Научная статья на тему 'Ўзбекистон Республикаси иқтисодий ривожланишининг асосий тенденциялари'

Ўзбекистон Республикаси иқтисодий ривожланишининг асосий тенденциялари Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
3052
208
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Хасанов Р. Р.

Ўзбекистоннинг мустақилликка эришиши, келажак ривожланиш тақдирини мустақил ҳал этиш, ижтимоий йўналтирилган барқарор бозор иқтисодиётини шакллантириш ва ривожлантириш, очиқ ташқи сиёсатга эга кучли демократик ҳуқуқий давлат ва фуқаролик жамияти барпо этишни мақсад қилиб белгиланди. Мураккаб давр ва вазиятда кенг қамровли ислоҳотларни амалга ошириш, унинг стратегияси ва йўналишларини белгилаш ўта долзарб масала эди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Ўзбекистон Республикаси иқтисодий ривожланишининг асосий тенденциялари»

Иктисод

ва молия Экономика

и финансы

№ 3, 2011

( 54 ИКТИСОДИЙ НАЗАРИЯ / ЭКОНОМИЧЕСКАЯ ТЕОРИЯ

Хасанов Р.Р.

Узбекистан Республикаси Президенти хузуридаги Давлат ва жамият курилиш Академияси профессори, и.ф.д.

УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ИКТИСОДИЙ РИВОЖЛАНИШИНИНГ АСОСИЙ ТЕНДЕНЦИЯЛАРИ

Узбекистоннинг мустацилликка эришиши, келажак ривожланиш тацдирини мустацил хал этиш, ижтимоий йуналтирилган барцарор бозор ицтисодиётини шакллантириш ва ривожлантириш, очиц ташци сиёсатга эга кучли демократии хуцуций давлат ва фуцаролик жамияти барпо этишни мацсад цилиб белгиланди. Мураккаб давр ва вазиятда кенг цамровли ислохотларни амалга ошириш, унинг стратегияси ва йуналишларини белгилаш ута долзарб масала эди.

Дархацицат, мустациллик цулга киритил-ган давр мураккаб давр булиб, у пайтда собиц иттифоц парокандаликка юз тутган, мамлакати-мизда сиёсий, ижтимоий ва ицтисодий вазият тобора кескин тус ола бошлаган эди. Шун-дай мураккаб вазиятда узлигимизни англаш ва топталган миллий руруримизни тиклашга царатилган интилиш янада кучайди. Республика рахбари И.А.Каримов босицлик, чидам ва бардош билан иш тутиб, цатьий сиёсий иро-дани намоён этиб, мамлакатни чуцур таназзул-дан олиб чицишга царатилган, барцарор ижтимоий йуналтирилган бозор ицтисодиётини барпо этишнинг хар томонлама пухта уйланган ислохотлар стратегиясини ишлаб чицди ва уни амалга оширишга рахнамолик цилди. Юртбо-шимиз рахбарлигида ижтимоий йуналтирилган бозор ицтисодиётига асосланган очиц демо-кратик давлат барпо этиш ва фуцаролик жами-ятини шакллантириш мацсадида машаццатли тарацциёт йули босиб утилди.

Узбекистонда бозор муносабатларига утиш йули ижтимоий йуналтирилган бозор ицтисодиётини шакллантиришга царатилган.

Бу йулни амалга оширишга, ицтисодиётни тубдан ислох цилишга Президентимиз томо-нидан ишлаб чицилган цуйидаги бешта мухим тамойил асос цилиб олинди:

ицтисодиётни мафкурадан холи цилиш, унинг устуворлигини таьминлаш;

утиш даврида давлатнинг бош ислохотчи булиши;

бутун янгиланиш ва тарацциёт жараёни цонунларга асосланиши, цонунлар устувор-лигининг таьминланиши;

бозор муносабатларига утиш билан бир цаторда ахолини ижтимоий химоялаш сохасида кучли чора-тадбирларни амалга ошириш;

бозор муносабатларини босцичма-босцич царор топтириш.

Ушбу тамойилларга асосланган холда бозор ицтисодиётига утишнинг ицтисодий масалаларни ва ицтисодий ислохотлар йуналишларини мацсадли хал цилиш вазифа цилиб белгиланди. Бунда тоталитар тизимнинг огир оцибатларини енгиш, тангликка бархам бериш, ицтисодиётни барцарорлаштиришга, республиканинг узига хос шароити ва хусуси-

ятларини хисобга олган холда бозор муноса-батларининг негизларини шакллантиришга алохида эътибор берилди.

Мамлакатимиз Президенти И.Каримов бозор и^тисодиётига утиш тамойилларини белгилаб берар эканлар ин^илобий йул билан эмас балки тадрижий йул билан ахолини заиф ^атламини ижтимоий химоя ^илиш ор^али амалга оширилиши хасида алохида таъкид-лаб утганлар: Узбекистоннинг йули шуки, биз тинчлик ва осойишталикни са^лаб, бозор и^тисодиётига утишни шошмасдан, ахолининг ночор ^исмини асраб-авайлаб, уларга етарли шарт-шароитларни яратиб бериб, ана ундан кейин амалга оширишга бел борладик1.

Муста^илликнинг дастлабки йилларида мамлакат и^тисодиётида олиб борилган ислохотларнинг асосий йуналиши бозор и^тисодиётини шакллантириш хамда ривож-лантириш деб белгилаб олинди ва бу жараён-ларнинг негизида бозорга утиш жараёнини бос^ичма-бос^ич амалга ошириш принципи асос ^илиниб давлатнинг асосий ислохотчи сифатида фаол иштироки таъминланди. Утган бир йилда хусусий мулкчиликка хам муно-сабат узгарди. У мулкнинг бош^а шакллари ^аторида тула эътироф этилди ва ху^у^ий химояга олинди. Бозор муносабатларини шакллантириш, тадбиркорликваташ^и и^тисодий фаолиятни жадаллаштириш, корхоналарни давлат тасарруфидан чи^ариш, хусусийлаш-тириш ва акциялаштириш жараёнларини ривожлантирмо^ учун ху^у^ий асос яратувчи ^онунлар мажмуи ^абул ^илинди.

Бозор инфраструктурасининг дастлабки куртаклари - биржалар, тижорат банклари, сурурта компаниялари, савдо уйлари, турли ширкатлар, кичик ва ^ушма корхоналар таш-кил этилди.

Мамлакатда кенг амалга оширилаёт-ган хусусийлаштириш жараёнларига фа^ат савдо, махаллий саноат ва маиший хизмат тармо^ларигина эмас, балки амалда барча хал^ хужалик тармо^ларининг корхоналари киритилиши белгилаб олинди. Натижада и^тисодиётнинг купчилик тармо^ларида кор-хоналарнинг ташкилий-ху^у^ий шакллари узгариб, яъни давлат корхоналари акцияли,

1 И.А. Каримов «Истиклол йули: муаммолар ва режалар». XII чакирик Узбекистан Республикаси Олий Кенгашининг Х сессия-сида 1992 йил 2 ва 3 июлда сузланган нутк.

ижара, коллектив корхоналарга айлантирилиб-гина ^олмасдан, балки мулкдорларнинг янги, «учинчи» патлами вужудга келтирилди.

Кишло^ хужалигида ислохотларни янада такомиллаштириш бошланди. Дастлаб, 300 дан орти^ совхоз давлат тасарруфидан чи^арилиб куп ^исми жамоа ва кооператив хужаликларига айлантирилди. Колганлари ижарачиларга берилди ёки мулкчиликнинг бош^а турларига айланди. Кишло^ хужалигида 12,5 мингдан орти^ дех^он-фермер хужаликлари тузилиб уларга 112 минг гектар ер бириктириб берилди. 1993 йил охирига бориб давлат тасарруфидан чи^ан ^ишло^ корхоналарининг сони 700 тадан ошиши режалаштирилган эди2.

Ислохотларнинг дастлабки даврида бозор и^тисодиётига бос^ичма-бос^ич утиш буйича ислохотларни изчил амалга оширила бориб ахоли турмуш шароитининг кескин пасайиб кетишига йул ^уймасдан и^тисодиётни бар^арорлаштириш мамлакат и^тисодий муста^иллигини таъминлашга ^аратилган чора-тадбирлар амалга оширилди. И^тисодий ислохотларни амалга оширишда 1993 йил бурилиш даври булди. Республиканинг бозор и^тисодиётига утиш ^оидалари ва шаклларини турри белгилаш, бозор муносабатларини аста-секин шакллантириш туфайли Узбекистон уша йили и^тисодий курсаткичлар таназзулини тухтатди, саноат махсулоти ишлаб чи^аришда эса муайян даражада усишга эришди.

Куп укладли и^тисодиётни вужудга келти-риш, мулкчилик шакллари хилма-хиллигини таъминлаш буйича ислохотлар олиб борилди. Республикада 54 мингга я^ин корхона давлат тасарруфидан чи^арилди ва хусусийлашти-рилди. Бу ислохот бошланган тармо^лардаги иншоотларнинг ^арийб 80 фоизини ташкил этди. Уй-жойларни хусусийлаштириш амалда нихоясига етди, савдо, махалл ий саноат ахол и га хизмат курсатиш сохасида «кичик хусусийлаштириш» амалга оширилди. Саноат, ^урилиш мажмуи, на^лиёт, дех^ончилик-саноат маж-муининг гушт-сут, ози^-ов^ат, пахта тозалаш тармо^ларидаги йирик корхоналарни акциялаштириш жадал олиб борилди.

Танлаб олинган и^тисодий ислохотлар йулига амал ^илиш, бозор муносабатларини

2 И.А. Каримов «Буюк максад йулидан огишмайлик» Узбекистон Республикаси Олий Кенгашининг XII сессиясида 1993 йил 6 майда сузланган нутк.

давлат томонидан тартибга солиш механизмини босцичма-босцич, ицтисодиётни эркинлашти-риш ва ахолини ижтимоий цуллаб-цувватлаш макроицтисодий курсаткичлар ёмонлашиб борувининг олдини маьлум даражада олиш имконини берди.

Ицтисодий ислохотларнинг дастлабки босцичида, ицтисодиётда бозор муносабатла-рига утишнинг хуцуций негизи барпо этилди. Ишлаб чицариш сурьатининг, ахоли турмуш даражасининг кескин тушиб кетишига йул цуйилмади, тулов холати яхшиланди, ишлаб чицариш устувор тармоцларини такомиллаш-тиришга эьтибор берилди. Шу даврда мулк, корхоналар, ишбилармонлик, ташци ицтисодий фаолият, банклар ва банк фаолияти, мулкни давлат тасарруфидан чицариш ва хусусий-лаштириш, хужалик жамиятлари ва бирлаш-малари туррисида цонунлар цабул цилинди. Ислохотларнинг хуцуций асосини шаклланти-риш жараёнини таьминловчи бир цанча Президент Фармонлари ва хукумат царорлари чицди.

Мулкни давлат тасарруфидан чицариш ва хусусийлаштириш жараёнини тезлашти-риш ва мицёсини кенгайтириш ишлари кенг жорий цилинди. Фонд биржалари, цимматбахо цорозларни хисобга оладиган ва сацлайдиган миллий депозитарий барпо этилди. Урта ва йирик корхоналарни давлат тасарруфидан чицариш ва хусусийлаштириш, ёпиц турдаги акционерлик жамиятларини очиц турдаги жамиятларга айлантириш амалга оширилди.

Ташци ицтисодий фаолият сохасида хам жиддий янгиланишлар амалга оширилди. «Хорижий сармоялар ва хорижий сармоя-дорлар фаолиятини кафолатлаш туррисида», «Банкротлик туррисида», «Ташци ицтисодий фаолият туррисида» цонунлар цабул цилинди. Бу цонунлар ташци ицтисодий фаолиятни сези-ларли даражада кенгайтириш имконини берди, хорижий сармоядорлар учун имтиёзли шароит яратди. Экспорт махсулотини ва унинг хажмини купайтиришга эришган корхоналарга катта имтиёзлар берилгани эьтиборга сазовор.

Миллий валютанинг жорий цилиниши ташкилий янгиланишларни амалга оши-ришда янада мухим омил булди. Республика валюта биржаси ташкил этилиб, бу биржада утказилаётган савдо натижасига цараб пул-

нинг расмий алмашув циймати белгилана бошланди.

Ицтисодиётда барцарорлик ва маьлум дара-жадаги ицтисодий усиш аломатлари курина бошлади. Нефть ва газ конденсати цазиб олиш бир неча маротабага купайди, олтин, дон, енгил саноат, озуца саноати ва бошца махсулотлар ишлаб чицариш анча ошди.

Етакчи асосий тармоцларнинг барцарор ривожланиб бориши хисобига республи-канинг ёцилри-энергетика мустациллигини таьминловчи, пировард махсулот ишлаб чицарувчи ва ахоли эхтиёжларини цондиришга йуналтирилган ишлаб чицаришларнинг салмори ортди.

Президентимиз И.А. Каримов ицтисодиё-тимизда эришилган натижаларни цуйидагича изохлади:

Биринчидан, макроицтисодий барцарорлаштириш сиёсатини амалга оши-рилиб, пухта ишлаб чицилган пул-кредит, бюджет ва эмиссия сиёсатини цуллаб, нарх усиш сурьатларини пасайтиришга, валютамизни мустахкамлаш муаммоларини ечишга кири-шилди;

Иккинчидан, саноатни, ва умуман ишлаб чицаришнинг устувор йуналишларини давлат томонидан доимий равишда цуллаб-цувватланиши оцибатида ишсизликни чегара-лашга, мехнат ресурсларининг банд булишига, ахоли даромади ва бюджет даромадини барцарорлаштиришга олиб келди.

Учинчидан, давлатимиз ицтисодий жихатдан мустацил булишини назарда тутиб, халцимизнинг эхтиёжини цондирадиган ралла, дон, гушт, сут махсулотларини четдан олиб келишни кескин камайтирилди. Нефть ва нефть махсулотларини цушни давлатлардан олиб келишни камайтириш сари хал цилувчи цадам цуйилди.

Туртинчидан, хорижий сармояларни мамла-катимизга жалб этиш учун кенг имкониятлар ва мухим шарт-шароитлар яратилди3.

1995 йил жамиятни, ицтисодиётни, мам-лакат хаётининг барча сохаларини ислох цилишда туб бурилиш йили булди. Йил якун-лари биз ишлаб чиццан йуналиш, ицтисодий ислохотларнинг устувор жихатлари турри

3 И.А. Каримов "Узбекистоннинг сиёсий-ижтимоий ва ицтисодий истикболининг асосий тамойиллари." Узбекистан Республикаси олий мажлисининг биринчи сессиясидаги маъруза, 1995 йил 23 февраль

ИКТИСОДИЙ НАЗАРИЯ / ЭКОНОМИЧЕСКАЯ ТЕОРИЯ

эканини тасди^лади ва уз самараларини бера бошлади. Шуларнинг натижасида ва таъси-рида Узбекистан и^тисодиётида ялпи махсулот ишлаб чи^аришнинг пасайиш суръати амалда тухтатилди.

Чу^ур ислохотларни амалга оширишда макрои^тисодий бар^арорликка эришил-ганлигининг ахамияти жуда катта булди. Узбекистонда самарали и^тисодий сиёсат ва бозор ислохотларини изчиллик билан олиб борилиши натижасида 1996 йилдан бошлаб и^тисодий усиш таъминланмоеда. Хамдустлик мамлакатларининг аксариятида ялпи ички махсулот хажми 30-40 фоизга камайгани холда Узбекистонда 1996 йилда ялпи ички махсулот 1995 йилга нисбатан 101,6 фоизни ташкил этган булса, олиб борилган и^тисодий ислохотлар ва жараёнлар жиддий самараси уларо^, 1997 йилга бориб и^тисодиётимиз бар^арорлашди. Натижада, ялпи ички махсулот 2007 йилда 109,5 фоизга, 2008 йилда 109,0 фоизга, 2009 йилда 108,0 фоизга, 2010 йилга келиб 108,5 фоизга усди. Ялпи ички махсулот хажми 3,5 баробарга, ахоли жон бошига ЯИМ 2,5 баробарга усди.

Диаграммадан куриниб турибдики, ялпи ички махсулотнинг усиши натижасида и^тисодий ривожланишнинг ю^ори сифат даражасига кутарилиши кузатилмоеда. Бу эса буюк келажак сари дадил ^адам ташланаётган-

*

лигидан далолат беради.

И^тисодий усиш и^тисодиётнинг деярли бош^а барча соха ва секторларида ишлаб чи^ариш хажми ошгани билан бевосита боглиедир. Бу курсаткич ^ишло^ хужалигида 5,8, ^урилишда 2,6, савдода 12,7, ахолига пул-лик хизмат курсатиш сохасида 21,3 фоизни ташкил этади. Хал^ истеъмол молларини ишлаб чи^ариш 11,2 фоиз купайди.

И^тисодиётнинг базавий тармо^ларида бар^арор ва му^им натижаларга эришилди. Нефть ^азиб олиш, газ конденсати, табиий газ, ёнилги-мойловчи материаллар, электр ^уввати, кумир, ^имматбахо металлар ва бош^а стратегик ахамиятга молик махсулотлар ишлаб чи^ариш хажми купайди.

Шу уринда хорижий инвестицияни жалб этишга алохида эътибор берилганини айтиб утиш керак. Инвестиция ва тузилма сиёсатида асосий эътибор амалдаги ишлаб чи^ариш тармо^ларини жихозлаш хамда юксак ^ушимча ^иймат улушини таъминловчи янги, илгор технологияларга эга корхоналар ^уришга ^аратилди. Умумий сармоя миедорининг 30 фоизи замонавий технологиялар ва асбоб-ускуналар харид ^илишга сарфланди. Ди^атга сазовор жойи шундаки, жами инвестициялар-нинг 63 фоизидан ортиги и^тисодиётнинг ишлаб чи^ариш секторида узлаштирилди.

2001-2010 йилларда ЯИМнинг усиш динамикаси, фоизда.*

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Узбекистан Республикаси Давлат статистика кумитаси маълумотлари.

ИКТИСОДИЙ НАЗАРИЯ / ЭКОНОМИЧЕСКАЯ ТЕОРИЯ

Инвестиция ва тузилма сиёсатида асо-сий эътибор амалдаги ишлаб чицариш тармоцларини жихозлаш хамда юксак цушимча циймат улушини таъминловчи янги, илгор технологияларга эга корхоналар цуришга царатилди. Умумий сармоя мицдорининг 30 фоизи замонавий технологиялар ва асбоб-ускуналар харид цилишга сарфланди.

Мазкур тадбирлар натижасида, цисца муд-датларда ицтисодиётнинг мутлацо янги, сама-рали тизимларини шакллантиришга имкон берувчи йирик корхоналар цурилиб, фойда-

ланишга топширилди. Йилига 2,5 миллиард куб метр газ хайдаш цувватига эга Кукдумалоц компрессор станцияси, Бухоро нефтни цайта ишлаш заводи, Куцон спирт ишлаб чицариш бирлашмаси, Янгийул биокимё заводи, Тошлоц ип йигирув фабрикаси шулар жумласидан-дир.

Мамлакатимизда кичик бизнес хамда хусу-сий тадбиркорликни янада эркинлаштириш ва рагбатлантириш буйича катта ишлар амалга оширилди. Хусусан, хусусий мулк ва хусусий тад-биркорлик хуцуцини химоя цилиш борасидаги

ЯИм таркибида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг улуши, фоизда.

* Узбекистон Республикаси Давлат статистика кумитаси маълумотлари.

Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектлари учун белгиланган ягона солик ставкаси узгариши динамикаси, фоизда.*

Узбекистон Республикаси Давлат статистика кумитаси маълумотлари.

^онунчиликни мустахкамлаш, бозор инфрату-зилмасини шакллантиришга ^аратилган ишлар шулар жумласидандир. Шунингдек, бизнесни руйхатга олиш, ихтиёрий равишда ёпиш ва тугатиш, фаолиятнинг алохида турлари билан шурулланиш ху^у^ини берадиган лицензия ва рухсатномалар бериш жараёнлари соддалаш-тирилиб тартибга солинди.

Тадбиркорларга, аввало, кичик бизнес субъ-ектларига асосий, шу жумладан, талаб ю^ори булган моддий ресурслардан кенг фойдала-ниш имконини берадиган бар^арор бозор механизми шаклланди.

Давлат мулкини унинг тасарруфидан чи^ариш ва хусусийлаштириш ишларининг амалга оширилиши о^ибатида нодавлат хусу-сий и^тисодий сектор ва хусусий мулк хамда мулкдорлар мав^еи ошиб борди. Ялпи ички махсулот таркибида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг улуши 52,5 фоизга етди. 2000 йилда 31%, 1991 йилда 1,5 фоизни таш-кил этган.

Хусусий мулкнинг и^тисодиётдаги таъ-сирини ошиб боришида дастлабки капитал ва унинг жамгарилиши мухим ахамият касб этади. Муста^иллигимизнинг 20 йили даво-мида жамгарилган хусусий капитал узининг ижобий натижаларини бермо^да. Давлат мулкини хусусийлаштириш, даромадларнинг капиталлашуви ва хусусий капитал ривожи учун берилган кредитлар хисобидан миллий и^тисодиётда хусусий секторнинг ялпи ички махсулотдаги хиссасининг усиб боришига эри-шилди.

Юридик шахслар учун даромад солиги 9 %гача, кичик бизнес ва микрофирмалар учун 6 %гача камайтирилди.

2010 йилда 9,7 миллиард АКШ долларига тенг миедорда инвестициялар узлаштирилди, бу ЯИМнинг ^арийб 25 фоизини ташкил этади. Хорижий инвестициялар ва кредитлар улуши 28,8 фоизни ташкил этиб, турридан-турри хорижий инвестициялар хажми 2,4 миллиард дол-ларни ташкил этди. Инвестицияларнинг 37,5 %и корхоналарнингтехникватехнологик^айта жихозлаш учун йуналтирилди. Фаол инвестиция сиёсати юритилиши натижасида 2010 йилнинг узида 200 дан зиёд лойиха амалга оширилди. Жумладан: Дех^онобод калий угитлари заводи ^урилиши, Хонжиза конида полиметалл руда-

ларга ишлов бериш, Навоий кон-металлургия комбинати, "Навоийазот" компаниясининг бир ^анча янги объектлари, "Навоий" эркин-индустриал зонаси худудида 19 та инвестиция лойихалари амалга оширилди.

Малакатимизда ишлаб чи^арилаётган махсулотларни диверсификация ^илиш буйича кенг куламли ишлар амалга оширилди. 2010 йилда саноат ишлаб чи^ариш таркибида ю^ори ^ушимга ^ийматга эга булган тайёр махсулотларнинг улуши 50 %дан зиёдни ташкил этди ва 160 дан орти^ янги саноат махсулотларини ишлаб чи^ариш йулга ^уйилди. Жумладан, "Спарк" автомобили, "МАН" авто-мобиллари, энергия тежайдиган лампалар, "ЭлЖи" русумидаги холодилникларни йигиш, калий угитлари ва махсулотлар ишлаб чи^ариш йулга ^уйилди.

Молия-банк тизими ликвидлигини янада мустахкамлаш, унинг бар^арорлигини кучай-тириш буйича катта ишлар амалга оширилди. Тижорат банкларининг жами капитали 36 %га ортди. 15 та тижорат банки "Фитч Рей-тингс", "Мудис" ва "Стандарт энд Пурс" каби етакчи хал^аро рейтинг агентликларининг "бар^арор" деган рейтинг даражасига эга булди. И^тисодиётнинг реал секторига йуналтирилган кредитларнинг умумий хажми 1,4 баробар купайди ва 2,7 триллион сумдан ортигини ташкил этди. Тижорат банклари балансига берилган 147 та банкрот корхонанинг 140 тасида ишлаб чи^ариш ^айта тикланди. Уларнинг 64 таси янги инвесторларга сотилди.

И^тисодиётда хусусий секторнинг улуши ва ролини ошириш борасидаги ислохотлар натижасида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг ялпи ички махсулот таркибидаги улуши 2010 йилда 52 %га, хизмат курсатиш сохасининг салмогини тегишли равишда 49 %га, 2010 йилда янги ташкил этилаётган иш уринларини касаначилик асосида 250 минг-тага етказилди.

Сунги йилларда ^ишло^ хужалиги соха-сида хам туб узгаришлар руй берди. Хужалик юритишнинг совет давридан долган, узини о^ламаган шаклларидан воз кечилиб, уларнинг урнига бутун дунёда кенг жорий этилган хусусий фермер хужаликлари ташкил этилди. Кишло^ хужалиги сохасининг бош бугини булган хусусий фермер хужаликларини ташкил

этиш ва янада ривожлантириш лозим.

Кучли ва адресли ижтимоий сиёсат юрити-лиши, ахолини ижтимоий химоя цилишнинг бутунлай янги тартиблари жорий этилиши сунги йилларда фацатгина одамлар турмуш даражасининг усишига эмас, балки уларнинг даромадлари усишига хам олиб келди. Ахоли даромадлари 3,8 баробар купайди. Ахолини ижтимоий химоя цилишга давлат харажатлари 5 баробар ошди.

Ицтисодиёт барцарорлигининг узига хос курсаткичи, белгиланган ислохотларни муваффациятли амалга оширишнинг асосий мезони булган уз валютамизни мустахкамлаш мамлакатимизда амалга оширилаётган ицтисодий ислохотларнигина эмас, балки ижтимоий ислохотларнинг хам энг устувор йуналишидир.

Республика истеъмол бозорини товарлар билан тулдириш унинг саноатини ривожлантириш миллий валютанинг товарлар билан таъ-минланишига бу эса, натижада миллий валютанинг цадрини сацлаб туришга олиб келади.

Мамлакатимизда соглицни сацлаш тизи-мида амалга оширилаётган ислохотлар натижасида тиббий хизмат курсатиш тизими тулиц цайта куриб чицилди. Соглицни сацлаш сохасини ислох цилиш ва ушбу тизимда сифат узгаришларини амалга ошириш таъминланди. Ахолига бепул шошилинч ва юцори малакали тиббий ёрдам курсатиш учун ихтисослашти-рилган шифохона ва булимлар тармоги, унинг республика маркази хамда 3 мингдан зиёд цишлоц врачлик пунктлари ташкил этилди. Шунингдек, булажак оналар саломатлигини мунтазам назорат цилиб борадиган, соглом болалар тугилишига хизмат циладиган кенг тармоцли Скрининг марказлари ташкил эти-либ, улар самарали фаолият юритмоцда.

Соглицни сацлаш сохасини ривожлантириш учун жами 2 триллион сумдан ортиц маблаг йуналтирилиб, бунинг 85 %и бюджет маблаглари хисобидан амалга оширилди. Кишлоц врачлик пунктларининг сони 3 200 тадан ошди ва 2000 йилга нисбатан 2 баробар купайди. Кейинги 10 йилда оналар улими коэф-фициенти 33,1 промиллдан 19,7 промиллга, болалар улими коэффициенти эса 18,9 промиллдан 10,1 промиллга тушди.

Мамлакатимизда жахон ицтисодий

инцирозининг салбий оцибатларини бартараф этиш буйича 2009-2012 йилларга мулжаллаб цабул цилинган Инцирозга царши чоралар дастури Узбекистонни 2011 йилда ижтимоий-ицтисодий ривожлантиришнинг энг устувор йуналиши булиб цолади.

Инцирозга царши дастур цуйидаги йуналишларда амалга оширилиб борилмоцда:

корхоналарни модернизация цилиш, техник ва технологик цайта жихозлашни янада жадал-лаштириш, замонавий, мослашувчан техноло-гияларни кенг жорий этиш.

жорий конъюнктура кескин ёмонлашиб бораётган хозирги шароитда экспортга махсулот чицарадиган корхоналарнинг ташци бозорларда рацобатдош булишини цуллаб-цувватлаш буйича конкрет чора-тадбирларни амалга ошириш ва экспортни рагбатлантириш учун цушимча омиллар яратиш.

цатъий тежамкорлик тизимини жорий этиш, ишлаб чицариш харажатлари ва махсулот таннархини камайтиришни рагбатлантириш хисобидан корхоналарнинг рацобатдошлилигини ошириш.

электроэнергетика тизимини модернизация цилиш, энергия интеъмолини камайтириш ва энергия тежашнинг самарали тизимини жорий этиш.

жахон бозорида талаб пасайиб бораётган бир шароитда, ички бозорда талабни рагбатлантириш орцали махаллий ишлаб чицарувчиларни цуллаб-цувватлаш ицтисодий усишнинг юцори суръатларини сацлаб цолишда роят мухим ахамиятга эга.

Кучли ва адресли ижтимоий сиёсат юрити-лиши, ахолини ижтимоий химоя цилишнинг ва бутунлай янги тартиблари жорий этилиши - сунгги йилларда фацатгина одамлар турмуш даражасининг усишига эмас, балки уларнинг даромадлари усишига хам олиб келди. Ахоли даромадлари 3,8 баробар купайди. Ахолини ижтимоий химоя цилишга давлат харажатлари 5 баробар ошди.

Ижтимоий сохадаги ислохотлар ижтимоий таъминот ва кафолатларнинг мацсадли, адресли тартибда амалга ошишини таъминлаш ва боцимандалик кайфиятларини йуцотиш, ижтимоий сохада хам нодавлат медицина хиз-мати, таълим, нафаца билан таъминлаш хизмат-

ларини жорий этиш, согли^ни са^лаш, таълим бериш тизимларида тижорат муносабатларини ^арор топтириш ва ра^обат мухитини яра-тишни уз ичига олади.

Хулоса ^илиб айтганда, муста^ил давла-тимизда амалга оширилаётган ислохотлар нафа^ат Хамдустлик республикалари, балки тараний этган хорижий мамлакатларда хам

катта ^изи^иш уйготмоеда. Узбекистонда сиё-сий, и^тисодий, ижтимоий, маданий сохаларда руй бераётган узгаришларни чу^ур тахдид ^илаётган чет эллик нуфузли мутахассислар тара^иётнинг «узбекча модели» атамасини иборага киритдилар ва ислохотларнинг ушбу модели энг самарали эканлиги исботланди.

Адабиётлар руйхати:

1. И.А. Каримов «Исти^лол йули: муаммолар ва режалар». XII ча^ири^ Узбекистон Республикаси Олий Кенгашининг Х сессиясида 1992 йил 2 ва 3 июлда сузланган нут^.

2. И.А. Каримов «Буюк ма^сад йулидан огишмайлик» Узбекистон Республикаси Олий Кенгашининг XII сессиясида 1993 йил 6 майда сузланган нут^.

3. И.А. Каримов "Узбекистоннинг сиёсий-ижтимоий ва и^тисодий исти^болининг асосий тамойиллари" Узбекистон Республикаси олий мажлисининг биринчи сессиясидаги маъруза, 1995 йил 23 февраль

4. Узбекистон Республикаси Давлат статистика ^умитаси тупламлари.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.