TSDI & TMA | International Conference | 2022 Tashkent State Dental Institute
Google Scholar indexed Tashkent Medical Academy
Social Responsibility and Health
УЗБЕКИСТОНДА БИОЭТИКАНИНГ ВУЖУДГА КЕЛИШИ ВА РИВОЖЛАНИШИ ТАРИХИДАН
Ш. С. Шаниязов
ТДСИ Ижтимоий фанлар биоэтика курси билан кафедраси катта укитувчиси.
А. С. Аллаберганов
ТДСИ Ижтимоий фанлар биоэтика курси билан кафедраси ассистенти.
АННОТАЦИЯ
Замонавий биоэтика мураккаб ижтимоий-маданий тизим булиб, инсон хаётидаги саломатлик ва хасталик, тугилиш ва улим каби ходисалар билан богликдир. Барча одамлар хаёти мобайнида юкоридаги ходисалар иштирокчиси булиб, тиббиёт билан фаол муносабатда буладилар. Шу сабабли хам, узида биологик билимлар ва инсоний кадриятларни бирлаштирган тиббий этика касбий коидалар ва таъкиклар йигиндиси булмайди. Тиббий этика кенг микёсдаги тушунча булиб, у нафакат шифокор-бемор уртасидаги муносабатларни, балки диний, табакавий, этник, ахлокий кадриятларни хам камраб олади. Шифокор ва бемор уртасидаги муносабатларни тугри шакллантиришда бизга биоэтика катта ёрдам беради.
Калит сузлар: биоэтика, тиббий этика, шифокор-бемор уртасидаги тугри муносабатлар.
Биоэтика Гарбий мамлакатларида ХХ асрнинг 70-йилларидан бошлаб жадал ривожлана бошлади. Тиббиётда янги технологияларни ва ташхислашнинг янги услубларини жорий этилиши, трансплантация ва ген инженериясининг ривожланиши, клиник тадкикотлар жараёнида инсонлар ва хайвонлар устида тажрибаларни олиб борилиши бунга сабаб булди.
Биоэтика муаммолари биринчи бор 1946 йили Нюрнбергда мухокама этилди. [1]Бу мухокама Иккинчи жахон уруши йилларида Германияда инсонлар устида утказилган тадкикотлар билан боглик булиб, унинг натижасида "Нюрнберг кодекси" кабул килинади ва бу кодексда одамлар устида утказиладиган бундан кейинги тадкикотлар факат эзгу максадларни кузлаши белгилаб куйилади.
1969 йилда Нью-Йоркда биоэтика буйича биринчи тадкикот институти-Гастингс марказига асос солинди, 1971
www.tsdi.uz
October 19, 2022 www.tma.uz
95
TSDI & TMA | International Conference | 2022 Google Scholar indexed
Social Responsibility and Health
Tashkent State Dental Institute Tashkent Medical Academy
йил Вашингтондаги жоржтаун университети Жозеф ва Роус Кеннеди номидаги этика инстиутини ташкил этди, у уз навбатида биоэтика марказини яратди ва 1978 йилда 4 жилддан иборат "Биоэтика энциклопедиясини нашр этди [ 2] Шундан сунг биоэтикага эътибор ортиб, жахоннинг турли мамлакатларида ахлокий меъёрларни урганувчи марказлар ташкил этилди ва биоэтика фан сифатида тиббиёт олий укув юртларида укитила бошланди.
Узбекистонда биоэтикага кизикиш XXI аср бусагасида вужудга келди. 2000 йилда биринчи бор Узбекистон Республикаси Согликди саклаш вазирлиги хузурида Миллий этика кумитаси ташкил этилди, 2005 йил 15-16 сентябрь кунлари Чорвокда 1- миллий конгресс, 2006, 2007 йиллари Тошкентда биоэтикага багишланган халкаро конференциялар булиб утди. [2]
Узбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёевнинг 2017 йил 20 апрелдаги П^-2909 сонли "Олий таълим тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида" ва 2017 йил 5 майдаги П^-2956 сонли "Узбекистон Республикасида тиббий таълим тизимини янада ислох килиш чора-тадбирлари тугрисида"ги карорларига боглик вазифалар укув жараёнига халкаро таълим стандартлари асосидаги биоэтика укув дастурларини жорий этишни назарда тутади. Бундан ташкари Вазирлар Махкамасининг 2017 йил 23 октябрдаги № 859 сонли "Якин кариндошлар орасида буйрак ва жигар булагини трансплантация килиш тартиби тугрисидаги вактинчалик низомини тасдиклаш хакида"ги карори ва 2022 йил 11 майдаги № 768 сонли "Инсон аъзолари ва тукималарининг трансплантацияси тугрисида"ги Узбекистон
Республикасининг ^онуни биоэтикага булган эхтиёжни янада оширади.
Хрзирги кунда Республикамиздаги тиббиёт олий таълим муассасаларида биоэтика алохида фан сифатида укув дастурига киритилган. Бундан ташкари катор олимлар томонидан биоэтиканинг муаммоларини урганиш буйича тадкикотлар олиб борилмокда. Жумладан, 2022 йили Узбекистон Миллий университетида фалсафа фанлари доктори, профессор З.М.Мухамедова илмий рахбарлигида тадкикотчи Н.А.Умирзакова "Таълимни инсонпарварлаштириш контекстида биоэтиканинг онтологик ва гносеологик жихатларининг методологик тахлили" мавзусида Республикамизда биринчи бор биоэтика масалаларига асосий ургу берилган фалсафа фанлари доктори (PhD) диссертациясини муваффакиятли ёклади.
Сунгги йилларда Узбекистонда биоэтикага булган эътибор ва биоэтиканинг тараккиёти жадал суръатлар билан
www.tsdi.uz
October 19, 2022
www.tma.uz
TSDI & TMA | International Conference | 2022 Google Scholar indexed
Social Responsibility and Health
Tashkent State Dental Institute Tashkent Medical Academy
ривожланаётган булсада, олдинда бажариладиган вазифалар бисер ва бу йулда тухтамаслик лозим.
REFERENCES
1.Вековшинина С.В. Введение в биоэтику, стр. 1 http://www.philsci.univ.kiev.ua/biblio/bioetica/Vekov.htm
2. Мухамедова З.М., Ризаев Ж.А., Махмудова А.Н."Биоэтика". Тиббиёт олиё укув юртлари учун дарслик. Т., 2021, 3-бет.
2. Уша жойда. 20-бет.
www.tsdi.uz
October 19, 2022
www.tma.uz