Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОННИНГ ҲИНДИСТОН БИЛАН ИЛМИЙ ТЕХНИКАВИЙ АЛОҚАЛАРИ'

ЎЗБЕКИСТОННИНГ ҲИНДИСТОН БИЛАН ИЛМИЙ ТЕХНИКАВИЙ АЛОҚАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

87
13
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Ўзбекистон / Ҳиндистон / илмий-техникавий / маданий / маънавий / мустақиллик / ислоҳот / истиқбол / халқ / дипломатия / қишлоқ хўжалиги / тиббиѐт / экология / информатика / компьютер / энергетика / натижа / Uzbekistan / India / scientific and technical / cultural / spiritual / independence / reform / perspective / people / diplomacy / agriculture / medicine / ecology / informatics / computer / energy / result

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Бурхон Бўронович Жаҳонгиров

Ушбу мақолада Ўзбекистоннинг хорижий мамлакатлар билан илмийтехникавий ва маънавиймаданий алоқаларининг тарихий илдизларига тўхталиш билан бирга бугунги кунда, айниқса, мамалкатимиз мутақиллиги сабаб, Ўзбекистон ва Ҳиндистон ўртасида халқ дипломатиясининг ривожланиши, қишлоқ хўжалиги, тиббиѐт, экология, информатика, компьютер техникаси, қуѐш энергетикаси, лазер технологияси ва бошқа бир қатор соҳаларда ислоҳотлар ва ҳамкорлик алоқалари ва уларнинг натижалари ҳамда истиқболлари ҳақида маълумотлар берилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

This article focuses on the historical roots of the scientific, technical, spiritual and cultural ties of Uzbekistan with foreign countries, as well as the reasons for the independence of our country today, information was provided on the development of public diplomacy between Uzbekistan and India, reforms and cooperation in the field of agriculture, medicine , ecology, computer science, computer technology, solar energy, laser technologies and a number of other areas, as well as their results and prospects.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОННИНГ ҲИНДИСТОН БИЛАН ИЛМИЙ ТЕХНИКАВИЙ АЛОҚАЛАРИ»

УЗБЕКИСТОННИНГ ХИВДИСТОН БИЛАН ИЛМИЙ - ТЕХНИКАВИЙ

АЛОЦАЛАРИ

Бурхон Буронович Жахонгиров

УзДЖТСУ, " Ижтимоий фанлар ва хукук" кафедраси доценти

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада Узбекистоннинг хорижий мамлакатлар билан илмий-техникавий ва маънавий - маданий алокаларининг тарихий илдизларига тухталиш билан бирга бугунги кунда, айникса, мамалкатимиз мутакиллиги сабаб, Узбекистон ва Хдндистон уртасида халк дипломатиясининг ривожланиши, кишлок хужалиги, тиббиёт, экология, информатика, компьютер техникаси, куёш энергетикаси, лазер технологияси ва бошка бир катор сохаларда ислохотлар ва хамкорлик алокалари ва уларнинг натижалари хамда истикболлари хакида маълумотлар берилган.

Калит сузлар: Узбекистон, Х,индистон, илмий-техникавий, маданий, маънавий, мустакиллик, ислохот, истикбол, халк, дипломатия, кишлок хужалиги, тиббиёт, экология, информатика, компьютер, энергетика, натижа.

ABSTRACT

This article focuses on the historical roots of the scientific, technical, spiritual and cultural ties of Uzbekistan with foreign countries, as well as the reasons for the independence of our country today, information was provided on the development of public diplomacy between Uzbekistan and India, reforms and cooperation in the field of agriculture, medicine , ecology, computer science, computer technology, solar energy, laser technologies and a number of other areas, as well as their results and prospects.

Keywords: Uzbekistan, India, scientific and technical, cultural, spiritual, independence, reform, perspective, people, diplomacy, agriculture, medicine, ecology, informatics, computer, energy, result.

КИРИШ

Узбекистоннинг хорижий мамлакатлар билан халкаро хдмкорлиги республиканинг илмий-техник ва маънавий - маданий салохдятини жадал ривожлантиришнинг мухдм омилларидан биридир. Хдмкорликнинг объектив зарурат эканлиги,

May, 2022

1058

хозирги цивилизация талаблари, жамиятнинг информация жараёнига булган кучли интилиши, ишлаб чикаришда чукур илмга асосланган техникани куллаш, уларни ишлаб чикариш учун эса техника сохасида улкан кашфиётларга эришишнинг таказо этилиши, шунингдек бундай натижаларга эришмок учун бутун дунё илм-фани ютукларини умумлаштириш, дунё мамлакатлари уртасида узаро илмий алокаларни йулга куйиш зарурияти билан изохланади.

Узбекистоннинг сиёсати бошка мамлакатларнинг фан, техника, маданият, санъат ва таълим сохасида эришган барча илгор ва яхши жихатларини кабул килиб олиш хамда уларни жамиятимизнинг маънавий янгиланиши ва тараккиётида фойдаланишга йуналтиришдир. [1]

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Энг кадимги давлат уюшмаларининг шаклланиши натижасида тараккий топган давлатларнинг вужудга келиши, бу давлатларнинг Гарб ва Шарк мамлакатлари билан "Буюк Ипак йули" оркали олиб борган алокалари хакида Эргашев Хдмидов.Х,, Усмонов К, Содиков М, Бурхонова С, Киргизбоев А лар уз асарларида ва уларнинг самараси, Марказий Осиё халклари маданиятининг гуркираб ривожланиши омиллари уз фикр мулохазалрини билдиришган. Бундан ташкари Узбекистон Республикаси Марказий Давлат архиви фондлари, Узбекистон Республикаси Маданият ишлари вазирлигининг жорий архиви фондлари, Узбекистон Республикаси Фан ва техника Давлат кумитаси жорий архивларида хамда кунлик Матбуот материалларида Узбекистоннинг хорижий мамлакатлар билан илмий-техникавий ва маънавий -маданий алокаларининг тарихий илдизларига тухталиш билан бирга бугунги кунда, айникса, мамалкатимиз мутакиллиги сабаб, Узбекистон ва Х,индистон уртасида халк дипломатиясининг ривожланиши, кишлок хужалиги, тиббиёт, экология, информатика, компьютер техникаси, куёш энергетикаси, лазер технологияси ва бошка бир катор сохаларда ислохотлар ва хамкорлик алокалари ва уларнинг натижалари хамда истикболлари хакида маълумотлар берилган.

МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Бизга маълумки Марказий Осиё, шу жумладан, Узбекистон кишилик

жамияти тарихида ривожланган цивилизация карор топган минтака сифатида ва бу минтаканинг бутун имконият оламининг келажак тарарккиётидаги урни ва ролини

May, 2022'

урганиш масаласи тарихчи олимлар олдида уз ечимини кутаётган долзарб вазифалардан саналади.

Бизга маълумки, Узбекистон худудида илк шахарларнинг ташкил топиши кадимги цивилизация, яъни шарк типидаги махаллий цивилизация булиб, эрамиздан аввалги III-II минг йилликларда Месопотамия ва кадимги Х,индистоннинг Хдраппа маданияти билан узвий алокада булган.[2]

Шундай экан мамалкатларимиз уртасидаги алокалар бир неча минг йиллик тарихга бориб такалади масалан, Узбекистоннинг кадимги Саполлитепа, Жаркутон, Бактрия шахар харобалари тадкик этилганда, Х,индистонинг кадимги шахарлари хисобланган Хараппа, Махинжадоро худудлари билан хозирги Эрон худудлари оркали савдо, иктисодий алокалар урнатганлиги маълуб булди.

"Буюк ипак йули" деб аталган савдо йули йулга куйилгач эса бу йул Бухорога келиб, икки йуналишга булинган. Жанубий йуналиш Бухоро-^арши-Термиз оркали Нишопурга утган ва Х,ирот оркали Х,индистонга утиб кетган демак шундай хулоса килишиимиз мумкинки мамлакатларимиз нафакат савдо сотик балки маданий сохада хам бир-бирлари билан якин алокада булган.

Бизга Х,индистон тарихидан маълумки, милоддан аввалги II аср охирларида Х,индистон императори Ашока будда динини давлат дини деб эълон килди. Кушонлар Х,индистонни эгаллагандан сунг, улар хам будда динини кабул килганлар. Термиз буддизмнинг Марказий Осиё, Хитой, Корея ва Япония каби бошка Осиё мамлакатларига ёйилиш марказига айланди.

Мамалакатимиз ва Х,индистон уртасида иктисодий ва маданий алокалар урта асрлар даврида хам давом этди, буни биз IX-XII аср илм-фани ва маданиятининг равнакига хисса кушган буюк алломаларимиздан Мухаммад Мусо ал-Хоразмийнинг "^инд хисоби хакида китоб", "Алгебра" рисоласи, Абу Райхон Берунийнинг "Х,индистон" ва бошка бир канча асарларидан хам биламиз. Буюк саркарда, йирик давлат арбоби,бобомиз Амир Темур даврида Осиё худудларидаги бир оз осойишталик сабаб "Буюк ипак йули" яна кайта тикланиб, Мовароуннахр ва Хуросон шахарлари "Буюк ипак йули"нинг энг кайнок нукталарига айланган. Бу ерга Х,индистондан жуда куплаб тижорат карвонлари келиб турар ва улар махаллий хом - ашёлар билан бирга Хитойдан келган савдогарлардан ипак газламалари, чинни косалар, биллур кадахлар, кимматбахо тошлар харид килишган. [3]

Узбек ва хинд халкларининг тарихи, адабиёти,

мусикаси, саньати ва архитектурасидаги ухшашликлар,

May, 2022

уларнинг узаро бойиши ва бир-бирига утиши узбек давлат арбоби, шоир ва ёзувчи З.М.Бобур ва унинг авлодлари номи билан боглик. Уларнинг бекиёс мероси Узбекистон ва Х,индистон уртасида икки томонлама муносабатларни мустахкамлаш, илмий ва маданий сохадаги самарали алокаларни ривожлантиришда кучли салохиятга эга.

XV-XVII-асрларга оид ёзишмалар, жумладан, Узбекистон Республикаси Фанлар академияси Абу Райхон Беруний номидаги Шаркшунослик институти кулёзмалар хазинасида сакланаётган кулёзма тупламларга киритилган Бухоро хони Абдуллахоннинг Х,индистон подшохи Акбаршохга ёзган мактублари, Акбаршохнинг "Абдуллахон Узбекка бирликни кучайтирувчи мактуби", Абдулазиз Мухаммад Баходирнинг Х,индистон подшохлари Шох Жахон ва Шох Аврангзебга мактублари хамда "Амир Гайдар мактублари" номли кулёзма манбалари урта асрлар даврида Узбек-Хднд муносабатлари яхши ривожланганидан далолат беради.

Мамалкатимиз мутакиллиги сабаб, Узбекистон ва Хдндистон уртасида хал; дипломатияси хам жадал ривожланди. Икки томонлама маданий алокаларни кенгайтиришда 1991 йилдан буён уз хиссасини кушиб келаётган Узбекистон - Х,индистон дустлик жамияти Тошкентда фаолият юритмокда. Амалга оширилаётган доимий маданий - маьрифий алокалар натижасида, икки мамлакат халклари турли сохаларда бир-бирлари хакида кенг маьлумотга эга булмокда.

1993 йил 23-25 май кунлари Х,индистон Бош вазири Нарасимха Рао Давлат ташрифи билан Узбекистонда булди. Сафар кунларида "Узбекистон республикаси билан Х,индистон республикаси уртасида "Давлатлараро муносабатлар ва хамкорлик принциплари тугрисида" ги шартнома, фойда ва мулкка икки ёклама солик солмаслик тугрисида, хаво йуллари тугрисида ва савдо - иктисодий хамкорлик тугрисида битимлар имзоланди. [4]

Узбекистоннинг Х,индистон билан узаро илмий -техник хамкорлиги хам йилдан - йилга ривожланмокда.1993 йил 29 июлда Узбекистон Республикаси ва Х,индистон республикаси уртасида имзоланган илмий-техник сохалардаги хамкорлик тугрисидаги Битим ва 1994 йил 5 январдаги Илмий - техник хамкорликка кумаклашувчи Узбекистон - Х,индистон Марказини ташкил этиш тгрисидаги Протокол ушбу алокларнинг асосои булиб хизмат килмокда. 1995 йил Тошкентда Х,индистон-Узбекистон илмий - технологик маркази ташкил килинди. Марказнинг олдига илмий-

May, 2022

технологик хамкорликларни ривожлантиришвазифаси куйилди. [5]

1993 йил 17-19 август кунлари Узбекистон республикаси биринчи Президенти Ислом Каримовнинг Хдндистонга расмий ташрифи чогида икки мамлакат уртасида иктисодий, савдо ва илмий - техникавий хамкорлик тугрисида битим, маданият, согликни саклаш, фан, техника, туризм, спорт ва оммавий ахборот сохасида хамкорлик килиш тугрисида битим имзоланди. [6]

1995 йилда Узбекистон Фанлар Академияси Санъатшунослик институтининг икки нафар ходими Х,индистонда утказилган " Узбекистон ва Х,индистон уртасидаги энг кадимги даврлардан шу кунгача булган тарихий ва маданий алокалар " номли илмий семинарда катнашган булса, шу йилнинг узида Узбекистон Санъатшунослик институтида хам "Марказий Осиё санъатида анъанвийлик ва наваторлик" мавзусидаги илмий - амалий конференция булиб утди. [7]

Узбекистон ва Х,индистон давлатлари кишлок хужалиги, медицина, экология, информатика, компьютер техникаси, куёш энергетикаси, лазер технологияси ва бошка бир катор сохаларда хамкорлик ишларини олиб бормокда. 1996 йил илгор технологиялар буйича Узбекистон - Х,индистон семинари утказилиб, хар икки мамлакатдан 50 дан ортик илгор мутахассислар иштирок этди, мазкур семинарда куёш энергиясидан фойдаланиш ускунлари масалалари мухокама килинди. [8]

1995 - 1998 йиллар мобайнида Х,индистонда компьютер дастурлари буйича уч нафар мутахассис, газ ва нефть окимини улчаш ва бошкариш техникаси буйича турт нафар мутахассис, компьютер дастурлари тизими буйича икки нафар мутахассис стажировкада булиб кайтди.1998 йилнинг май ойида икки мамлакат илмий - техник хамкорлигининг ишчи дастури имзоланди. Унда купгина дастурларда иштирок этувчи мутахассис -тадкикотчиларни тажриба урганиш ва уларнинг тадкикот натижаларини амалда куллаш учун узок муддатли хизмат сафарларига жунатиш кузда тутилган эди. [9]

2000 йил январида Узбекистон Фанлар Академияси Ядро физикаси институти олимлари Х,индистонда булиб утган Гравитация ва космология буйича халкаро конференцияда иштирок этилди ва конференция кунларида иштирокчи давлатлар илмий-тадкикот институтлари ва олимлари билан хамкорлик алокалари урнатилди. 2000 йил март ойида эса Х,индистон маданият марказида "Х,индистон ва Марказий Осиё" (Исломдан аввалги давр) мавзусида уч кунлик семинар

May, 2022

1062

давомида 100 га якин олим ва мутахассислар иштирок этди. [10]

"Марказий Осиёда руй бераётган тезкор ислохотлар минтакадаги хамкорликни мустахкамлаш, Узбекистон билан Х,индистоннинг хар томонлама алокаларини кучайтириш учун мисли курилмаган имкониятлар эшигини очди. Узбекистон ва Х,индистон уртасидаги сиёсий, иктисодий, маданий ва гуманитар сохалардаги икки томонлама хамкорликни янада чукурлаштиришга давлатларимиз уртасида 2011 йилда имзоланган стратегик шериклик тугрисидаги Кушма баёнот мустахкам асос булиб хизмат килмокда. [11]

Мамлакатларимиз уртасида туризм сохаси хам яхши ривожланмокда. Юртимизга хорижий сайёхларнинг окими йил сайин сезиларли даражада ортиб бормокда. 2017 йилда Узбекистонга деярли 3 млн. хорижий сайёхлар ташриф буюрган, шундан 24 мингдан ортиги Х,индистон фукароларидир. [12]

Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев Х,индистон Республикаси Президенти Рам Натх Ковинднинг таклифига биноан 2018 йил 30 сентябрь - 1 октябрь кунлари давлат ташрифи билан ушбу мамлакатда булди. Бизга маълумки Х,индистон улкан иктисодий имкониятларга эга, саноати ривожланган мамлакат. Ялпи ички махсулот хажми буйича дунёда олтинчи уринда туради. Юкори технологиялар, инновациялар, дастурлаш, согликни саклаш, хизмат курсатиш сохалари ривожига катта эътибор каратаётган мамлакатимиз учун Х,индистон тажрибаси ва технологиялари мухим ахамиятга эга. Х,индистон учун хам изчил ривожланаётган, инвесторларни куллаб-кувватлаётган Узбекистон истикболли хамкордир. Савдо - иктисодий хамкорлик мамлакатларимиз муносабатларининг асосий йуналишларидан биридир. Бугунги кунда Узбекистонда Х,индистон сармояси иштирокида 145 корхона фаолият юритмокда. Уларнинг 58 таси тулик хориж капитали эвазига ташкил этилган. 2018 йилнинг биринчи чорагида Х,индистон сармояси иштирокида 9 та корхона ташкил этилгани хинд ишбилармонларининг мамлакатимиздаги фаоллиги ошаётганидан далолатдир. Президентимизнинг ушбу ташрифи икки мамлакат худудлари уртасидаги тугридан-тугри алокаларни фаоллаштиришда мухим ахамиятга эга. Нью-Дехлида утган олий даражадаги музокаралар давомида Узбекистон -Х,индистон хамкорлигини турли сохаларда янги, янада юкори боскичга олиб чикишга каратилган 20 та хужжат имзоланганди.

Бу хужжатлар орасида Узбекистон Республикаси Президенти ва Х,индистон Республикаси Бош вазирининг

Кушма баёноти, Дипломатик паспорт эгаларини виза

May, 2022

талабларидан озод этиш, туризм, харбий таълим, хукук ва адлия, фармацевтика сохаларидаги муносабатларни ривожлантиришга доир узаро англашув меморандумлари, кишлок хужалиги, фан - техника ва инновациялар, коинотни тадкик этиш ва ундан тинчлик максадларида фойдаланиш, гиёхвандлик воситалари, психотроп моддалар ва прекурсорларнинг ноконуний муомаласига карши курашиш, согликни саклаш ва тиббиёт илми сохасида хамкорлик тугрисида хукуматлараро битимлар мавжуд.

"Анъанавий дустлик рухида утган бугунги музокаралар мамлакатларимиз ва халкларимиз манфаати йулида интилишларимиз катъий эканини курсатди. Очиклик, узаро англашув ва манфаатларга хурмат асосида карор топган хамкорлигимиз мустахкамланиб бораётганини юксак кадрлаймиз", дея таъкидлади мамлакатимиз Президенти Ш.Мирзиёев. [13]

ХУЛОСА

Узбекистонннинг Хиндистон билан илмий -техникавий сохасидаги хамкорлик урнатиш ва ривожлантириш борасида амалга ошираётган ишлари Узбекистоннинг ташки сиёсат борасидаги ишларининг ажралмас бир булаги булиб хисобланади. Илмий - техникавий хамкорлик ишлари фанимиз ривожини жадаллаштиришга ва хозирги замон фанининг энг мухим муаммоларини хал этишнинг асосий воситаси булиб хизмат килади. Узбекистон Хиндистон билан илмий-техникавий хамкорликни амалга оширар экан, аввало ишлаб чикаришни илм-фан ютукларисиз амалга ошмаслигини, илмий-техникавий ва маданий алокалари хар бир жамиятда баркарорлик ва бирдамликни саклаш, хар бир минтакада тинчлик ва хавфсизликни таъминлаш масаласи негизида олиб борилмокда.

REFERENCES

1. Жахонгиров Б.Б.Узбекистонда илм-фан холати, тараккиёт йуналишлари (1980-2010 йиллар) Монография. "Qaqnus media" нашриёти, -Тошкент. 2020.158 бет

2. Эргашев X, Х,амидов.Х,.Узбекистон тарихи.-Т.:Гафур Гулом номидаги нашриёт матбаа ижодий уйи.2015.-Б.58

3. Усмонов К, Содиков М, Бурхонова С. Узбекистон тарихи. -Т.: "Иктисод-молия" 2016. -Б.126-128

4. Жахонгиров Б.Б.Узбекистон фанлар академиясининг хорижий мамлакатлар билан илмий - техникавий алокалари.

May, 2022'

1064

КарДУ хабарлари Илмий-назарий, услубий журнал. Махсус сон (Ижтимоий фанлар).-Карши.2020.-Б.254-258

5. Джахонгиров Б.Б. Научно-технические связи Академии наук Узбекистана с зарубежными странами. Новости КарГУ Научно-теоретический, методический журнал. Спецвыпуск (Общественные науки).- 0т.2020.-С.254-258

6. Халк сузи газетаси.1996 йил 15 августь.

7. Узбекистон овози газетаси. 1993 йил 20 августь.

8. Узбекистон Республикаси Маданият ишлари вазирлигининг жорий архивлари // Х,индистон билан маданий алокаларнингахволи вактида маълумот.1995 йил.

9. Жахонгиров Б.Б.Хорижий давлатлар билан илмий алокалар. // Жамият ва бошкарув. -Тошкент, 2010.-№ 1.-Б. 55-56.

10. Узбекистон Республикаси Фан ва техника Давлат кумитасининг жорий архиви 2001 й // Узбекмсионнинг Х,индистон билан илмий-техник хамкорлиги хакида маълумот.1-7 бетлар

11. Киргизбоев А.Узбекистон республикасининг Осиё мамлакатлари билан халкаро хамкорлиги.-Т.: "Фан".-Б.214

12. Халк сузи газетаси.2018 йил 3 октябрь.

May, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.