Научная статья на тему 'Ўзбекистонда давлат бошқарувини демократлаштириш – фуқоролик жамияти ривожланишининг муҳим омили'

Ўзбекистонда давлат бошқарувини демократлаштириш – фуқоролик жамияти ривожланишининг муҳим омили Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
88
19
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Арипxоджаев С. Т.

Ўзбекистон мустақил давлат мақомига эга бўлгандан кейин, истиқлол талабларига мамлакатимизда кўрилажак бозор иқтисодиётига асосланган одил, демократик давлат адолатли жамият талабларига мос кадрлар сиёсати ишлаб чиқилиши лозим эди. Президентимиз ўзининг қатор асарларида хозирги замон кадрлар сиёсатидаги асосий йўналишини белгилаб, “биз энди ўз-ўзимизни бошқарув усулини кенг жорий қиламиз. Маҳалла қишлоққача ўзини-ўзи бошқариши, мустақил бўлиши зарур. Бу бебошлик, бўйсунмаслик дегани эмас. Бунда ҳар бир рахбар халқ олдида, юрт олдида масъул ва жавобгардир, деган қоидадан келиб чиқиши шарт”,деб уқтирилганлигини ҳар бир кадр, хох у мутахассисми, хох у бошқарув тизимидаги раҳбарми, бу кўрсатмани чуқур англамоғи зарур. Кейинчалик бу кўрсатма Ўзбекистонда амалга оширилаётган кадрлар сиёсати учун асос қилиб олинди ва бу дастур халқимиз манфаатларини ҳимоя қилишнинг муҳим омилига айланиб қатор чора тадбирлар билан мустаҳкамланиб бормоқда.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Ўзбекистонда давлат бошқарувини демократлаштириш – фуқоролик жамияти ривожланишининг муҳим омили»

ЩРИРИЯТ САХИФАСИ / РЕДАКЦИОННАЯ КОЛОНКА 3 ]

Арипходжаев С.Т.

Узбекистон Миллий университети доценти

УЗБЕКИСТОНДА ДАВЛАТ БОШКАРУБИНИ ДЕМОКРАТЛАШТИРИШ - ФУКОРОЛИК ЖАМИЯТИ РИВОЖЛАНИШИНИНГ МУХИМ ОМИЛИ

Узбекистон мустацил давлат мацомига эга булгандан кейин, истицлол талабларига мамлакатимизда курилажак бозор ицтисодиётига асосланган одил, демократик давлат адолатли жамият талабларига мос кадрлар сиёсати ишлаб чицилиши лозим эди. Президентимиз узининг цатор асарларида хозирги замон кадрлар сиёсатидаги асосий йуналишини белгилаб, "биз энди уз-узимизни бошцарув усулини кенг жорий циламиз. Мацалла цишлоццача узини-узи бошцариши, мустацил булиши зарур. Бу бебошлик, буйсунмаслик дегани эмас. Бунда цар бир рахбар халц олдида, юрт олдида масъул ва жавобгардир, деган цоидадан келиб чициши шарт",- деб уцтирилганлигини цар бир кадр, хох у мутахассисми, хох у бошцарув тизимидаги рацбарми, бу курсатмани чуцур англамоги зарур. Кейинчалик бу курсатма Узбекистонда амалга оширилаётган кадрлар сиёсати учун асос цилиб олинди ва бу дастур халцимиз манфаатларини цимоя цилишнинг муцим омилига айланиб цатор чора тадбирлар билан мустацкамланиб бормоцда.

Муста^иллик шароитида рахбарлик лаво-зимига куплаб ёш кадрлар ^ушилди. Бу хол кадрлар тизимидаги бошцарув тизимини янгича иш услубини ургатишни та^озо ^ила бошлади. Шу ма^садда 1992 йил 3 апрел Тош-кент вилояти, шахар туман хокимлари ва бош^а бошцарув тизими ходимлари билан юртбо-шимиз И.А.Каримовнинг биринчи учрашуви булган эди. Ушбу учрашувда давлат бошцарув тизимининг шаклланиши ва унинг стратегияси атрофлича тахлил ^илинди. Мавжуд камчили-клар курсатилди ва галдаги вазифалар белги-лаб берилди.

Ушбу учрашувда президентимиз ^андай тамойиллар ва талаблар асосида хамда кей-инги дастурий асарларида давлат хокимияти ва бош^арувида кадрлар танлаш лозимлиги хасида фикр юритиб, ^уйидаги учта холатларга урру берди. Бу холатлар нималардан ибо-

рат эди? Биринчидан, кадрлар масалала-рини хал ^илишга дахлдор кишилар, айни^са хал^имизнинг куп миллатли хусусиятларини эътиборга олиш зарур. Кадрларнинг таркиби, уларнинг давлат бошцарув тизимидаги демократик узгаришларни чу^ур англаб етиши учун барча чораларни куришимизни ва^т талаб этмоеда. Бу уринда республикамизнинг куп йиллик хаёт тарзини, куп миллатлилик хусусиятларини, узаро хурмат, дустлик ва чу^ур маънавий меросини урганишдан келиб чи^иб иш тутишимиз лозим, деган курсатмалари хозирги кунимизнинг кадрлар сиёсатидаги унинг айни^са давлат бошцарув тизимини демократлаштиришдаги узо^ни кура билган-лигидир. Иккинчидан, биз кадрларнинг ишби-лармонлик фазилатларини етарлича даражада ^адрлай билишимиз ва рагбатлантиришимиз, лавозим учун эмас, балки малака учун ха^

а

ЩРИРИЯТ САХИФАСИ / РЕДАКЦИОННАЯ КОЛОНКА

тулаш тизимини яратишмиз даркор[2]. Учунчи-дан, хоким махкамасида хар бир фу^оро учун эшик очи^ булиши шарт. Одамларнинг арзимас сабабларига кура сарсон-саргардон ^илишга, бевосита уз зиммасидаги иш учун жавобгар-ликни узидан со^ит ^илишга, давлат хокимияти ва бош^арув аппарати ходимларининг фаолия-тида, аввалгидек эски маъмурий- буйру^бозлик устунлик ^иляпти, турли бош^арув тузилма ва бугинларнинг хаддан купайиб кетганлигига чек ^уйиш ва^ти келди, деганларида юз фоиз турри эди.

Президентимиз И.А.Каримов 2010 йилда мамлакатимизни ижтимоий-и^тисодий ривожлантириш якунлари ва 2011 йилга мулжалланган энг мухим устувор йуналишларга багишланган Узбекистон Республикаси Вазир-лар Махкамасининг 2011 йил 22 январдаги "Барча режа ва дастурларимиз ватанимиз тара^иётини юксалтириш, хал^имиз фара-вонлигини оширишга хизмат ^илади" номли маърузасида олий маълумотли мутахассис-лар билан замонавий ю^ори техналогияларни узлаштирган малакали ишчилар ёнма-ён мехнат ^илмоеда, бу ерда рагбатлантиришнинг самарали тизими мавжуд булиб, лавозим учун эмас, балки малака учун ха^ туланади. Бунинг учун тезлик билан ^анчалик гайритабиий туюлмасин, жахон и^тисодий ин^ирози ишлаб чи^аришни мунтазам яхшилаб, модернизация ^илиб бориш заруратини кун тартибига янада уткир ^илиб ^уйиши давлат бош^аруви тизи-мидаги кадрларнинг билим, тажриба, куникма ва юксак маънавиятга куп нарса богли^ экан-лигини талаб этмоеда. "Узбек модели"нинг тамойиллари айни^са дунёда авж олиб бора-ётган молявий ва и^тисодий ин^ироз шарои-тида узининг долзарблиги ва хаётийлигининг яна бир бор курсатмоеда. Демократик давлат ^уриш буйича биз танлаб олган йулнинг мантилий ва ^онуний давоми булишини назарда тутган холда, уларнинг узвийлиги ва изчиллигини, тадрижийлигини са^лаш шарт. Лекин республикамиздаги мавжуд компания, уюшма ва корхоналар бугунги кунга келиб хеч ^андай фойда бермасдан, давлат маблаглари хисобига кун кечирмоедалар. Бундай холатлар кимларнинг манфаатларига хизмат ^илади? Албатта бош^арув органларига. Ахвол нега шундай? Чунки, бу корхоналарларнинг купгина

рахбарлари фаолиятини бахолашда талаб-чанлик, ^атъийлик, тадбиркорлик, узо^ни кура билиш ^обилияти, изланувчанлик ва ташаббускорлик етишмаганлигини сезиш мумкин. Масалан, 2002 йилда олинган фойда миедорининг пасайишига йул ^уйган - 379 та аксиядорлик жамиятларида- 345 таси ёки 91 фоизда ижро органлари рахбарлари уз манса-бларида ^олган[3]. 2002 йилда вилоят, шахар, туман ва корхона бош^арув тизимининг тад-биркорлар фаолиятига но^онуний аралашиш натижасида адлия идораларига 8000 дан ибо-рат ариза тушган. Бунинг натижасида 2300 нафар мансабдор шахсларга нисбатан инти-зомий чоралар, шулардан 290 нафари эгаллаб турган лавозимидан бушатилган[4]. Биргина Узбекистон ало^а ва ахборотлаштириш агент-лигига ^арашли "Узбектелеком" АКнинг Тош-кент шахар, вилоятлар филиалларида 2008 йил иш якунларига кура ало^а хизмати тизими йул ^уйилган камчиликларида шу соха инженер-техник ва бош^арув тизимидаги кадрларнинг уз вазифаларига ло^айдлик билан ёндашилгани натижасида - 48 та рахбар ходимларга нисбатан интизомий жазо чоралар курилди[5].

Узбекистон почтаси ДАК корхонаси, Анди-жон, Каш^адарё, Самарканд, Сурхондарё ва Тошкент почталарида жами 2008 йилда-152,2 млн сум талон-торож ^илинган. Бу корхоналар 2008 йилни зарар билан якунлаган[6]. Фа^атгина 2005 йил Узбекистон ало^а ва ахборотлаштириш агентлигида фаолият юритаётган 187 та рахбар ало^ачи инженер-техник ходимларга нисбатан ^атти^ хайфсан эълон ^илиниб, шулардан 53 таси эгаллаб турган лавозимиларидан четлаштирил-ган. Ю^оридаги мисоллардан куриниб туриб-дики, ушбу соха бош^арув тизим рахбарлари Президентимизнинг 2003 йил 22 декабрдаги "Хужалик бош^арув тизимини такомиллашти-риш туррисида" ги Фармони, хамда Вазирлар Махкамасининг 2004 йил 5 январдаги "Давлат ва хужалик бош^аруви республика органларининг бош^арув ходимлари сонини му^обиллаштириш ва ^ис^артириш туррисида" ги ^арорлари талаб даражасида бажарилмаётганидан далолатдир.

Бизнингча, кадрлар тайёрлаш ва уларнинг давлат бош^арув тизимида хар бир мутахас-сиснинг профессионал усишини хар томон-лама рагбатлантириш, ходимларнинг тоифа ва малака мезонларини белгилаш хамда иш

ТАХРИРИЯТ САХИФАСИ / РЕДАКЦИОННАЯ КОЛОНКА

ю

стажига ^араб ^ушимча ха^ тулашни йулга ^уйиш керак, шундагина ю^оридаги курсатма, фикрларнинг чу^урлаштиришига кенг имкони-ятлар яратилади.

Шуни хам тан олиш керакки, биз куп холларда эски маъмурий буйру^бозлик ва та^симлаш тизимининг хамон давом этиб келаётган, ута яшовчан ^олиплардан воз кеча олмаяпмиз. Президентимиз таъкидлаганидек, муста^иллик йилларидан ^атор соха вазирликлари турли хужалик бирлашмаларига, яъни корпораци-яларга, уюшмалар, компанияларга, ^ишло^ хужалиги фермерларга айлантирилганига ^арамай, уларнинг мохияти, иш усули ва услу-блари амалда деярли узгаришсиз ^олмоеда, деган курсатмалари бугунги кунда жойлардаги бош^арув аппаратлари бозор и^тисодиёти талабларига мос келадиган ^онунлар ва ^арорлар ижроси билан шурулланиши кера-клигини тасди^ламоеда.

Юртбошимиз баш^арув аппарати тизими-даги бу ну^сонларнинг учта иллати борли-гини булар биринчидан, хукумат томонидан ^абул ^илинган барча ^онунлар ва ^арорлар ижроси билан жойлардаги бош^арув аппа-ратларининг шурулланмаётгани; иккинчидан, турли бош^арув тизимлари ва бугинларининг хаддан таш^ари купайиб кетганлиги; учин-чидан эса вазирлик ва идоралар ихтиёрида турли та^симлаш вазифаларининг са^ланиб ^олишидир, - деб курсатган эди[7]. Шунинг учун маъмурий бош^арув тизимини ислох ^илишнинг энг мухим ахамиятли жихати бу давлат бош^арув аппаратларини са^лаб тури-шига сарфланадиган пул ва хужалик харажат-ларни ^ис^артириш: биринчи, бу пул - бюджет маблагларидан одилона фойдаланишни таъ-минласа, иккинчидан бу эса уз навбатида ахоли ва корхоналар зиммасидаги соли^ни камайти-риш имкониятларига кенг йул очади.

Мамлакатимизда давлат бош^арув тизимини демократлаштириш ^андай тамойиллар асосида амалга оширилади? Бу либераллаш-тириш ва демократлаштиришдан, хал^имиз ^андай наф куради? Бозор и^тисодиёти шарои-тида бу вазифалар ^андай амалга оширилади? каби саволларга Президентимиз И.А.Каримов, чу^ур англаб, давлат бош^арув тизимидаги ^ис^артириш масаласи фу^оролик жамияти хаётидаги энг жиддий хавф булиш коррупцияга

^арши курашда мухимлигини курсатиб берди. Бу иллат занг каби давлат бош^арув тизимини емира бориб охир-о^ибат хар ^андай мамлакат-нинг и^тисодий-сиёсий бар^арорлигига катта зиён етказишини у^тириб, унинг олдини олиш йулларини хам асослаб берди. Бу йуналишлар биринчидан, и^тисодиётни бош^аришда дав-латнинг марказлаштириш ролини чеклаш, дав-латнинг бош^арув органларини са^лаб туришга сарфланаётган харажатларни камайтириш, давлат вазифа ва ваколатларини купро^ жамоат, нодавлат ташкилотларига, фу^ороларнинг узини-узи бош^ариш органларига утказишга катта ахамият ^аратилмо^да[8]. Иккинчидан, мамлакатимизда бош^арувни ута марказлаштириш тамойилидан воз кечиш, айрим вази-фаларини бош^арувнинг худудий бугинларига утказиш, ю^оридан пастгача булган орти^ча маъмурий тузилмаларини тугатиш. Учинчидан, бозор и^тисодиёти талабларидан келиб чи^ан холда, айрим идоравий, тармо^ ва худудий бош^арув тузилмаларини ^айта тузиш, бирлаш-тириш, ^ис^артириш заруратига ^араб, ихти-сослик йуналишларига ^атъий узгартиришлар киритиш, керак булса, айрим ихтисосликларни ^айта ихчамлаштириш ва тугатиш мумкин. Республикамиз и^тисодиётининг бош^арув тузилмаларининг самарадорлигини таъминлаш, уларга ^илинаётган сарф-харажатлар амалда узини деярли о^лаяпти. Туртинчидан, бош^арув тизимининг самарадорлигини сифат жихатдан янги бос^ичга кутариш бунда вазирлик, идоралар ва хужалик бирлашмаларининг мавжуд бош^арув усул ва услубларини маъмурий-буйру^бозликдан холос ^илиш, уларнинг барча хужалик фаолиятига аралашишига, корхона-ларнинг и^тисодий муста^иллигини чеклани-шига йул ^уймаслик учун тегишли тадбир-ларни амалга ошириш, бешинчидан, бош^арув тизимида замонавий ахборот ва коммуникация техналогияларини жорий этиш, кераксиз хисобот ва ^озбозликни ^ис^артириш асосида давлат бош^арув тизимини бос^ичма-бос^ич самарадорлигини ошириш натижасида бош^арув тизимидаги куплаб мавжуд кераксиз бугимларини бартараф этилиши хал^имизнинг ижтимоий-и^тисодий фаровонлигининг асоси хисобланади[9].

Шу маънода Президентимизнинг 2010 йил 12 ноябрь Узбекистон Республикаси Олий

Q

TAXРИРИЯT САХИФАСИ / РЕДАКЦИОННАЯ КОЛОНКА

Mажлиси ^нунчилик палатаси ва Сенатининг |ушма мажлисидаги '^амлакатимизда демo-фатик ислoxатлаpни янада чy|ypлаштиpиш ва фy|opoлик жамиятини pивoжлантиpиш ^н-цепцияси" нoмли асаpида - Узбекистoнда дав-лат бoш|аpyв тизимини мoдеpнизация |илиш жаpаëнида амалга oшиpилиши лoзим бyладиган бoш|а i^op чopа-тадбиpлаp уз мазмyн-мoxияти билан мамлакатимизни ислox |илиш ва демo-кpатлаштиpишнинг янги бoс|ичини бoшлаб беpади. Бу сoxада муста|иллик йиллаpи мам-лакатимиз давлат бoш|аpyвини демoкpатлаш-тиpиш сoxасида кyплаб амалий ишлаp |илинди. Mасалан, мамлакатимизда икки палатали миллий паpламентимизни ташкил этиш масаласи бyйича 2002 йил 27 янваpда утказилган pефеpендyм якyнлаpи ва шу агасда "Рефеpендyм якyнлаpи xамда давлат xoкимияти ташкил этишнинг ага-сий пpенциплаpи тyFpисида" ги кoнститyциявий фнуннинг |абул |илиниши фнун чи|аpyвчи Xoкимиятни тубдан ислox |илишнинг агасла-pини белгилаб беpди. Mиллий паpламентимиз-нинг ма^ми, вакoлатлаpи ва фаoлият меxа-низмлаpи ани| белгилаб беpилган "Узбекистан Республикаси Олий Mажлиси 1^нунчилик палатаси тyFpисида" ги ва "Узбекистан Олий Mаж-лисининг Сенати тyFpисида" ги ^нституция-вий |oнyнлаpнинг 2002 йил, 12 декабpда |абул |илиниши алoxида аxамият касб этади. Mасалан,

2007 йилда Узбекистoн Республикаси ^нститу-циясидан мамлакат Пpезиденти биp ва|тнинг узида ижpo этувчи xoкимият бoшлиFи эканини белгилoвчи нopманинг чи|аpилиши ушбу давp-даги мyxим сиëсий-xy|y|ий вo|еалаpдан биpи 6Улди. Бугунги кунда а^сий ^нунимизнинг 89-мoддасида "Узбекистан Республикасининг Пpезиденти давлат бoшлиFидиp ва давлат Xoкимияти opганлаpининг келишилган xoлда фаoлият юpитишини xамда xамкopлигини таъминлайди"[10] деган фидани белгилаб |уйилганлиги мyxим аxамиятга эга 6Улди. Дйни|са, Узбекистoн Республикаси Пpезиденти эгаллаб тypган Bазиpлаp Mаxкамаси pаиси лавo-зимининг тугатилиши xам давлат xoкимияти ва бoш|аpyвини лебеpаллаштиpиш ва демoкpат-лаштиpиш йулида мyxим |адам булди.

Бyлаp ишлаб чи|аpишни мoдеpнизация |илиш, теxник янгилаш ва дивеpсификасия |илиш, иннoвациoн теxналoгиялаpни кенг жopий этиш кичик безнис ва xyсyсий тадбиpкop-ликни pивoжлантиpиш-Узбекистoн учун жаxoн xyжалик ва мoлиявий-и|тисoдий ин|иpoзини баpтаpаф этиш ва унинг жаxoн бoзopида миллий таpа||иëт мoделимизнинг а^сини ташкил этадиган тамoйиллаpнинг нечoFлик тyFpи эканлигига булган ишoнчимиз op™6 бopаëтган-лиги xамда таpа||ий топтан давлатлаp сафига чи|ишнинг ишoнчли йyлидиp.

Адабиётлар руйхати:

1. "Хал| сузи", 2010 йил. 13 нoябpь

2. "Хал| сузи", 2011 йил 22 янваpь.

3. И.Д.Kаpимoв. Биз танлаган йyп-демoкpатик таpа||иëт ва маъpифий дyнë билан xамкopлик йули. 11-жилд-Т.: "Узбекистан", 2003.289-бет.

4. Уша жoйда. 177-бет

5. "Хабаp" pУзнoмаси. 2009 йил 20 февpаль.

6. "Хабаp" pУзнoмаси. 2009 йил 13 февpаль.

7. И.А.Kаpимoв. Биз танлаган йyл-демoкpатик таpа||иëт ва маъpифий дyнë билан xамкopлик йули.11-жилд-Т.: "Узбекистoн", 2003.304-306 бетлаp.

8. "Хал| сузи". 2010 йил, 13 нoябpь.

9. И.Д.Kаpимoв. "Mамлакатни мoдеpнизация |илиш ва и|тисoдиëтимизни баp|а-pop pивoжлантиpиш йулида". 16-жилд. Т.: "Узбекистан 2008. 311-315 бетлаp.

10.Узбекистoн Республикасининг ^нституцияси. Т. "Узбекистoн", 2010. 22-бет.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.