Научная статья на тему 'Ўзбекистонда давлат бошқарувини демократлаштириш – фуқаролик жамияти ривожланишининг муҳим омили'

Ўзбекистонда давлат бошқарувини демократлаштириш – фуқаролик жамияти ривожланишининг муҳим омили Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
455
60
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Арипходжаев С. Т.

Ўзбекистон мустақил давлат мақомига эга бўлгандан кейин, истиқлол талабларига мамлакатимизда кўрилажак бозор иқтисодиётига асосланган одил, демократик давлат адолатли жамият талабларига мос кадрлар сиёсати ишлаб чиқилиши лозим эди. Президентимиз ўзининг қатор асарларида ҳозирги замон кадрлар сиёсатидаги асосий йўналишини белгилаб, “биз энди ўз-ўзимизни бошқарув усулини кенг жорий қиламиз. Маҳалла қишлоққача ўзини-ўзи бошқариши, мустақил бўлиши зарур. Бу бебошлик, бўйсунмаслик дегани эмас. Бунда ҳар бир раҳбар халқ олдида, юрт олдида масъул ва жавобгардир, деган қоидадан келиб чиқиши шарт”,деб уқтирилганлигини ҳар бир кадр, хоҳ у мутахассисми, хоҳ у бошқарув тизимидаги раҳбарми, бу кўрсатмани чуқур англамоғи зарур. Кейинчалик бу кўрсатма Ўзбекистонда амалга оширилаётган кадрлар сиёсати учун асос қилиб олинди ва бу дастур халқимиз манфаатларини ҳимоя қилишнинг муҳим омилига айланиб қатор чора-тадбирлар билан мустаҳкамланиб бормоқда.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Ўзбекистонда давлат бошқарувини демократлаштириш – фуқаролик жамияти ривожланишининг муҳим омили»

Ицтисод

ва молия Экономика

и финансы

УзРФА ПЕЧАТНЫЙ ОРГАН

ик;тисод институти ИНСТИТУТА

НАШРОРГАНИ ЭКОНОМИКИ АН РУз

№ 8, 2011

ИКТИСОДИЁТНИ МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШ / МОДЕРНИЗАЦИЯ ЭКОНОМИКИ

51

Арипходжаев С.Т.

Мирзо УлуFбек номидаги Узбекистан Мил-лий университети доценти

УЗБЕКИСТОНДА ДАВЛАТ БОШКАРУВИНИ ДЕМОКРАТЛАШТИРИШ - ФУКАРОЛИК ЖАМИЯТИ РИВОЖЛАНИШИНИНГ МУ^ИМ ОМИЛИ

Узбекистон мустацил давлат мацомига эга булгандан кейин, истицлол талабларига мамлака-тимизда курилажак бозор ицтисодиётига асослан-ган одил, демократик давлат адолатли жамият талабларига мос кадрлар сиёсати ишлаб чицилиши лозим эди. Президентимиз узининг цатор асар-ларида цозирги замон кадрлар сиёсатидаги асо-сий йуналишини белгилаб, "биз энди уз-узимизни бошцарув усулини кенг жорий циламиз. Мацалла цишлоццача узини-узи бошцариши, мустацил булиши зарур. Бу бебошлик, буйсунмаслик дегани эмас. Бунда цар бир рацбар халц олдида, юрт олдида масъ-ул ва жавобгардир, деган цоидадан келиб чициши шарт ", - деб уцтирилганлигини цар бир кадр, хоц у мутахассисми, хоц у бошцарув тизимидаги рацбарми, бу курсатмани чуцур англамо*и зарур. Кейинча-лик бу курсатма Узбекистонда амалга оширилаёт-ган кадрлар сиёсати учун асос цилиб олинди ва бу да-стур халцимиз манфаатларини цимоя цилишнинг муцим омилига айланиб цатор чора-тадбирлар би-лан мустацкамланиб бормоцда1.

Мустакиллик шароитида рах,барлик ла-возимига куплаб ёш кадрлар кушилди. Бу х,ол кадрлар тизимидаги бошкарув тизими-ни янгича иш услубини ургатишни таказо кила бошлади. Шу максадда 1992 йил 3 апрел Тошкент вилояти, шах,ар туман хокимлари ва бошка бошкарув тизими ходимлари би-лан юртбошимиз И.А.Каримовнинг биринчи учрашуви булган эди. Ушбу учрашувда давлат

1 "Халк сузи", 2010 йил. 13 ноябрь

бошкарув тизимининг шаклланиши ва унинг стратегияси атрофлича тах,лил килинди. Мав-жуд камчиликлар курсатилди ва галдаги вази-фалар белгилаб берилди.

Ушбу учрашувда президентимиз кандай тамойиллар ва талаблар асосида х,амда кей-инги дастурий асарларида давлат х,окимияти ва бошкарувида кадрлар танлаш лозим-лиги х,акида фикр юритиб, куйидаги учта х,олатларга урFу берди. Бу х,олатлар нималар-дан иборат эди? Биринчидан, кадрлар ма-

ИКТИСОДИЁТНИ МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШ / МОДЕРНИЗАЦИЯ ЭКОНОМИКИ

салаларини хал килишга дахлдор кишилар, айникса халкимизнинг куп миллатли хусуси-ятларини эътиборга олиш зарур. Кадрлар-нинг таркиби, уларнинг давлат бошкарув тизимидаги демократик узгаришларни чукур англаб етиши учун барча чораларни куришимизни вакт талаб этмокда. Бу уринда республикамизнинг куп йиллик хаёт тарзи-ни, куп миллатлилик хусусиятларини, узаро хурмат, дустлик ва чукур маънавий мероси-ни урганишдан келиб чикиб иш тутишимиз лозим, деган курсатмалари хозирги кунимиз-нинг кадрлар сиёсатидаги унинг айникса давлат бошкарув тизимини демократлаштириш-даги узокни кура билганлигидир. Иккинчи-дан, биз кадрларнинг ишбилармонлик фази-латларини етарлича даражада кадрлай би-лишимиз ва раFбатлантиришимиз, лавозим учун эмас, балки малака учун хак тулаш тизимини яратишмиз даркор1. Учинчидан, хо-ким махкамасида хар бир фукаро учун эшик очик булиши шарт. Одамларнинг арзимас са-бабларига кура сарсон-саргардон килишга, бевосита уз зиммасидаги иш учун жавобгар-ликни узидан сокит килишга, давлат хокими-яти ва бошкарув аппарати ходимларининг фаолиятида, аввалгидек эски маъмурий-буйрукбозлик устунлик киляпти, турли бошкарув тузилма ва буFинларнинг хаддан купайиб кетганлигига чек куйиш вакти келди, деганларида юз фоиз туFри эди.

Президентимиз И.А.Каримов 2010 йил-да мамлакатимизни ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2011 йил-га мулжалланган энг мухим устувор йуналишларга баFишланган Узбекистон Ре-спубликаси Вазирлар Махкамасининг 2011 йил 22 январдаги "Барча режа ва дастурла-римиз ватанимиз тараккиётини юксалтириш, халкимиз фаравонлигини оширишга хизмат килади" номли маърузасида олий маълумот-ли мутахассислар билан замонавий юкори технологияларни узлаштирган малакали иш-чилар ёнма-ён мехнат килмокда, бу ерда раFбатлантиришнинг самарали тизими мав-жуд булиб, лавозим учун эмас, балки малака учун хак туланади. Бунинг учун тезлик билан канчалик Fайритабиий туюлмасин, жахон иктисодий инкирози ишлаб чикаришни мун-тазам яхшилаб, модернизация килиб бориш заруратини кун тартибига янада уткир килиб куйиши давлат бошкаруви тизимидаги кадрларнинг билим, тажриба, куникма ва юк-сак маънавиятга куп нарса боFлик эканли-гини талаб этмокда. "Узбек модели"нинг та-мойиллари айникса дунёда авж олиб бораёт-

1 "Халк сузи", 2011 йил 22 январь.

ган молиявий ва иктисодий инкироз шарои-тида узининг долзарблиги ва хаётийлигининг яна бир бор курсатмокда. Демократик давлат куриш буйича биз танлаб олган йулнинг мантикий ва конуний давоми булишини на-зарда тутган холда, уларнинг узвийлиги ва из-чиллигини, тадрижийлигини саклаш шарт. Лекин республикамиздаги мавжуд компания, уюшма ва корхоналар бугунги кунга келиб хеч кандай фойда бермасдан, давлат маблаFлари хисобига кун кечирмокдалар. Бундай холатлар кимларнинг манфаатлари-га хизмат килади? Албатта бошкарув орган-ларига. Ахвол нега шундай? Чунки, бу корхо-наларларнинг купгина рахбарлари фаолияти-ни бахолашда талабчанлик, катъийлик, тад-биркорлик, узокни кура билиш кобилияти, изланувчанлик ва ташаббускорлик етишма-ганлигини сезиш мумкин. Масалан, 2002 йил-да олинган фойда микдорининг пасайиши-га йул куйган - 379 та акциядорлик жамият-ларида- 345 таси ёки 91 фоизда ижро орган-лари рахбарлари уз мансабларида колган 2. 2002 йилда вилоят, шахар, туман ва корхона бошкарув тизимининг тадбиркорлар фаолия-тига ноконуний аралашиш натижасида адлия идораларига 8000 дан иборат ариза тушган. Бунинг натижасида 2300 нафар мансабдор шахсларга нисбатан интизомий чоралар, шу-лардан 290 нафари эгаллаб турган лавозими-дан бушатилган 3. Биргина Узбекистон алока ва ахборотлаштириш агентлигига карашли "Узтелеком" АКнинг Тошкент шахар, вило-ятлар филиалларида 2008 йил иш якунлари-га кура алока хизмати тизими йул куйилган камчиликларида шу соха инженер-техник ва бошкарув тизимидаги кадрларнинг уз вази-фаларига локайдлик билан ёндашилгани натижасида - 48 та рахбар ходимларга нисбатан интизомий жазо чоралар курилди4.

Узбекистон почтаси ДАК корхонаси, Ан-дижон, Кашкадарё, Самарканд, Сурхонда-рё ва Тошкент почталарида жами 2008 йил-да-152,2 млн сум талон-тарож килинган. Бу корхоналар 2008 йилни зарар билан якунла-ган5. Факатгина 2005 йил Узбекистон алока ва ахборотлаштириш агентлигида фаолият юритаётган 187 та рахбар алокачи инженер-техник ходимларга нисбатан каттик хайфсан эълон килиниб, шулардан 53 таси эгаллаб

2 И.А.Каримов. Биз танлаган йул-демократик тараккиёт ва маърифий дунё билан хамкорлик йули. 11-жилд-Т.: "Узбекистон", 2003.289-бет.

3 Уша жойда. 177-бет

4 "Хабар" рузномаси. 2009 йил 20 февраль

5 "Хабар" рузномаси. 2009 йил 13 февраль

ИК.ТИСОДИЁТНИ МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШ / МОДЕРНИЗАЦИЯ ЭКОНОМИКИ 53 ч_._/

турган лавозимиларидан четлаштирилган. Юкоридаги мисоллардан куриниб турибди-ки, ушбу соха бошкарув тизим рахбарлари Президентимизнинг 2003 йил 22 декабрда-ги "Хужалик бошкарув тизимини такомил-лаштириш туFрисида" ги Фармони, хамда Ва-зирлар Махкамасининг 2004 йил 5 январда-ги "Давлат ва хужалик бошкаруви республика органларининг бошкарув ходимлари со-нини мукобиллаштириш ва кискартириш туFрисида"ги карорлари талаб даражасида бажарилмаётганидан далолатдир.

Бизнингча, кадрлар тайёрлаш ва уларнинг давлат бошкарув тизимида хар бир мутахас-сиснинг профессионал усишини хар томонла-ма раFбатлантириш, ходимларнинг тоифа ва малака мезонларини белгилаш хамда иш ста-жига караб кушимча хак тулашни йулга куйиш керак, шундагина юкоридаги курсатма, фик-рларнинг чукурлаштиришига кенг имконият-лар яратилади.

Шуни хам тан олиш керакки, биз куп холларда эски маъмурий буйрукбозлик ва таксимлаш тизимининг хамон давом этиб ке-лаётган, ута яшовчан колиплардан воз кеча олмаяпмиз. Президентимиз таъкидлагани-дек, мустакиллик йилларидан катор соха ва-зирликлари турли хужалик бирлашмалари-га, яъни корпорацияларга, уюшмалар, ком-панияларга, кишлок хужалиги фермерлар-га айлантирилганига карамай, уларнинг мохияти, иш усули ва услублари амалда деяр-ли узгаришсиз колмокда, деган курсатмалари бугунги кунда жойлардаги бошкарув аппарат-лари бозор иктисодиёти талабларига мос ке-ладиган конунлар ва карорлар ижроси билан шуFулланиши кераклигини тасдикламокда.

Юртбошимиз бошкарув аппарати тизими-даги бу нуксонларнинг учта иллати борли-гини булар биринчидан, хукумат томонидан кабул килинган барча конунлар ва карорлар ижроси билан жойлардаги бошкарув аппа-ратларининг шуFулланмаётгани; иккинчидан, турли бошкарув тизимлари ва буFинларининг хаддан ташкари купайиб кетганлиги; учин-чидан эса вазирлик ва идоралар ихтиёрида турли таксимлаш вазифаларининг сакланиб колишидир, - деб курсатган эди1. Шунинг учун маъмурий бошкарув тизимини ислох килишнинг энг мухим ахамиятли жихати бу давлат бошкарув аппаратларини саклаб тури-шига сарфланадиган пул ва хужалик харажат-ларни кискартириш: биринчи, бу пул-бюджет

1 И.А.Каримов. Биз танлаган йул-демократик тараккиёт ва маърифий дунё билан хамкорлик йули.11-жилд-Т.: "Узбекистон", 2003.304-306 бет-лар.

маблаFларидан одилона фойдаланишни таъ-минласа, иккинчидан бу эса уз навбатида ахоли ва корхоналар зиммасидаги соликни камайтириш имкониятларига кенг йул очади.

Мамлакатимизда давлат бошкарув тизимини демократлаштириш кандай тамойиллар асосида амалга оширилади? Бу либераллаш-тириш ва демократлаштиришдан, халкимиз кандай наф куради? Бозор иктисодиёти ша-роитида бу вазифалар кандай амалга оширилади? каби саволларга Президентимиз И.А.Каримов, чукур англаб, давлат бошкарув тизимидаги кискартириш масаласи фукаролик жамияти хаётидаги энг жиддий хавф булиш коррупцияга карши курашда мухимлигини курсатиб берди. Бу иллат занг каби давлат бошкарув тизимини емира бориб охир-окибат хар кандай мамлакатнинг иктисодий-сиёсий баркарорлигига катта зиён етказиши-ни уктириб, унинг олдини олиш йулларини хам асослаб берди. Бу йуналишлар биринчидан, иктисодиётни бошкаришда давлатнинг марказлаштириш ролини чеклаш, давлатнинг бошкарув органларини саклаб туришга сарф-ланаётган харажатларни камайтириш, давлат вазифа ва ваколатларини купрок жамо-ат, нодавлат ташкилотларига, фукароларнинг узини-узи бошкариш органларига утказишга катта ахамият каратилмокда2. Иккинчи-дан, мамлакатимизда бошкарувни ута мар-казлаштириш тамойилидан воз кечиш, ай-рим вазифаларини бошкарувнинг худудий буFинларига утказиш, юкоридан пастга-ча булган ортикча маъмурий тузилмалари-ни тугатиш. Учинчидан, бозор иктисодиёти талабларидан келиб чиккан холда, айрим идоравий, тармок ва худудий бошкарув ту-зилмаларини кайта тузиш, бирлаштириш, кискартириш заруратига караб, ихтисослик йуналишларига катъий узгартиришлар ки-ритиш, керак булса, айрим ихтисосликлар-ни кайта ихчамлаштириш ва тугатиш мумкин. Республикамиз иктисодиётининг бошкарув тузилмаларининг самарадорлигини таъмин-лаш, уларга килинаётган сарф-харажатлар амалда узини деярли оклаяпти. Туртинчидан, бошкарув тизимининг самарадорлигини си-фат жихатдан янги боскичга кутариш бунда вазирлик, идоралар ва хужалик бирлаш-маларининг мавжуд бошкарув усул ва услу-бларини маъмурий-буйрукбозликдан хо-лос килиш, уларнинг барча хужалик фа-олиятига аралашишига, корхоналарнинг иктисодий мустакиллигини чекланишига йул куймаслик учун тегишли тадбирларни амалга ошириш, бешинчидан, бошкарув тизи-

2 "Халк сузи". 2010 йил, 13 ноябрь

ИК.ТИСОДИЁТНИ MОДЕPНИЗAЦИЯЛAШ I MОДЕPНИЗAЦИЯ ЭКОНОМИКИ

мидa зaмoнaвий aхбopoт вa кoммyникaция тeхнoлoгиялapини жopий этиш, кepaкcиз x1иcoбoт вa кoFoзбoзликни киcкapтиpиш aco-cидa дaвлaт бoшкapyв тизимини бocкичмa-6OC^ caмapaдopлигини oшиpиш нaтижa-cидa бoшкapyв тизимидaги кyплaб мaвжyд кepaкcиз бyFимлapини бapтapaф этилиши хaлкимизнинг ижтимoий-иктиcoдий фapo-вoнлигининг acocи x1иcoблaнaди1.

ШУ мaънoдa Пpeзидeнтимизнинг 2010 йил 12 нoябpь Узбeкиcтoн Pecпyбликacи Олий Maжлиcи Кoнyнчилик пaлaтacи вa Ce-нaтининг кУшмa мaжлиcидaги "Maмлaкa-тимиздa дeмoкpaтик иcлox1aтлapни янaдa чyкypлaштиpиш вa фyкapoлик жaмиятини p^ вoжлaнтиpиш кoнцeпцияcи" нoмли мaъpyзa-c^Aa - Узбeкиcтoндa дaвлaт бoшкapyв тизимини мoдepнизaция килиш жapaëнидa aмaл-ra oшиpилиши лoзим бyлaдигaн бoшк1a ^rap чopa-тaдбиpлap УЗ мaзмyн-мox1ияти билaн мaмлaкaтимизни иcлox1 килиш вa дeмoкpaт-лaштиpишнинг янги бocкичини бoшлaб 6epa-ди. Бу cox^a мycтaкиллик йиллapи мaмлaкa-тимиз дaвлaт бoшкapyвини дeмoкpaтлaшти-pиш cox,a^a кyплaб aмaлий ишлap килинди. Macaлaн, мaмлaкaтимиздa икки пaлaтaли мил-лий пapлaмeнтимизни тaшкил этиш мacaлacи бyйичa 2002 йил 27 янвapдa yткaзилгaн peфe-peндyм якyнлapи вa шу acocAa "Peфepeндyм якyнлapи x1aмдa дaвлaт хркимияти тaшкил этишнинг aco^ пpeнциплapи тyFpиcидa" ги кoнcтитyциявий кoнyннинг кaбyл килиниши Koнyн чи^увчи хркимиятни тyбдaн иcлox1 килишнинг acocлapини бeлгилaб бepди. Мил-лий пapлaмeнтимизнинг мaкoми, вaкoлaт-лapи вa фaoлият мeхaнизмлapи aник бeл-

1 И.A.Кapимoв. "Maмлaкaтни мoдepнизaция килиш вa иктишдиётимизни бapкapop pивoж-лaнтиpиш йyлидa". 16-жилд. Т.: "Узбeкиcтoн 200В. 311-315 6e^ap

гилaб бepилгaн "Узбeкиcтoн Pecпyбликa-œ Олий Maжлиcи Кoнyнчилик пaлaтacи тyFpиcидa" ги вa "Узбeкиcтoн Олий Maжли-cининг Ceнaти тyFpиcидa" ги кoнcтитyциявий Koнyнлapнинг 2002 йил, 12 Ae^6pAa кaбyл килиниши aлox1идa ax1aмият ^c6 этaди. Ma-caлaн, 2007 йилдa Узбeкиcтoн Pecпyбликa-cи Кoнcтитyцияcидaн мaмлaкaт Пpeзидeн-ти биp вaктнинг yзидa ижpo этувчи хркимият бoшлиFи эганини бeлгилoвчи нopмaнинг чикapилиши ушбу дaвpдaги мух,им ^ё^й-хукукий вoкeaлapдaн биpи булди. Бугунги кyндa acocий ^нунимизнинг В9-мoддacидa "Узбeкиcтoн Pecпyбликacининг Пpeзидeнти дaвлaт бoшлиFидиp вa дaвлaт хркимияти op-гaнлapининг кeлишилгaн x1oлдa фaoлият юpи-тишини x1aмдa x1aмкopлигини тaъминлaйди"2 Ae^ кoидaни бeлгилaб кУйилгaнлиги мух,им ax1aмиятгa эгa булди. Aйникca, Узбeкиcтoн Pe-cпyбликacи Пpeзидeнти эгaллaб тypгaн Вaзиp-лap Max1кaмacи paиcи лaвoзимининг тугати-лиши х£м дaвлaт хркимияти вa бoшкapyвини лeбepaллaштиpиш вa дeмoкpaтлaштиpиш йyлидa мух,им кaдaм булди.

Бyлap ишлaб чикapишни мoдepнизaция килиш, тeхник янгилaш вa дивepcификacия килиш, иннoвaциoн тeхнaлoгиялapни кeнг жopий этиш кичик бeзниc вa хycycий тaд-биpкopликни pивoжлaнтиpиш-Узбeкиcтoн учун жaxpн хyжaлик вa мoлиявий-иктиcoдий инкиpoзини бapтapaф этиш вa унинг жaxpн бoзopидa миллий тapaккиëт мoдeлимизнинг acocини тaшкил этaдигaн тaмoйиллapнинг нeчoFлик тyFpи экaнлигигa бyлгaн ишoнчимиз op™6 бopaëтгaнлиги x1aмдa тapaккий тoпгaн мaмлaкaтлap caфигa чикишнинг ишoнчли йyлидиp.

2 Узбeкиcтoн Pecпyбликacининг Кoнcтитyцияcи. Т. "Узбeкиcтoн", 2010. 22-бeт

Aдaбиётлaр руйхати:

1. '^лк cyзи", 2010 йил. 13 нoябpь

2. "Xaлк cyзи", 2011 йил 22 янвapь.

3. И.A.Кapимoв. Биз тaнлaгaн йyл-дeмoкpaтик тapaккиëт вa мaъpифий дунё би-лaн x1aмкopлик йули. 11-жилд-Т.: "Узбeкиcтoн", 2003.2В9-бeт.

4. "Xaбap" pУзнoмacи. 2009 йил 20 фeвpaль.

5. "Xaбap" pУзнoмacи. 2009 йил 13 фeвpaль.

6. И.A.Кapимoв. Биз тaнлaгaн йyл-дeмoкpaтик тapaккиëт вa мaъpифий дунё би-лaн x1aмкopлик йули.11-жилд-Т.: "Узбeкиcтoн", 2003.304-306 бeтлap.

7. И.A.Кapимoв. "Maмлaкaтни мoдepнизaция килиш вa иктиcoдиëтимизни бapкapop pивoжлaнтиpиш йyлидa". 16-жилд. Т.: "Узбeкиcтoн 200В. 311-315 бeтлap.

В. Узбeкиcтoн Pecпyбликacининг Кoнcтитyцияcи. Т. '"^e^cro^', 2010. 22-бeт.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.