Научная статья на тему 'Таълим тизимини бюджетдан ташқари молиялаштириш ва кадрлар тайёрлашда маркетингнинг ўрни'

Таълим тизимини бюджетдан ташқари молиялаштириш ва кадрлар тайёрлашда маркетингнинг ўрни Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
532
144
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
таълимни молиялаштириш / бюджетдан ташқари маблағлар / кўп каналли маркетинг тадқиқотлари / талабга мувофиқ кадрлар тайёрлаш / финансирование науки / внебюджетные средства / многоканаль- ные маркетинговые исследования / подготовка кадров по требованию

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Норқобилов Нусрат Норсаитович

Мақола таълим тизимини молиялаштириш ва юқори малакали кадрлар тайёрлашда бюджетдан ташқари маблағларнинг аҳамияти, нобюджет маблағларни жалб этишда маркетингнинг ўрни ва асосий йўналишлари хусусида фикр юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

РОЛЬ МАРКЕТИНГА В ФИНАНСИРОВАНИИ СИСТЕМЫ ОБРАЗОВАНИЯ ВНЕБЮДЖЕТНЫМИ СРЕДСТВАМИ И ПОДГОТОВКЕ КАДРОВ

В статье рассмотрено значение внебюджетных средств в финансировании системы образования при подготовке высококвалифицированных кадров, роль и основные направления маркетинга в привлечении внебюджетных средств.

Текст научной работы на тему «Таълим тизимини бюджетдан ташқари молиялаштириш ва кадрлар тайёрлашда маркетингнинг ўрни»

Норкобилов Нусрат Норсаитович,

Термиз давлат университети «Ик,тисодиёт назарияси» кафедраси катта укитувчиси

ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИ БЮДЖЕТДАН ТАШКАРИ МОЛИЯЛАШТИРИШ ВА КАДРЛАР ТАЙЁРЛАШДА МАРКЕТИНГНИНГ УРНИ

НОРКОБИЛОВ Н.Н. ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИ БЮДЖЕТДАН ТАШЦАРИ МОЛИЯЛАШТИРИШ ВА КАДРЛАР ТАЙЁРЛАШДА МАРКЕТИНГНИНГ УРНИ

Макола таълим тизимини молиялаштириш ва юкори малакали кадрлар тайёрлашда бюд-жетдан ташкари маблаFларнинг ах,амияти, нобюджет маблаFларни жалб этишда маркетингнинг урни ва асосий йуналишлари хусусида фикр юритилган.

Таянч суз ва тушунчалар: таълимни молиялаштириш, бюджетдан ташкари маблаFлар, куп каналли маркетинг тадкикотлари, талабга мувофик кадрлар тайёрлаш.

НОРКОБИЛОВ Н.Н. РОЛЬ МАРКЕТИНГА В ФИНАНСИРОВАНИИ СИСТЕМЫ ОБРАЗОВАНИЯ ВНЕБЮДЖЕТНЫМИ СРЕДСТВАМИ И ПОДГОТОВКЕ КАДРОВ

В статье рассмотрено значение внебюджетных средств в финансировании системы образования при подготовке высококвалифицированных кадров, роль и основные направления маркетинга в привлечении внебюджетных средств.

Ключевые слова и понятия: финансирование науки, внебюджетные средства, многоканальные маркетинговые исследования, подготовка кадров по требованию.

NORQOBILOV N.N. FINANCING EDUCATIONAL SYSTEM OUT OF BUDGET MEANS AND THE ROLE OF MARKETING IN PERSONNEL TRAINING

The article deals with the importance of an extra-budgetary financing of the educational system and the role and directions of marketing in attracting of the extrabudgetary funds.

Keywords: financing education, out of budget means, multichannel, marketing researches, training personnel that meets needs.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 8

V_/

Ицтисодиётни модернизациялаш ва диверсификациялаш шароитида, таълим тизими узининг фаолияти нуцтаи назаридан икки муцим вазифани бажаради.

Булар:

- биринчидан, инсон шахсини тараккий эттириш, такомиллаштириш, уни маънавий, ахлокий, бадиий жихатдан ривожлантириш, маънавий комил, х,ар томонлама баркамол инсон булиб етишишига ёрдам бериш;

- иккинчидан, иктисодий вазифани бажа-риб, малакали иш кучини такрор ишлаб чикариш. Жамият ишлаб чикарувчи кучлари-нинг бош элементи булган ишчи кучига бево-сита ва фаол таъсир курсатиш уларнинг табиа-тини узгартиш ва яхшилашдир.

Шунинг учун хам таълим тизимига маблаF сарфлаш инсон капиталини инвестициялаш хисобланиб, энг самарали ва кафолатланган, жозибадорлиги юкори булган инвестицион сарфдир.

Буни хисобга олган холда таълимни молия-лаштириш жамият манфаати нуктаи назаридан каралади. Таълим тизимини молия-лаштиришнинг асосий максади давлат бюд-жети, бюджетдан ташкари фондлар ва бошка манбалар хисобидан кушимча молиявий маб-лаFлар излаб топиш булса-да, куп холларда давлат бюджетига нисбатан 0Fир юк хамон сакланмокда. Бу эса таълим тизимини мустах,-камлашдаги мавжуд имкониятлардан тулик фойдаланилмаётганликни англатиб, бюджетдан ташкари молиялаштириш тизимини бош-каришда маркетингнинг ахамиятини ошириш ва маркетинг тадкикотларидан фойдаланишни йулга куйишни такозо этади.

Маркетинг таълим хизматлари бозорида тобора самарали сиёсатнинг мухим унсурига айланиб бормокда. Бозор иктисодиёти шароитида таълим тизими жамият эхтиёжларига хам таркибан, хам сифатан мос келадиган малакали кадрлар тайёрлаши лозим. Бу эса уз навбатида олий ва урта махсус таълим муас-сасалари мехнат бозорининг жорий ва истик-болдаги эхтиёжларини урганиб, унга мувофик равишда кадрлар тайёрлаш хамда уларга зарур билим ва куникмалар берилишини таъ-минлаши керак.

Мамлакатимизнинг бозор иктисодиёти томон йул тутиши ва маркетинг самараси боис

таълим тизимини бюджетдан ташкари молия-лаштиришнинг янгидан янги манбалари (таълим хизматлари курсатиш, тадбиркорлик, илмий маслахат, эксперт, ноширлик, ишлаб чикариш, турли грантлар, илмий тадкикот фаолиятидан олинган даромадлар, хомийлик маблаFлари ва бошка манбалардан) узлашти-рилмокда. Бу республикамиз конунчилигида хам уз аксини топган булиб, таълим тизимини бюджетдан ташкари молиялаштиришнинг ташкилий хукукий асослари яратилган. «Таълим туFрисида»ги конуннинг 31-моддасида таъкидланадики, «Давлат таълим муассасала-рини молиялаш республика ва махаллий бюд-жетлар маблаFлари, шунингдек бюджетдан ташкари маблаFлар хисобидан амалга оширилади»1.

Кадрлар тайёрлаш миллий дастурида эъти-роф этилишича, таълим ва кадрлар тайёр-лашни молиялаштириш тизими такомиллаш-тирилади, унинг куп вариантли (бюджетдан ажратиладиган ва бюджетдан ташкари манбалардан) тизими жорий этилади, таълим муас-сасаларининг узини-узи пул билан таъмин-лаши ривожлантирилади, хусусий хамда чет эл инвестицияларини таълим сохасига жалб этиш раFбатлантирилади. Узлуксиз таълим ва кадрлар тайёрлаш тизимини моддий жихатдан куллаб-кувватлашда донорлар ва хомийлар-нинг мавкеи кучайиб боради.

Шунингдек, меъёрий хужжатларда пуллик таълим хизматлари курсатиш, тадбиркорлик, маслахат, эксперт, ноширлик, ишлаб чикариш, илмий хамда уставда белгилаб куйилган вази-фаларга мувофик бошка тарздаги фаолият хисобидан таълим муассасаларининг даро-мадлари купайишининг таъминланиши келти-рилган2.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2010 йил 10 ноябрдаги «Таълим муассасала-рини реконструкция килиш, мукаммал таъ-мирлаш ва жихозлаш буйича бюджетдан

1 Олий таълим меъёрий хужжатлар туплами. - Т.: «Истиклол» нашриёти, 2004. -78-б.

2 «Таълим туFрисида»ги Конун ва Кадрлар тайёрлаш миллий дастури. 1997, 9-сон, 225-модда; 2013 й., 41-сон, 543-модда. // http://lex.uz/pages/getpage.aspx?lact_id=16188

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 8

тaшкapи жaмFapмaни тaшкил этиш тyFpи-cидa»ги ПK-1432-coн кapopи acocидa Узбeкиcтoн Рecпубликacи Вaзиpлap Мaхкaмa-cининг бюджeтдaн тaшкapи тaълим муaccaca-лapини peкoнcтpукция килиш, мукaммaл тaъ-миpлaш вa жихoзлaш жaмFapмacи фaoлиятини тaшкил этиш чopa-тaдбиpлapи ишлaб чикилди вa тaълимни бюджeтдaн тaшкapи мoлиялaш-тиришнинг х,ук,ук,ий бaзacи яpaтиб бepилди.

Кaдpлap тaйëpлaшнинг янги мoдeли, 6o3op иктиcoдиëтигa УТИШ тaълимнинг мoлиявий-иктиcoдий тapтиблapини шaкллaнтиpишдa, хуcуcaн, бюджeтдaн мoлиялaштиpишни бюд-жeтдaн тaшкapи мaблaFлap билaн тyлдиpишдa жиддий yзгapишлap килишни тaлaб килмoкдa. Шу бoиcдaн хoзиpги пaйтдa мoлиялaштиpиш-нинг бюджeтдaн тaшкapи кУшимчa мaнбaлa-рини излaб тoпиш вa жaлб килиш бyйичa тaъ-лим муaccacaлapининг фaoлияти тoбopa тижo-paт тaвcифигa эга бyлмoкдa. Tижopaт фaoлия-тининг acocий мaкcaди хaмoн тaълим муacca-^^ни интeллeктуaл, тaълимий, илмий, мaдaний вa ишлaб чикapиш имкoниятини caклaш вa pивoжлaнтиpиш мaкcaдидa мoлия-вий бapкapopликни тaъминлaшдaн ибopaт булиб кoлмoкдa. Дeмaк, тaълимнинг бoшлaн-Fич тижopaт билaн уЙFунлaшиши caмapaли шaкллapини тoпиш жиддий вaзифa булиб ^л-мoкдa.

Taълим муaccacaлapини мoлиялaштиpиш-нинг acocий мaнбaлapи (дaвлaт вa хуcуcий мaнбaлap)гa ^йтиб, Олий тaълим тaдкикoт-чилapи шншрциуми вa ЮНЕСКОнинг Олий тaълим бyйичa Евpoпa мapкaзи (СЕПЕС) эк^ пepтлapи фикрини кeлтиpиш уринлидир. Улap тaълим муaccacaлapини тулик дaвлaт ëки aкcинчa тулик хуcуcий мaнбaлapдaн мoлия-лaштиpишдaн кypa, apaлaш, яъни улap х^м-кopлигидa мoлиялaштиpиш юкopи caмapaли нaтижa бepaди, дeгaн хулocaгa кeлгaнлap1.

^йинги пaйтлapдa тaълимни ишлaб чи^-риш билaн уЙFунлaштиpиш, куп бyFин мутa-хaccиcлapини тaйëpлaшгa утиш, тaълимнинг турли бocкичини мoлиялaштиpишгa янгичa ëндaшув ишлaб чикилди. Булap мутaхaccиcлap тaйëpлaшни бюджeтдaн тaшкapи мoлиялaш-тиришнинг умумий йyнaлишини aниклaб бepди вa у куйидaгилap: кacбий тaйëpгapлик

1 Сaидoв М.Х. Олий тэълим тизимидэ мoлиявий бoшкapув. - T.: «Taфaккуp-бycтoни», 2011. -32-б.

кaнчaлик юкopи бyлca, бунинг учун кyпpoк улушни бюджeтдaн тaшкapи мoлиялaштиpиш уз зиммacигa oлиши кepaк.

TyFpи бугунги кундa кaдpлap тaйëpлaш вa мoлиялaш тизими тaкoмиллaшиб бopмoкдa. Унинг куп вapиaнтли (бюджeтдaн aжpaтилaди-ган вa бюджeтдaн тaшкapи мaнбaлapдaн) тизими жopий этилиб, aмaлиëтгa тoбopa куп-poк тaтбик этилмoкдa. Бу coхaдa мaмлaкaти-миздa эpишилгaн ижoбий нaтижaлap билaн биpгa бир кaтop eчимини кутaëтгaн кaмчилик вa муaммoлap мaвжуд.

Xуcуcaн:

• oлий вa ypтa мaхcуc тaълим муaccacaлa-рининг мeхнaт бoзopи билaн caмapaли интeг-paциялaшуви тaъминлaнмaгaн;

• кaдpлap тaйëpлaшдa улapгa бepилaдигaн билим вa кyникмaлap, кopхoнa вa тaшкилoт-лapнинг мутaхaccиcлapгa тaлaби тулик Xиcoбгa oлинмaйди;

• мaмлaкaтимиз oлий вa ypтa мaхcуc тaъ-лим муaccacaлapининг хopижий тaълим муac-cacaлapи билaн хaмкopлиги яхши pивoжлaн-мaгaн;

• oлий вa ypтa мaхcуc тaълим муaccaca-лapи иктиcoдиëт тapмoклapининг кaдpлapгa бyлгaн эхтиëжлapини ур^ниш^, мeхнaт бoзopи мapкeтинг тaдкикoтлapини ут^зиш^ eтapличa aхaмият бepилмaйди.

Бoзop иктиcoдиëти pивoжлaнгaн кyплaб дaвлaтлap юкopи тaжpибaлapгa эгa булиб, тaълим муaccacaлapи фaoлиятини тaкoмил-лaштиpишдa нoбюджeт мaблaFлap хиcoбидaн кeнг фoйдaлaнилмoкдa вa бюджeт мaблaF-лapининг тeжaлишигa имкoн яpaтилмoкдa.

Xуcуcaн, АK1Шдaги дaвлaт тaълим муaccaca-лapининг aтиги 20% capф-хapaжaтлapи дaвлaт бюджeти хиcoбидaн мoлиялaштиpилaди. К^л-гaн capфлap хуcуcий мaнбaлapдaн мoлиялaш-тиpилaди. Кyплaб мaмлaкaтлapдa oлий тaъ-лимни дaвлaт мoлиялaштиpишини лимит-лoвчи бюджeт тaкчиллиги йилдaн-йилгa ca^ лaниб кoлмoкдa. Шунинг учун тaълим муacca-caлapигa мoлиялaштиpишнинг кУшимчa мaнбaлapини излaб тoпиш хукуки бepилaди вa бундa улapгa хap тoмoнлaмa ëpдaм кур^-тилaди2.

2 Сaидoв M.X. Олий тaълим тизимидa мoлиявий 6oui-к^рув. - T.: «Taфaккуp-бycтoни», 2011. -29-б.

ЗAMOHAВИЙ TA'^M / COBPEMEHHOE OБPAЗOВAHИE 2017, В

V_/

Ривожланган давлатларда таълим муасса-саларини бюджетдан ташкари молиялашти-ришнинг механизми куйидаги шаклларда амалга оширилади:

- таълим муассасалари майдонлари ва жихозларидан конференциялар ва бошка оммавий тадбирлар утказишда фойдаланиш;

- таълим муассасалари курсатадиган хиз-матлар ёки уларга тегишли ердан фойдала-нувчи фирмаларни тузиш;

- таълим муассасаси мутахассисларининг корхоналарга бориб, келишувлар асосида маслахатлар бериши, маърузалар укиши;

- ахолига кушимча таълим хизмати кур-сатиш;

- буюртма асосида илмий-тадкикот ишла-рини бажариш ва бошка шу каби шаклларда бюджетдан ташкари молиялаштириш тадбир-ларини олиб бориш.

Ушбу тадбирларни куллашда, айникса, АК,Ш тажрибаси тахсинга сазовордир. АКШ универ-ситетларида бюджетдан ташкари маблаF жалб килиш билан шуFулланадиган махсус булимлар мавжуд булиб, улар талабаларнинг шартнома тулов маблаFларидан ташкари хар хил жам-Fармалардан ва турли тадбирларни ташкил килиш оркали хомийларни жалб килиш, кор-хоналар билан илмий алокаларни урнатиш, пуллик маърузалар ташкил килиш, йирик ком-панияларга маслахатлар бериш, университет тимсоли (бренди) туширилган дафтар, ручка, кийим, галстук, соябон, сумка ва бошка буюм-ларни узларида ишлаб чикариш ва сотиш билан университет эхтиёжи учун кушимча маблаF топишади.

Бу ерда хохловчи талабалар ёз ойларида хам укишни давом эттириши мумкин. Факат ёзги укувга алохида пул тулаш керак булади, бу тулов бошка пайтга караганда кимматрок булади. Ота-оналар университетга таклиф килиниб пуллик тадбирлар ташкил килиниши мумкин. Ёзда университетлар мактаб ёшидаги болалар учун махсус оромгохлар ташкил килиш билан хам пул топадилар1. Тушган маблаFлар таълим муассасалари моддий-техника базасини мустахкамлаш, укитув-чиларни моддий раFбатлантириш ва укув жараёнини такомиллаштиришга сарфланади.

1 Файзуллаев А. Инсон, сиёсат, бошкарув. - Т.: «Узбекистон», 1995. -152-б.

Мамлакатимиз таълим муассасаларида бюджетдан ташкари маблаFларнинг урнини оширишда бошкарув ходимларининг маркетинг тадкикотларига эътиборни кучайтириш, тадбиркорлик махоратига эга мутахассис-ларни маркетинг булимларига жалб этиш, таълим муассасалари рахбарларининг янгича бошкарув усулларини кенг жорий этиш лозим.

Юкорида таъкидланганидек, бюджетдан ташкари молиялаштириш механизмини тако-миллаштириш ва ушбу сохада юзага келаётган муаммоларни юмшатишда маркетинг тадки-котларининг урни бехад мухимдир. Маркетинг тадкикотлари бюджетдан ташкари молиялаш-тиришнинг куп каналли тизими ва йуналиш-ларини аниклаш имконини беради. Бундан ташкари, кадрларга булган талаб маркетинг тадкикотлари асосида урганилиб, жамият талабига мувофик кадрлар тайёрланади ва ортикча кадрлар тайёрлашга бархам бери-лади. Уз-узидан равшанки, келажакда таълим ривожланишининг хар кандай куринишида таълим олувчиларни жалб килиш учун таълим муассасалари уртасидаги кураш кучайиб боради.

Таълим дастурларининг мехнат бозорига караб мулжал олиш даражаси таълим самара-дорлиги ва кадрлар тайёрлаш сифатининг асосий курсаткичига айланади. Мехнат бозорига караб мулжал олиш маркетинг зимма-сига тушади.

Шунингдек, таълим муассасаларида кадрлар тайёрлаш, кайта тайёрлаш ёхуд уларнинг малакасини ошириш тизимини ташкил килиш ва бошкариш, уларга булган бозор талабини урганишни хам маркетинг хизмати фаолияти билан узвий боFлаш максадга мувофик булади.

Таълимни маркетинг тадкикотларидан фой-даланиб тизимли ташкил килиш, бозор талабига таълим муассасаларини мослаштириш натижасида юксак малакали кадрлар етишиб чикади. Таълим муассасаларининг моддий техника базаси такомиллашади. Бирок биз-нингча, ушбу максадга эришишда аввало куйидаги вазифаларни бажариш максадга мувофик булади:

• юкори натижаларга эришган хорижий мамлакатларнинг маркетинг хизмати фаолия-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 8

тидаги тажрибасини урганиш ва уларнинг энг маъкулларини амалиётга татбик этиш лозим;

• таълим муассасаларида маркетинг хиз-мати фаолиятини кенгайтириш ва вазифала-рини аниклаштириш;

• таълим муассасаларида маркетинг сох,а-сида ишлаётган ходимларга курсатмалар бериш, уларнинг малакасини ошириш ва шу каби бошка савияни оширувчи чора-тадбир-ларни куллаш;

• маркетинг тадкикотларидан фойдаланиб, таълим тизимида давлат ва жамият бошкару-вини уЙFунлаштириш;

• техник-иктисодий курсаткичлар ва бозор конъюнктураси билан боFланган х,олда кадр-ларга булган талабни моделлаштириш.

Хулоса килиб айтганда, таълимни маркетинг тизимларидан фойдаланиб ташкил килиш, таълим муассасаларининг бозор тала-бига мослашиши, таълим самарадорлигининг ошиши, бюджетдан ташкари маблаFлар ман-баининг купайиши ва бюджет маблаFларининг тежалиши, таълим муассасалари моддий-техника базасининг мустах,камланиши, бозор талабига мос юксак малакали кадрлар етишиб чикишига замин яратилади.

Адабиётлар руйхати:

1. Олий таълим меъёрий х,ужжатлар туплами. - Т.: «Истиклол» нашриёти, 2004.

2. Саидов М.Х. Олий таълим тизимида молиявий бошкарув. - Т.: «Тафаккур бустони», 2011.

3. Файзуллаев А. Инсон, сиёсат, бошкарув. - Т.: «Узбекистон», 1995.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 8

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.