Научная статья на тему 'ТИББИЙ ТАЪЛИМ ВА ФАЛСАФА'

ТИББИЙ ТАЪЛИМ ВА ФАЛСАФА Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

300
14
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
нафс тарбияси / жисмоний ва маънавий соғлом турмуш тарзи / фалсафа илмий тадқиқот инстиути / тиббиѐт фалсафаси / техника ва информацион технологиялар фалсафаси / рақобат фалсафаси / ҳуқуқ фалсафаси / ахборот хавфсизлиги ва технологиялари фалсафаси / таълим ва тарбия фалсафаси / тарих фалсафаси / сиѐсат фалсафаси.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Улаш Утаевич Mустафаев

Мақолада жамият тараққиѐтида давлат раҳбарлари қабул қилган дастурлар, буюк мутафаккирлар ва файласуф олимларнинг назарий фикрлари таҳлил этилган ҳамда хулосалар чиқарилган. Шарқ ва ғарб фалсафаси қиѐсланган. Кейинги йилларда ижтимоий гуманитар фанларга, жумладан фалсафа ва бу фаннинг жамият ҳаѐтида тутган ўрнига технократик ѐндошув оқибатлари далиллар билан келтирилади. Фалсафа ва уни ўқитиш, дарсликлар яратиш методикасини янгилаш давр тақоза қилаѐтганлигини ҳамда фалсафани олий ўқув юртларида билим ва таълим соҳасидан келиб чиқиб ўқитиш зарурлиги ҳақидаги ғоя илгари сурилади. Фалсафа бу дунѐқараш, эътиқод ва инсон, жамият, давлат тамойилини руѐбга чиқаришда алоҳида аҳамият касб этаѐтганлиги учун Ўзбекистон Фанлар Академияси таркибида Фалсафа институтини қайта ташкил этиш фикри берилади. Чунки, учинчи ренессанс пойдевори шакллантирилаѐтган даврда жамиятда комил инсон тарбияси ҳамда етук мутахассис тайѐрлаш барча таълим муассасаларининг устувор вазифаси бўлиб қолди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТИББИЙ ТАЪЛИМ ВА ФАЛСАФА»

TSDI & TMA | International Conference | 2022

Google Scholar indexed

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-49-54

ТИББИЙ ТАЪЛИМ ВА ФАЛСАФА

Улаш Утаевич Мустафаев

ф.ф.н., Термиз давлат университети Фалсафа доценти кафедраси в.б.

AННОТАЦИЯ

Маколада жамият тараккиётида давлат рахбарлари кабул килган дастурлар, буюк мутафаккирлар ва файласуф олимларнинг назарий фикрлари тахлил этилган хамда хулосалар чикарилган. Шарк ва гарб фалсафаси киёсланган. Кейинги йилларда ижтимоий гуманитар фанларга, жумладан фалсафа ва бу фаннинг жамият хаётида тутган урнига технократик ёндошув окибатлари далиллар билан келтирилади. Фалсафа ва уни укитиш, дарсликлар яратиш методикасини янгилаш давр такоза килаётганлигини хамда фалсафани олий укув юртларида билим ва таълим сохасидан келиб чикиб укитиш зарурлиги хакидаги Гоя илгари сурилади. Фалсафа бу дунёкараш, эътикод ва инсон, жамият, давлат тамойилини руёбга чикаришда алохида ахамият касб этаётганлиги учун Узбекистон Фанлар Академияси таркибида Фалсафа институтини кайта ташкил этиш фикри берилади. Чунки, учинчи ренессанс пойдевори шакллантирилаётган даврда жамиятда комил инсон тарбияси хамда етук мутахассис тайёрлаш барча таълим муассасаларининг устувор вазифаси булиб колди.

Калит сузлар: нафс тарбияси, жисмоний ва маънавий соглом турмуш тарзи, фалсафа илмий тадкикот инстиути, тиббиёт фалсафаси, техника ва информацион технологиялар фалсафаси, ракобат фалсафаси, хукук фалсафаси, ахборот хавфсизлиги ва технологиялари фалсафаси, таълим ва тарбия фалсафаси, тарих фалсафаси, сиёсат фалсафаси.

Давлат тараккиёти учун фукароларининг жисмоний ва маънавий камол топиши хамма даврларда мухим ахамиятга эга булиб келган. Шунинг учун жамият тарихининг хамма даврларидаги давлат шаклларини ургансангиз давлат рахбарлари фукароларининг жисмоний ва интеллектуал салохиятини мустахкамлаш учун давлат дастурлари кабул килганига гувох буласиз. Аклий мехнат билан машгул булган олим, уламо ва зиёлилари эса фозил (фукаролик) жамият хакида рисолалар битишган. Мифологик, диний ва фалсафий дунёкарашлар негизида хам аслида жисмоний ва маънавий комилликка интилиш туради. Гарб ва Шарк дунёси

May 12, 2022 www.tma.uz

49

TSDI & TMA | International Conference | 2022 Tashkent State Dental Institute

Google Scholar indexed Tashkent Medical Academy

^Ш:10.24412/2181-1385-2т

давлатлари тарихини киёсласангиз жисмоний ва маънавий комилликни англашда тафовутлар борлигини куришингиз мумкин. Бугунги кунда хам бу давлатлар рахбарлари, олим-у, уламо-ю ва зиёлилари дунёкарашларидаги жисмоний ва маънавий комиллик тушунчаларини киёсий урганиб хулоса чикарсангиз бунга яна бир карра гувох булишингиз мумкин. Шарк давлатларида хусусан, мусулмонлар жисмоний ва маънавий комилликни нафс мартабалари ва уларни тарбиялаш билан боглаб тушунтиришида жуда катта хикмат ва фалсафа борлиги бежиз эмас. Шаркда фалсафа деганда хикматни фикрларни тушунишган, шунинг учун бугун фалсафани гарб фалсафасининг догматик йуналишидаги мавзулари хамда дунёкарашидан аста-секинлик билан халос этиб бориш вакти келди.

Мухтарам Президентимиз Ш.Мирзиёевнинг Янги Узбекистон стратегияси китобида миллий маънавиятимизга мутлако бегона булган зарарли гоялар, тушунча ва карашлар чегарани бузмасдан, билдирмасдан, таъбир жоиз булса, "чакирилмаган мехмон" булиб хонадонимизга, жамиятимизга, энг ёмони, мургак болаларимизнинг покиза калби ва онгига кириб келаётганлигидан хам куз юма олмаймиз[1,б.268] деб таъкидланади.Бу каби зарарли гояларга карши маънавий вакцина каби дунёкарашни шакллантириш фалсафа фанининг энг замонавий долзарб вазифаси булиб турибди. Буюк мутафаккир олим Абу Наср Форобийнинг "Фозил одамлар шахри", машхур узбек маърифатпарвар шоири ва жамоат арбоби Абдулла Авлонийнинг "Туркий гулистон ёхуд ахлок" каби асарлари хам фалсафий дунёкараш ва фаол фукаролик жамияти позициясини эгаллашга ёрдам берадиган ноёб асарлар каторига киради. Бу китоб ва асарларни киёслаб анализ ва синтез килиб ургансангиз хамда хулоса чикарсангиз замонавий фалсафий муоммоларнинг ечимига жавоб топасиз.

Кейинги йиллардаги олий укув юртлари укув режаларини тахлил килсангиз ижтимоий гуманитар фанлар хусусан, фалсафа фани укув соатлари кискариб бораётганлигини кузатасиз. Бу табиий жараён. Чунки, ривожланган дунё давлатлари олий укув юртлари тажрибасидан келиб чикиб мамалакатимизда халк хужалиги учун тайёрланаётган кадрларнинг сифатига мутахассислик учун кайси фанни укитиш кераклиги долзарб булиб турибди. Кадрлар тайёрлаш сифатига ёрдам бермайдиган ва мутахассислик учун ахамиятсиз фанларни укув режадан чикариб ташлаш хамда булгуси мутахассис учун энг мухим замонавий, келажак учун хизмат киладиган фанларни танлаш жараёни давом этмокда.

50

TSDI & TMA | International Conference | 2022 Tashkent State Dental Institute

Google Scholar indexed Tashkent Medical Academy

^Ш:10.24412/2181-1385-2т

Шундай жараёнда баъзи олий укув юртлари рахбарлари узокни кура олмай оптималлаштириш бахонасида ижтимоий гуманитар фанларни кискартиришни узига максад килиб олди. Баъзи олий укув юртида фалсафадек хаёт учун зарур булган фанни укув режасидан олиб ташлаш холатлари хам руй берди. Бугун эса унинг салбий ижтимоий окибатлари кадрлар турмушда намоён булмокда. Яна бошка олий укув юртларида эса фалсафага бошка фанларни модул килиб укитиш бахонсида таркибига кушиб куймокда. Айрим, мутахассисликларнинг укув режалари мажбурий ва танлов фанлари блокини кузатсангиз ёки ундаги фан дастурлари билан танишсангиз бугун ва эртага хизмат килмайдиган фанлар турганлигига гувох буласиз. Шунинг учун фалсафа ва уни олий укув юртларида укитишни олий таълим йуналишлари ва мутахассисликлари

классификаторидаги билим ва таълим сохасидан келиб чикиб укитиш ва унинг дастурини тузиш хамда янги авлод укув адабиёт турларини ёзиш учун Узбекистон Фанлар академиясида таркибида Фалсафа илмий тадкикот институтини кайта ташкил этиш максадга мувофикдир. Чунки, фалсафа дунёкараш, фалсафа эътикод, фалсафа инсон, жамият, давлат тамойилини тушунтиришда хар бир кадр учун хаётий фан булиб колаверади. Х,ар кандай етук,мутахассис кадр аввало у инсон, у хам жисмоний хам маънавий хам соглом булиши хаёт зарурияти. Бу функцияни эса фалсафий дунёкараш шакллантириши хеч кимга сир эмас.

Пандемия моддий ва маънавий кадриятларга нисбатан дунёкарашимизни узгартириб юборди. Инсон ва табиат, жамият ва эътикод масалаларида узаро уйгунликни таъминлаш тобора долзарб муаммолардан бири булиб колмокда. Чунки, инсон эътикоди хох дунёвий, хох диний булсин унинг ижобий ёки салбий таъсири моддий ва маънавий кадриятларда уз таъсирини колдиради. Эътикод тугри шаклланган ва тарбияланган жамиятда инсон моддий ва маънавий кадриятлардан уз турмушида улардан зийнат сифатида фойдаланади ва бидъатга уралган кадриятлардан халос булиб бораверади. Айникса, бугунги кунда ёшлар эътикодини тугри шакллантириш ва тарбиялаш хар качонгидан хам мухим булиб бормокда. Эътикодни тугри шакллантириш ва тарбиялаш эса таълим тизими билан узвий богликдир. Узбекистон олий таълим муассасаларида бугунги кунда бир миллион нафарга якин талаба-ёшлар тахсил олмокда. Уларнинг эътикодини тугри шакллантиришда мутахассислик ва фалсафа фанининг урни бекиёсдир. Чунки, мутахассислик фанлари таълим сохаси буйича етук касб эгаси булиш куникма, малака, компонентлигини шакллантирса, фалсафа

51

TSDI & TMA | International Conference | 2022 Tashkent State Dental Institute

Google Scholar indexed Tashkent Medical Academy

эса булажак мутахассисда инсон, жамият, давлат муносабатлари хамда табиатни тушунишда тугри дунёвий эътикодни шакллантириб тарбиялашга йуналтиради. Айникса, тиббий таълим сохасида укитилаётган фалсафа фани ва унинг дастурини ислох килиш даври келди. Олий таълимнинг Давлат таълим стандартларини тасдиклаш тугрисидаги [2] буйругининг олий таълим йуналишлари ва мутахассисликлари классификаторида унта билим сохаси берилган. Туккизинчи билим сохаси согликни саклаш ва ижтимоий таъминот деб номланади. Таълим сохаси эса согликни саклашдир. Согликни саклаш таълим сохасидаги олий таълим муассасалари талаба-ёшлари учун "Тиббиёт фалсафаси" фанини укитиш эхтиёжи сезилмокда. Барча тиббиёт сохасидаги стоматология, даволаш иши, педиатрия иши, тиббий профилактика иши, харбий тиббиёт, тиббий-биологик иш, фармация, саноат фармацияси, фармацевтик биотехнология, дори воситаларини стандартлаштириш, сертификациялаш ва сифат менежменти, халк табобати каби бакалавриат таълим йуналишларида "Тиббиёт фалсафаси" фанини укитишни 2022-2023 укув йилидан жорий этиш керак. Бунда асосий эътиборни тиббиёт фанининг жамият хаётида тутган урни, касалликларнинг келиб чикиш сабаблари, окибатлари, уларнинг олдини олиш ва даволаш имкониятлари, тиббий билиш ва клиник тафаккурни шакллантириш муаммолари, даволаш усулларининг диалектик нуктаи назардан классификация килиш масалалари, соглом турмуш тарзини шакллантириш, ахолининг тиббий маданиятини шакллантириш ва ривожлантириш конуниятларини очиш масалаларига каратилиши керак. Айникса, бу сохада диалектиканинг конун ва категорияларини куллай билиш усуллари билан булгуси шифокорларни куроллантириш жуда хам хаётий эхтиёждир. Бунинг учун "Тиббиёт фалсафаси" фанининг укув дастурини тузиш ва шакллантириш лозим. Янги дастур борлик ва тиббиёт, инсон ва тиббиёт, жамият ва биоэтика фалсафаси, тиббиёт дизайни, тиббиёт фалсафасида фан, дин ва соглом турмуш тарзи, тиббиёт ходимининг касб этикаси ва маданияти каби мавзуларни камраб олиши лозим. Чунки, Соглом турмуш тарзини кенг тадбик этиш ва оммавий спортни янада ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисидаги [3] Узбекистон Республикаси Президентининг фармонида COVID-19 коронавирус пандемиясининг юзага келиши дунё мамлакатлари катори Узбекистонда хам ахолининг соглиги, жисмонан саломатлиги, соглом хаёт кечириш даражаси заиф эканлигини курсатди деб таъкидланган. Демак, соглом турмуш тарзи учун аввало инсон жисмоний жихатдан сунг

52

TSDI & TMA | International Conference | 2022 Google Scholar indexed

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-49-54

quq

эса маънавий жихатдан соглом булиб тарбияланишига эътибор шарк фалсафасида азалдан мавжуд. Турмушда зарарли одоб, хулк-атвор ва ахлокдан холис дунёкарашни ёки эътикодни шакллантиришда тиббиёт фалсафаси ва унинг таркибидаги мавзулар мухим ахамият касб этади. Шу уринда шаркнинг машхур файласуф олими ва мутафаккири Абу Наср Форобийнинг фозил шахар ахолиси фукароларининг турт мучали сог-солим булиб, узига юкланган вазифаларни бажаришида бирор аъзосидаги нуксон халал бермаслиги лозим. Аксинча, у сог-саломатлиги туфайли бу вазифаларни осон бажариши лозим [4,б.159] деган хикматли фалсафаси "тиббиёт фалсафаси" фанининг асосий йунлаишини белгилаб бериши лозим булади. Бу фикрларини давом эттириб Абу Наср Форобий яна ун бирта фазилатни келтиради. Бу фазилатлар эса маънавий тарбия ёки тиббий фалсафа билан богликдир.

Бугун Узбекистон олий таълим муассасалари укув жараёнида катта ислохотларда амалга оширилмокда. Укув режа ва ундаги фан блоклари таркибида кайси фанларни укитиш энг долзарб масаладир. Шунинг учун хам олий таълимда фалсафа фани ва уни укитишга бугун янгича ёндошиш лозим. "Халк хужалиги иктисодиёт тармокларининг сохаларини инобатга олиб кадрлар тайёрлашда "Фалсафа" фанини укитиш ишларини куйидагича ислох килиш зарур. Олий таълим йуналишлари ва мутахассисликлари классификаторидадаги унта билим ва йигирма олтита таълим сохаси эхтёжидан келиб чикиб "Табиат фалсафаси", "Техника ва информацион технологиялар фалсафаси", "Тиббиёт фалсафаси", "Ракобат фалсафаси", "Хукук фалсафаси", "Ахборот хавфсизлиги ва технологиялари фалсафаси", "Таълим ва тарбия фалсафаси", "Тарих фалсафаси","Сиёсат фалсафаси" каби фанларни бакалавриат таълим йуналишлари мажбурий фанлар блокига киритиш лозим"[5] Фалсафа фанини билим ва таълим сохаларидан келиб чикиб укитиш фалсафа хаёт билан богланади. Кадрларни догматик дунёкарашдан халос этиб креатив ва инновацион фикрлашга ургатади. Фан дастурларини фалсафанинг конунлари ва категориялари, билиш назарияси, инсон, жамият, давлат тамоийлларига таянган холда тузиш лозим булади.

REFERENCES

1. Ш.Мирзиёев Янги Узбекистон стратегияси. -Т.: O'zbekiston, 2021. - Б. 464.

2. Узбекистон Республикаси Олий ва урта махсус таълим вазирининг буйруги/Юлий таълимнинг Давлат таълим стандартларини

www.tsdi.uz

тасдиклаш тугрисида, 2021 йил 16 июль 311-сон.

May 12, 2022

www.tma.uz

TSDI & TMA | International Conference | 2022

Google Scholar indexed

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-49-54

3. Узбекистон Республикаси Президентининг Фармони "Соглом турмуш тарзини кенг тадбик этиш ва оммавий спортни янада ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида". 2020 йил 30 октябрь.

4. Абу Наср Форобий. Фозил одамлар шахри. - Т.: Абдулла Кодирий номидаги халк мероси нашриёти. -Б. 224.

5. Н.Мухаммадиев.,У.Мустафаев. Олий укув юртларида фалсафа фанини укитишни тубдан ислох килиш-давр талаби//Узбекистон Республикаси олий ва урта махсус таълим вазирлиги Термиз давлат университети//Янгиланаётган Узбекистонда ижтимоий тараккиётни жадаллаштиришнинг фалсафий муаммолари" мавзусидаги онлайн илмий-амалий анжуман материаллари. 2020 йил 15 май https://us02 web.zoom.us/j/86355730935

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.