланишида фарклар даражасини бел-гилайди (Тахририят).

3 Каранг: Какую зарплату получали граждане Узбекистана в 2019 году? // https://kun.uz/ru/news/2020/01/10/ kakuyu-zarplatu-poluchali-grajdane-uzbekistana-v-2019-godu

4 Уша ерда, 82-бет.

овкатланмайдиган кишиларнинг ахоли умумий сонидаги улуши 2018 йилда 6,3%ни ташкил этди5.

Айтиш лозимки, расмий иктисодиёт секто-рида ишловчи ёлланма ходимлар умумий сонида уртача ойлик иш хаки микдори 1 000 000 сумдан кам микдорида олувчилар улуши 2019 йил январь ойидаги 50,0%дан ноябрь ойида 43,6%га камайди, 2 000 000 сумгача микдорда олувчилар улуши шунга мос равишда 27,5%дан 27,7%га ортди (каранг: 4-жадвал).

2000000,1 сумдан 4000000 сумгача ойлик иш хаки олувчилар улуши тахлил даврида 16,8%дан 20,0%га, 4000000,1 минг сумдан 5500000 сумгача

5 Узбекистон Республикаси кишлок хужалигини ривожлантиришнинг 2020 — 2030 ^ йилларга мулжалланган стратегиясига 1-илова. / Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 23 октябрдаги "Узбекистон Республикаси кишлок хужалигини ривожлантиришнинг 2020-2030 йилларга мулжалланган стра-тегиясини тасдиклаш туFрисида"ги пФ-5853-сонли Фар-монининг 1-иловаси. // (Конун хужжатлари маълумот-лари миллий базаси, 24.10.2019 й., 06/19/5853/3955-сон)/ http://lex.uz/docs/4567334

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 2(134)

5-жадвал. Узбекистонда ахолининг умумий даромадлари таркиби (% да)1

Курсаткичлар Йиллар

2010 2015 2016 2017 2018

Умумий даромадлар, жами 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

Шу жумладан:

I Бирламчи даромадлар 74,2 78,2 79,7 75,2 76,5

1.1 Ишлаб чикаришдан олинган даромадлар 71,8 75,1 75,7 71,0 72,9

1.1.1 Мехнат фаолиятидан олинган даромадлар 70,0 72,8 73,3 68,8 71,1

Шундан:

- ёлланма ишчиларнингдаромадлари 45,0 41,2 38,9 34,3 34,5

- мустакил равишда банд булишдан олинган даромадлар 25,0 31,6 34,4 34,5 36,6

1.1.2 Шахсий истеъмол учун ишлаб чикарилган хизматлардан олинган даромадлар 1,8 2,3 2,4 2,2 1,8

1.2 Мол-мулкдан олинган даромадлар 2,4 3,1 4,0 4,2 3,5

II Трансфертлардан олинган даромадлар 25,8 21,8 20,3 24,8 23,5

иш хаки олувчилар улуши 2,6% дан 4,3%га ошган. 5500000,1 сум ва ундан куп микдорда иш хаки олувчилар улуши 2.4%дан 4,3%га усган. Бу эса юкори ойлик иш хаки олувчилар улушининг ошганлигидан, ишловчиларнинг ижтимоий-иктисодий холатларининг яхшиланиб бораёт-ганлигидан далолат беради.

Маълумотларга кура, 1 миллионгача ва 2 миллион сумгача иш хаки олувчилар улуши 2019 йил январь ойидаги 78,2%дан ноябрь ойида 71,3%га пасайди. Агар 4 ва 5 кишилик оиланинг ягона даромад манбаи шу микдордаги иш х,акларидан иборат булса, улар нисбий ёки мутлак камбаFал тоифасига тушиб колишлари мумкин.

Оила даромадларига иш хакидан ташкари, кушимча бандлик, тадбиркорлик, дехкон (ёрдамчи томорка) хужаликлари, ижтимоий трансфертлар хамда якин кариндошлар ёрдами, хомийлар, ютуклардан келадиган даромадлар-дан иборат булади. Ахолининг даромадлар тарки-бида ёлланма ишчиларнинг даромадлари улуши 2010-2018 йилларда 45,0% дан 34,5% га камайди, мустакил равишда банд булишдан олинган даромадлар улуши 25,0% дан 36,6% га усди (5-жадвал).

1 Анализ развития уровня жизни и благосостояния населения в Республике Узбекистан //stat.uz; Узбекистан Республикаси йиллик статистик туплами 2010-2016 йиллар.- Т.: УзР Давлат статистика кумитаси, 2017. - 56-бет; Социально-экономическое положение Республики Узбекистан за 2017год. - Т.: Госкомстат РУз, 2018. - С. 162; Узбекистан Республикаси-нинг ижтимоий-иктисодий холати. 2018 йил январь-декабрь. - Т., ДСК, 2019. - 274-бет маълумотлари асо-сида тузилди.

Тахлил даврида ахолининг умумий даромадлари таркибида бирламчи даромадлар, шу жум-ладан, ишлаб чикаришдан олинган, ундан мехнат фаолиятидан олинган даромадлар улушлари усиб бормокда. Ахолининг тадбиркорлик фаолиятидан, мулки ва мустакил равишда бандликдан олина-диган даромадлари тез суръатлар билан усмокда. Бунинг окибатида урта синф кулами тобора кен-гайиб бормокда. Бу курсаткичлар ахоли даромадлари буйича табакаланиши даражасининг жид-дий равишда камайганлигини билдиради.

Шу боисдан камбаFаллик даражасини бел-гилашда оиланинг барча даромадлар манба-лари хисобга олинади. Шунингдек, бу тоифа уй хужаликларининг сони ва улуши танлама куза-тув натижалари асосида аникланади. Ишсизлик даражасининг 2017 йилдаги 5,8%дан 2018 йилда 9,3%га усиши хамда 2019 йил сентябрь ойида 8,9%ни ташкил этиши, шунингдек, инфляция йиллик уртача усиш даражасининг кейинги 3 йилда 14-15% ни ташкил этаётганлиги камбаFал тоифа-даги ахоли сонининг ортишига олиб келадиган омиллар хисобланади.

Узбекистан Республикаси Президентининг "Иктисодиётни ривожлантириш ва камбаFалликни кискартиришга оид давлат сиёсатини тубдан янги-лаш чора-тадбирлари туFрисида"ги 2020 йил 26 мартдаги ПФ-5975-сонли Фармонига мувофик самарали макроиктисодий сиёсатни юритиш, баркарор иктисодий усиш суръатларини таъмин-лаш, тадбиркорлик мухитини яхшилаш оркали мамлакатда камбаFалликни кискартириш бора-сида макбул давлат сиёсатини амалга ошириш тизимини жорий этиш максадида Узбекистан

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 2(134)

Республикаси Иктисодиёт ва саноат вазирлиги Узбекистан Республикаси Иктисодий тараккиёт ва камбаFалликни кискартириш вазирлиги этиб кайта ташкил этилди. Мазкур вазирликка камбаFалликни к,иск,артириш борасида куйидаги вазифалар белгиланди:

- иктисодий усишнинг инклюзивли-гини таъминлаш, давлат бошкаруви органлари, нодавлат нотижорат ташкилотлари, жамоат ташкилотлари хамда халкаро молия институт-лари ва хорижий хукумат молия ташкилотлари билан хамкорликда камбаFалликни к,иск,артириш буйича стратегия ва дастурларни ишлаб чикиш, амалга ошириш ва мувофиклаштириш;

- камбаFалликни кискартиришнинг аник дастак ва механизмларини ишлаб чикиш, хорижий тажрибани инобатга олган холда камбаFаллик даражасини аник,лаш мезонлари ва бахолаш услубиятини, ижтимоий таъминотнинг минимал стандартлари ва меъёрий асосларини ишлаб чикиш ва жорий этиш;

- баркарор ривожланиш сохасидаги мил-лий максад ва вазифаларга эришиш чора-тадбирларини амалга ошириш, яшаш минимуми ва минимал истеъмол саватини хисоблаш мето-дологиясини ишлаб чикиш хамда ахоли даромад-лари табакалашувини урганиш буйича тизимли ишларни олиб бориш хамда уларнинг давлат мак,садли дастурлари билан узаро мувофик,лигини таъминлаш;

- Узбекистан Республикаси Бандлик ва мехнат муносабатлари вазирлиги билан бирга-ликда мехнат бозори ва унинг таркибини сифат жихатдан ривожлантириш, ишчи кучи миграци-яси жараёнларини тахлил килиш, такомиллаш-тириш хамда мехнат ресурсларини таксимлаш борасида узаро мувофикликдаги ишларни олиб бориш;

- Узбекистон Республикаси Мактабгача таъ-лим вазирлиги, Халк, таълими вазирлиги, Олий ва урта махсус таълим вазирлиги, СоFлик1ни саклаш вазирлиги, Жисмоний тарбия ва спорт вазирлиги хамда Маданият вазирлиги билан бирга-ликда инсон капиталини ривожлантириш буйича дастурларни ишлаб чикиш ва амалга ошириш1.

Мазкур фармонга мувофик камбаFаллик даражасини кискартириш борасидаги чора-

1 Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 26 мартдаги "Иктисодиётни ривожлантириш ва камбаFалликни к,иск,артиришга оид давлат сиёса-тини тубдан янгилаш чора-тадбирлари туFрисида"ги ПФ-5975-сонли Фармони. - https://lex.uz/docs/4776669

тадбирларни молиялаштириш учун Молия вазирлиги хузуридаги Инкирозга карши курашиш жамFармаси хисобидан 2020 йилда вазирликка 100,0 млрд сум ажратиш, камбаFалликни к,иск,артириш стратегиясида бел-гиланадиган вазифаларнинг амалга оширили-шини хамда ушбу йуналишдаги дастурларнинг молиялаштирилишини таъминлаш учун 2021 йилдан бошлаб Давлат бюджети параметрла-рини шакллантиришда алох,ида каторда тегишли маблаFлар кузда тутилиши белгиланди.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 3 апрелдаги "Коронавирус пандемияси даврида ахоли, иктисодиёт тармоклари ва тад-биркорлик субъектларини куллаб-кувватлашга доир кушимча чора-тадбирлар туFрисида"ги ПФ-5978-сонли Фармонига мувофик ахолини ижтимоий химоя к,илишни кучайтириш максадида жорий йилнинг март-июнь ойларида тулаш муд-дати тугайдиган болалари булган оилаларга нафак,а, бола парвариши буйича нафак,а ва мод-дий ёрдамлар тулаш уларни тулашни янги муд-датда давом эттириш туFрисидаги ариза хамда бошка хужжатларни талаб килмаган холда 6 ой муддатга (бирок бола тегишлича 2 ёшга ва 14 ёшга тулгунидан куп булмаган муддатда) танаффуссиз давом эттириш хамда ижтимоий нафакалар ва моддий ёрдам тулашни узайтириш билан боFл и к харажатлар Инкирозга карши курашиш жамFармаси хисобидан коплаш белгиланди. Шунингдек, узгалар парваришига мухтож булган ёлFиз кексалар ва ногиронларни бепул таъминлаш учун асосий озик-овкат махсулотлари ва гигиена товарларининг руйхати карантин тадбирлари амал килиши даврида бир марталик никоблар, антисептик воситалар ва бактерияга карши совун-лар жамланмаси билан тулдириш вазифаси белгиланди2.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 27 апрелдаги "Коронавирус пандемияси даврида ахоли ва тадбиркорлик субъектларини куллаб-кувватлаш буйича кушимча чора-тадбирлар туFрисида"ги ПФ-5986-сонли Фармонига мувофик коронавирус инфек-цияси таркалишига карши курашиш даврида асосий даромад манбаларини йукотган

2 Узбекистон Республикаси Президентининг "Коронавирус пандемияси даврида ахоли, иктисодиёт тармоклари ва тадбиркорлик субъектларини куллаб-кувватлашга доир кушимча чора-тадбирлар тУFрисида"ги 2020 йил 3 апрелдаги ПФ-5978-сонли Фармони. - https://lex.uz/ru/docs/4780475

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 2(134)

шахсларни, ахолининг ижтимоий химояга мухтож к,атламларини ва тадбиркорлик субъект-ларини кушимча куллаб-кувватлашни таъминлаш максадида 2020 йил 1 апрелдан 2020 йил 1 октяб-рга кадар куйидагилар белгиланган:

а) Узбекистон «Махалла» хайрия жамоат фон-дига, «Саховат ва кумак» фондига, «Узбекистон мехр-шафкат ва саломатлик» жамоат фондига, шу жумладан уларнинг КоракалпоFистон Респу-бликаси, вилоятлар, Тошкент шахри, туманлар ва шахарлардаги булинмаларига, шунингдек, махаллий давлат хокимияти органлари томо-нидан шакллантириладиган ижтимоий куллаб-кувватлашга мухтож булган жисмоний шах-слар руйхатига киритилган жисмоний шахсларга беFараз бериладиган:

- пул маблаFлари ва товарлар (хизматлар)га фойда солиFини хисоблашда чегириладиган хара-жатлар сифатида каралади;

- товарлар (хизматлар) кушилган киймат солиFидан озод к,илинади ва айланмадан олина-диган солик буйича солик солиш объектига кири-тилмайди;

б) Узбекистон «Махалла» хайрия жамоат фон-дидан, «Саховат ва кумак» фондидан, «Узбекистон мехр-шафкат ва саломатлик» жамоат фондидан, юридик ва жисмоний шахслардан олина-диган беFараз ёрдам (пул маблаFлари, товарлар ва хизматлар)га, агар ёрдам олувчи шахслар махаллий давлат хокимияти органлари томо-нидан шакллантириладиган ижтимоий куллаб-кувватлашга мухтож булган жисмоний шахслар руйхатига киритилган булса, жисмоний шахслар-нинг даромади сифатида каралмайди;

в) жисмоний шахсларга турар жойларини жисмоний шахсларга ва коронавирус пандемияси даврида фаолияти тухтаган тадбиркорлик субъ-ектларига нотурар жойларни ижарага бериш-дан олинган жисмоний шахслардан олинади-ган даромадлар буйича солик,ни фоизсиз кечик-тириб тулаш хукуки берилади. Бунда, жисмоний шахслардан олинадиган даромад солиFини тулаш буйича берилган кечиктириш суммаси 2021 йил 1 апрелга кадар муддатгача тенг улушларда туланиши лозим1.

1 Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 27 апрелдаги "Коронавирус пандемияси даврида ах,оли ва тадбиркорлик субъектларини куллаб-кувватлаш буйича кушимча чора-тадбирлар туFрисида"ги ПФ-5986-сонли Фармони. - https://lex.uz/docs/4800005

Хулоса ва таклифлар.

КамбаFалликни кискартириш ва унга карши кураш учун куйидагиларни амалга ошириш максадга мувофикдир:

• камбаFалликка карши курашнинг мухим шарти миллий иктисодиётни ривожлантириш, унинг баркарор усишини ва ривожланишини таъминлаш хисобланади. Миллий иктисодиётни модернизация ва диверсификация к,илиш, унинг асосий тармокларига ракамли иктисодиётни ва инновацияларни жорий этиш асосида ички бозор-ларни миллий ишлаб чикарувчилар махсулотлари билан тулдириш асосида инфляциянинг усишини жиловлаш ва уни 3-4% даражасига тушириш камбаFалликни бир мунча кискартиришга эри-шиш;

• кичик ва урта тадбиркорлик ривожланишини, янги иш уринларини вужудга келтиришни куллаб-кувватлаш асосида мехнатга лаёкатли ахолининг иш билан бандлигини ошириш. Бунда норасмий ик,тисодиётда банд булганларни боскичма-боскич расмий иктисодиёт секторига утиши механизмини ишлаб чикиш ва амалга ошириш камбаFалликни кискартиришда ахамиятга моликдир;

• мамлакатимизда ахолига муносиб даромад олиш имконини берадиган муносиб иш билан бандлик концепциясини жорий этиб бориш, кам таъминланган, ижтимоий химояга мухтож киши-лар, куп болали оилалар аъзоларига, ишлашни истайдиган ногиронлар, туликсиз оила вакил-лари учун муносиб иш уринларини яратиш, улар учун тадбиркорлик корхоналарида захира иш уринларини ташкил этиш хамда махсус квоталар белгилаш;

• кам таъминланган ва камбаFал деб тан олинган оилаларнинг тадбиркорлик фаолия-тини раFбатлантириш чораларини куриш, бунда давлат-хусусий шериклик асосида тадбиркорлик субъектларини ташкил этишни раFбатлантириш;

• кам таъминланган оилалар фарзандлари-нинг касбкорлик хамда олий маълумот олишлари учун махсус давлат грантлари белгилаш хамда уларнинг муносиб иш билан таъминланиши учун махсус дастурлар ишлаб чикиш;

• иктисодий жихатдан кам ривожланган худудлар ахолисининг турмуш даражаси ривожланган худудлар ахолисиникидан анча паст булади хамда бундай худудларда камбаFал ва кам таъминланган оилалар купрок булади. Шундан келиб чикиб, иктисодий колок худудларни комплекс

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 2(134)

ривожлантириш учун минтакавий ривожланти-риш дастурларини ишлаб чикиш хамда амалга ошириш. Бунинг учун республика бюджетидан ушбу худудлар махаллий бюджетларига субвенция ва дотациялар хамда бюджет ссудалари ажра-тиш, бюджетлараро муносабатларни ривожлан-тириш;

• бюджетларни номарказлаштириш ва бюджетлараро муносабатларни ривожлантириш асо-сида махаллий бюджетлар даромадларининг кушимча манбаларини яратиш асосида уларни мустахкамлаш ва баркарорлаштириш;

• камбаFалликка карши кураш максадида республика хукумати таркибида якинда амалга оширилган узгартиришлардан келиб чикиб, хар бир вилоят, туман ва шахарлар хокимликларида хам тегишли булимлар ташкил этиш;

• республика ва вилоятлар микёсида камбаFалликка карши кураш фондларини ташкил этиш.

Бизнинг фикримизча, камбаFаллик даражасини белгилашда истеъмол саватчаси ва яшаш дара-жаси минимумини хисоблаш чикиш мухим. Аммо хозирги даврда миллий иктисодиётимизнинг ривожланиши холатидан келиб чикиб, уни бир-данига жорий этиш мумкин эмас, деган фикрларга кушиламиз. Бунинг учун маълум тайёргарлик куриш, иктисодиётимизни баркарор ривожлантириш асосида етарли молиявий имкониятларни боск,ичма-боск,ич яратиб бориш даври талаб эти-лади. Тузиладиган КамбаFалликни кискартириш дастури Узбекистон Республикасини ижтимоий-иктисодий ривожлантириш стратегияси билан хамоханг булиши, бир канча боскичларни уз ичига олиши максадга мувофикдир.

OoMfla.naHM.nraH agaÔMëT^ap pyiïxaTM:

1. feôeKMCTOH Pecny6nuKacu npe3MgeHTMHUHr 2020 Min 26 MapTgari "MKTMcogMëTHM piBox-naHTupuw Ba KaM6afan.nMKHM KucKapTMpuwra oug gaBnaT ciiëcaTMHM Ty6gaH flHrinaw ^opa-Ta^upnapu TyfpucuAa"ru nO-5975-coH.nM OapMOHM. - https://lex.uz/docs/4776669

2. ^36eKucTOH Pecny6nuKacu npe3UAeHTMHUHr 2020 Miin 3 anpenflaru "KopoHaBiipyc naH-geMi/mcu flaBpuga axonii, uKTucofluëT TapMoKnapii Ba Ta^upKopnuK cy6"beKTnapiiHM Kynna6-KyBBa^nawra goup KywiM^a 4opa-Tag6upnap Tyfpucuga"ru nO-5978-coH^u OapMoHU. - https:// lex.uz/ru/docs/4780475

3. y36eKucroH Pecny6nuKacu npe3u,geHTMHMHr 2020 Miin 27 anpenflaru "KopoHaBiipyc naH-fleMuiflcu flaBpuga axoni Ba Tag6upKop^uK cy6"beKTnapMHM Kynna6-KyBBaTnaw 6yMirna KywiM^a 4opa-Tag6up^ap TyFpucima"rM nO-5986-coH^u OapMoHi. - https://lex.uz/docs/4800005

4. y36eKicToH Pecny6nuKacu npe3iAeHTUHUHr 2019 Min 23 oKTfl6pflaru "y36eKucroH Pecny-6nuKacu ku^^ok xyxanuruHM pMBoxnaHTupuwHMHr 2020-2030 Minnapra MynxannaHraH crpa-TeruaciHu TacgiKnam TyFpuciAa"ru nO-5853-coHnu OapMoHi. - http://lex.uz/docs/4567334

5. y36eKicToH Pecny6niKacu npe3UfleHTu LUaBKaT Mup3uëeBHiHr OniiM Maxniicra Mypo-xaaTHoMacu. 2020 Mun 24 AHBapb. // "XanK cy3ii" ra3eTacu, 2020 Min 25 AHBapb.

6. A6gypaxMoHoB K,.X. MexHaT iKTicoguëTi: Ha3apim Ba aManuëT/flapcniK. K,anaH,gap A6gy-paxMoHoB, KaMTa uwnaHraH Ba TyngupunraH 3-Hawpu.-ï.: y3P OaHna aKageMiacu, "FAN" HawpuëT gaBnaT KopxoHacu, 2019.-385-426-6eTnap.

7. A6ynKociMoB X.n., A6ynKociiMoB M.X. ^KTicoguëTra oug aTaManap Ba TywyH^anapHiiHr i3oxnu nyfaTi. yKyB KynnaHMa./ A6ynKociiMoB X.n., A6ynKociiMoB M.X. - T.: "ABU MATBUOT-K0NSALT",2017.- 6286eT

8. Ijtimoiy siosat. O1quv qo1llanma. I.f.d., prof. A.V.Vaxabovning umumiy tahriri ostida,-Toshkent: "MUMTOS SO1Z", 2019.-136- bet.

9. Mhcoh TapaKKiëTi. ^apcnuiK: u.^.g., npo$. K.X.A6gypaxMoHoB Taxpupu ocTUfla.-ï.: "Fan va texnologiya", 2013.-230-231-6eTnap.

10. KaKyw 3apnnaTy nony^anu rpaxgaHe y36eKicTaHa B 2019 rogy?// https://kun.uz/ru/ news/2020/01/10/kakuyu-zarplatu-poluchali-grajdane-uzbekistana-v-2019-godu

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 2(134)

11. Анализ развития уровня жизни и благосостояния населения в Республике Узбекистан // ШрМа!^.

12. Узбекистан Республикаси йиллик статистик туплами 2010-2016йиллар.- Т.: Уз Р Дав-лат статистика кумитаси, 2017.-56-бет.

13. Узбекистан Республикасида кам таъминланган ахоли улуши (уй хужаликлари танлама кузатувлари маълумотларига асосан)// http://web.stat.uz/open_data/ru/9.1%20OD_Poverty_ rate_rus.pdf

14. Узбекистон Республикасида ахоли турмуш даражаси ва фаровонлигининг ривожла-ниши тахлили. 2017 йил январь-декабрь.Т., 2018.-4-5-бетлар.// http/stat.uz

15. Узбекистон Республикасида ахоли даромадларини ахолининг 10 фоизли гурухлари буйича нотекис так,симланиши (уй хужаликлари танлама кузатувлари маълумотларига асосан)// http://web.stat.uz/open_data/ru/9.2%20OD_income_by_deciles_rus.pdf

16. Узбекистонда ижтимоий ривожланиш ва турмуш даражаси/Социальное развитие и уровень жизни в Узбекистане.2015-2018.-Т., 2019.-85-87-бетлар.

17. Социально-экономическое положение Республики Узбекистан за 2017год. - Т.: Госкомстат РУз, 20- С.1

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

18. Узбекистон Республикасининг ижтимоий-иктисодий холати. 2018 йил январь-декабрь. - Т.: ДСК, 20- 274-бет.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 2(134)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.