Научная статья на тему 'ТИББИЁТДА БИОЭТИКА: МУАММОЛАР, ЗИДДИЯТЛАР ВА МУЛОҲАЗАЛАР'

ТИББИЁТДА БИОЭТИКА: МУАММОЛАР, ЗИДДИЯТЛАР ВА МУЛОҲАЗАЛАР Текст научной статьи по специальности «Социологические науки»

446
21
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по социологическим наукам, автор научной работы — Д. Ғ. Сатторова

Биоэтика бугунги куннинг аҳлоқий талаблари , тиббий ходимларнинг касбий мажбурятларини бажариш ,ўзини тутишни, экологик, тиббий ва ижтимоий-ҳуқуқий муносабатларни қамраб олади. Тиббиѐтдаги зиддият ва муаммолар турли хил ва турли даражаларда, зиддиятлар ва можароларнинг моҳияти ва жамиятдаги роли тўғрисида турли хил талқинлар ѐритилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТИББИЁТДА БИОЭТИКА: МУАММОЛАР, ЗИДДИЯТЛАР ВА МУЛОҲАЗАЛАР»

Social Responsibility and Health

ТИББИЁТДА БИОЭТИКА: МУАММОЛАР, ЗИДДИЯТЛАР ВА

МУЛОХДЗАЛАР

Д. F. Сатторова

ф.ф.н.доцент, ижтимоий фанлар биоэтика курси билан кафедраси, ТГСИ

Биоэтика бугунги куннинг ахлокий талаблари , тиббий ходимларнинг касбий мажбурятларини бажариш ,узини тутишни, экологик, тиббий ва ижтимоий-хукукий муносабатларни камраб олади. Тиббиётдаги зиддият ва муаммолар турли хил ва турли даражаларда, зиддиятлар ва можароларнинг мохияти ва жамиятдаги роли тугрисида турли хил талкинлар ёритилган .

Бугунги кунда бутун дунёда хаётда, жамиятнинг турли сохаларида биоахлок коидаларига амал килиш буйича бахслар кетмокда. Тиббий биоэтика (лот. Ыое^ка, грекчада bioethika-ахлок)- ахлокий меёрлар ва тиббий ходимларнинг касбий мажбуриятларини бажаришда узини тутиш тамойиллари тупламидир.

Илк маротаба биоэтика тушунчасини 1927 йили Фриц Яр тилга олган булса, 1969 йили америкалик онколог ва биокимёгар В.Поттер уни муомалага киритди. Ван Ренсселер Поттер узининг "Биоэтика - келажакка куприк" номли асарида "Яшаб колиш илми нафакат оддий фан сифатида урганилиши, балки узида биологик билим ва умуминсоний кадриятларни бирлаштирган янги донолик булиши лозим. Шу сабабли мазкур йуналишни биоэтика, деб аташни таклиф этаман", - деган. 1999 йили Косто-Рикада биоэтика масалаларига багишланган анжуманда В.Поттер нутк сузлар экан, "Мен барчангиздан биоахлокни масъулият, компетентлик талаб килувчи хамда барча маданиятларни узида мужассам этган ва гуманизмни таргиб этаётган янги этика таълимоти сифатида кабул килишингизни сурардим", деди.

Буддизм тарихи буйича мутахассис Накамура Хадзимэ уз ишида биоэтика муаммоси буйича бир неча бор тухталиб утган. Тор тушунчада биоэтика шифокор ва бемор уртасидаги муносабатлар булса, кенг маънода у ижтимоий, экологик, тиббий ва ижтимоий-хукукий муносабатларни камраб олади.

Форс доктори Абу Бакр ар Рози (865-925 й.й.) узини

АННОТАЦИЯ

тиббиётга багишлаган инсон, аввало, укимишли, камтарин,

October 19, 2022

Social Responsibility and Health

росгуй ва инсонпарвар булиши кераклигини ёзган. Бундан ташкари, у хар кандай масаланинг чукур урганиб, окилона даволовчи булиши керак.

Ибн-Синонинг куйидаги сузлари хам катта ахамиятга эга: Х,ар бир инсон шахсан узига хос хусусиятга эга. Шифокорда лочиннинг кузи, киз боланинг куллари, илоннинг донолиги ва шернинг юраги булиши керак.

Гиппократ айтадики- "Одамларга мухаббат бор жойда, сизнинг санъатингизга мухаббат бор", "Зарар етказманг", "Доктор-файласуф каби Худога ухшайди" -дейди.

Парацельс: "Врачнинг кучи -унинг калбида, тиббиётнинг энг асосий дориси-бу севги"-деган.

Айтиш жоизки биоэтика масалаларини факатгина шифокорларгина урганмай, хозирда экологлар, биологлар, файласуфлар, диншунослар, психологлар, социологлар, хукукшунослар, сиёсатчилар ва бошкалар хам мавжуд биоэтик муаммоларни хал этишда фаол катнашишмокда. Демак биоэтика фанлараро феномен булиб, тиббиётнинг жадал ривожи инсоният олдида зудлик билан ечилиши лозим булган муаммоларни келтириб чикармокда. Бу эса барча касбдаги одамларни бирлашишга чакираётир.

Хрзирги вактда инсонлар ва беморларга малакали тиббий ёрдам даражаси доимо усиб бормокда, даволаш ва диагностика буйича энг янги технологиялар кулланилмокда. Бирок, тиббиётнинг ушбу сохадаги суссиз тараккиёти фонида зиддиятли вазиятлар ва муаммолар купайиши хам кузатилмокда. Шу сабабли, инсон муносабатларининг ушбу сохасини тахлил килиш, асосий зиддиятларни ва мумкин булган йулларни аниклаш ва уларни енгиб утиш зарур.

Узаро зиддиятлар жуда кенг таркалган, улар ижтимоий хаётнинг барча даражаларида ва барча сохаларида руй беради. Бу томонларнинг очик карама-каршилигига асосланган ижтимоий таъсир утказиш турларидан бири булиб, у узини турли шаклларида намоён килиши мумкин.

Зиддиятлар ва можароларнинг мохияти ва жамиятдаги роли тугрисида турли хил талкинлар мавжуд, уларнинг сабабларини аниклашда турли хил ёндошувлар аникланган. Можароларнниг асосий сабаблари моддий ресурс, кувват кучлари, киймат йуналишллари булиши мумкин. Конфликт субъектлари ва иштирокчилари алохида одамлар, турли хил ижтимоий гурухлар ва ташкилотлардир. Зиддиятларни узига хос тузилмалари, ривожланиш мантики, боскичлари бор, уларни хал килишнинг турли усуллари ишлаб чикилган.

October 19, 2022

Social Responsibility and Health

Coohkhh caKgam coxacuga 3HggHaraap yMyMHH KypuHumra Ba y3ura xoc xycycuaTgapra эгa. YgapHH aHHKgam Ba Taxgug Kugum ymöy umHHHr MaKcaguHH TamKug Kuggu. By myHnaKH Ha3apuH ypraHum öygMacgaH, añHH nañTga aMaguñ axaMH^Tra xaM эгa. By öupuHHHgaH, hmkoh Kagap HH3ogapgaH Konum, arap ygap cogup öygca, ymöy xogaTga y3HHu Tyram, ygapHH KaHgañ xag KugumHH öugumHH, HKKHHHugaH HH30HUHr h^ööhh ^yH^uacuHH ^aoggamrapumgaH uöopaT.

By ypuHga ^yga Kynnao MyaMMogap xo3upru KyHga TyngaHHö KograH.

THÖÖHeTgaru 3HgguflT Ba MyaMMogap Typgu xug Ba Typgu gapa^anapga öygumu MyMKHH: Ymöy MyaMMogap: 1) "cofhhkhh caKgam TH3HMH-^aMuaT"; 2) "Cofhhkhh caKgam öomKapMacu - THÖÖHeT xoguMgapu"; 3) "fflu^oKop-öeMop"; 4) "fflu^oKop - öeMop KapuHgomgapu"; 5) "fflu^oKop-mu^oKop"; 6) "BeMop-öeMop" Ba öomKagap.

Cofhhkhh caKgam gapa^acuga 3HggHtfraapHH Keguö HHKumu MyMKHH öygraH acocuH KapaMa-KapmuguKgap coFguKHH caKgamHH pHBo^gaHTHpHmHHHr axguT Ba H3Hug кoнцeпцнacннн HyKguru, coFguKHH caKgam th3hmhhh eTapgu gapa^aga MoguagamTupum Ba Mogguñ TexHHKa TatMHHoTHgup. Xo3upru "naHgeMHfl" gaBpuga öy 3ugguaT aKKog Ky3ra TamgaHuö Koggu. AgöaTTa ^aBgaTHMH3 öy öopaga eTapgu gapa^aga umgapHH oguö öopMoKga. Xo3uprana KacagxoHagapHH TatMHHoTHra эtтнöop naH^a opacugaH KapagraH эgн. By xogargapHH xaM ypraHuguö, Terumgu aMaggap öa^apugMoKga. ^Kopugaru 3HgguaTgapHH Kynnugguru gopu-gapMoHgapHH eTumMacguru, añpuM ynacTKa KacagxoHagapuHH enugumu, mu^oKopgapHH oñguK MaomgapuHH nacTguru Ty^añgu ygapuHH KymuMna gapoMag H3gamra Ma^öyp öygumu Harn^acuga, um cu^aTHHH nacanumu Ba "fflu^oKop-öeMop" MyHocaöara öyHHna xu3Maraap cu^arngaH Hopo3ugurHHH KegTupuö HHKapagu. Ymöy Mucog öup gapa^agaru hh3ohh KaHgañ Kuguö hkkhhhh gapa^ara yTumuHH Kypcaragu.

THööueT xoguMgapu npo^eccuoHag ^aoguarnapu gaBoMuga KynpoK "fflu^oKop-öeMop", "fflu^oKop-mu^oKop" Kaöu 3ugguaT Ba MyaMMogapra gyn Kegagu. Ygap ^HKpgap, Kapamgap, MaH^aaraap Ba Kyrumgap TyKHamyBura acocgaHagu. MacagaH "fflu^oKop-öeMop" Ma^öypuaTgapHHH cu^aTcro öa^apugumu Hara^acuga W3ara Kegumu MyMKHH.

Xo3upru KyHga cup эмac THööHeT xoguMgapura HucöaraH Ta3HHKgap öyguö Typuögu, öyHHHr Hara^acuga añpuM mu^oKopgap ®:apoxaraap xaM ogMoKga. ByHgaH TamKapu THööHeT xoguMgapura HucöaTaH umoHHcu3gHK xaM nango öygMoKga.

October 19, 2022

Social Responsibility and Health

Тиббиёт ходими уз ишига виждонан ёндошуви биндай зиддиятларни олдини олиши мумкин. Бундай зиддиятлар шифокорни билимсизлиги туфайли хам келиб чикиши мумкин. Бундан ташкари уз вактида бемордан хабар олмаслик, нотугри диагноз куйиш, нотугри даволаш кабилар жуда калис холатларни келтириб чикариши мумкин. Бундай муносабатлар салбий хис туйгулар, норозилик, душманлик билан боглик булиши мумкин. Албатта, бундай реакция вазиятни ва можарони хал килишни мураккаблаштиради, чунки бу холда зиддият уз-узи оклашдир.

Беморларнинг зиддиятли хатти-харакатларига психологик хусусиятлардан ташкари ёши, маълумоти, нотинч шахсий хаёти каби ижтимоий омиллар хам таъсир килади. Шундай килиб беморларнинг даромадларининг паст даражаси пуллик тиббий ёрдам турларини олиш ва сифатли дорилар билан даволаниш имкониятларини чеклайди.

Шифокор ва бемор уртасидаги узаро богликлик муаммоси сифатида карама-каршиликлар тобора купрок согликни саклаш тизими диккат марказида булиб келмокда. Бу нафакат тиббий ёрдамнинг сифати тиббиёт ходимларирнинг етарлича эътибор бермаслиги ёки согликни саклаш тизимидаги бошка камчиликлар билан боглик. Бу куп жихатдан ахолининг курсатилаётган тиббий хизмат сифатига булган талабининг усиши ва бунда шифокорнинг роли билан боглик. Буларнинг барчаси замонавий жамиятда согликни саклаш муассалари ролининг узгариши билан бирга, шифокор ва бемор уртасидаги муносабатлар сифат жихатидан янги боскичга кутарилади.

Юкоридаги зиддиятларни олдини олиш максадида биоэтикани ахоли уртасида таргибот-ташвикот ишларини олиб бориш ва тегишли трафарентацион ишларни хам олиб бориш зарур. Шу уринда таъкидлаш жоизки, биоэтикани тиббиёт олий таълим муассаларида урганибгина колмасдан бошка фанлар таркибида хам урганиш жоиздир. Масалан, мактабдан бошлаб биоахлок коидаларини тушинтириб берувчи фан укув дастурига киритилиши ва укитилиши зарурати пайдо булмокда. Чунки бу инсон саломатлиги, унинг хак-хукуклари ва бошкалар билан богликдир. Бундан ташкари касалликларнинг тури, тарихи ва терапияси буйича статистик маълумотларни туплаш, яъни ракамлаштириш ишларини олиб бориш зарур. Бу касалликларга тугри диагноз куйиш ва тугри даволаш ишларида кул келади. Шу билан бирга шифокорларни малака ошириш ва кайта тайёрлар курсларида замонавий тиббиётда биоэтика фани укитилиши максадга мувофикдир.

October 19, 2022

TSDI & TMA | International Conference | 2022 Tashkent State Dental Institute

Google Scholar indexed Tashkent Medical Academy

Social Responsibility and Health

Шундай килиб, согликни саклаш сохасидаги зиддиятлар узини макро- ва микро- даражаларда шу жумладан шифокор ва беморнинг шахслараро тузилишини намоён килиши мумкин. Тиббиёт илми ва согликни саклаш тизимини ривожланиши билан ушбу сохадаги одамлар уртасидаги муносабатлар янада мураккаблашади. Улар хал килишини талаб киладиган янги муаммолар ва карама-каршиликлар пайдо булади. Факат шу асосда янада ривожланиш ва тиббиётни такомиллашишига олиб келади.

REFERENCES

1. Мухамедова З.М. (2019). Умирзакова Н.А. Феномен медицинских гуманитарных наук и международный опыт интеграции гуманитарных наук в медицинском образовании./Философские проблемы биологии и медицины: феномен биорациональности. Вып.13.2019.

2. Sattorova D.G. Bioethics in today's medicine: problems, conflicts and considerations-2022 https://krsjournal.com

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.