Научная статья на тему 'ТИББИЙ ТАЪЛИМДА ШИФОКОР КАСБИНИ ШАКЛЛАНТИРИШДА БИОЭТИКАНИНГ ЎРНИ'

ТИББИЙ ТАЪЛИМДА ШИФОКОР КАСБИНИ ШАКЛЛАНТИРИШДА БИОЭТИКАНИНГ ЎРНИ Текст научной статьи по специальности «Строительство и архитектура»

185
59
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
биоэтика / биотиббиёт / шифокор ахлоқи / касбий компетенциялар / шифокор касби

Аннотация научной статьи по строительству и архитектуре, автор научной работы — Наргиза Акмаловна Умирзакова

Бугунги кунда жамият тараққиётида илм-фан кашфиётлари, шу жумладан тиббий-биологик фанларда янги биотиббий технологиялар ва тадқиқотларда эришилган ютуқлар тиббиётнинг фан ва фаолият шакли сифатидаги қиёфасини тубдан ўзгартириб, янги аввал бўлмаган муаммоларни келтириб чиқарди. Мақолада тиббий таълимда шифокор касбини шакллантиришда биоэтика фанининг ўрни тўғрисида сўз боради

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТИББИЙ ТАЪЛИМДА ШИФОКОР КАСБИНИ ШАКЛЛАНТИРИШДА БИОЭТИКАНИНГ ЎРНИ»

TSDI & TMA | International Conference | 2022

Google Scholar indexed

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-189-192

ТИББИЙ ТАЪЛИМДА ШИФОКОР КАСБИНИ ШАКЛЛАНТИРИШДА

БИОЭТИКАНИНГ УРНИ

Наргиза Акмаловна Умирзакова

Тошкент Давлат Стоматология Институти Биоэтика курси билан Ижтимоий

фанлар кафедраси катта укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Бугунги кунда жамият тараккиётида илм-фан кашфиётлари, шу жумладан тиббий-биологик фанларда янги биотиббий технологиялар ва тадкикотларда эришилган ютуклар тиббиётнинг фан ва фаолият шакли сифатидаги киёфасини тубдан узгартириб, янги аввал булмаган муаммоларни келтириб чикарди. Маколада тиббий таълимда шифокор касбини шакллантиришда биоэтика фанининг урни тугрисида суз боради.

Калит сузлар: биоэтика, биотиббиёт, шифокор ахлоки, касбий компетенциялар, шифокор касби.

Тиббий билимлар ва тиббий фаолиятнинг максади - инсон хаётини саклаб колиш хамда соглом булишга кумаклашишдир. Шифокор касбини шакллантириш асоси сифатида нафакат иктисодий, таълимий, балки маънавий максад - "азоб чекаётган инсонга ёрдам бериш учун катъият билан харакат килиш" каби асосий хусусиятни курсатиш лозим. Шифокор махорати унинг касаллик этиологияси ва патогенезини нечогли яхши узлаштиргани, ташхис куйиш ва даволаш методларининг самарадорлиги билангина эмас, бемор билан мулокотга кириша олиш, унга маслахат бериш, беморнинг шифо топишига булган умидини сундирмаслик, унга янги умид бера олиш махорати билан хам улчанади. Инсон тугрисидаги фан тиббий-биологик фан йуналишлари билангина чекланиб колмасдан, ижтимоий-гуманитар билимлар хамда маънавий юксакликни хам назарда тутади, шунинг учун шифокорнинг ахлоки билан боглик масала тиббий фаолиятнинг ажралмас кисмидир. Гиппократ замонидан буён барча тан олган хамда шубхасиз амал килиниши лозим булган карашлардан бири шуки, шифокорнинг ахлоки - бу шифокорни хурмат килиш лозим булган сифатгина булиб колмасдан, унинг касбий махоратини белгилайдиган омил хамдир. Аслида, шифокорнинг юкори даражадаги ахлокий маданияти шубхасиз унинг маънавий киёфаси софлиги билан чамбарчас боглик. Бу хакикат

www.tsdi.uz

189

TSDI & TMA | International Conference | 2022

Google Scholar indexed

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-189-192

KyHugaru cy3napga y3 u^ogacuHu TonraH: "SxmH uhcoh 6ynMaraH axmu mu^oKop x,aM 6yna onMangu..." [2]. XX acp oxupu Ba XXI acp 6omnapuga 6hoth66hct unMu x,aMga aManueTHHHHr ^agan cyptarnapga puBo^naHumu 3aMOHaBHH th66hct xogHMH ^aonuaraga h^thmohh Ba KagpuaTnap TH3HMHHHHr KynaHumura TypTKH 6yngu. Hhcohh^t TapaKKueTuga canoMaTnHK MacanacHHHHr гno6aпнзaцнacн, 6om^a TOMOHgaH 6hoth66hh TagKuKoTnapgaru MyBa^asuaTnap 6yryHru KyHga TH66HeTHHHr $aH Ba ^aonuaT maKnu cu^aTugaru Kue^acuHu Ty6gaH y3rapTupgu, yHHHr TapKu6ugarH KagpuaTnap TH3HMura aHaga KynpoK ypry 6epuna 6omnaHgu. reH uH^eHepuacu, GuoTexHonoruanap, uhcoh TaHa at3onapu TpaHcnnarn^uacu, cornuK Ba KacannuKnapHuHr ncuxocoMaraK Ba н^тнмoнн-мagaннн xapaKTepuHu aHuKnam Ka6u HyHanumnapga TuGSueTHuHr onguga aHru MyaMMonap nango Gy^n^^, ynap aхnoкнн-^anca$нн, guHun, н^тнмoнн-ncнхonoгнк, uKTucogun, cuecuH Ba xyKyKun acocnapra 6opu6 TaKanagu. EyryHru KyH mu^oKopu 6ona Tyrunumu, uhcoh xaera Ba ynuMu, uhcoh xynK-aTBopura Tatcup Kypcara onaguraH BocuTanapra эгa maxcgup. fflu^oKopHuHr xaTTu-^apaKaTnapu geMorpa^ua, uKTucog, xyKyK Ba MatHaBuaTra Tatcup этa onagu. 3aMoHaBun мegнцннaнннг axnoKun Tana6napu KyHgaH KyH KynpoK ax,aMuaT Kac6 этн6 6opMoKga.

fflyHgan mapourga mu^oKop npo^eccuoHan xycycuaTnapuHuHr maKnnaHumu ^anca^un 6unuM Ba ^anca^a TatnuMu KaTTa ax,aMuaT Kac6 этн6 6opMoKga. ^aMuaT Ta^aKKypuHuHr aKcu x,aMga MagaHuaTga MatHaBun-axnoKuH KagpuaTnap apanamMacu ynapoK ^anca^a uhcoh Tap6uacu Ba yMyMun MagaHuaTuHuHr acocun KypcaTKunugup. y Ha3apuH Ta^aKKyp, TrouMnu eHgamyB Ba pe^neKcuaHu maKnnaHTupumra KaparunraH. fflyHuHr ynyH ^anca^un TatnuM Ha^aKaT aKnHu Hapxnangu, 6anKu MagaHuaT acocu 6ynraH axnoKuft Tana6napHu aHuKga6 onum, xaeTun Met3oHnapHu 6enruna6 onum, maxcHuHr MatHaBun Kue^acuHu maKnnaHTupum umkohuhu 6epagu. MagaHuaT pe^neKcuacu cu^arnga ^anca^a uhcohhuot gyHegaru xaeTun ^aonuarara goup KagpuaTnapuHu aHrnamra KapaTunraH oHrnu ^aonuaragup. EyHgan KagpuaTnap opacuga uhcoh ynyH энг MyxuMu, my6xacu3, yHuHr xaera Ba canoMaTnurugup [3].

hhcoh ToMoHugaH 6yryHru KyHga onu6 6opunaeTraH S^raggum Ba Guo^apMa^BTuK TagKuKoTnap tugg^t, ^apMa^BTuKa Ba cornuKHu caKnam TrouMuHuHr ^aonuaTu ynyH энг MyxuM mapT 6ynu6 KonMoKga. Hhcoh umTupoKuga onu6 6opunaeTraH TagKuKoTnap KynaMu ®;agan cyptarnapga omu6 6opMoKga[4]. EupoK uHcoHHuHr TaguKpTnapgaru umTupoKu yHuHr cornuru, xaeTu, xyKyKgapu, matHu, ^apoBoHnurura gaxn Kunumu MyMKuH. Цнвнnнзaцнa Ba ^aMuaT uhcohhu xuMoa

www.tsdi.uz

190

TSDI & TMA | International Conference | 2022 Google Scholar indexed

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-189-192

килиш йулларини излай бошлади. Шундай химоя шаклларидан бири сифатида биоэтика, унинг назарий ва амалий шаклларини курсатишимиз мумкин.

Тиббиёт ва фармацевтиканинг янги имкониятлари нафакат даволаш амалиёти билан, балки инсон хаётини бошкариш (масалан, инсон хусусиятларини генетик коррекцияси, рухсатсиз донорликка йул куйиш, эмбрионал боскичдаги янги хаётни йук килиш, каттик огриган беморларга тиббий хизмат курсатишни тухтатиш ёки рад этиш) билан хам боглик, бу холат эса мавжуд маънавий кадриятлар ва принципларга зиддир. Бундай зиддиятлар туфайли биоэтика фани юзага келди. Ушбу йуналиш инсон хаёти ва улими билан манипуляция килиш чегаралари тугрисида маълумот териб, "хаёт ва соглик тугрисидаги фан хамда ахлокий кадриятлар ва принциплар доирасида инсон хулк-атворини тизимли тадкик килиш" тугрисидаги йуналишдир [5]. Биоэтика биотиббиёт ва инсон, биотиббиёт ва жамият уртасидаги ахлокий зиддиятларни замонавий маданиятга хос кадриятларни англаш оркали урганади. Шу маънода биоэтика инсон хаётий фаолиятининг амалий фалсафаси сифатида намоён булади.

Биоэтика фанининг амалий шакли сифатида этика кумиталари фаолиятини курсатишимиз мумкин. Биоэтиканинг бундай амалий шакли 1964-йилда Бутундунё Тиббиёт Ассоциацияси томонидан Хельсинки Декларациясини кабул килиш чогида топилган. Ушбу Декларациянинг "Асосий принциплар" булими, 2-бандида айтилишича: "Х,ар бир тадкикот турини утказиш буйича умумий режа ва схема протоколда аник ва батафсил курсатилиши, у эса, уз навбатида, урганиб чикиш ва тасдиклаш учун махсус комиссияга такдим этилиши лозим" [1]. Хельсинки Декларациясининг асосий бандлари купгина миллий конунчиликларга, шу жумладан, Узбекистон Республикаси конунчилигига хам асос булиб хизмат килмокда.

Биотиббиёт этикаси-даволаш этикаси ва тиббиёт деонтологияси тараккиётининг янги боскичи булиб, унда шифокор бурчи, шаъни, кадр-киммати, тиббиёт сохасидаги муносабатларни маънавий-этик тартибга солиш каби масалалар инсон хукук ва эркинликлари, унинг хаёти ва саломатлигини хурмат ва химоя килиш даражасига кутариш асосида тадкик этади. Биотиббий этика замонавий шифокор ва фармацевтдан тортиб олимларимизгача булган профессионал тиббий фаолиятнинг амалий фалсафасини назарда тутади, чунки бу соха инсониятнинг асосий кадриятлари - инсоннинг яшаш хукуки ва соглиги, автономия ва танлов хукукини химоя

www.tsdi.uz

килиш, тиббиёт илми ва амалиётининг замонавий маънавий-

Мау 12, 2022

www.tma.uz

TSDI & TMA | International Conference | 2022 Google Scholar indexed

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-189-192

этик таъминотини ишлаб чикиш, тиббий ва медицина фаолиятига, хам шифокор, хам фармацевт, хам бемор учун хос булган маънавий коллизия ва дилеммаларни англашга каратилган.

Шу тарика, тиббиёт ходимининг профессионал компетентлигини шакллантириш уз ичига тиббий билимларни оширишга хамда махсус билим ва куникмаларни эгаллашга жадал харакат килиш (тиббий хизмат сифати олинган таълим ва билимдан орти; була олмайди), шунингдек, онгли равишда тиббий фаолиятни энг кучли маънавий кадриятлар билан уйгунлаштиришни назарда тутади. Замонавий тиббиёт ходимини тарбиялаш ва шакллантириш бугунги кун фани хамда биоэтиканинг аксиологик асослари борасидаги когнитив натижаларга асосланади. Биотиббиёт этикасига доир билимларни билиш, талабалар томонидан маънавий-ахлокий коида ва нормаларни онгли равишда кабул килиш уларга фан тармокларини максадли урганиш, профессионал даражани саклаб туриш, замонавий тиббиёт, илм-фан ва фармацевтика сохасидаги янгиликларни хаётни хурмат ;илиш принципи асосида инсон ва жамият манфаатлари йулида ишлатиш имконини беради.

REFERENCES

1. Хельсинкская декларация ВМА https: //www. mediasphera.ru / joumals/mjmp/2000/4M-00-20.htm

2. Мухамедова З.М. ва б. Биоэтика. Дарслик. - Тошкент. 2021. - Б.311.

3. Умирзакова Н.А. Актуальность и востребованность биоэтики в медицинском образовании Узбекистана. // Педагогика и психология в медицине: проблемы, инновации, достижения. - М. Издательство Перо, 2021. — Мб. [Электронное издание]. — С.291-295.

4. Мухамедова З.М., Умирзакова Н.А. Актуальность формирования социального контекста биоэтическтих проблем в Узбекистане. // «Гуманитарный трактат. Выпуск №99. 1 февраля 2021 г. —Кемерово. — С. 7-15.

5. Умирзакова Н.А. Востребованность биоэтики для гуманизации медицинского образования в Узбекистане. // IX М1ЖНАРОДНОГО СИМПОЗ1УМУ З БЮЕТИКИ ЗДОРОВ'Я, МЕДИЦИНА ТА ФШОСОФШ: СТРАТЕГИ ВИЖИВАННЯ 15-16 КВ1ТНЯ 2021. С. 88-90.

www.tsdi.uz

May 12, 2022

www.tma.uz

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.