Научная статья на тему 'АХЛОҚ ФАЛСАФАСИ ФАНИНИ КРЕДИТ-МОДУЛ ТИЗИМИДА ЎҚИТИШНИНГ ДОЛЗАРБ АҲАМИЯТИ'

АХЛОҚ ФАЛСАФАСИ ФАНИНИ КРЕДИТ-МОДУЛ ТИЗИМИДА ЎҚИТИШНИНГ ДОЛЗАРБ АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

131
28
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ахлоқ фалсафаси / кредит-модул тизими / таълим ва тарбия / ўқитиш методикаси / моделлаштириш / таълим бозори / ижтимоий-гуманитар фанлар. / philosophy of ethics / credit-module system / education and training / teaching methods / modeling / education market / social sciences and humanities

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Азамат Абдураҳимович Джуманқулов

Олий таълим муассасаларида ахлоқ фалсафаси фанини кредит-модул тизимида ўқитиш ўзига хос мураккаб жараѐн бўлиб, у нафақат давлат таълим стандартлари талабларига, балки талабалар ва профессор-ўқитувчиларнинг талаб ва таклифларидан келиб чиққан ҳолда амалга оширилади. Шу боисдан ҳам олий таълим тизимида ахлоқ фалсафаси фанини ўқитиш жараѐнидаги кадрлар тайѐрлашни такомиллаштириш замон талабларига муносиб жавоб берадиган олий маълумотли кадрлар тайѐрлашнинг аниқ ва янгича механизмларини жорий этишга кэнг имкон беради.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам об образовании , автор научной работы — Азамат Абдураҳимович Джуманқулов

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Teaching the subject of ethics in higher education institutions in the creditmodule system is a complex process, which is carried out not only in accordance with the requirements of state educational standards, but also in accordance with the requirements and suggestions of students and faculty. Therefore, the improvement of training in the process of teaching the subject of ethics in the system of higher education provides ample opportunity to introduce clear and innovative mechanisms for training personnel with higher education that meet modern requirements

Текст научной работы на тему «АХЛОҚ ФАЛСАФАСИ ФАНИНИ КРЕДИТ-МОДУЛ ТИЗИМИДА ЎҚИТИШНИНГ ДОЛЗАРБ АҲАМИЯТИ»

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-687-692

АХЛОК ФАЛСАФАСИ ФАНИНИ КРЕДИТ-МОДУЛ ТИЗИМИДА УЦИТИШНИНГ ДОЛЗАРБ АХДМИЯТИ

Азамат Абдурахимович Джуманкулов

Узбекистон Миллий университети, педагогика ва умумий психология

кафедраси докторанти

АННОТАЦИЯ

Олий таълим муассасаларида ахлок фалсафаси фанини кредит-модул тизимида укитиш узига хос мураккаб жараён булиб, у нафакат давлат таълим стандартлари талабларига, балки талабалар ва профессор-укитувчиларнинг талаб ва таклифларидан келиб чиккан холда амалга оширилади. Шу боисдан хам олий таълим тизимида ахлок фалсафаси фанини укитиш жараёнидаги кадрлар тайёрлашни такомиллаштириш замон талабларига муносиб жавоб берадиган олий маълумотли кадрлар тайёрлашнинг аник ва янгича механизмларини жорий этишга кэнг имкон беради.

Калит сузлар: ахлок фалсафаси, кредит-модул тизими, таълим ва тарбия, укитиш методикаси, моделлаштириш, таълим бозори, ижтимоий-гуманитар фанлар.

Teaching the subject of ethics in higher education institutions in the credit-module system is a complex process, which is carried out not only in accordance with the requirements of state educational standards, but also in accordance with the requirements and suggestions of students and faculty. Therefore, the improvement of training in the process of teaching the subject of ethics in the system of higher education provides ample opportunity to introduce clear and innovative mechanisms for training personnel with higher education that meet modern requirements.

Keywords: philosophy of ethics, credit-module system, education and training, teaching methods, modeling, education market, social sciences and humanities.

yKHTHfflHHHr nnrop TexHonornanapHHH y3namTHpMacgaH Typn6, MaMnaKaraMH3 TatnHM TH3HMHga ManaKann, cepKuppa MyTaxaccnc 6ynn6

6ynMangH. X,ap TOMOHnaMa 6apKaMon maxcHH KaMon TonTHpnm ynyH TatnHM

th3HMHHH MHnnHH xycycH^TnapHH xuco6ra onraH xonga

ABSTRACT

такомиллаштириш лозим. Модулли таълим тизими ёрдамида

April, 2022

укитувчи ва укувчининг интеллектуал, касбий , ахлокий, маънавий, фукаролик ва бошка куплаб инсоний жихатларини шакллантиришга ижобий таъсир курсатади, уз-узини ривожлантириш ва таълим жараёнини самарали ривожлантиришга ёрдам беради. Айникса, мамлакатимиз тараккиётининг янги боскичида таълим мухитини узгартириш миллий манфаатларни умуминсоний манфаатлар билан уйгунлаштириш, фалсафий таълимни ривожлантириш -миллий тараккиёт шарти сифатида курсатилмокда^].

Ахлок фалсафаси фанини кредит-модул тизимида укитиш методикасини такомиллаштириш шубхасиз бугунги куннинг долзарб муаммоларини уз ичига камраб олади. Чунки олий таълим тизимида ахлок фалсафаси фанини янги педагогик талаблар асосида укитиш ижтимоий ва гуманитар фанлар блокида алохида долзарб ахамият касб этади. Хусусан, ахлок фалсафаси фанини укитиш алохида ижтимоий ва гуманитар фанларни укитишдаги ахлокий муаммолар алохида тадкикот объектидан иборат. Ёшлар ахлокий тарбиясининг максадлари ва тамойилларини урганиш хам узига хос илмий изланишларни такозо этади. Очиги, мавзунинг бу мухим жихати мамлакатимизда якиндан йиллардан бошлаб кенг мухокама килина бошлади. Бу тушунарли албатта: умуман олий таълим тизимида ахлок фалсафасини урганиш илмий жамоатчиликнинг алохида тадкикот мавзуига айланмади ва хатто таълим сохасидаги ислохотлар, сиёсий жихатдан туб узгаришлар хам бу муаммони хал этишда етарли имкониятларни яратаолмаяпти.

Сунгги ун йилликда куп жихатдан таникли олий укув юртларининг филиаллари шаклида янги университет ва институтлар сонининг кескин купайиши билан олий таълимдаги умумий вазият узгарди. Бугунги кунда Узбекистон олий таълим муассасаларининг микдорий курсаткичлари доимий равишда усиб бормокда. Умуман олганда, олий таълим сифатини оширишга алохида эътибор каратилмокда. Олий таълим касбий тайёргарликдан ташкари, асосий ёшлар уртасида маънавий-ахлокий кадриятларни таргиб килиши, уларнинг маъноси ва касбий фаолиятдаги самарадорлигини оширишда устувор ахамият касб этади. Бирок, шуни аник айтиш мумкинки, айнан бугунги кунда олий таълим тизимидаги жамоатчилик фикри ахлокий тарбия муаммосини фалсафий нуктаи-назардан урганиш зарурлигини англаб етмокда. Жумладан, бугунги кунда бир катор мамлакатимиз олий укув юртларида талабалар билан укув-тарбиявий ишлар самарадорлигини ошириш буйича бир

1 Узбекистон Республикаси Президенты Ш.М.Мирзиёевнинг "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Х,аракатлар стратегияси тугрисида"ги ПФ-4947-сонли Фармони. - Тошкент: Адолат, 2017. - С. 112.

April, 2022

688

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-687-692

канча дастурлар ишлаб чикилди. Хатто айрим олий укув юртларида тарбиявий максадлардан келиб чикиб этика фанини укитишни янги амалий тизимини жорий килишга алохида эътибор каратилмокда. Бунга мисол сифатида Узбекистон Миллий университети Ижтимоий фанлар факультети "Этика ва эстетика" кафедрасида ахлокшунослик фанининг амалий сохалари яъни касб этикаси, биоэтика, давлат хизматчисининг этикаси, Тарихий этика, Норматив кадриятлар этикаси ва бошка шу каби махсус фанларни яратишга алохида эътибор каратилмокда. Бизнинг назаримизда ахлокий гоялар мазмуни турли ижтимоий-гуманитар фанларнинг укув дастурига сингиб кетиши керак. Чунки айнан этика фани ижтимоий ва гуманитар таълимнинг бир кисмини ташкил этади.

Бизнинг назаримизда нафакат ижтимоий-гуманитар йуналишдаги факультетлар балки аник фанлар, табиий фанлар ва техника фанларини укитишга мослашган факультетларда хам бир йиллик ахлок курсини укитиш мухим ахамиятга эга. Шунингдек, Иктисодиёт факултетида бизнес этикаси, филология факултетида "Жахон адабиётида ахлокий гоялар" ва "Узбек адабиётида ахлокий гоялар", тиббиёт факултетида биоэтика, биология, математика, жисмоний тарбия факултетларида эса "Педагогик этика" курсларини укитишни кенг микёсда жорий килиш долзарб масалалардан хисобланади. Купгина университетларда ахлокшунослик фанини укитиш буйича профессор-укитувчилар бор. Улар купрок фалсафа тарихи ва мумтоз ахлокий таълимотларни жуда яхши биладиган фалсафа факульетини битказган олимлардан иборат. Айнан мавжуд адабий вазият туфайли анъанавий йулдан юрган соха вакиллари зиммасига эндиликда ахлокшуносликнинг янги амалий сохалари ва нофалсафий ихтисосликларга мулжалланган курсларни яратиш хар качонгидан хам долзарб булиб турибди.

Купчилик рахбарларнинг хулк-атвори ва фаолияти уларнинг билимига боглик. Одамларни яхлит фикрлашга ва яхлит ёндашувга ургатиш учун университетларда ахлок фалсафаси фанини янги педагогик талаблар асосида ургатиш керак. Бугунги кунда таълим бозорида ракобат жуда кучли, янги хусусий университетлар очилмокда. Куринишидан, таълим маркетинги унинг сифатини яхшилашга ёрдам беради. Университетлар уртасидаги ракобат, иложи борича купрок талабаларни жалб килиш истаги уларни тарбиясига салбий таъсир килишини олдини олиш кераклигини бугунги кундаги холатдан хам яккол билиб олишимиз мумкин.

April, 2022

Таълим хали тарбия функциясини йукотмаган, ижтимоий тараккиётнинг деморализация жараёнини чеклаш мумкин булган мамлакатларда таълим жараёни тарбиявий функцияга эга. Таълим факат пуллик асосда курсатиладиган давлат хизматига айланган мамлакатларда рухсат этилганлик чегаралари олиб ташланади, шахснинг шаклланиши ёки деградацияси жараёни ривожланади. Мисол учун, Европада, хусусан, Германияда жинсий озодликка гаров куйилади: ота-оналар уз фарзандларини ун турт ёшга тулгандан кейин кандайдир тарзда чеклай олмайдилар, деб хисоблашади. Уларга маърузалар укилмайди, акс холда балогатга етмаганларга нисбатан одил судлов кучга киради. Бу оиланинг ижтимоий бирлик сифатида шаклланишига ёрдам бермайди.

"Ахлок фалсафаси" фанини укитишдан максад талабаларда ахлокнинг узига хос хусусиятлари ва асосий тоифалари, таълим ва тарбия сохасидаги ахлокий ва амалий тадкикотлар усуллари тугрисидаги билимларни шакллантиришдан иборат булиб, бу фанни ривожлантиришга хизмат килади. Ахлокий-тарбиявий муаммоларни тушуниш, уларни турли педагогик шароитларда тахлил килиш куникма ва малакалари, бошлангич матнлар билан ишлаш куникмалари, ахлокий меъёрларни моделлаштириш, таълим ва тарбия сохасидаги ахлокий масалалар буйича мустакил тадкикот олиб бориш хамда уз билимларини шакллантириш ахлок фалсафаси доирасидаги кредит-модул тизимида укитиш методикасини такомиллаштириш оркали амалга ошади. Ушбу максадни амалга ошириш талабаларнинг укув ва илмий-тадкикот ва укув ва когнитив фаолият субъектлари сифатида харакат килишларини талаб килади, шунинг учун укитувчи ва талабаларнинг узаро таъсири субъект даражасида амалга оширилиши керак. Профессор-укувчиларнинг талабаларда инсонпарварлик борасидаги фикрлаш услубини узига хос томонларини топиш кобилиятини шакллантирадиган, укув ва тадкикот фаолиятининг мазмуни ва усулларини танлашда бурч, масъулият ва ташаббусни рагбатлантирадиган, маънавий-ахлокий меъёрларга риоя килиш куникмаларини ривожлантирадиган жихатларини излаб топиш мухим ахамиятга эга.

Маъруза жараёнида талабалар ахлок тушунчаси, унинг асосий гоялари ва категориялари хакида билим оладилар, махаллий ва хорижий давлатлардаги ахлокий муаммолар ва жараёнларни тахлил килишнинг алтернатив назариялари ва ёндашувларини урганадилар. Бундай маърузаларда материални такдим этишда муаммоли ёндашувни куллаш, этика, ахлок фалсафасининг айрим масалалари буйича муаллифларнинг турли хил мукобил позицияларини солиштириш керак

April, 2022

690

булади. Семинарлар эса диалогик шаклда машгулотларни ташкил этиш амалий машгулотларни индивидуаллаштиришни, профессор-укитувчиларнинг талабалар билан якиндан ишлашини назарда тутади, бунда уларнинг индивидуал хусусиятлари ва кобилиятлари алохида хисобга олиниши шарт. Бунинг учун семинар утказишнинг сухбат, тренинг ва бошкалар шаклларидан самарали фойдаланиш керак. Укитувчи мухокамани куллаб-кувватлаши, низонинг далилларини кушимча саволлар оркали очиб бериши керак, чунки мунозара иштирокчилари нафакат уз нуктаи назарини химоя килишлари, балки бунинг аксини хам рад этишлари керак.

Хуллас, бугунги кунда ёшларни ватанпарварлик, фукаролик туйгуси, багрикенглик, конунларга, миллий ва умуминсоний кадриятларга хурмат рухида, зарарли таъсирлар ва окимларга карши тура оладиган, хаётга булган катъий ишонч ва карашларга эга килиб тарбиялаш, ёшларни ахлокий негизларни бузишга олиб келадиган хатти-харакатлардан, терроризм ва диний экстремизм, сепаратизм, фундаментализм, зуравонлик ва шафкатсизлик гояларидан химоя килиш ёшларга оид давлат сиёсатида хам уз аксини топмокда[2].

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президентининг Фармони "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Хдракатлар стратегияси тугрисида" Узбекистон Республикаси Адлия вазирлиги. - Тошкент: Адолат, 2018. - 112 б.

2. Узбекистон Республикасининг "Ёшларга оид давлат сиёсати тугрисида"ги Конуни. // "Халк сузи", 2016 йил 15 сентябрь.

3. Узбекистон Республикаси Президентининг "Маънавий-маърифий ишлар самарадорлигини ошириш ва сохани ривожлантиришни янги боскичга кутариш тугрисида" 2017 йил 28 июлдаги ПК-3160-сон Карори.// "Халк сузи", 2017 йил 29 июл.

4. Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 5 июндаги "Олий таълим муассасаларида таълим сифатини ошириш ва уларнинг мамлакатда амалга оширилаётган кенг камровли ислохотларда фаол иштирокини таъминлаш буйича кушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги Карори. // "Халк сузи", 2018 йил 8 июнь.

2Узбекистон Республикасининг "Ёшларга оид давлат сиёсати тугрисида"ги Крнуни. , "Халц сузи", 2016 йил 15 сентябрь.

April, 2022

691

5. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 8 октябрдаги "Узбекистон Республикаси Олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдиклаш тугрисида"ги Фармони. // "Халк сузи", 2019 йил 9 октябрь.

6. Файзуллаев О.Ф. Фалсафа ва фан методологияси. -Тошкент: Фалсафа ва хукук институти, 2006. - 124 б.

7. Фалсафа: комусий лугат. - Тошкент:Шарк, 2004. - 495 б.

8. Мухамеджанова, Лалихон Ашуралиевна (2019) «РОЛЬ НРАВСТВЕННОСТИ В ОБЩЕСТВЕННОМ СОЗНАНИИ», Научный вестник Наманганского государственного университета : Вып. 1: Вып. 9 , статья 17.

9. Мухамеджанова Л.А.(2021) "Тенденции изменения этических норм в информационном обществе". Материалы конференции Социальная реальность виртуального пространства. С. 48-54

10. Каххарова, М., & Агзамова, Н. Ш. (2018). Этика.

11. Мухамеджанова Лалихон Ашуралиевна, Асадуллина Гузелия Рауфовна, Ермоченко Константин Павлович, Шкуран Оксана Владимировна, Ивентьев Сергей Иванович. (2021) "Социальная истина и духовно-нравственная сфера человека" С.111-118

12. Kadirova Dilbar Salikhovna, Inagamova Feruza Khurshidovna, Agzamova Nilyufar Shukhratovna, Mukhamedzhanova Lalikhon Ashuraliyevna. (2019). CATEGORIES OF HARMONY IN THE CONCEPTIONS OF CLASSICAL SCHOLARS. International Journal of Research in Humanities, Arts and Literature, (2), 293-300

® о

April, 20221 International Scientific Conference1

©

О

692

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.