Научная статья на тему 'СТОМАТОЛОГИК ТАЪЛИМДА БИОЭТИКАВИЙ МУАММОЛАРНИ ЎРГАНИШ ДОЛЗАРБЛИГИ'

СТОМАТОЛОГИК ТАЪЛИМДА БИОЭТИКАВИЙ МУАММОЛАРНИ ЎРГАНИШ ДОЛЗАРБЛИГИ Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

674
36
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Касбий компетенциялар / биоэтика / тиббий деонтология / тиббий хизмат нархи / бемор хуқуқи / аҳлоқий стандартлар / аҳлоқий баҳолаш / хабардорликка асосланган розилик принципи

Аннотация научной статьи по наукам о здоровье, автор научной работы — Наргиза Акмаловна Умирзакова

Мақолада стоматологик таълим жараѐнида биоэтика фани бўлғуси стоматолог талабаларни биоэтикавий муаммога, муаммоли вазиятларни ечишга ундайди. Талаба таълим жараѐнида стоматологияда учрайдиган муаммолар ҳақида фикр юритса, ақлий тараққиѐтда катта қадам қўйган бўлади ва шу орқали касбий компетенцияларини ривожлантиради. Бу вазифаларни бажаришда биоэтика фанидан кутилаѐтган натижалар ҳақида мақолада мулоҳазалар баѐн эттирилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «СТОМАТОЛОГИК ТАЪЛИМДА БИОЭТИКАВИЙ МУАММОЛАРНИ ЎРГАНИШ ДОЛЗАРБЛИГИ»

TSDI & TMA | International Conference | 2022 Google Scholar indexed

Social Responsibility and Health

Tashkent State Dental Institute Tashkent Medical Academy

СТОМАТОЛОГИК ТАЪЛИМДА БИОЭТИКАВИЙ МУАММОЛАРНИ

УРГАНИШ ДОЛЗАРБЛИГИ

Маколада стоматологик таълим жараёнида биоэтика фани булгуси стоматолог талабаларни биоэтикавий муаммога, муаммоли вазиятларни ечишга ундайди. Талаба таълим жараёнида стоматологияда учрайдиган муаммолар хакида фикр юритса, аклий тараккиётда катта кадам куйган булади ва шу оркали касбий компетенцияларини ривожлантиради. Бу вазифаларни бажаришда биоэтика фанидан кутилаётган натижалар хакида маколада мулохазалар баён эттирилган.

Калит сузлар: Касбий компетенциялар, биоэтика, тиббий деонтология, тиббий хизмат нархи, бемор хукуки, ахлокий стандартлар, ахлокий бахолаш, хабардорликка асосланган розилик принципи.

Чет эл ва МДХ мамлакатларининг стоматология йуналишидаги илгор таълим муассасаларини тахлили шуни курсатадики, Америка, Европа мамлакатлари, Россия ва МДХнинг баъзи мамлакатларида замонавий жамият ва тиббиётда ахлокий стандартлар тезкор узгаришларга, карама-каршилик ва зиддиятларга учрамокда.

Бугунги кунда замонавий янги технологиялар аввал булмаган муаммоларни, айникса согликни саклаш тизимида нарх-наво ва натижа билан боглик булган ахлокий муаммоларни келтириб чикараётгани нафакат Гарб, балки ахолининг асосий кисмига хам сир булмай колди.

ХХ асрнинг сунгги учинчи кисмигача тиббиётдаги ахлокий масалалар ва саволлар каторига шифокор-бемор муносабатларига оид масалалар, мисол учун, шифокор касбий одоб доирасидан чикмаган холда бемордан касаллик диагнозини яшириши мумкинми? каби саволлар булган булса, биотиббий технологияларнинг тараккиёти ахлокий карашларни узгаришига сабаб булмокда. Инсон хаёти ва соглиги билан боглик булган мураккаб муаммолар деонтология доирасида хал килиниши кийинчиликлар келтириб чикаргани сабабли, янги фан - биоэтика вужудга

Наргиза Акмаловна Умирзакова

Тошкент Давлат Стоматология институти PhD, доцент

АННОТАЦИЯ

www.tsdi.uz

келди. Бугунги шиддат билан узгараётган дунёда бир катор

October 19, 2022

www.tma.uz

TSDI & TMA | International Conference | 2022 Tashkent State Dental Institute

Google Scholar indexed Tashkent Medical Academy

Social Responsibility and Health

омиллар борки, ахлокий масалалар узига диккат ва эътиборни жалб этмокда.

Бир неча ун йилликлардан бери биоэтика Америка ва Европа, шунингдек, Шарк мамлакатларининг барча тиббиёт колледж ва университетларида глобал мультидисциплинар фан статусини олган холда укитилмокда, чунки унда нафакат тиббий, ахлокий ва фалсафий, балки диний, юридик масалалар хам куриб чикилади.

Шуни таъкидлаш лозимки, стоматология сохасида этика муаммоларини тадкикоти ва тахлили 20-25 йил оркада коляпти. Агар тиббиёт этикасидан юзлаб китоблар нашрдан чикган булса, стоматологияда этика буйича адабиётлар саноклидир. Стоматологияда этика мавзусига оид санокли китобларда хабардорликка асосланган розилик масаласи ёритилгандир. Айтиш мумкинки, бугунги кунда Америка стоматология мактаблари ва барча гигиена мактабларининг 80% да касбий ахлок буйича таълим берилади. Клиник стоматологияда ахлокга булган кизикиш умумий тиббиётдаги ахлокга булган кизикишга нисбатан фарклидир. Специфик клиник савол, мисол учун, хаётни саклаб турган сунъий аппарат учирилиши, стоматологияда асосий савол сифатида кутарилмасада, лекин ундаги бош максад - стоматологияда ахлокий стандартларни стоматологик хизмат курсатиш аъло сифати ва умумий ишончга асосланган муносабатларни таъминлаш эхтиёжини кондириш хисобланади. ^иммат иновацион технологиялар, мисол учун компьютерлаштирилган кайта тикловчи муолажалар, лазер нурлари ва имплант билан даволаниш кабилар сузсиз хизмат курсатиш сифатини оширади, аммо, ахолининг кам таъминланган кисми учун тулови етиб булмас орзулигича колаётгани сир эмас. Шунингдек, адолат тугрисидаги масалалар хам инсонни уйлантиради. Врач кандай йул тутиши керак агар ОИТС билан касалланган бемор келса, кучли огрик билан келган бемор врач томонидан навбатдан ташкари кабул килиниши, ёки аввалги тиббий муолажа таъсир килмаган булса? Даволаниш жараёнида тиббий муолажалардан фойдаланиш учун беморнинг имконияти етмаса шифокор какдай йул тутиши керак? Даволашни тухтатиши керакми? Ёки уз хисобидан амалга ошириши лозимми?

Стоматологик хизмат нархларини ошиши, бу хизмат самарадорлиги ва натижадорлиги борасида ахлокий ташвишларни келтириб чикармокда. Тиббий хизматни нархи кутарилиши касаллик ёки улим статистикасини яхшилаяпти деб айтиш тугри булмайди, албатта. Ахлокий, биоэтик муаммони клиник, илмий ёки хукукий муаммолардан фарки кандай? Баъзи муаммолар факатгина клиник ёки илмий

October 19, 2022

www.tsdi.uzwww.tma.uz

TSDI & TMA | International Conference | 2022 Google Scholar indexed

Social Responsibility and Health

Tashkent State Dental Institute Tashkent Medical Academy

муаммо булиб курингани билан, бу муаммолар ахлокий кадриятларни четлаб утмаслиги аник. Х,ар бир муаммо -клиник буладими, ёки хукукийми, уз ичига бахолашдан иборат таркибий кисмни олади. Бахолашда купинча"яхши", "ёмон", "тугри", "нотугри", "мажбур", "керак", "лозим" каби сузлар ишлатилсада, аммо бахолаш шу сузлар оркали амалга ошади. Баъзан бу сузлар айнан айтилмасалда, натижа хакида гап кетганда, "салбий" ёки "ижобий", каби бахолаш элементларини билдиради. Албатта, бахолаш факат ахлокий характерга эга деб булмайди. Чунки бахо баъзан эстетик, баъзан маданий, гохида шунчаки шахсий булиши мумкин. Ахлокий бахолашни купчилик акл-идрокига таянган холда бошка турларидан ажратади ва фарклайди. Хулосалар турлича булиши мумкин: салбий ёки ижобий, ва улар уртасидаги танлов яхшилик ва ёмонлик уртасидаги танловга бориб такалади. Стоматологияда карор кабул килишда махаллий анестезияни кулланилиши бахолашнинг ролига яхши мисол була олади. Стоматолог махаллий анестезияни беморга кулайлик яратиш максадида куллайди. Лекин куп маротаба махаллий анестезияни кулланилиши натижасида унинг имкониятлари янги ахлокий муаммони келтириб чикаряпти. Масалан, бемор анестезиянинг ножуя таъсирини эътиборга олган холда, препаратни кулланишига норози булиши мумкин, ёки унинг саломатлиги ва физиологик тузилиши тиш огрикка чидашга мойил булиши мумкин.

Шунингдек, янги технологияларни беморларда куллаш учун, мисол учун имплант урнатиш, шифокордан янги мукаммал билимлар билан биргаликда амалий тажрибани хам талаб этади. Аммо бу тажриба кимларда синалиб, канча вакт мобайнида орттирилади? Шу каби масала ва муаммолар биоэтика фани оркали стоматологик таълимда талабаларга етказилади ва уларни фикрлашга ундайди.

Биоэтика согликни саклаш амалиёти сохасида юзага келаётган янги ахлокий муаммоларни, тиббиёт сохасидаги янги технологияларни хамда мазкур муаммоларни хал килишнинг янги принципларини узида мужассамлаштиради ва инсонпарварлик максадларини кузлайди. Бу максадни муваффакиятли амалга ошириш учун «Биоэтика» фанини урганишда талабалар фалсафий дунёкараш билан уйгун холда инсон саломатлиги, инсон хаётининг максади, мазмуни ва мохиятини тушуниши ва билиши талабалардан талаб этилади.

www.tsdi.uz

October 19, 2022

www.tma.uz

TSDI & TMA | International Conference | 2022 Tashkent State Dental Institute

Google Scholar indexed Tashkent Medical Academy

Social Responsibility and Health

REFERENCES

1. Мухамедова З.М. Биоэтика. Ташкент, 2006, 148 с.

2. Мухамедова З.М. Философско-методологические основания гуманизации образования в Республике Узбекистан: автореф. дис. ... докт. филос. наук: -Ташкент: 2007. - С. 50.

3. Мухамедова З.М., Умирзакова Н.А. Актуальность формирования социального контекста биоэтическтих проблем в Узбекистане // Гуманитарный трактат. Кемерово, 2021. - №99 . - С.7-15.

4. Sattorova D.G. Bioethics in today's medicine: problems, conflicts and considerations. - 2022. - P. 35-38. https: //krsj ournal .com.

5. Умирзакова Н.А. Значение изучения биоэтики в формировании профессиональной компетентности у студентов медицинских ВУЗов // Научные исследования XXI века. - Нефтекамск. 2020. №5 (7). - С. 140-144.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.