Научная статья на тему 'Мулкдорлар синфининг шаклланишида давлатнинг роли'

Мулкдорлар синфининг шаклланишида давлатнинг роли Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
1233
119
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — У. А. Райханов

Иқтисодиётни эркинлаштириш ва модернизациялаш билан боғлиқ ислоҳотларнинг ҳозирги босқичида мулкчилик ва унинг асосида мулкдорлар синфини ривожлантириш муҳим вазифа ҳисобланади. Ушбу вазифани ҳал этишдан мақсад кўп укладли иқтисодиётни яратиш бўлиб, унда етакчи ўрин хусусий мулкчиликка, хусусий мулкчилик ҳуқуқини ҳимоя қилишга қаратилади. Ривожланган бозор иқтисодиётига эга мамлакатлар тажрибаси кўрсатишича ўрта мулкдорлар синфи жамиятнинг барқарор ва фаровон ривожланишини таъминлайди. Бунда асосий ўрин кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликка тегишли бўлади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Мулкдорлар синфининг шаклланишида давлатнинг роли»

У.А.Райханов

УзМУ ЖИ ва ХИМ кафедраси укитувчиси

МУЛКДОРЛАР СИНФИНИНГ ШАКЛЛАНИШИДА ДАВЛАТНИНГ РОЛИ

Ицтисодиётни эркинлаштириш ва модернизациялаш билан боглиц ислоцотларнинг цозирги босцичида мулкчилик ва унинг асосида мулкдорлар синфини ривожлантириш муцим вазифа цисобланади. Ушбу вазифани цал этишдан мацсад куп укладли ицтисодиётни яратиш булиб, унда етакчи урин хусусий мулкчиликка, хусусий мулкчилик цуцуцини цимоя цилишга царатилади. Ривожланган бозор ицтисодиётига эга мамлакатлар тажрибаси курсатишича урта мулкдорлар синфи жамиятнинг барцарор ва фаровон ривожланишини таъминлайди. Бунда асосий урин кичик бизнес ва хусусий тадбиркор-ликка тегишли булади.

Бозор и^тисодиёти купгина тарихий, миллий, маданий, сиёсий, гоявий ва бош^а омилларга бо^ли^ булиб, тадбиркорлик ва тадбиркорлар синфи хам турли йуллар билан шаклланади. Уларни ташкил этиш жамиятнинг хар бир аъзоси узининг мулкка эга булиши, и^тисодиёт ва сиёсатнинг ажратилиши, жамиятда муста ^ил тарзда инсонлар хаёти фаолиятига ало^адор булган ^атламни хосил ^илиш жараёни билан богланган. Табиийки бозор и^тисодиётининг асосий принципларидан бири бу давлатнинг и^тисодиётга аралашувини камайтириш, и^тисодий фаолият олиб борувчи субъектлар уртасидаги эркин ра^обатни вужудга келти-риш хисобланади. Лекин шу нарса маълумки, замонавий ицтисодиётни сиёсий институтлар ва хокимият бошцарувисиз ташкил цилиш мум-кин эмас. Давлат, бошцарувнинг бошца шак-ллари ва турларидан фарцли равишда бутун бир жамиятни цамраб олади, унинг таркибига мамлакатнинг ицтисодиёти, ижтимоий мухит, маданият, таълим, соглицни сацлаш ва бошца сохалар киради. Унинг асосий вазифаси, жамият ривожланиши ва табиий цонуниятлардан келиб чи^ан холда жамият алоцаларининг барча тизимларини ташкилий ва ицтисодий

жихатдан таъминлаш хисобланади. Бунда эса барча ижтимоий, ицтисодий, технологик ва бошца жараёнлар бошцарилиши зарур.

Жамиятни бошцариш нафацат тизимнинг соглигини мухофаза цилиш, балки улар уртасида вужудга келадиган царама-царшиликлар ва зиддиятларни бартараф этишдан иборат. Бунда давлат бозор ицтисодиётининг шак-лланиши ва ицтисодий муносабатларнинг чуцурлашувида хал цилувчи рол уйнади. Давлат узаро рацобатлашадиган ицтисодий субъектлар уртасидаги манфаатлар мувозанатини таъминлашда мухим урин тутади ва жамият асосий таянчи хисобланган ицтисодий фаолият олиб борувчилар ва хусусий мулк субъектлари фаолиятида маълум чеклашларни амалга оши-ради. Бу ишлаб чицарувчилар ва истеъмолчи-лар, мехнат ва капитал, турли тадбиркорлик гурухлари, хар хил ицтисодий сохалар ва тармоцлар, кичик ва йирик бизнес, давлат ва хусусий тадбиркорлик уртасидаги муносабат-ларда уз аксини топади.

Узбекистонда мулкни давлат тассаруфидан чицариш ва хусусийлаштириш натижасида урта мулкдорлар ва тадбиркорлар синфини яратиш, янги ижтимоий цатламни вужудга

келтириш мухим йуналиш хисобланади. Бун-дан шу нарса аник буладики, утиш даврида муваффакиятга эришиш учун либерализация суръатлари ва катта ижтимоий-иктисодий узгаришларни амалга оширишда, бозор меха-низмининг нормал фаолият олиб боришини таъминловчи кучли институтлар мухимрокдир. Мисол тарикасида иктисодётни ислох килишда хокимиятнинг кучли ричагларини узида саклаб колиб катта натижаларга эришган Хитой ва Вьетнам тажрибаларини курсак булади. Бу ерда нафакат ислохотларни ишлаб чикиш ва амалга оширишда балки хусусийлаштириш, тадбиркорлар синфининг вужудга келиши, дастлабки капитал жамгармасини кенгайти-риш, бозор иктисодиёти ва фукаролик жамияти институтларини ташкил килишда бошлангич боскич булган.

Давлат мулкидан хусусий мулкка айланти-рилган алохида корхоналар самарадорлигини оширишга асосланган бозор иктисодиётини шакллантириш ривожланган давлатлардан фаркли равишда Узбекистонда хусусийлаштириш ва мулкчилик муносабатларида катта узгаришлар килишини, мулкчиликнинг турли хил шаклларига утишини таъминлади.

Узбекистонда кичик ва хусусий тадбир-корликни ривожлантиришнинг бош омили сифатидаги асосий максад - мамлакатда иктисодий усишининг кушимча манбаларини яратилишига, маълум даражадаги ижтимоий-иктисодий муаммоларни бартараф этилишига, ахолини иш билан таъминланишига, миллий бойликнинг ортишига ва ахоли турмуш дара-жасининг усишига хизмат килиши кузда тути-лади.

Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик ривожланиши билан биз, мамлакатимизда таянчимиз булган мулкдорлар синфини шакллантириш вазифасини бевосита хал килишга эришмокдамиз.

Миллий иктисодиётда кичик бизнес субъ-ектларининг урни ва ахамияти сохани ривож-лантириш учун куйилган барча вазифалар ва талабларни амалга ошириш борасида фао-лиятнинг сифат даражасига эришиш оркали тулик намоён булади. Мамлакатимизда амалга оширилаётган туб иктисодий ислохотларнинг узаги хисобланган урта мулкдорлар синфининг шаклланиши ва ривожланиб бориши маъна-

вий хаётимиз тарихида мавжуд булган юксак ахлокий гояларга таянганлигидан далолат беради.

Президент И.Каримов таъкидлагани-дек: «Узини мулкдор, мулк хужайини, уз мехнатининг ва ишлаб чикарган махсулотининг хужайини деб хис килиш, инсоннинг яширин куч-гайратини юзага чикаради. Унинг аклий ва ижодий имкониятларини, ташкилотчилик кобилиятларини намоён этади. Уни ташаббу-скор ва омилкор килади»1.

Ислохотлар натижасида ва мамлакатимиз рахбариятининг тадбиркорликни ривожлан-тириш учун кулай шарт-шароитларни шакллантириш борасидаги саъй-харакатлари, тадбиркорлик субъектлари фаолиятининг таж-рибаси ошиши билан янги мулкдорлар синфи Узбекистон иктисодиётида уз урнини янада мустахкамлади. Бу синф вакиллари бугунги кунда янги ишчи уринлари ташкил килиш, истеьмол бозорини товар ва хизматлар билан тулдириш, товар айланишини жадаллашти-ришда фаол иштирок этмокда.

Дастлаб кичик корхоналар, хизмат курсатиш сохаси объектлари хусусий мулкка айланти-рилди. Кейинчалик урта хажмдаги корхона ва объектларга эътибор каратилиб, сунгги йил-ларда йирик корхоналарни хусусийлаштириш жараёни давом этмокда. 1992-2006 йилларда купмулкчиликка асосланган иктисодиётни шак-ллантиришга каратилган ислохотларни амалга оширишни беш боскичга булиш мумкин2:

Биринчи боскич - 1992-1993 йиллар: давлат уй-жой фонди, савдо, маиший хизмат ва махаллий саноатнинг кичик корхоналари, дорихоналарни уз ичига олган кичик хусусий-лаштириш.

Иккинчи боскич - 1994-1998 йиллар: омма-вий хусусийлаштириш боскичи булиб, бу боскичда кичик корхоналар хусусий мулкка, урта ва йирик корхоналар эса очик акционер-лик ва масъулияти чекланган жамиятларга айлантирилди.

Учинчи боскич - 1999-2000 йиллар: ушбу боскичда асосан урта ва ёкилги-энергетика комплексига карашли йирик корхоналар хусу-сийлаштирилди.

1 Каримов И.А. Узбекистон-иктисодий ислохотларни чукурлаштириш йулида.-Тошкент: Узбекистон.1995. 182 бет.

2 Бозор иктисодиётига утиш даврида мулк таркибининг узгариши

(Узбекистон Республикаси материаллари мисолида). Ф.А.Вахабов Автореферата -Тошкент: "Университет", 2007. 14 бет.

Туртинчи боскич - 2001-2005 йиллар "... хусу-сий мулк ва хусусий тадбиркорлик секторини кенгайтириш, жадаллаштириш сари туб бури-лишлар даври хисобланади"3. Ушбу боскичга хос мухим хусусият - давлат объектларининг туликлигича хусусий мулк сифатида сотилиши улушини ортиб бориши хисобланади.

Бешинчи боскич - 2006-2008 йиллар: мазкур боскич Узбекистон Республикаси Президенти-нинг 2006 йил 10 июлдаги "2006-2008 йилларда мулкни давлат тасарруфидан чикариш ва хусу-сийлаштириш жараёнларини чукурлаштириш туррисида"ги фармонининг кабул килиниши билан бошланди. Иктисодиётда хусусий мулк-чилик ролининг ортиши, хужалик юритувчи субъектларнинг устав фондида давлат улуши-нинг кискариши, юридик ва жисмоний шах-сларнинг бинолари, иншоотлари билан банд булган ер участкалари хусусий мулк хукукида хусусийлаштирилиши ушбу боскичнинг мухим хусусияти хисобланади.

2007-2010 йилларда хусусийлаштириш дастурини амалга ошириш натижасида 2008 йилда давлат корхоналари хамда ишлаб чикариш ва иктисодиётнинг ижтимоий сохасидаги 392 та объект мулкчиликнинг нодавлат шаклига узгартирилди.

Ушбу объектлар согликни саклаш (54 та), халк таълими (38 та), кишлок ва сув хужалиги (23

3 Каримов И.А. Демократик хукукий давлат, эркин иктисодиёт тала-бларини тулик жорий этиш, фукаролик жамияти асосларини куриш фаровон хаётимиз гаровидир. - Тошкент: "Узбекистон", 2007. 25 бет.

та), махаллий хукумат идоралари карамогидаги ижтимоий инфраструктура объектлари (171 та) ва иктисодиётнинг бошка тармокларидаги кор-хона ва муассасалардир (103 та).

2003-2008 йилларда хусусийлаштирилган объектларнинг аксарият кисмини хусусий шах-сларга сотиш (386 та) тенденцияси сакланиб колди ва 6 та давлат ташкилоти масъулияти чекланган жамиятга (МЧЖ) узгартириш оркали хусусийлаштирилди. Ушбу ташкилотларнинг биронтасида акционерлик жамиятига айланти-риш оркали хусусийлаштирилиши кузатилма-ган. Хозирга келиб хусусийлаштирилиши керак булган деярли барча йирик ва урта корхоналар нодавлат мулк шаклига узгартирилган. Шунинг учун иктисодиётни модернизациялаш шарои-тида тадбиркорлик субъектларига кулай шаро-итларни яратиш, конунчиликни бир хиллаш-тириш, бошкарув харажатларини камайтириш ва табиркорлик фаолиятини амалга ошириш жараёнига рухсат бериш тизими соддалашти-рилиб борилмокда. Тадбиркорлик фаолияти муддатини лицензиялаш 13 та фаолият тури-дан, 11 та фаолият турига кискартирилди4.

Утган йиллар мобайнида мамлакатимизда "... хусусий мулкни хукукий жихатдан химоя килишни кучайтириш, мамлакатимизда хар томонлама бакувват мулк эгалари синфини

4 Конкурентная политика в Республике Узбекистан. Аналитический доклад о развитии, состоянии, тенденциях и проблемах антимонопольной и конкурентной политики в Узбекистане в 2000-2007 гг. -Ташкент, 2007 г. С. 49.

Давлат объектларини хусусийлаштириш курсаткичлари (бирликда)*

2003 2004 2005 2006 2007 2008

Хусусийлаштирилган давлат корхона- 1519 1228 980 673 631 392

ларининг (ишлаб чикариш ва ижтимоий

соха объектлари) сони

Шу жумладан:

Акционер жамиятларга узгартирилган 75 28 3 9 - -

корхоналар сони

Масъулияти чекланган жамиятларга 981 62 75 55 38 6

узгартирилган корхоналар сони

Хусусий шахсларга сотилган корхоналар 396 1038 902 599 593 386

сони

Давлат пакетлари хусусий шахсларга 972 446 117 88 60 27

сотилган акционер жамиятлар сони

Устав жамгармасида давлат улуши 124 365 382 119 23 53

хусусии шахсларга сотилган масъулияти

чекланган жамиятлар сони

* Узбекистон иктисодиёти. 2008 йил учун ахборот-тахлилий бюллетени. -Тошкент, 2009. 41 бет.

шакллантириш, фермерлик харакатини мустахкамлаш, ицтисодиётни янада либерал-лаштиришни таъминлаш, тадбиркорлик, аввало кичик бизнес фаолиятини ривожлантириш учун цулай шароитлар яратиш, кенг тармоцли бозор инфратузилмасини барпо этишни кузда тутадиган цонун хужжатларининг бутун бир мажмуаси цабул цилинди"5.

Тахлиллар курсатишича, кичик бизнес ва хусусий табдиркорликнинг мамлакат ЯИМ-даги улуши усиб бормоцда. Жумладан, 2000

5 Каримов И.А. Асосий вазифамиз - ватанимиз тарацциёти ва халцимиз фаровонлигини янада юксалтиришдир. -Тошкент: "Узбекистан", 2010. 9-б.

йилда кичик бизнес ва хусусий тадбиркор-ликнинг ЯИМдаги улуши 31,0%га тенг булган булса, 2009 йилда ушбу курсаткич 50,1%ни ташкил этди. Жорий даврда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликда банд булганлар 8,4 млн. кишини ташкил цилиб 2000 йилга нисба-тан 3,9 млн. кишига ошганини курсатади. Бу эса жами банд булганларнинг 74,2 фоизини ташкил цилади, саноат махсулотлари ишлаб чицаришда 4739,4 млрд. сумлик яъни, 2008 йилга нисбатан 121,5 фоизга куп махсулот яратилди, цурилиш ишларини бажариш учун жалб цилинган 2855,8 млрд. сумлик асосий капиталга инвестиция-

Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг ривожланиш даражасининг асосий курсаткичлари*, (%).

Курсаткичлар 2000 2005 2009

Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг ЯИМдаги улуши, % 31,0 38,2 50,1

Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликда банд булганлар сони, млн. киши 4,5 6,6 8,4

* Узбекистан ицтисодиёти, ахборот ва тахлилий шарх, 2006 й. ва "Статисческое обозрение Узбекистана 2009", маълумотлари асосида муаллиф томонидан тузилган.

Иктисодиёт тармоклари буйича махсулот ишлаб чикаришда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг улуши (%)*

49,4

17,3

9,8

120

100

80

60

52

44

40

20

14

0

□ 2000 □ 2005 □ 2009

* Узбекистон ицтисодиёти, ахборот ва тахлилий шарх, 2006 й. ва "Статисческое обозрение Узбекистана 2009", маълумотлари асосида муаллиф томонидан тузилган.

МОЛИЯ/ФИНАНСЫ

ларнинг 2966,6 млрд. суми узлаштирилди, бу 2008 йилга нисбатан 117,4 фоизга ортиц булди ва бошцалар6.

Юцоридаги маълумотлар тахлили асо-сида айтишимиз мумкинки, республика-мизда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик ицтисодиётни изчил ривожлантиришнинг энг мухим омили, жамиятимиз ижтимоий ва сиё-сий барцарорлигининг кафолати, мамлакати-мизни тарацциёт йулидан олга етаклайдиган фаол харакатланувчи кучи сифатида кенг цулоч ёймоцда.

Бу борада шуни эътиборга олишимиз керакки, хозирги вацтда мамлакатимиздаги ижтимоий фаол ахолининг 70 фоиздан ортиги айнан кичик бизнес ва тадбиркорлик сохасида банд. Шундай экан, бу сохани янада ривожлан-тирмасдан туриб, биз ицтисодиётимизнинг келгуси тарацциётини узимизга тасаввур цила олмаймиз. Нега деганда, мехнат фаолиятининг айнан шу йуналиши бугунги кунда ахолимизнинг катта цисми учун нафацат асосий даромад манбаи, балки дунёнинг барча ривожланган давлатларида булгани каби, Узбекистонда хам шаклланиб келаётган урта синф булмиш мулкдорлар синфининг мухим таркибий цисми, мамлакатимиз ижтимоий-сиёсий хаётининг таянчи ва суянчи хисобланади7.

Хозирги кунда дунё мицёсида, айницса, ривожланган мамлакатларда кучли ижтимоий йуналтирилган бозор ицтисодиётининг ривож топиб бораётганлиги натижасида кичик бизнеснинг асосий ижтимоий-ицтисодий жихатидан, яъни ахолининг кенг цатламини иш билан банд этиш ва бу орцали даромадлари манбаини ошириш вазифасидан янада кучли фойдаланишга эътибор царатилмоцда. Бундан кузланган асосий мацсад жамият аъзоларининг цобилиятлари ва имкониятларидан имкон цадар тулароц фойдаланишдир. Шунинг учун хам, кичик бизнес субъектларининг янгидан-янги ва янада майда шакллари ривожлантириб борилмоцда.

Кичик корхоналар рацобат борасида мухим афзалликларга эга булиб, уларда битта ишчи хисобига йирик корхоналарга нисбатан

6 "Статисческое обозрение Узбекистана 2009". -Ташкент, 2010. 9-б

7 "Узбекистон Конституцияси - биз учун демократик тарацциёт йулида ва фуцаролик жамиятини барпо этишда мустацкам пойдевордир". И.А.Каримовнинг Узбекистон Республикаси Конституцияси цабул цилинганининг 17 йиллигига батишланган тантанали маросимдаги маърузаси. // Халц сузи, 05.12.2009.

кам мицдордаги капитал цуйилмалар талаб цилинади хамда махаллий моддий ва мехнат ресурсларидан кенг мицёсда фойдаланилади. Бу каби афзалликлар давлат ва муниципал бошцарув органларини кичик бизнес субъектларининг шаклланиши ва ривожлани-шига бевосита кумаклашиш билан тегишли худудларда эркин рацобат мухитини цуллаб-цувватлашга интилишига олиб келади.

Шунинг учун хам, Президентимиз таъкид-лаганлиридек, республикамизда хали хам эски техника ва технологиялар асосида ишлаётган, хеч цандай ицтисодий истицболи булмаган корхоналарни тугатиш ва уларнинг негизида янги замонавий ишлаб чицариш цувватларини ташкил этиш даркор, корхоналар уртасида барцарор кооперация алоцаларини урнатиш ва уларни кенгайтириш буйича бошланган ишларни давом эттириш, бу жараёнга кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектла-рини фаол жалб цилиш зарур.

Юцорида айтиб утилганидек, кичик бизнеснинг, хох у ривожланган мамлакатларда булсин, хох ривожланаётган ва ицтисодий утиш даври-даги мамлакатларда булсин, асосий хусусият-ларидан бири ицтисодиётнинг ушбу сектори доимо давлат томонидан цуллаб-цувватланишга эхтиёжманд эканлиги хисобланади. Мамлака-тимизда хукумат, жойлардаги давлат хокими-яти органлари кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик ривожини уларга кредит ажратишни сезиларли даражада кенгайтириш, уларнинг фаолиятига давлат органлари томонидан ноцонуний аралашув ва турли тусицлар цуйиш холатларига йул цуйилмаслик хисобидан цуллаб-цувватлаш буйича чора-тадбирларни кучайтириши шарт.

Кичик бизнес субъектлари технологиялар, махсулот ва хизматлар ишлаб чицариш бора-сидаги янгиликларни тезда цабул цилади ва уларга мос равишда ишлаб чицаришни ташкил этади. Одатда, йирик ишлаб чицариш корхоналари уз имкониятлари ва ишлаб чицариш цувватларидан келиб чиццан холда кичик хажмда фойдаланиладиган янги тех-нологияларга буюртма беришмайди. Кичик корхоналар булса бунинг акси булиб, улар уз фаолиятини айнан ана шундай технологиялар-дан фойдаланиш асосида амалга оширишади. Шуни алохида таъкидлаб утиш жоизки, катта

хажмдаги махсулотларни ишлаб чикаришга ихтисослашган технологик воситаларни яра-тиш анча вакт ва маблаг талаб килади. Бирок бозор иктисодиётидаги кескин узгаришлар хар кандай ишлаб чикарувчидан хамиша вакт мезони буйича имкон кадар илгари юришни талаб килади. Кичик хажмдаги махсулотларни ишлаб чикарадиган янги технологияларни яра-тиш ва ишлаб чикариш жараёнининг хар иккала жихатдан хам камсарфлиги бозор талабидаги янги ёки такомиллаштирилган махсулотларни уз вактида истеъмолчиларга етказиб беришни таъминлайди. Табиийки, бунда шундай технологияларни тезда узлаштира оладиган ва улар асосида уз ишлаб чикариш фаолиятини киска муддат ичида кайта кура оладиган кичик бизнес субъектларининг ахамияти бенихоя дара-жада каттадир.

Жахон амалиётининг гувохлик беришича, бугунги кунга келиб, фан-техника тараккиёти

ва истеъмолчи талабининг янада тулик кондирилиши куп жихатдан кичик бизнес субъектлари фаолиятининг самарадорлиги билан белгиланади. Янгилик(инновациялар) нинг юкори суръатларда жорий этилиши, технологик узгаришларнинг тезкорлиги, хизмат курсатиш ва иш билан бандлик сохаларининг жадал суръатларда усиши хамда товар ва хиз-матларнинг бахолари уртасидаги кучли ракобат кабилар бир томондан, улар бахоларининг пасайишига олиб келса, бошка томондан, истеъмолчиларнинг юкори сифатли махсулот ва хизматларга эга булиш имкониятларига, шунингдек, давлатга солик тушумлари шакли-даги куплаб маблагларнинг жалб этилишига олиб келади. Буларнинг барчаси кичик кор-хоналарнинг жамият ижтимоий-иктисодий ривожланишида тутган урни накадар мухим эканлигини белгилаб беради.

Адабиётлар руйхати:

1. Каримов И.А. Узбекистон - иктисодий ислохотларни чукурлаштириш йулида. -Тошкент: Узбекистон. 1995.

2. Каримов И.А. Демократик хукукий давлат, эркин иктисодиёт талабларини тулик жорий этиш, фукаролик жамияти асосларини куриш фаровон хаётимиз гаро-видир. -Тошкент: "Узбекистон", 2007.

3. "Узбекистон Конституцияси - биз учун демократик тараккиёт йулида ва фукаролик жамиятини барпо этишда мустаккам пойдевордир". И.А.Каримовнинг Узбекистон Республикаси Конституцияси кабул килинганининг 17 йиллигига багишланган тантанали маросимдаги маърузаси.// Халк сузи, 06.12.2009.

4. Каримов И.А. Асосий вазифамиз - ватанимиз тараккиёти ва халкимиз фаро-вонлигини янада юксалтиришдир. -Тошкент: "Узбекистон", 2010.

5. Бозор иктисодиётига утиш даврида мулк таркибининг узгариши (Узбекистон Республикаси материаллари мисолида). Ф.А.Вахабов Автореферати. -Тошкент: "Университет", 2007.

6. Узбекистон иктисодиёти. 2008 йил учун ахборот-тахлилий бюллетени. -Тош-кент, 2009.

7. Конкурентная политика в Республике Узбекистан. Аналитический доклад о развитии, состоянии, тенденциях и проблемах антимонопольной и конкурентной политики в Узбекистане в 2000-2007 гг. -Ташкент, 2007.

8. "Статисческое обозрение Узбекистана 2009". -Ташкент, 2010.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.