Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОН ВА ТУРКИЯ МУНОСАБАТЛАРИ'

ЎЗБЕКИСТОН ВА ТУРКИЯ МУНОСАБАТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
317
60
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
давлат / республика / президент / сиёсий / иқтисодий / маданий / ҳарбий / соғликни сақлаш / терроризм / сайёҳлик / виза.дипломат / консуллик / элчихона. / state / republic / president / political / economic / cultural / military / healthcare / terrorism / tourism / visa / diplomat / consulate / embassy.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — B. Jahongirov

Ушбу мақолада мустақиллик йилларида Ўзбекистонниннг Туркия давлати билан сиёсий, сaвдo-иктисoдий, илмий-тexникaвий, маданий, ҳaрбий вa ҳaрбий тexникaвий aлoқaлaр, тeррoризм вa нaркoтик мoддaлaр сaвдoсигa қaрши курaш, ҳуқуқий ёрдaм, сoғлиқни сaқлaш, трaнспoрт, сaйёҳлик вa визaлaрни бeкoр қилиш ва бошқа соҳаларга оид тузилган шартномалар ва уларнинг бажарилиши, сўнгги беш йилда икки давлат ўртасидаги муносабатлар ва ҳамкорлик алоқаларининг янги босқичга чиққанлиги ифодаси ҳисобланган давлат раҳбарларининг ўзаро ташрифлари ҳақидаги маълумотлар баён қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

RELATIONS OF UZBEKISTAN AND TURKEY

In this article, over the years of independence of Uzbekistan, political, trade and economic, scientific and technical, cultural, military and military-technical ties, the fight against terrorism and drug trafficking, legal assistance, healthcare, transport, tourism, visa cancellation are discussed and other areas, agreements concluded and their implementation, information about the mutual visits of the heads of state, which are considered an expression of a new stage in relations and cooperation between the two countries over the past five years.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОН ВА ТУРКИЯ МУНОСАБАТЛАРИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

УЗБЕКИСТОН ВА ТУРКИЯ МУНОСАБАТЛАРИ Жах,онгиров Бурхон Буронович

Узбекистон давлат жсмоний тарбия ва спорт университети доценти https://doi.org/10.5281/zenodo. 7428410

Аннотация. Ушбу мацолада мустациллик йилларида Узбекистонниннг Туркия давлати билан сиёсий, савдо-иктисодий, илмий-техникавий, маданий, %арбий ва %арбий техникавий алоцалар, терроризм ва наркотик моддалар савдосига царши кураш, %уцуций ёрдам, соглицни сацлаш, транспорт, сайё%лик ва визаларни бекор цилиш ва бошца со%аларга оид тузилган шартномалар ва уларнинг бажарилиши, сунгги беш йилда икки давлат уртасидаги муносабатлар ва %амкорлик алоцаларининг янги босцичга чиццанлиги ифодаси %исобланган давлат рафарларининг узаро ташрифлари %ацидаги маълумотлар баён цилинган.

Калит сузлар: давлат, республика, президент, сиёсий, ицтисодий, маданий, %арбий, согликни сацлаш, терроризм, сайё%лик,виза.дипломат, консуллик, элчихона.

ОТНОШЕНИЯ УЗБЕКИСТАНА И ТУРЦИИ

Аннотация. В данной статье за годы независимости Узбекистана политические, торгово-экономические, научно-технические, культурные, военные и военно-технические связи, борьба с терроризмом и наркотрафиком, юридическая помощь, здравоохранение, транспорт, туризм, аннулирование виз обсуждаются и другие направления, заключенные договоренности и их реализация, информация о взаимных визитах глав государств, которые считаются выражением нового этапа отношений и сотрудничества между двумя странами за последние пять лет.

Ключевые слова: государство, республика, президент, политический, экономический, культурный, военный, здравоохранение, терроризм, туризм, виза, дипломат, консульство, посольство.

RELATIONS OF UZBEKISTAN AND TURKEY

Abstract. In this article, over the years of independence of Uzbekistan, political, trade and economic, scientific and technical, cultural, military and military-technical ties, the fight against terrorism and drug trafficking, legal assistance, healthcare, transport, tourism, visa cancellation are discussed and other areas, agreements concluded and their implementation, information about the mutual visits of the heads of state, which are considered an expression of a new stage in relations and cooperation between the two countries over the past five years.

Keywords: state, republic, president, political, economic, cultural, military, healthcare, terrorism, tourism, visa, diplomat, consulate, embassy.

КИРИШ

Туркия Республикаси Узбекистон ташки сиёсатида алох,ида уринга эга булган, узига хос мамлакат х,исобланади.Чунки узбек ва турк халкларини азалий дустлик, биродарлик ва кардошлик ришталари боглаб туради, х,ар икки халаклар туркий тилда сузлашувчи халклар булиб, уларнинг дини, тили, урф-одати ва маданияти бир-бирига жуда я;ин. ^олаверса, Туркия дунёдаги 200дан орти; мамлакат ичида Узбекистон Республикасининг давлат мустакиллигини биринчи булиб тан олган ва шу тарика унинг дунё харитасида янги давлат сифатида эътироф этилиши жараёнини бошлаб берган давлат сифатида х,исобланади.

БС1ТЖСТ ЛЖБ ЖЖОУАТЮЖ

ЮТЕЯМАТЮМЛЬ 8С1ЕОТ1Р1С ГОШМАЬ УОШЫЕ 1 188иЕ 8 иШ-2022: 8.2 | КБК 2181-3337

Туркиядек кудратли давлат билан хамкорлик килиш мамлакатимизнинг миллий манфаатларига тулик мос келади. Мамлакатимиз бугунги кунда Туркиянинг Марказий Осиёдаги энг асосий, ишончли шерикларидан бири хисобланади. Узбекистоннинг улкан бозори, либераллашиб бораётган иктисодиёти, кулай инвестициявий мухити, туризм сохасини ривожлантиришга мос шарт шароитлари Туркиялик ишбилармон доира вакилларини кизиктирмокда.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Мустакиллик йилларида Узбекистонниннг Туркия давлати билан савдо-иктисодий, илмий-техникавий, маданий, харбий ва харбий техникавий алокалар, сиёсий,халкаро терроризмга карши кураш сохасида хамкорлик ва дипломатик паспорт егалари учун визаларни бекор килиш хакида хукуматлараро тузилган битимлари хакида Усманов Муртазаева РД, Шамсиддинов Р, Жахонгиров Б.Б уз асарларида, узаро алокалар халкаро ташкилотлар доирасида икки давлатнинг парламентлари ва вазирликлари уртасида хам давом етди. Савдо иктисодий хамкорлик сармояларни узаро рагбатлантириш ва химоялаш, икки томонлама солик солишга йул куймаслик тугрисидаги битимлар хдкида эса ^улдошев ЭДамидов X, Жураев Н, ^иргизбоев А, Бекмуратов Х.И. Эшов.Б.Ж, Одилов А, асарларида атрофлича маълумотлар берилган. [1]. МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Туркия Узбекистон Республикасининг мустакиллигини тан олиб, икки давлат уртасида дипломатия муносабатлари урнатилгач, 1992

йил апрелда Туркиянинг Тошкентдаги елчихонаси, 1993-йил январда еса Узбекистон Республикасининг Анкарадаги елчихонаси уз фаолиятини бошлади. Истанбулда Узбекистон Республикасининг Бош консулхонаси очилди. Узбекистон Республикаси биринчи Президенти И. А. Каримов 1991 йил декабр, 1994 июл июн ва 1997-йил ноябрда расмий ташриф билан Туркияда булди. 1998-йил октабрда Туркия Республикасининг 75 йиллигига багишланган тантаналарда иштирок етди. Уз навбатида, Туркия Президентлари Т. Узал, С. Демирел ва бошка давлат арбоблари бир неча бор расмий ташриф билан Узбекистонда буддилар. [2].

Ана шу ташриф ва мулокотлар натижасида икки давлат уртасидаги муносабатларнинг шартномавий хукукий асослари яратилди. Жумладан, Узбекистон билан Туркия уртасида "Абадий дустлик ва хамкорлик тугрисида"ги шартнома хамда сиёсий, савдоиктисодий, илмий-техникавий, харбий ва харбий техникавий алокалар, терроризм ва наркотик моддалар савдосига карши кураш, хукукий ёрдам, согликни саклаш, транспорт, сайёхлик, маданият ва бошка сохаларда 78 хужжат имзоланди. [3].

Мустакил Узбекистоннинг Туркия билан узаро хамкорлик алокларининг эволюцияси узининг маълум хусусиятларига эга булган учта боскичдан иборат.

Биринчиси, 1991 йилдан 2005 йилгача булган давр, бу даврда хамкорлик алоклари урнатилди (16 декабрь, 1991 йил), абадий дустлик ва хамкорлик тугрисида шартнома имзоланди (1996 йил), турк ишбилармонлари учун республикада кенг имкониятлар яратиб берилди, фаол маданий хамкорлик йулга куйилди, минглаб талабалар Туркияга укишга юборилди хамда Узбекистонда турк мактаб ва лицейлари ташкил килинди. Ушбу давр мобайнида Туркия Президентлари ва бош вазирлари Узбекистонга расмий ташриф буюриб, узаро хамкорликни томонлар имкониятларининг максимал даражасига олиб чикишга харакат килди. [4].

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Узбекистон Республикаси биринчи Президента И. A. Каримовнинг 2000-йил сентабрда Туркия Президенти Ахмет Несдет Сезер билан БМТ нинг "Минг йиллик" саммити доирасидаги учрашуви икки томонлама алокаларда мухим ахамият касб етди. 2003-йилда Туркия Бош вазири Ражаб Таййип Эрдугон Узбекистонга келди. Ташриф давомида яна бир канча хужжат имзоланди. Икки томон уртасида божхона туловларига нисбатан енг куп кулайлик бериш тартиби кучга кириши туфайли 2002-йил Узбекистон билан Туркия уртасидаги товар айланмаси 1,7% усиб, 190,48 млн. А^Ш долларини ташкил килган булса, 2003-йилда 2002-йилга нисбатан 41,3% ошди, умуман Узбекистоннинг ташки савдо товар айланмасида Туркиянинг улуши 4% ни ташкил етади.

[5].

Туркия Узбекистондан рангли металл ва ундан тайёрланган буюмлар, ип газлама, трикотаж мато, пахта толаси, озик-овкат (мева ва ёнгок) олади ва Узбекистонга механик ускуналар, ер ости транспорт воситалари, оптик жихоз ва ускуналар, мебел, електр асбоблар, пластмасса буюмлари, кимёвий махсулот, гилам ва бошка юборади.Фан ва техника сохасида Узбекистон Фан ва технологиялар маркази билан Туркиянинг фан ва техник тадкикотлар кенгаши уртасидаги икки томонлама алокалар муваффакиятли ривожланмокда. Кейинги йилларда узбекистонлик олимлар ядро физикаси, биол., екология, кишлок хужалиги. каби сохаларда Туркия илмий марказлари томонидан утказиладиган конференсия ва симпозиумларда мунтазам иштирок етиб келишмокда. [6].

Иккинчи давр 2005-2016 йилларни уз ичига олади ва тургунлик даври сифатида бахоланади. Бу давр бир канча омилларга кура, яъни ички ва ташки сиёсат хамда маълум шахсий сиёсий амбициялар доирасидаги карорлар билан тавсифланади. Тургунлик даври 2005 йил Туркия БМТ Бош Ассамблеясида Андижон вокеалари юзасидан Узбекистон хукуматини номутаносиб куч ишлатганликда айбловчи резолюциясини маъкуллаб овоз беришидан бошланган эди (бу резолюция кабул килинмаган). Шундан сунг узаро муносабатлар доимий равишда ёмонлашиб борди. Томонлар уртасидаги совукчиликнинг яна бир омили 1993 йилда ватанни тарк этган мухолифат рахбари М.Солихнинг Туркиядан сиёсий бошпана олиши ва уни Узбекистонга кайтариш тугрисидаги расмий Тошкентнинг талабларини турк масъуллари бажармасдан келганлиги Узбекистон хукумати ёки давлат рахбарининг шахсий сиёсий амбицияларига мос эмаслиги билан боглик эди. Бу даврнинг асосий хусусиятларидан яна бири турк инвесторларининг мамлакатдан чикариб юборишга булган уринишлар билан хам изохланади. [7].

2011 йил Туркиялик йирик ишбилармон Вахит Гюнешга карашли булган Тошкентдаги Туркуаз савдо мажмуасининг ёпиб куйилиши ортидан турк-узбек муносабатларида бир канча саволлар келиб чикди. Бу давр 2014 йил Сочи шахрида Узбекистон Республикаси биринчи Президенти И. А. Каримов ва Режеп Таййип Эрдоганнинг хамкорлик алокаларини ривожлантиришни куриб чикиш тугрисидаги келишувидан сунг уз якунига ета бошлаган.

Учинчи давр, 2016 йил Самарканд шахрида Шавкат Мирзиёев ва Режеп Таййип Эрдоган уртасидаги учрашувдан сунг бошланди. Утган киска вакт давомида икки давлат рахбарлари унга якин тугридан-тугри мулокотларни амалга оширди. Хусусан, 2017 йилнинг 25-27 октябрь кунлари Шавкат Мирзиёев Туркияга ташриф буюриб, Президент Режеп Таййип Эрдоган билан учрашди. Ушбу тарихий ташриф давомида Туркия ва

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Узбекистон уртасида авиация, транспорт, сармоя, дипломатия, таълим, соглицни саклаш, мудофаа, савдо, маданият, банк сохаларида 26 та битим имзоланди, Бундан ташкари. [8].

2017 йилда Эрдоган ва Мирзиёев Пекин, Риёд, Остона ва Нью-Йоркдаги халкаро тадбирлар доирасида музокаралар утказди, хамкорлик истикболлари ва халкаро вазиятларни мухокама килди. 2018 йилнинг 31 апрель - 1 май кунлари Туркия Президенти давлат ташрифи билан Узбекистонда булди. Ташриф давомида икки мамлакат президентлари Узбекистон ва Туркиянинг етакчи банклари, компания ва фирмалари рахбарларининг кушма бизнес форумида иштирок этишди. Ушбу ташрифга жавобан куни кеча Шавкат Мирзиёевнинг Туркияга расмий ташрифи амалга оширилди. [9].

2021-йил 7-март куни Самарканд шахрида Туркиянинг бош консуллиги очилди. Очилиш маросимида Узбекистон бош вазир уринбосари Азиз Абдухакимов, Ташки ишлар вазири Абдулазиз Камилов, Туркиянинг ташки ишлар вазири Мавлуд Човушугли ва Самарканд вилояти хокими Еркин Турдимов иштирок етган. Туркиянинг Самарканддаги бош консулхонаси рахбари Салих Жанер Узбекистон ва Туркия уртасидаги стратегик шериклик муносабатларини янада мустахкамлаш ва куп киррали хамкорликни ривожлантириш учун Самарканд шахрида Туркиянинг бош консулхонаси биноси очилишини таъкидлаган. [10].

2021-йил 17-март куни Шавкат Мирзиёевнинг „Халкаро шартномаларни тасдиклаш тугрисида"ги ^арори кабул килинди. ^арорга мувофик, 2020-йил 27-октабрда Тошкент шахрида имзоланган Узбекистон хукумати билан Туркия хукумати уртасида харбий -молиявий хамкорлик тугрисидаги Битим хамда молиявий кумакни амалга ошириш тугрисидаги Баённома тасдикланди. Вазирлар Махкамаси хамда тегишли вазирлик ва идораларнинг рахбарлари мазкур халкаро шартномалар кучга киргандан сунг Узбекистоннинг мажбуриятларни бажарилишини таъминлайди. Узбекистон ва Тукия харбийлари Жануби-гарбий махсус харбий округ Жанубий оператив кумондонлиги Термиз дала - укув майдонида махсус - тактик укув машгулотлари утказилди. [11]. ХУЛОСА

Туркиянинг таълим, фан ва техника, инновациялар, согликни саклаш хамда сайёхлик хизматларини курсатиш борасидаги улкан тажрибасидан фойдаланиш ва бу борада хамкорликни йулга куйиш Узбекистон тараккиётида ижобий таъсир курсатди, самарали узаро алокаларнинг истикболини таъминлашда барча жихатларигача эътибор каратилди.. Ушбу хамкорликнинг утмишдаги хатолардан сабок чикариш ва уларни бошка такрорламаслик. Шунингдек, Туркия билан узаро хамкорлик алокларини мафкуравий асосларга кура эмас, иктисодий манфаатлар устуворлиги асосида шакллантириш максадга мувофикдир.

REFERENCES

1. Усманов Узбекистон тарихи.-Т.: "Шарк". 2007.

2. Муртазаева РД. Узбекистон тарихи.-T.: "Академия".2010

3. Шамсиддинов Р Узбекистон тарихи.-T.: "Шарк".2013

4. Жахонгиров Б.Б. Узбекистонннинг хорижий мамлакатлар билан илм-фан сохасидаги хамкорлик алокалари. Academic research in educational science. Volume 2 | special issue 2 | 2021 /02;

5. ^улдошев ЭДамидов X,. Узбекистон тарихи.-T.: "Янги аср авлоди". 2015.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

6. Усмонов Узбекистан тарихи.-T.: "IQTISOD-MOLIYA", 2016.

7. Жураев Н. Мустакил Узбекистон тарихи.З-китоб, "Шарк"

8. ^иргизбоев А.Узбекистон Республикасининг Осиё мамлакаталри билан халкаро хамкорлиги.-Т.:. "Фан".2004.

9. Бекмуратов Х.И. Узбекистоннинг Туркия билан иктисодий ва маданий хамкорлиги.(1991-2000 йиллар).-Т.: Диссертация.2001

10. Жахангиров Б.Б. Международные связи Узбекистана в области науки. International scientific and practical conference. The time of scientific progress, Warsaw, Polsha, 05.11.2022. Sessionl, Part 3.

11. Эшов.Б.Ж,Одилов А, Муртазаева Р.Д.Узбекистон тарихи.-T.: "Янги аср авлоди". 2013.

12. Жахонгиров, Б. Б., & Буронов, А. Б. У. (2021). УЗБЕКИСТОННИНГ ХИТОЙ БИЛАН ИЛМИЙ ТЕХНИКАВИЙ АЛО^АЛАРИ. Academic research in educational sciences, 2(4), 372-379.

13. Жахонгиров, Б. Б., & Буронов, А. Б. У. (2021). УЗБЕКИСТОННИНГ ХИТОЙ БИЛАН ИЛМИЙ ТЕХНИКАВИЙ АЛО^АЛАРИ. Academic research in educational sciences, 2(4), 372-379.

14. Жахонгиров, Б. Б. (2022). УЗБЕКИСТОННИНГ ХОРИЖИЙ ДАВЛАТЛАР БИЛАН ИЛМИЙ-ТЕХНИКАВИЙ ДАМКОРЛИГИ (илмий-тадкикот институтлари мисолида). Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(5-2), 823-829.

15. Жахонгиров, Б. Б. (2022). УЗБЕКИСТОННИНГ ДИНДИСТОН БИЛАН ИЛМИЙ ТЕХНИКАВИЙ АЛО^АЛАРИ. Academic research in educational sciences, 3(5), 10581065.

16. Джахангиров, Б. Б. (2022, November). МЕЖДУНАРОДНЫЕ СВЯЗИ УЗБЕКИСТАНА В ОБЛАСТИ НАУКИ. In INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE" THE TIME OF SCIENTIFIC PROGRESS" (Vol. 1, No. 3, pp. 15-19).

17. Жахонгиров, Б. Б. (2016). НАУЧНО-ТЕХНИЧЕСКОЕ СОТРУДНИЧЕСТВО УЗБЕКИСТАНА С ЗАРУБЕЖНЫМИ СТРАНАМИ. Наука и образование: проблемы и тенденции развития, (1), 18-20.

18. Жахонгиров, Б. Б. (2022). УЗБЕКИСТОННИНГ ДИНДИСТОН БИЛАН ИЛМИЙ ТЕХНИКАВИЙ АЛО^АЛАРИ. Academic research in educational sciences, 3(5), 10581065.

19. Жахонгиров, Б. Б., & Тургунов, Т. А. (2021). УЗБЕКИСТОННИНГ ОСИЁ МАМЛАКАТЛАРИ БИЛАН ИЛМИЙТЕХНИКАВИЙ АЛО^АЛАРИ. Academic research in educational sciences, 2(5), 1010-1021.

20. Жахонгиров, Б. Б. (2021). УЗБЕКИСТОННИНГ ЯПОНИЯ БИЛАН ИЛМИЙ ТЕХНИКАВИЙ АЛО^АЛАРИ. Academic research in educational sciences, 2(Special Issue 1), 312-318.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.