Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОН ТАШҚИ СИЁСАТИ: ТУБ МИЛЛИЙ МАНФААТЛАР АСОСИДА ҚУРИЛГАН ФАОЛ ВА ПРАГМАТИК ЙЎЛ'

ЎЗБЕКИСТОН ТАШҚИ СИЁСАТИ: ТУБ МИЛЛИЙ МАНФААТЛАР АСОСИДА ҚУРИЛГАН ФАОЛ ВА ПРАГМАТИК ЙЎЛ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
400
65
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Ҳаракатлар стратегияси / юзма-юз мулоқот / Ислом ҳамкорлик ташкилоти / Шанхай ҳамкорлик ташкилоти / Мустақил давлатлар ҳамдўстлиги. / Стратегия действий / диалог лицом к лицу / Организация исламского сотрудничества / Шанхайская организация сотрудничества / Содружество Независимых Государств.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — С.И. Саидолимов

Инсоният тарихида ўзининг сиёсий-ижтимоий қарашлари, маърифий таълимоти билан алоҳида из қолдирган буюк хитой файласуфи Конфуций бундан икки ярим минг йил аввал муҳим бир фикрни таъкидлаб, шундай деган эди: “Ўзгаришлардан қўрқиш керак эмас. Улар одатда айнан зарурат туфайли юз беради”.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ВНЕШНЯЯ ПОЛИТИКА УЗБЕКИСТАНА: АКТИВНЫЙ И ПРАГМАТИЧНЫЙ ПОДХОД, ОСНОВАННЫЙ НА ФУНДАМЕНТАЛЬНЫХ НАЦИОНАЛЬНЫХ ИНТЕРЕСАХ

Великий китайский философ Конфуций, оставивший след в истории человечества своими политическими и социальными взглядами и просветительскими учениями, еще две с половиной тысячи лет назад подчеркивал важный момент: «Не нужно бояться перемен. Обычно они случаются из-за необходимости».

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОН ТАШҚИ СИЁСАТИ: ТУБ МИЛЛИЙ МАНФААТЛАР АСОСИДА ҚУРИЛГАН ФАОЛ ВА ПРАГМАТИК ЙЎЛ»

Oriental Journal of History, Politics and Law

ORIENTAL JOURNAL OF HISTORY, POLITICS AND

LAW

journal homepage: https://www.supportscience.uz/index.php/oihpl

UZBEKISTAN'S FOREIGN POLICY: AN ACTIVE AND PRAGMATIC APPROACH BASED ON FUNDAMENTAL NATIONAL INTERESTS

S.I. Saidolimov

Professor, Doctor of Political Sciences Tashkent State University of Oriental Studies Tashkent, Uzbekistan

ABOUT ARTICLE

Key words: Strategy of action, face-to-face dialogue, Organization of Islamic Cooperation, Shanghai Cooperation Organization, Commonwealth of Independent States.

Received: 14.05.22 Accepted: 16.05.22 Published: 18.05.22

Abstract: The great Chinese philosopher Confucius, who left his mark on the history of mankind with his political and social views and enlightenment teachings, emphasized an important point two and a half thousand years ago: "There is no need to be afraid of change. They usually happen because of necessity".

УЗБЕКИСТОН ТАШЩ СИЁСАТИ: ТУБ МИЛЛИЙ МАНФААТЛАР АСОСИДА ЦУРИЛГАН ФАОЛ ВА ПРАГМАТИК ЙУЛ

С.И. Саидолимов

Профессор, сиёсий фанлар доктори Тошкент давлат шарцшунослик университети Тошкент, Узбекистон

МА^ОЛА ^А^ИДА

Калит сузлар: Х,аракатлар стратегияси, юзма-юз мулокот, Ислом хдмкорлик ташкилоти, Шанхай хдмкорлик ташкилоти, Мустакил давлатлар хамдустлиги.

Аннотация: Инсоният тарихида узининг сиёсий-ижтимоий карашлари, маърифий таълимоти билан алохида из колдирган буюк хитой файласуфи Конфуций бундан икки ярим минг йил аввал мухим бир фикрни таъкидлаб, шундай деган эди: "Узгаришлардан куркиш керак эмас. Улар одатда айнан зарурат туфайли юз беради"._

ВНЕШНЯЯ ПОЛИТИКА УЗБЕКИСТАНА: АКТИВНЫЙ И ПРАГМАТИЧНЫЙ ПОДХОД, ОСНОВАННЫЙ НА ФУНДАМЕНТАЛЬНЫХ НАЦИОНАЛЬНЫХ

ИНТЕРЕСАХ

С.И. Саидолимов

Профессор, доктор политических наук

Ташкентский государственный университет востоковедения Ташкент, Узбекистан

_О СТАТЬЕ_

Ключевые слова: Стратегия Аннотация: Великий китайский действий, диалог лицом к лицу, философ Конфуций, оставивший след в Организация исламского сотрудничества, истории человечества своими

Шанхайская организация сотрудничества, политическими и социальными взглядами Содружество Независимых Государств. и просветительскими учениями, еще две с

половиной тысячи лет назад подчеркивал важный момент: «Не нужно бояться перемен. Обычно они случаются из-за _необходимости»._

КИРИШ

Дархакикат, сунгги беш йилда Узбекистонда амалга оширилаётган туб узгаришлар, давлатимиз ва жамиятимиз ривожидаги кескин бурилишларнинг мазмун-мохиятига назар ташлайдиган булсак, улар бугунги давр талаби ва купмиллатлаи халкимиз манфаатларидан келиб чи;иб амалга оширилаётганини курамиз. Шунинг учун хам бу ислохотлар мамлакатимиз тарихида янги давр, яъни юксалиш ва тараккиёт боскичини бошлаб бераётган янгиланишлар сифатида бахоланмокда.

Бу борада Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг ташаббуси хамда жамоатчиликнинг кенг иштироки ва кизгин мухокамалар асосида кабул килинган 2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Х,аракатлар стратегияси[1] доирасида ишлаб чикилган, жахон майдонида миллий манфаатларимизни катъий химоя килишга каратилган мутлако янги ички ва ташки сиёсат мухим роль уйнамокда.

АСОСИЙ ЦИСМ

Юртимизда аввало, инсон хукук ва эркинликлари хдмда конуний манфаатларини таъминлаш борасида мухим тарихий кадамлар куйилди. Халк билан бевосита ва юзма-юз мулокот килиш, жойларда одамларни кийнаётган муаммоларни ечиш буйича узига хос ноёб тизим яратилди. Суз ва диний эътикод эркинлигини таъминлашда катта ютукларга эришилди.

Жамиятимизда кенг авж олган, одамларни кийнаб келган мажбурий мехнатга, айникса, болалар мехнатига бархам берилди. Шунингдек, узок йиллар давомида фукароликдан

махрум булиб келган юртдошларимизга Узбекистон фукаролигини беришнинг адолатли тизими шаклланди.

Мамлакатимиз иктисодиётида баркарор усиш суръатлари ва ахоли даромадлари ортиши таъминланмокда. Миллий валютамизнинг эркин конвертацияси йулга куйилди. Солик сиёсати сохасида кенг микёсдаги ислохотлар бошланди.

Юртимизда ахоли уртасида камбагаллик мавжудлиги илк бор очик тан олиниб, уни кискартириш буйича миллий дастурлар ишлаб чикилди ва хаётга изчил тадбик этилмокда.

Энг мухими, ана шундай кенг куламли ислохотлар туфайли одамларда эртанги кунга, хокимият идоралари ишонч пайдо булиб, уларнинг узи инсоннинг хак-хукуки ва эркинликларини реал кадриятга айлантириш жараёнида фаол иштирок этмокда.

Жорий йилнинг 24 декабрь куни булиб утган Узбекистон Республикаси Президенти сайловида халкимиз уз хохиш-иродасини эркин билдириб, бундан беш йил олдин танланган тараккиёт йулини катъий куллаб-кувватлашини яна бир бор амалда намоён этди.

Янгича караш ва ёндашувлар асосида олиб борилган ички сиёсат, унинг мантикий давоми сифатида мамлакат ташки сиёсатида хам уз аксини топмокда. Бу борада очик, прагматик ва амалий ташки сиёсат юритиш, дунё давлатлари, айникса, кушни давлатлар билан якин дустлик ва хамкорлик муносабатларини мустахкамлаш мамлакатимиз ташки сиёсатининг устувор тамойиллари сифатида белгилаб олингани мухим ахамият касб этмокда.

Утган киска даврда амалга оширилган амалий ташки сиёсат натижасида юртимизнинг халкаро микёсдаги нуфузи ва обру-эътибори ортиб, унинг мутлако янгича демократик киёфаси шаклланди. Дунёнинг узок ва якин мамлакатлари билан узаро манфаатли алокалар йулга куйилди. Натижада утган беш йилда Узбекистон рахбарияти томонидан дунёнинг етакчи давлатларига (А^Ш, Европа Иттифоки давлатлари, Россия, Хитой, Япония, Жанубий Корея, Туркия, Эрон, Бирлашган Араб Амирликлари ва бошкалар) 80 га якин олий ва юкори даражадаги ташрифлар амалга оширилди.

Узбекистоннинг нуфузли халкаро ташкилотлар, жумладан, Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг ихтисослашган муассаса ва институтлари, Ислом хамкорлик ташкилоти, Шанхай хамкорлик ташкилоти, Мустакил давлатлар хамдустлиги каби минтакавий тузулмалар доирасидаги фаолияти сезиларда даражада жонланиб, янгича маъно-мазмунга эга булиб бормокда.

Европа тикланиш ва тараккиёт банки билан алокалар кайта тикланди. Жахон банки, Халкаро валюта жамFармаси, Осиё тараккиёт банки, Ислом тараккиёт банки

каби дунёнинг йирик иктисодий, молиявий ва инвестицион ташкилотлари билан алокалар изчил ривожланмокда. Фаол иктисодий дипломатия Узбекистоннинг янгиланган ташки сиёсатининг устувор йуналишига айланди.

Мамлакатимизнинг дипломатик ваколатхоналари кумагида умумий киймати 30 миллиард доллардан зиёд 1000 га якин инвестициявий лойихалар ва савдо шартномалари ишлаб чикилди. Узбекистонга сармоя йуналтираётган давлатлар сони 50 тадан ортди. БМТнинг ЮНКТАД ташкилоти маълумотига кура, мамлакатимиз Марказий Осиёда инвестициялар окимининг усиш курсаткичи буйича етакчи давлатга айланди.

Ана шу киска даврда Узбекистон Туркий тилли давлатлар х,амкорлик кенгашига аъзо булди, Евроосиё иктисодий иттифокида кузатувчи макомини олди. Мамлакатимиз уз тарихида биринчи марта БМТнинг Инсон ^укуклари буйича кенгашига аъзо этиб сайланди. Мустакил давлатлар х,амдустлигига раислик вазифасини муваффакиятли амалга оширди.

Табиийки, изчиллик билан илгари сурилган конструктив рухдаги янги сиёсий ташаббуслар дунё хамжамияти томонидан куллаб-кувватланди. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг ташаббуслари асосида БМТ Бош Ассамблеясининг 4 та мухим резолюциялари кабул килингани хам бу фикрни тасдиклайди. Бу хакда суз юритганда 2021 йил май ойида БМТнинг Оролбуйи минтакасини экологик инновация ва технологиялар ^удуди деб эълон килиш тугрисидаги махсус резолюцияси кабул килинганини таъкидлаш лозим.

Шунингдек, Узбекистон рахбарияти ташаббуси асосида Орол денгизи халокати окибатида юзага келган экологик фожиалар таъсирини юмшатишга каратилган БМТ билан хамкорликда Оролбуйи минтакасида инсон хавфсизлигини таъминлаш буйича куп томонлама Траст фонди ташкил этилгани хам диккатга сазовордир.

Узбекистоннинг глобал ва умумбашарий муаммоларни ечиш борасида илгари сурган ташаббуслари ва амалий харакатлари туфайли дунё давлатлари томонидан Янги Узбекистонга нисбатан сиёсий ишонч рухи юксак даражадага кутарилиб, мамлакатимиз билан стратегик хамкорликка булган интилиш тобора кучайиб бормокда.

Айникса, азал-азалдан узаро кардош ва биродар булган Марказий Осиё давлатлари билан хамкорлик алокалари бугунги кунда сифат жихатидан янги боскичга кутарилгани мухим ахамиятга эгадир. Х,еч шубхасиз, Узбекистон рахбари Шавкат Мирзиёевнинг БМТ Бош Ассамблеяси 72-сессиясида Марказий Осиё минтакаси мамлакат ташки сиёсатининг мухим устувор йуналиши эканини алохида таъкидлаб, Марказий Осиё буйича махсус резолюция кабул килиш ташаббусини илгари сургани бу жараёнга янада катта туртки берди[2].

Айни шу асосда БМТ Бош ассамблеяси 2018 йилда илк бор "Марказий Осиё минтакасида тинчлик, баркарорлик ва изчил тараккиётни таъминлаш буйича минтакавий ва халкаро х,амкорликни мустах,камлаш" резолюциясини кабул килди. Ана

шу мухим хужжатнинг кабул килиниши Марказий Осиё мамлакатлари минтака такдири учун маъсулиятни тулик уз зиммаларига олишга тайёр эканини тасдиклаб бергани билан алохида эътиборга сазовордир.

БМТ Бош котибининг Марказий Осиё буйича махсус вакили Наталия Герман кайд этганидек, "Узбекистон ташаббуси билан цабул цилинган ушбу резолюция мухим тарихий хужжат сифатида, Марказий Осиё давлатлари уртасидаузаро ишонч ва яхши цушничилик мухитини мустщкамлаш учун мустщкам замин яратди. Минтаца давлатлари рахбарларининг ушбу худуддаги барцарор тарацциёт борасидаги цатъий сиёсий иродасини намоён этди[3].

Минтакавий муносабатларнинг янги боскичга чикишида Узбекистон рахбарияти ташаббуси билан 2017 йили Самарканд шахрида БМТ шафелигида утказилган "Марказий Осиё: ягона тарих ва умумий келажак, баркарор ривожланиш ва тараккиёт йулидаги хамкорлик" халкаро конференция яна бир мухим кадам булди.

Узбекистон Республикаси Президенти томонидан илгари сурилган яна бир мухим ташаббуснинг амалий ифодаси Марказий Осиё давлат рахбарларининг Маслахатлашув кенгашининг утказилиши булди. Узбек дипломатиясининг улкан ютуги сифатида эътироф этилган ушбу формат унинг иштирокчилари ва халкаро кузатувчилар томонидан юкори бахоланиб, Узбекистон лидерининг сиёсий иродаси туфайли минтака давлатлари хамжихатлигида янги давр бошлангани, келажак учун хамкорлик эшиклари янада кенг очилгани алохида кайд этилди.

Ушбу кенгаш доирасида булиб утган йигилишларда узаро манфаатли хамкорликнинг мухим жихатлари булмиш минтакада транспорт-коммуникация имкониятларини янада ривожлантириш, сув ва энергетика русурсларидан биргаликда окилона фойдаланиш, маданий-гуманитар алокаларни мустахкамлаш, минтакавий хавфсизлик ва баркарорликни таъминлаш каби масалалар кизгин мухокама этилиб, амалий келишувларга эришилмокда. Натижада бугунги кунда кушни давлатлар уртасида узок йиллар давомида тупланиб колган трансчегаравий, сув ресурсларидан фойдаланиш, чегараларни делимитация ва демаркация килиш, чегара пунктларини кесиб утиш каби долзарб муаммолар хал этилди. Чегаралар очилиб, халкларимиз уртасидаги узаро борди-келдилар тикланди. Савдо-иктисодий ва маданий-гуманитар алокалар ривожига янги туртки берилди.

"Узбекистон рахбарияти томонидан Марказий Осиёда сиёсий хамда ицтисодий хамкорликни мустахкамлаш буйича цатъий цадамлар ташланди. Бу саъй-харакатлар минтацада бутунлай янги мухитни шакллантирди. Европа иттифоци минтацада, жумладан, Узбекистонда кечаётган ижобий узгаришларни хамда барцарор ицтисодий

тарацциёт йулида танлаган стратегияни тулиц цуллаб-цувватлайди", деб кайд этади Европа Иттифокининг Узбекистондаги делегацияси рахбари Эдуард Стипрайс.

Маълумки, тарихан жахон цивилизациялари чоррахасида жойлашган Марказий Осиё узининг географик жойлашуви жихатидан мухим стратегик худуд хисобланади. Шунингдек, бой табиий-энергетик ресурлар, илмий-техникавий салохият минтаканинг замонавий халкаро муносабатлар тизимидаги урни ва ролини белгилашда мухим омил булиб хисобланади.

Умумий майдони 4 миллион кв.км. ни ташкил этган ушбу минтака тарихий, маданий, диний-маърифий хамда иктисодий жихатдан ягона тизимни ташкил этган холда, дунё хамжамияти учун улкан геоиктисодий ва геосиёсий ахамият касб этади.

Х,ар бир минтаканинг умумий холатини аниклашда аввало унинг геосиёсий омиллари эътиборга олинади. «Геосиёсат» халкаро муносабатлар назариясининг энг асосий тушунчаларидан бири булиб, маълум бир тарихий шароитда давлатнинг худудий жойлашуви асосида урганиладиган сиёсий билимлар мажмуасини ташкил этади. Бу эса географик омиллар давлат сиёсати билан узаро узвий боглик эканини англатади. Шу жихатдан караганда, хар бир давлат узининг географик жойлашуви ва мавжуд имкониятларидан келиб чиккан холда уз сиёсатини белгилаши, акс холда эса бир катор жиддий муаммоларга дуч келишига геосиёсий назарияларда алохида ургу берилади.

Юкорида таъкидланганидек, Марказий Осиё Шимол ва Жануб, Шарк ва Гарбни транспорт-коммуникация йуллари билан боглашда ута мухим худуд саналади. Ушбу макондан юз йил илгари Европадан Хитой ва Х,индистон мамлакатларигача Буюк ипак йули буйлаб савдо карвонлари катнаган булса, бугунги кунда мазкур йуналишларни кайта тиклаш борасида бир катор амалий ишлар олиб борилмокда. Сунгги йилларда ушбу гояни руёбга чикаришдан манфаатдор давлатлар сони ортиб бормокда ва янги Буюк ипак йулини барпо этиш тобора реаллашмокда.

Трансмиллий темир йул магистрали, автомобиль йулларининг курилиши ва транспорт коммуникациялари билан Афгонистон худуди оркали жанубга чикиш имкониятларининг кенгайиши билан бу масала янада долзарблашмокда.

Узбекистон рахбарининг ташаббуси билан 2021 йил июнь ойида Тошкент шахрида "Марказий ва Жанубий Осиё: минтакавий боFликлик. Тахдидлар ва имкониятлар" мавзусида утказилган халкаро конференция бунинг яккол амалий ифодаси булди, десак тугри булади. Конференция доирасида мамлакатимиз томонидан илгари сурилган янги таклиф ва ташаббуслар нафакат ушбу бепоён минтакалар давлатларида, балки жахон хамжамиятида хам катта кизикиш уйготди. Хусусан, Марказий Осиёни Х,инд океани

билан боглайдиган янги транспорт йулларини барпо этиш масалалари кенг мухокама килинди.

Келажакда Буюк ипак йулининг Хитой ва Жанубий Осиё билан туташтирадиган кисмининг кайта тикланиши минтакавий транспорт йулларининг ахамиятини оширишга, уларнинг транзит имкониятларини кенгайтиришга, сармояларни жалб этиш учун мустахкам асосларни яратишга катта имкон беради. Шу билан бирга, бу давлатлараро савдо-иктисодий ва маданий алокаларни фаоллаштиришга кумаклашади.

Маълумки, минтака нефть ва газ, олтин, уран ва рангли металлар захираларига бой. Маълумотларга кура, Марказий Осиё минтакасининг нефть захиралари 17 миллиард баррелдан 33 миллиард баррелни ёки дунёдаги жами нефть захираларининг 7,2 фоизини ташкил этади. Бу ердаги табиий газ захиралари эса 230 дан 360 триллион куб футни ёки жахондаги умумий газ захираларининг 5 фоизини ташкил этади. Уран захиралари хакида суз юритадиган булсак, дунёдаги уран конларининг 19,7 дан 30 фоизгача булган кисми айнан ушбу минтакада жойлашган.

Истикболда бу худудда катта микдорда углеводород захираларининг кашф этилиши ривожланган давлатлар манфаатларини узига жалб этиши табиийдир. Чунки, Марказий Осиё ва Каспий минтакасидаги энергоресурслар жахон иктисодиётида мухим ахамият касб этиб, дунё бозорларига нефть ва газ трубаларини кайси йул, кайси давлатлар худудлари оркали олиб утилиши кудратли стратегик кучлар учун ута долзарб масалалардан бири хисобланади[4].

Масаланинг яна бир жихати борки, минтака давлатлари улкан геосиёсий майдонни эгаллашига карамасдан, денгиз коммуникацияларидан анча узокда жойлашган. Шунингдек, Афгонистонда тулик тинчлик ва баркарорлик урнатиш учун хали куплаб вазифаларни хал этиш зарур. Халкаро терроризм, диний ва сиёсий экстремизм, наркобизнес, сепаратизм, уюшган жиноятчилик каби тахдид ва хавф-хатарлар минтакада хануз сакланиб колмокда. Шу билан бирга, вазиятни бекарорлаштиришга олиб келадиган катор иктисодий-ижтимоий масалалар, демографик ва экологик муаммолар минтака доирасида хам, унинг ташкарисида хам мавжудлигини инкор этиб булмайди.

Шу маънода Узбекистон рахбари томонидан утган беш йил мобайнида минтака давлатлари рахбарлари билан 60 дан зиёд олий даражадаги хамда турли минтакавий ва халкаро тадбирлардаги учрашув ва музокаралар утказилиб, катор ижобий натижаларга эришилгани бекиёс ахамиятга эга.

Айникса, Туркманистон Республикаси билан стратегик шериклик урнатилгани, икки давлат уртасида Амударёдан утувчи автомобиль ва темир йул куприклари фойдаланишга топширилгани, узаро алокалар мустахкамланганини алохида таъкидлаш зарур. Шунингдек,

Орол денгизи экотизимини кайта тиклаш, трансчегаравий дарёлар сувларидан окилона фойдаланиш буйича катор келишувларга эришилгани хам мухим кадамдир.

^030fhct0h Республикаси билан стратегик шерикликни янада мустахкамлашга каратилган бир катор мухим хужжатлар, иктисодий келушувлар, савдо-иктисодий ва сармоявий битимлар имзоланди, худудлараро алокалар мустахкамланди. Чегара утказиш пунктлари фаолияти кайта тикланди. "Тошкент-Олмаота" йуналиши буйича темир йул катнови йулга куйилди.

^ирFизистон Республикаси билан Давлат чегараси тугрисида шартнома, Чегара худудида ишонч чоралари тугрисида битим ва Стратегик шериклик тугрисидаги декларация имзоланди. Узбек-киргиз давлат чегарасидаги катор утказиш пунктлари очилди.

Узок давом этган танаффусдан сунг 2018 йил март ойида давлатимиз рахбари Шавкат Мирзиёев ташаббуси билан Узбекистон делегациясининг Тожикистон Республикасига биринчи давлат ташрифи амалга оширилди. Шу йилнинг узида Тожикистон Президенти Имомали Рахмон мамлакатимизга ташриф буюрди. Бугунги кунда икки мамлакат уртасидаги муносабатлар жадал суръатларда ривожланиб, савдо-иктисодий алокалар мустахкамланмокда. Тошкент ва Душанбе уртасида авиа катновлар йулга куйилиб, икки мамлакат давлат чегарасида 17 та утказиш пункти уз фаолиятини бошлади.

Чегара пунктлардаги тусикларнинг олиб ташланиши натижасида Узбекистон ва Марказий Осиё давлатлари фукаролари уртасида алокалар тубдан яхшиланди. Агар 5 йил олдин Узбекистон ва ^иргизистон уртасидаги чегара пунктларида бир суткада 200-300 нафар фукаро утган булса, хозирги кунда бу ракам 30 минг нафарга етди. Тожикистон билан чегара пунктларини хам суткасига 20 минг нафар фукаро кесиб утмокда.

Давлат чегарасини делимитация ва демаркация килиш борасида Узбекистон хукумати делегацияси томонидан кушни мамлакатлар билан жами 63 та, жумладан, ^озоFистон билан 17 та, ^ирFизистон билан 27 та, Тожикистон ва Туркманистон билан 9 мартадан музокаралар олиб борилди. Натижада ^озогистон билан давлат чегараси чизикларини делимитация килиш ишлари якунланди. ^иргизистон билан чегаранинг 95 фоиз кисми буйича келишувга эришилди. Тожикистон билан чегаранинг 99,9 фоиз кисми келишилди.

Марказий Осиёда шаклланган дустона ва яхши кушничилик мухити, уз навбатида, минтаканинг савдо-иктисодий салохияти ва имкониятларининг кенгайишида мухим омил булмокда. Масалан, Узбекистон ва минтака давлатлари уртасида савдо айланмаси 2016 йилда 2,4 миллиард долларни ташкил этган булса, ушбу ракам 2019 йилга келиб 5,2 миллиард долларга етди. Пандемия шароитига карамасдан, 2020 йилда товар айланмаси 3,8 миллиард долларни ташкил килди.

Узбекистоннинг Марказий Осиё давлатлари билан инвестицион хамкорлиги хам жадал ривожланмокда. Таккослаш учун куйидаги ракамларни келтирмокчимиз: 2017 йилда Узбекистон худудида минтака давлатлари сармояси иштирокида 312 та корхона фаолият курсатган булса, 2020 йилда бу ракам 4 баробар ошиб, 1357 тага етди. Масалан, ^озогистон сармояси иштирокидаги корхоналар сони 2017-2020 йилларда 281 тадан 896 тага, ^иргизистон сармояси иштирокидаги корхоналар сони 57 тадан 175 тага етиб, Тожикистон ва Туркманистон корхоналари сони эса 180 ва 140 тадан ортди. Айни даврда кушни давлатларга киритилган узбек сармоясининг улуши хам купайиб бормокда.

Бу эса минтаканинг иктисодий баркарорлигини таъминлаб, хорижий давлатлар ва халкаро молиявий институтлар учун хам кулай инвестицион мухит яратмокда. Биргина мисол: 2016-2019 йилларда минтака давлатлари иктисодиётига жалб килинган хорижий инвестициялар 40 фоизга ошиб, 37,6 миллиард долларни ташкил этди. Минтака давлатларининг хорижий мамлакатлар билан ташки савдо айланмаси ана шу даврда 56 фоизга ошиб, 168,2 миллиард долларга етди.

Албатта, ушбу курсаткичларнинг яхшиланиши минтака ялпи ички махсулотининг жадал усишига олиб келмокда. Хусусан, 2016 йилга нисбатан 2019 йилда минтака ЯИМ 19,6 фоизга усиб, 302,8 миллиард долларга етди. Пандемия шароитига карамасдан, 2020 йилда бу курсатгич атиги 2,5 фоизга камайиб, 295,1 миллард доллар атрофида булди.

Дунёдаги нуфузли халкаро сиёсий-ижтимоий нашрлардан бири "The Diplomat" бу жараёнга бахо бериб, куйидаги фикрларни баён килади: "Узбекистон рщбарининг минтацада олиб бораётган янгиланган ташци сиёсати, очиц ва констуктив мулоцот борасидаги сиёсий иродаси туфайли цушни давлатлар билан сацланиб цолган муаммолар хал этилмоцда. Бу барча амалий ишлар Узбекистоннинг минтаца ва халцаро даражадаги имижини яхшиланишига хизмат цилмоцда"[5].

А^Ш хукумати томонидан 2020 йилда илк бор Марказий Осиё минтакаси буйича "Мустакилликни мустахкамлаш ва иктисодий фаровонлик" деб номланган махсус Стратегиянинг кабул килиниши минтакамизда юзага келаётган янги сиёсий вокеликнинг яна бир халкаро эътирофи булди.

Узбекистоннинг минтакавий ташки сиёсати хакида гап кетар экан, унинг яна бир мухим йуналиши булган Афгонистондаги бугунги вазият, ушбу мамлакатда тинчлик ва иктисодий баркарорликка эришиш масаласига алохида тухталиб утиш уринлидир.

Мамлакатимиз уз тараккиётининг янги даврига кадам куйган биринчи кунлардан бошлаб Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев томонидан Афгонистон масаласи буйича мутлако янги концептуал ёндашув илгари сурилди. Эндиликда Афгонистон Марказий Осиёнинг ажралмас бир кисми, афгон халки эса асрлар давомида минтака давлатлари халклари

билан ягона маданий-цивилизацион маконда яшаб келган халк сифатида эътироф этилмокда[6].

ХУЛОСА

Узбекистон рахбариятининг ташаббуси билан 2018 йил январь ойида БМТ Хавфсизлик Кенгашида Марказий Осиё давлатлари ташки ишлар вазирлари иштирокида "Хавфсизлик ва тараккиётнинг узаро боFлик модели сифатида АфFOнистон ва Марказий Осиёда минтакавий хамкорликни йулга куйиш" мавзусида махсус учрашув ташкил килинди. Ушбу учрашув оркали Марказий Осиё давлатларининг Афгонистон масаласи буйича ягона позициясини шакллантиришга эришилди. Хусусан, Афгонистонни Марказий Осиёнинг савдо-иктисодий ва инфратузилмавий лойихаларига кенг жалб этиш буйича минтака давлатларининг янгича хамкорлик фаолиятининг асосий йуналишлари белгилаб олинди.

Мухтасар килиб айтганда, минтакада кузатилаётган ана шундай ижобий тенденциялар Марказий Осиёда жиддий сиёсий трансформация жараёнлари кечаётгани, бунда очиклик ва конструктивлик, узаро ишонч ва хурмат тамойиллари борган сари мустахкамланаётганини курсатмокда. Бу эса Марказий Осиёнинг якин келажакда дунёдаги интеграция жараёнларига баркарор ривожланаётган ягона макон сифатида кириб бориши хамда унга янгича сифат ва мазмун багишлашига умид уйготади.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Х,аракатлар стратегиясини тугрисида"ги ПФ-4947 Фармони

2. Ш.Мирзиёев. Халкимизнинг розилиги бизнинг фаолиятимизга берилган энг олий баходир. -Тошкент: "Узбекистон", 2018, 2-том, 248-249 бетлар.

3. "Янги Узбекистон" гезетаси, 15 июль 2021 йил.

4. Saidolimov S. Foreign Policy of Uzbekistan: An Active and Pragmatic way Built on the Basis of National Interests // Central Asian Journal of Social Sciences and History. - volume 02, ISSUE: 12, 2021. -Р. 96-102. ISSN: 2660-6836. http:// www.cajssh.centralasianstudies.org

5. "The Diplomat" журнали, 2018 йил 24 май // thediplomat.сом

6. Saidolimov S. Deepening complementarities between South Korea and Uzbekistan // International Science Journal: Theoretical & Applied Science. - volume 77, ISSUE 09, 2019. -Philadelphia, USA. -P. 450-453. p-ISSN 2308-4944; е-ISSN 2409-0085. http://www.t-science.org (SIS-Impact Factor: 0.912).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.