Научная статья на тему 'Ўзбекистонда саноат соҳасини ривожлан- тиришда солиқларнинг тутган ўрни'

Ўзбекистонда саноат соҳасини ривожлан- тиришда солиқларнинг тутган ўрни Текст научной статьи по специальности «Клиническая медицина»

CC BY
576
67
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по клинической медицине, автор научной работы — Ашурова Н. Б.

Мамлакатимизда мустақиллик йилларида амалга оширилаётган иқтисодиётни модернизациялаш жараёнида солиқ сиёсатини янада такомиллаштириш, солиқларнинг рағбатлантирувчилик вазифасини кучайтириш, ҳамда саноат соҳасида фаолият олиб бораётган кичик бизнес субьектларини ривожлантириш ва иқтисодиётда тутган ўрнини ошириш бугунги куннинг долзарб масалаларидан бири бўлиб келмоқда.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Ўзбекистонда саноат соҳасини ривожлан- тиришда солиқларнинг тутган ўрни»

Ашурова Н.Б.

иктисод фанлари номзоди

УЗБЕКИСТОНДА САНОАТ СОЩИНИ РИВОЖЛАН-ТИРИШДА СОЛИКЛАРНИНГ ТУТГАН УРНИ

Мамлакатимизда мустациллик йилларида амалга оширилаётган ицтисодиётни модернизациялаш жараёнида солиц сиёсатини янада такомиллаштириш, солицларнинг рагбатлантирувчилик вазифасини кучайтириш, цамда саноат соцасида фаолият олиб бораётган кичик бизнес субьектларини ривожлантириш ва ицтисодиётда тутган урнини ошириш бугунги куннинг долзарб масалаларидан бири булиб келмоцда.

Республикамизда соли^ сиёсатининг мухим йуналишларидан бири сифатида юридик ва жисмоний шахслар даромадларини солила тортишни такомиллаштириш, билвосита солила тортиш самарадорлигини таъмин-лаш, ресурслардан самарали фойдаланиш ма^садида, ресурс соли^ларига купро^ эъти-бор ^аратиш, соли^ тизимининг соддалигига эришиш, давлат харажатларини оптималлаш-тириш кабиларни ^айд этиш мумкин.

Республикамизда соли^ тизимини такомиллаштириш, ва шу билан бир ^аторда саноат сохасида фаолият юритаётган хужалик юри-тувчи субъектларга нисбатан соли^ юкини изчил камайтиришга алохида эътибор ^аратиш лозимлиги куп бора таъкидланмоеда. Бу эса уз навбатида корхоналар ихтиёрида ^оладиган маблаглар ишлаб чи^аришни замонавийлаш-тириш, самарадорлигини ошириш, купро^ инвестиция киритиш ва ходимлар мехнатини янада рагбатлантириш имконини беради. Республикамизда миллий ицтисодиётни тараний эттиришнинг мухим йуналиши сифатида саноат махсулотларини, айницса, цайта ишлаб чицариш саноат тармоцларининг усту-ворлигига катта эътибор царатилган.

Саноат сохасидаги ислохотларни чуцурлаштириш, табиий минерал хом ашё ва цишлоц хужалиги хом ашёсини комплекс цайта ишлаб чицариш, мехнат ресурсларидан самарали фойдаланадиган даражада бошцариш

мацсадида минтацаларда саноатнинг барча тармоцларини ривожлантириш ва шу асосда ички истеъмол товарлар бозорини сифатли, чидамли, рацобатбардош махсулотлар билан таъминлаш, импорт урнини босувчи экс-портбоп махсулотлар ишлаб чицаришга йуналтирилган.

Республикамизда ицтисодий ислохотларнинг мустациллик йиллар мобай-нида эришилган асосий натижаларидан шуни куришимиз мумкинки, 1. Ицтисодиёт усишининг барцарор суръатлари (уртача 7-9%) цуйидагилар эвазига таъминланди:

Узбекистонда ялпи ички махсулотнинг усиши 3,5 баробар;

1990-2010 йиллар мобайнида саноат махсулотлари хажми 3 баробар ошди (1-расм);

цишлоц хужалиги махсулотлари ишлаб чицариш охирги 20 йил ичида 1,8 баробар ошди;

сармоя-инвестиция курсаткичлари (ЯИМга нисбатан 25%), асосан ички манбалардан таъминланмоеда;

ахолинингреалдаромадларинингбарцарор усиши 22-24% ташкил этиш натижасида товар ва хизматларга ички талаб ошди.

2. Кенг мицёсда ишлаб чицарилаётган махсулотларни диверсификация цилиш буйича:

мамлакатимиз ялпи ички махсулотида сано-

атнинг хиссаси 14,2 фоиздан, 2010 йилда 24 фоизга усди;

кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантириш эвазига 2010 йилда ЯИМга нисбатан 52,5 % ташкил этди;

транспорт ва ало^анинг улуши ЯИМга нисбатан 2000 йилда 7,7 %, 2010 йилда 12,4 % ташкил этди;

хизмат курсатиш сохаси и^тисодиёт тарки-бидаги улуши ЯИМга нисбатан 2000 йилдаги 37%дан 2010 йили 49 % га усди.

3. Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантириш борасида:

кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг ЯИМдаги улуши 2000 йилда 31%дан 2010 йилда 52,5 %га усди;

охирги 10 йил мобайнида кичик бизнес кор-хоналарининг сони 2 баробарга ошди;

кичик бизнес корхоналарида иш билан бандликнинг улуши 49,7 % дан 74,3 фоизга усди;

кичик корхоналарнинг жами саноатдаги хажми 12,9% дан 19,6%га кутарилди.

И^тисодиёт тармо^лари буйича яратил-ган махсулот хажмида кичик тадбиркорликнинг улуши ^уйидагича ифодаланганлигини куришимиз мумкин:

Ю^орида келтирилган маълумотлардан шуни куришимиз мумкинки ЯИМ умумий

хажмининг 81,7 фоизи (2009 йида 81,3 фоизи) и^тисодиётнинг нодавлат секторида, 18,3 фоизи (18,7 фоизи) давлат секторида ишлаб чи^арилди. И^тисодиёт тармо^лари буйича янги ташкил топган корхоналарнинг 27,0 фоизи савдо ва умумий ов^атланиш, 25,5 фоизи ^ишло^ хужалиги, 16,6 фоизи саноат сохаларига турри келади.

2010 йил мобайнида 35,0 мингта корхона ва ташкилотлар фаолияти тугатилган булиб, улардан 4751таси ихтиёрий равишда тугатилган. И^тисодиёт тармо^лари буйича фаолияти тугатилган корхоналарнинг 48,7 фоизи ^ишло^ хужалиги, 22,6 фоизи савдо ва умумий ов^атланиш, 9,4 фоизи саноат сохасига турри келган. 2010 йилда 11262,8 млрд. сумлик истеъ-мол товарлари ишлаб чи^арилиб, 2009 йилнинг январ-декабрига нисбатан усиш суръати 112,0 фоизни ташкил этди. Жумладан, 4710,9 млрд. сумлик ози^-ов^ат махсулотлари ва 6551,9 млрд. сумлик ноози^-ов^ат моллари (утган йилнинг шу даврига нисбатан мос равишда 108,2 фоиз ва 114,9 фоиз) ишлаб чи^арилди. Келтирилган маълумотлар асосида саноат тармо^лари буйича махсулот хамда истеъмол товарлари ишлаб чи^арилишини куришимиз мумкин. 2010 йилда саноат махсулотларининг ишлаб чи^аришдаги тармо^лар улушини ю^оридаги маълумотлардан куришимиз мум-кин.

1-расм.

Саноат махсулотларининг усиш динамикаси. (2002-2010 йиллар мобайнида % хисобида)

Узбекистан Республикаси Давлат статистика кумитаси маълумотлари.

(74

4. Муста^иллик йилларида умумий соли^ юки деярли 3 баробарга пасайтирилди.

Муста^илликни ^улга киритган йилдан хозирги кунга ^адар, и^тисодиётимиздаги соли^ юки даражалари фоизларда уз аксини топган. Эътибор берадиган булсак, соли^ юкини йилдан йилга камайтиришга эришилган. 1993 йилда соли^ юки 45,0% ни ташкил этган булса-да, йиллар мобайнида соли^ юкининг пасайиб бориш тенденциясини куришимиз мумкин. Яъни 2010 йилга келиб 21,9% гача камайтиришга эришилган.

Мамлакат бар^арор ривожланиб, и^тисодий муносабатлари тобора шаклланиб, ижтимоий ва и^тисодий ислохотлар янада чу^урлашиб бораётган хозирги даврда соли^ ^онунчилигини такомиллаштириш, шу жумладан, билвосита солила тортишни оптималлаштириш маса-ласи - мамлакатимизнинг ривожлантириш стратегияси булган эркин ва фаровон жами-ятни ^уриш борасидаги фаолиятимизнинг маз-мун мохиятига айланиб боради.

Мустакиллик йилларида солик ставкала-рининг узгариш курсаткичлари1.

Бундан таш^ари, Хукуматимиз томонидан олиб борилаётган изчил сиёсатлар натижаси-

1 Узбекистан Республикаси Давлат Солик кумитаси маълумот-лари.

жада экспортга махсулотлар ишлар чи^арувчи, кичик бизнес сохасидаги корхоналарни, шунингдек инвестициялар олиб киришга, ишлаб чи^аришни модернизация ^илишга, янги турдаги махсулотларни ишлаб чи^арувчиларга соли^ ставкасининг пасайтириши ва шу билан бир ^атор ^ушимча соли^ имтиёзлари ва пре-ференциялари берилмоеда. Ю^орида келти-рилган жадвал маълумотларидан барча соли^ турлари буйича соли^ ставкалари камайти-риб борилганлигини куришимиз мумкин. Бу эса уз урнида тадбиркорлик фаолияти билан шурулланувчи субъетларимизни (шу жумладан саноат сохасини) республикамизда соли^лар ор^али рагбатлантирилиб борилаётганлиги-дан далолат беради.

Мамлакатимизда олиб борилаётган ислохотлардан куришимиз мумкинки, сано-атнинг замонавий инфратузилмасини ривожлантириш ма^садида республикамизнинг барча, шахар ва ^ишло^ жойларда мазкур саноат тармо^ларини киритиш, жойлашти-риш буйича хам сезиларли ишлар амалга оширилмоеда. Мамлакатимизда мавжуд табиий минерал ресурслар захираларини излаб топиш, ишлаб чи^аришга жалб этиш хамда ^ишло^ хужалигида етиштирилаётган махсулотларни ^айта ишлашга ихтисослашган енгил, ози^-ов^ат

Иктисодиёт тармоклари буйича яратилган махсулот хажмида кичик тадбиркорликнинг улуши 2009-2010 йиллар мобайнида % хисобида) 1

2-расм.

Узбекистан Республикаси Давлат статистика кумитаси маълумотлари.

ва цурилиш материалларини цайта ишловчи саноат тармоцларида салмоцли ютуцларга эришиш учун минтацамизда, нефть, кимё махсулотларини, пахта, дон, пилла, гушт, сут ва мева-сабзавот махсулотларини цайта ишлаш, яъни цишлоц хужалиги махсулотларини ишлаб чицаришни кенгайтириш хисобидан цишлоцда ихчам технологиялар билан жихозланган янги замонавий цайта ишлаш корхоналарини шак-ллантириш ва уларнинг кенг куламда фаолият юритиши учун хар томонлама мустахкам хом ашё базасини ташкил этиш зарур. Бундай ишлаб чицариш цувватлари республикамизнинг барча минтацларида барпо этилиши мухим ахамият касб этади. Ишлаб чицарувчи саноат корхона-лари барцарор ривожланишини таъминлаш мацсадида чет эл ва махаллий инвестицияларни жалб цилган холда цушма корхоналар ривожла-нишига, махаллийлаштириш дастурининг бажа-рилиши учун мамлакатимизда тегишли цонун хужжатлари цабул цилиниб ва улар такомиллаш-

тирилиб келинмоцда. Ицтисодиёт тармоцлари буйича янги ташкил топган корхоналарнинг 27,0 фоизи савдо ва умумий овцатланиш, 25,5 фоизи цишлоц хужалиги, 16,6 фоизи саноат сохаларига турри келади. Ицтисодиётни эркинлаштириш ва ислохотларни янада чуцурлаштириш шаро-итида мамлакатнинг минерал хом ашёси ва цишлоц хужалиги хом ашёсини цайта ишловчи саноат тармогидаги кичик корхона ва микро-фирмаларни ривожлантиришнинг салохияти, хусусиятлари, минтацавий жихатларини тако-миллаштириш, истицболини белгилаш долзарб масала хисобланади.

Мамлакатимизда демократик ислохотларни янада чуцурлаштириш ва фуцаролик жамиятини ривожлантириш Концепцияси 20 йил олдин бошланган аниц узоц муддатли ислохотлар ривожи дастури ва ицтисодиётнинг модер-низациясини яратиш ва амалга оширишнинг асоси булиб хисобланади. 2011-2015 йилларга мулжалланган Узбекистон Республикасида

Узбекистонда солик юки даражасининг динамикаси (%да ЯИМга нисбатан)*

3-расм.

Узбекистон Республикаси Давлат статистика кумитаси маълумотлари.

1-жадвал

Солицлар 1992-2009 йилларда энг юцори ставкалар 2010 йилда Камайиши

Юридик шахслар фойда солиги 45% 9% 5 баробар

Жисмоний шахслар даромад солиги 13%-60% 10%-22% 2,7 баробар

Кушилган циймат солиги 30% 20% 1,5 баробар

Ягона ижтимоий тулов 40% 25% 1,8 баробар

Ягона солиц тулови (микрофирма ва 15,2% 6% 2,5 баробар

кичик корхоналар учун) (2011й. Январдан)

Мол-мулк солиги 5% 1,8%-3,5% 1,4-2,9 баробар

саноат сохасини ривожлантириш устуворли-гидан дастури ишлаб чи^илган. Дастур уз ичига ^уйидагиларни олади:

519 та кенг ^амровли саноат лойихасини амалга ошириш;

Махаллий мол еми ва табиий ресурсларни чу^ур ^айта ишлаб чи^ариш асосида ю^ори ^ушилган ^иймат яратувчи саноат товарла-рини ишлаб чи^ариш лойихаларини амалга оширишни кенгайтириш;

Саноат махсулотларини ишлаб чи^аришни хар йиллик усишини 9-12% га етказиш;

Саноатнинг ЯИМдаги улушини 2010 йилдаги 24 %дан 2015 йилда 25 %га ошириш;

Саноат таркибида сохадаги ^айта ишлаш улушини 2010 йилдаги 41 %дан 2010 йилда 49 % га етказиш;

Ишлаб чи^ариш хажмида экспорт улушини 2010 йилдаги 42,3 %дан 2015 йилда 63,2%га ошириш;

800 минг тонна полиэтилен ва 100 минг тонна полипропилен ишлаб чи^арувчи Устюрт газ-кимё мажмуасини (Сургил кони базасида) ва Муборак газ-кимё мажмуасини барпо этиш;

"Шуртан нефт-газ" унитар корхонасида ани^ланган метан асосида сую^ синтетик ёнилгининг (671 минг тонна дизель ёнилгиси, 278 минг тонна авиакеросин, 370 минг тонна бензин, 65 минг тонна суюлтирилган газни) ишлаб чи^ариш;

Тошкент, Навоий ва Талимаржон исси^лик электр станцияларида жами 1746 МВт куч-ланишли замонавий бур-газ мосламасини ^уриш;

Ишлаб чи^ариш ^уввати булган 660 минг тонна аммиак ва 1 млн. тонна карбамид ишлаб чи^арувчи аммиак ва карбамид ишлаб чи^ариш заводини барпо этиш;

Дех^онобод калий угитлари заводини кенгайтириш ор^али ишлаб чи^аришни 600 минг тоннагача купайтириш:

Пропан-бутан суюлтирилган газни ишлаб чи^аришни 258 минг тоннагача, конденсатни 125 минг тоннагача купайтириш ма^садида Муборак газни ^айта ишлаш заводида ^урилмаларни урнатиш;

Самарканд вилоятида "MAN" огир юк авто-

тягачларини ишлаб чи^ариш ва уларга хизмат курсатиш;

"Женерал Моторс " компанияси билан хамкорликда йилига 225-270 минг дона автомобил кучланиш агрегатларини ишлаб чи^ариш.

Республикамизда саноат сохасини янада ривожлантириш ма^садида белгилаб берилган асосий устувор йуналишларни бажарилиши амалга оширилиши учун ^уйидагилар амалга оширилса ма^садга мувофи^ деб биламиз:

биринчидан, ялпи ички (худудий) саноат махсулотлари хажмидаги соли^лар салмогини пасайтириб бориш ва унга мутаносиб холда хужалик субъектларнинг молиявий фаолияти мустахкамланишини таъминлаш;

иккинчидан, билвосита солила тортишни белгилашда мамлакатнинг и^тисодий ривож-ланиш даражаларини, миллий ва худудий хусу-сиятларни хисобга олиш;

учинчидан, и^тисодиётнинг айрим тармоклари ва секторларини солила тортиш тартибларини узгартириш ва нарх тузилма-сини ^айта шакллантириш;

туртинчидан ^айта ишловчи саноат тармогидаги кичик корхона ва микрофирма-ларга турридан-турри хорижий инвестиция-ларни жалб ^илишни жадаллаштириш учун ^ушимча ^уллаб-^увватлашларни кучайти-риш;

Муста^иллик йилларида саноат сохасида ^улга киритган юту^ларимиз, аввало, мам-лакатимиз и^тисодиётини тубдан таркибий узгартириш ва диверсификация ^илиш, янги иктисодиёт тармо^ларини барпо этиш, ишлаб чи^аришни модернизация ^илиш, техник ва технологик янгилаш давлат дастурларини амалга ошириш, замонавий бозор инфрату-зилмасини шакллантириш борасида уз ва^тида бошланган, чу^ур уйланган ва узо^ исти^болга мулжалланган ишларимизнинг натижаси деб хисоблаймиз. Бундан таш^ари ю^орида кел-тирилган таклиф ва тавсияларни амалиётда жорий этиш ор^али и^тисодиётнинг саноат сохасини янада жадал ривожлантиришга эри-шиш мумкин.

Адабиётлар руйхати:

1. Президент И.Каримовнинг "Барча режа ва дастурларимиз ватанимиз тарацциётини юксалтириш, халцимиз фаровонлигини оширишга хизмат цилади"деб номланган 2010 йилда мамлакатимизни ижтимоий-ицтисодий ривожлантириш якунлари ва 2011 йилга мулжалланган энг мухим устувор йуналишларга багишланган Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг мажлисидаги маърузаси. 21.01. 2011 йил.

2. Узбекистон Республикаси Давлат статистика цумитаси маълумотлари. (www. stat.uz)

3. Узбекистон Республикаси Давлат Солиц цумитаси маълумотлари.

4. Узбекистон Республикаси Президентининг 2010 йил 24 декабрдаги "Узбекистон Республикасининг 2011 йилги асосий макроицтисодий курсаткичлари прогнози ва Давлат бюджети параметрлари туррисида"ги ПК-1449-сонли Карори.

5. Узбекистон Республикасининг Солиц Кодекси.-Т.: Адолат, 2010 й.-198 бет

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.