Научная статья на тему 'БИОЭТИКАНИНГ ДОЛЗАРБЛИГИ ҲАҚИДА'

БИОЭТИКАНИНГ ДОЛЗАРБЛИГИ ҲАҚИДА Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

89
17
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Биоэтика / генетика / генинженерияси / евгеника / ахлоқ / ахлоқшунослик / ирқ / трансплантация / маънавият

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Зиёд Давронов

Тезисларда биоэтиканинг аҳлоқшунослик билан алоқадорлиги ва инсон фаолияти учун муҳимлиги, генетика фанининг биоэтикага таъсири ҳақида фикр юритилиб таклиф ва тавсиялар берилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «БИОЭТИКАНИНГ ДОЛЗАРБЛИГИ ҲАҚИДА»

TSDI & TMA | International Conference | 2022 Tashkent State Dental Institute

Google Scholar indexed Tashkent Medical Academy

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-82-84 Bioethics and Law | Bioetika va huquq

БИОЭТИКАНИНГ ДОЛЗАРБЛИГИ ХДКВДА

Зиёд Давронов

фалсафа фанлари доктори, Тошкент молия институти Ижтимоий фанлар

кафедраси профессори

АННОТАЦИЯ

Тезисларда биоэтиканинг ахлокшунослик билан алокадорлиги ва инсон фаолияти учун мухимлиги, генетика фанининг биоэтикага таъсири хакида фикр юритилиб таклиф ва тавсиялар берилган.

Таянч сузлар: Биоэтика, генетика, генинженерияси, евгеника, ахлок, ахлокшунослик, ирк, трансплантация, маънавият

Маълумки, этика (ахлокшуослик) фани инсоннинг ички ва ташки куриниши, юриш - туриши турли сохалар билан машгул булгандаги ва бошка куплаб жихатларни камраб оладиган долзарб фандир. Бу фан тараккиёти антик дунёдан бошланган булсада асрлар утиши билан у эскирмасдан, аксинча, фалсафанинг бошка тармоклари сингари, яънги погоналарга кутарилиб, мавзу доираси кенгайиб борди. Этика фанини яхши урганиб, узлаштириб олганлар узларини оила, жамоа, жамиятда тутган шахсий урнини бошкаларга нисбатан тафаккури оркали жиддийрок хис килади.

Инсоният йигирма биринчи асрга кадам куяр экан, унинг олдида турли чигалли муаммоларни кундаланг килиб куймокда. Айникса, инсоннинг узига каратилган жуда куплаб муаммоларни келтириб чикарди. Бу муаммоларни хал этишда олимлар масъулияти янада ошди. Таъкидлаганимиздек, ахлокий жараёнларни микдори ва куринишлари хам узгарди, кенгайди. Мазкур муаммоларни маълум бир кисмини ечишда биоэтика мухим ахамият касб этади. Масалан, инсонни узок умр куриши ёки турли касалликларга дучор булиши, касалликларни пайдо булишида ирсият хамда ташки таъсуротларни таъсири, тасодифий холатларни намоён булиши ва хокозалар. Ушбу сохаларни илмий ечишда биоэтикага мурожаат килишга тугри келади. Жумладан, узок умр куриш хакида фалсафада турли карашлар уртага ташланган. Унинг заминлари тугрисида мунозаралар юритилади. Бу мунозараларда хакикат бор. Биолог олимларнинг олиб бораётган тадкикотлари хам инсон келажакда 250-300 йил умр куриш мумкинлигини уртага ташлайди. Хдйратлиси шундаки, Хитойлик Ли Чуянг деган

www.tsdi.uz

82

TSDI & TMA | International Conference | 2022 Google Scholar indexed

Tashkent State Dental Institute Tashkent Medical Academy Bioethics and Law | Bioetika va huquq

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-82-84

quq

киши 253 йил умр курган. У 1680 йилда тугилиб, 1933 йилда вафот этган. Демак, замонавий олимларнинг фикрида жон борга ухшайди.

Албатта, XXI асрда генетика фани ривожланиб, тармоклари янада ошади, инсон танасидаги минглаб, миллионлаб генлар тахлил килинади. Бу генлар ичида инсонни узок умр куриш - гени хам топилса ажаб эмас. Хуш бу ген топилганда, инсонни хаёти учун уларни кандай дахли бор деган савол тугилади. Бизнингча албатта дахли бор. Чунки, инсонни уша ген бошкаргандан сунг, инсонни узини яъни жинсини, ахлокий фазилатларини хам узгартириш мумкин. Яъни тиббий технологиялардан фойдаланишни янги усулларидан излаб топиш ва улардан уз урнида фойдаланишни такоза этади. Озик-овкат махсулотларини ишлаб чикиш, уларни организмга кандай таъсир курсатишини урганиш, инсонга зарар келтирмайдиган шарт-шароитини яратиш кабилар хам ахлокий фазилатлар билан боглик. Генетика евгеника билан хам боглик. Зеро, Евгеника инсонни жисмонан ёки аклий фазилатларини яхшилаш ёки пасайтириш билан боглик. Бу фаол таъсирда инсонларни тоифаларга булиш гояси пайдо булди. Евгеникани асосчиси Ж.Меллер (А^Ш) нинг фикрича жахонни буюк олимлар билан купайтириш лозим. Натижада аклли одамлар танлаб олинади, бошкаларини стрелизация килиш зарур. Очигини айтганда евгеникани пайдо булиши салбий окибатларни хам келтириб чикарди. Одамлар иркларга ажратилди. Евгеника назарияси асосида Европа ирки-инглизлар, немислар юкори даражадаги аклли ирк, хабашлар, лулилар, яхудийлар ва славянлар эса энг паст ирк вакилларидир. Бу назария немис фашистларига кул келиб минглаб яхудийлар кириб ташланди. Демак биоэтика тараккиёти хар бир инсон учун унга хаво ва сув каби зарур булиб, уртага куйилмокда. Ген инженерияси фани биоэтика фани билан мустахкам боглик булиши керак. Бу инсон тараккиёит билан боглик. XX асрдан бошлаб лабароторияларда турли хайвонларни пайдо килиш, клонлаш, сунъий уруглаш, чатиштириш кабилар авж олди. Айникса, инсонни баъзи органларини кичирайтириш ёки катталаштириш, эркак ва аёл жинсий органларига аралашиш кабилар купайиб кетди. Юз тузилишини узгартириш, трансплантация килиш, бир жинслиларни турмушга чикишга каршилик курсатмай уларни куллаб-кувватлаш учун Европа мамлакатларида конунлар ишлаб чикиш холатлари авж олди ва хокозалар.

Булардан хулоса килиб куйидаги тезисларни хисобга олиш зарур:

1. Биоэтика фанини ахамияти, вазифасини унинг инсон хаётидаги бекиёс урнини таргиб килишни кучайтириш лозим.

www.tsdi.uz

May 12, 2022

www.tma.uz

TSDI & TMA | International Conference | 2022 Google Scholar indexed

Tashkent State Dental Institute Tashkent Medical Academy Bioethics and Law | Bioetika va huquq

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-82-84

quq

Бу таргиботни оила, богча мактаб, лицей, олий укув юртларида амалга ошириш зарур.

2. Генетика, евгеника фанларини ривожлантираётган олимлар фаолиятига жиддий эътибор бериб, уларни маънавияти, юксак маънавияти баркамоллигини хисобга олиш лозим.

3. Биоэтиканинг муаммоларини мукаддас динимиз булган-ислом курсатмалари асосида хаётга татбик этиш мухимлигини хисобга олиш зарур.

4. Инсонларни юкори-паст иркларга булиб таргиб килиш инсониятни зарарли окибатларга олиб келади, бунга карши курашиш лозим.

5. Биоэтика фани укитилмайдиган олийгохларда махсус курс дастурлари ишлаб чикилиб, дарс жадвалга киритилиш зарур.

6. Биоэтиканинг хаётда тутган урнини илмий асослаб берувчи хужжатли филмьларни ишлаб чикиш зарур ва уларни вакти -вакти билан телевидение оркали намойиш килишни йулга куйиш максадга мувофик.

www.tsdi.uz

May 12, 2022

www.tma.uz

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.