Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОН ШАНХАЙ ҲАМКОРЛИК ТАШКИЛОТИ: СТРАТЕГИК ҲАМКОРЛИК ҚИРРАЛИ'

ЎЗБЕКИСТОН ШАНХАЙ ҲАМКОРЛИК ТАШКИЛОТИ: СТРАТЕГИК ҲАМКОРЛИК ҚИРРАЛИ Текст научной статьи по специальности «Политологические науки»

CC BY
399
68
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Шанхай ҳамкорлик ташкилоти / интеграция соҳаси / ҳамкорлик / ривожланиш / кенгайтириш. / Шанхайская организация сотрудничества / интеграционное поле / сотрудничество / развитие / расширение.

Аннотация научной статьи по политологическим наукам, автор научной работы — Рахматулла Нуримбетов

Мақола Шанхай Ҳамкорлик Ташкилоти фаолиятини таҳлил қилиш, уни шакллантириш ва “Шанхай бешлиги” сиёсий ассоциациясини шакллантириш учун асос сифатидаги шарт-шароитларни кўриб чиқиш, ШҲТ интеграция майдонини доимий равишда қуриш ҳисобига кейинчалик кенгайтиришга бағишланган. Марказий Осиё ва Осиё-Тинч океани минтақаларида жойлашган давлатлар билан кўп томонлама алоқаларни ривожлантириш ва ривожлантириш. 2001-йил 15-июнда расман ташкил этилган Шанхай ҳамкорлик ташкилоти доимий асосда фаолият юритувчи ҳукуматлараро минтақавий халқаро бирлашма ҳисобланади. Ўзининг 20 йиллик фаолияти давомида композиция сезиларли даражада ўсди. Ҳаммаси бўлиб, тўлиқ иштирокчи, кузатувчи ва мулоқот бўйича ҳамкор мақомига эга бўлган ўн саккизта давлат мавжуд. Ташкилотнинг ҳамкорлик кўламини доимий равишда кенгайтиришга интилаётгани унинг ўзига хос жиҳати бўлиб, уни минтақадаги бошқа бирлашмалардан ажратиб туради.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

УЗБЕКИСТАН-ШАНХАЙСКАЯ ОРГАНИЗАЦИЯ СОТРУДНИЧЕСТВА: СТРАТЕГИЧЕСКОЕ ПАРТНЕРСТВО

Статья посвящена анализу Шанхайской организации сотрудничества, рассмотрению предпосылок ее формирования и политического объединения «Шанхайская пятёрка» в качестве базиса для ее складывания, последующего расширения интеграционного поля ШОС за счёт постоянного наращивания и развития многосторонних связей со странами, расположенными в Центрально-азиатском и Азиатско-Тихоокеанском регионах. Шанхайская организация сотрудничества, которая была официально учреждена 15 июня 2001 года, представляет из себя действующее на постоянной основе межправительственное региональное международное объединение. За 20 лет ее существования состав значительно вырос. Всего насчитывается восемнадцать государств, обладающих статусами полноправного участника, наблюдателя и партера по диалогу. Тот факт, что организация стремится непрерывно расширять рамки сотрудничества, составляет её специфику и отличает её от остальных объединений региона.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОН ШАНХАЙ ҲАМКОРЛИК ТАШКИЛОТИ: СТРАТЕГИК ҲАМКОРЛИК ҚИРРАЛИ»

Oriental Journal of History, Politics and Law

ORIENTAL JOURNAL OF HISTORY, POLITICS AND

LAW

journal homepage: https://www.supportscience.uz/index.php/oihpl

UZBEKISTAN-SHANGHAI COOPERATION ORGANIZATION: STRATEGIC

PARTNERSHIP

Rakhmatulla Nurimbetov

PhD

SCO of the Republic of Uzbekistan Tashkent, Uzbekistan

ABOUT ARTICLE

Key words: Shanghai Cooperation Organization, integration field, directions, cooperation, development, extension.

Received: 14.05.22 Accepted: 16.05.22 Published: 18.05.22

Abstract: The article is devoted to the analysis of the Shanghai Cooperation Organization, consideration of the prerequisites for its formation and the political association «Shanghai Five» as a basis for its formation, the subsequent extension of the SCO integration field due to the constant build-up and development of multilateral ties with countries located in the Central Asian and Asia- Pacific regions. The Shanghai Cooperation Organization, which was officially established on June 15, 2001, is a permanent intergovernmental regional international association. Over the 20 years of its existence, the composition has grown significantly. In total, there are eighteen states with the statuses of a full participant, observer and dialogue partner. The fact that the organization strives to continuously expand the framework of cooperation is its specificity and distinguishes it from other associations in the region._

УЗБЕКИСТОН - ШАНХАЙ ^АМКОРЛИК ТАШКИЛОТИ: СТРАТЕГИК

ХДМКОРЛИК ЩРРАЛИ

Рахматулла Нуримбетов

PhD

Узбекистон Республикасининг ШХ,Т Тошкент, Узбекистон

_МА^ОЛА ^А^ИДА_

Калит сузлар: Шанхай хамкорлик Аннотация: Макола Шанхай ташкилоти, интеграция сохаси, хамкорлик, Х,амкорлик Ташкилоти фаолиятини тахлил ривожланиш, кенгайтириш. килиш, уни шакллантириш ва "Шанхай

бешлиги" сиёсий ассоциациясини шакллантириш учун асос сифатидаги шарт-шароитларни куриб чикиш, ШХ,Т интеграция майдонини доимий равишда куриш хисобига кейинчалик кенгайтиришга багишланган. Марказий Осиё ва Осиё-Тинч океани минтакаларида жойлашган давлатлар билан куп томонлама алокаларни ривожлантириш ва ривожлантириш. 2001-йил 15-июнда расман ташкил этилган Шанхай хамкорлик ташкилоти доимий асосда фаолият юритувчи хукуматлараро минтакавий халкаро бирлашма хисобланади. Узининг 20 йиллик фаолияти давомида композиция сезиларли даражада усди. Х,аммаси булиб, тулик иштирокчи, кузатувчи ва мулокот буйича хамкор макомига эга булган ун саккизта давлат мавжуд. Ташкилотнинг хдмкорлик куламини доимий равишда кенгайтиришга интилаётгани унинг узига хос жихати булиб, уни минтакадаги бошка _бирлашмалардан ажратиб туради._

УЗБЕКИСТАН-ШАНХАЙСКАЯ ОРГАНИЗАЦИЯ СОТРУДНИЧЕСТВА: СТРАТЕГИЧЕСКОЕ ПАРТНЕРСТВО

Рахматулла Нуримбетов

PhD

ШОС Республики Узбекистан Ташкент, Узбекистан

_О СТАТЬЕ_

Ключевые слова: Шанхайская Аннотация: Статья посвящена организация сотрудничества, анализу Шанхайской организации

интеграционное поле, сотрудничество, сотрудничества, рассмотрению

развитие, расширение. предпосылок ее формирования и

политического объединения «Шанхайская пятёрка» в качестве базиса для ее складывания, последующего расширения интеграционного поля ШОС за счёт постоянного наращивания и развития многосторонних связей со странами, расположенными в Центрально-азиатском и Азиатско-Тихоокеанском регионах. Шанхайская организация сотрудничества, которая была официально учреждена 15 июня 2001 года, представляет из себя действующее на постоянной основе межправительственное региональное международное объединение. За 20 лет ее существования состав значительно вырос. Всего насчитывается восемнадцать государств, обладающих статусами полноправного участника, наблюдателя и партера по диалогу. Тот факт, что организация стремится непрерывно расширять рамки сотрудничества, составляет её специфику и отличает её от _остальных объединений региона._

КИРИШ

Кейинги йилларда Президент Ш.М.Мирзиёев рахбарлигида прагматик ва фаол ташки сиёсат олиб бораётган мамлакатимизнинг минтакадаги ва умуман жахондаги нуфузи ортиб, халкаро жараёнларга ижфарк обий таъсири тобора ортиб бормокда. Бунда, шубхасиз, республиканинг куптомонлама хамкорлик институтлари - халкаро ва минтакавий ташкилотлар доирасидаги фаол иштироки мухим роль уйнамокда. Шулар каторида Шанхай хамкорлик ташкилоти (ШХ,Т) алохида ахамият касб этади.

ШХ,Т - бу макомига кура хукуматлараро халкаро ташкилот ва янги глобал бошкарув тизимини шакллантиришда иштирок этаётган тузилма. Маълумки, глобал бошкарув институтлари давлатлар учун минтакавий ва халкаро масалаларга тааллукли мухим карорларни ишлаб чикишда ва хаётга тадбик этишда иштирок этиш имконини беради.

ORIENTAL JOURNAL OF HISTORY, POLITICS AND LAW ISSN: 2181-2780

АСОСИЙ ЩСМ

Узбекистоннинг ШХ,Тдаги аъзолиги мамлакатимизнинг бошка халкаро ташкилотлардаги фаолиятидан фарк килади. Зеро республика бу куптомонлама тузилма ташкил топганидан кейин аъзо булиб кирмаган (масалан, БМТ ва унинг ихтисослашган муассасаларига аъзолиги сингари), балки уни таъсис килишда бевосита иштирок этган. Яъни Узбекистон ШХ,Т фаолиятини белгилаб берган асосий тамойиллар ва коидаларни ишлаб чикишда ва кейинчалик уларнинг ШХ,Т Хартияси хамда Узок муддатли яхши кушничилик, дустлик ва хамкорлик тугрисидаги Шартномада уз ифодасини топган.

Журофий нуктаи-назардан ёндошиласа, бугунги кунда ШХ,Т дунёдаги энг йирик минтакавий ташкилот хисобланади. Унга аъзо мамлакатларнинг умумий худуди 34 миллион кимлометр квадратдан зиёд булиб, бу Евроосиё китъасининг 60 фоиздан ортикрок ер майдони демакдир. Ташкилот мамлакатлари ахолисининг умумий сони 3 миллиарддан ортик, бу сайёрамиз ахолисининг карийб ярмига тенг. Ташкилот 8 нафар доимий аъзо, жумладан, Хитой, Россия, Х,индистон, Покистон (барчаси "ядровий давлат" макомига эга ) каби давлатлар, 4 та кузатувчи ва 9 та "мулокот буйича шерик" макомига эга мамлакатларни бирлаштирган.

Бундан 21 йил олдин Узбекистон, ^озогистон, ^иргизистон ва Тожикистон каби минтака мамлакатларининг Ш^Тга таъсисчи давлатлар сифатида аъзо булиб кирганлиги ва фаол иштирок этиб келаётгани ушбу тузилманинг Марказий Осиёда баркарорлик ва хамкорликни илгари суриш учун нечоглик катта ахамиятга эга эканлигини намоён килиб турибди.

^олаверса, ташкилотга якин давр ичида Эрон Ислом Республикаси тулик аъзо сифатида кабул килиниши кутилмокда. Бошкача айтганда, ШХ,Т олдида стратегик жихатдан ута мухим булган Якин Шарк томон эшиклар очилмокда.

Юкорида зикр этилган тенденцияларнинг барчаси ШХ,Тнинг таъсисчи ва фаол аъзоларидан бири хисобланган Узбекистон ташки сиёсий фаолиятининг диккат марказида булишини такозо атиши аник. ^олаверса, хозирда мамлакатимиз ушбу нуфузли ташкилотга раислик килмокда.

Узбекистоннинг янги ташки сиёсий стратегияси охирги беш йил ичида ШХ,Т фаолиятида хам яккол уз ифодасини топиб келмокда. Мамлакатимиз ташкилот доирасида мамлакатимизнинг ижтимоий-иктисодий ривожланишининг устувор йуналишларига мос келувчи, унинг халкаро майдондаги нуфузини оширишга каратилган куплаб салмокли ташаббус ва таклифларни илгари суриб, унинг кун тартибини бойитишда фаол иштирок этиб келаётир.

Давлатимиз рахбарининг рахнамолигида ШХ,Т доирасида Узбекистон томонидан амалга оширилаётган стратегия конструктивлик, прагматизм ва ташаббускорлик каби асосий тамойилларга асосланган, дейиш мумкин.

Биринчидан, охирги беш йил ичида мамлакатимизнинг мазкур ташкилотга нисбатан ёндошуви конструктивлик томон узгарди. Бу нимада уз ифодасини топомкда. Энг, аввало, расмий Тошкент бугунга келиб Ш^Тнинг барча фаолият йуналишларидаги хамкорлик жараёнларида бевосита иштирок этиб келмокда. Масалан, 2017 йилга кадар республика вакиллари ташкилотнинг хавфсизлик сохасидаги айрим тадбирларида, хусусан, кушма харбий ва аксилтеррорчилик машгулотларида, шунингдек муайян маданий ва таълим дастурларида тулик иштирок этмаганлиги маълум. Бугунда республика шу ва бошка сохаларнинг ривожланишига таъсир курсатибгина колмасдан, Ш^Тнинг бошка аъзолари томонидан илгари сурилаётган долзарб ва шу билан бирга умумий манфаатларга жавоб берувчи таклифларни тулик куллаб-кувватлаб келмокда.

Айтиш мумкинки, конструктив ёндошуви оркали Узбекистон ШХ,Тнинг "тамал тоши" хисобланган "шанхай рухи"даги "хамжихатликда тараккиёт" тамойилининг хаётга тадбик килинишига бевосита хисса кушиб келади.

Узбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёевнинг Ш^Тнинг 2020 йилдаги саммитида "ташкилотимиз, качонки унинг хар бир аъзоси кучли булсагина, у кудратли булади" - деган баёноти мамлкатимизнинг мазкур тузилмага нисбатан конструктив ёндошувининг мохиятини тулик очиб беради.

Иккинчидан, бошка куптомонлами дипломатия платформаларида намоён булаётган ташки сиёсатимиздаги прагматизм ШХ,Тдаги иштирокимизга хам тааллукли. Расмий Тошкент томонидан илгари сурилаётган ташаббуслар, мамлкатимизнинг миллий манфаатлари ва унинг тараккиёти учун устувор йуналишларини акс эттирибгина колмай, минтакани баркарор ривожлантиришнинг асосий вазифаларига тулик мос келади. Шу сабаб, улар ташкилотнинг барча аъзолари томонидан кенг куллаб-кувватланиб келинмокда.

Кейинги пайтларда Узбекистон ШХ,Тнинг улкан салохиятини амалий жихатдан мухим булган сохаларда хамкорликни ривожлантиришга йуналтириш заруратини очик-ойдин баён этиб келади. Булар жумласига транспорт ва логистика, инновацион ва ракамли тараккиёт, маданий ва "халк" дипломатияси кабиларни курсатиш мумкин.

Учинчидан, Узбекистон кейинги давр ичида ШХ,Тдаги энг ташаббускор аъзолардан бирига айланиб улгурди. Аслида бу, юкорида курсатиб утилган конструктивликка ва прагматизмга асосланган стратегиянинг махсули, дейиш мумкин. Яъни, ташкилотнинг мухим жабхалардаги фаолиятини кучайтириш ва унинг кун тартибини янги долзарб йуналишлар хисобига бойитиш истаги саломокли ташаббусларда уз тасдигини топмокда.

Тахлиллар шуни курсатадики, 2017-2021 йиллар ичида мамлакатимиз рахбари ШХ,Т саммитларида жами 50 га якин мухим ва долзар ташаббусларни илгари сурган. Бу жуда катта ва салмокли курсаткич аслида. Энг асосийси - улар нги хукукий-меъёрий, "йул хариталари", дастурий ва концептуал хужжатлари шаклида, шунингдек, янги хамкорлик механизмлари куринишида амалиётга татбик килинмокда.изчиллик билан хаётга тадбик этиб келинмокда.

Юкорида таъкидлаб утганимиздек, мамлакатимизнинг ташкилотдаги раислиги -узбек дипломатиясига катта масъулият юкловчи катта масъулиятли сиёсий жараён.

Шу билан бирга, раислик Узбекистон учун ташкилот доирасидаги динамик тусдаги стратегияни давом эттирибгина колмасдан, уни аник натижалар билан янги, мазмунли марралар билан бойитиш имкониятларини хам очиб беради.

Узбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёевнинг 2021 йил 16-17 сентябрда Душанбе шахрида булиб утган ШХ,Т саммитидаги дастурий нуткида мамлакатимизнинг ташкилот раислиги учун устувор этиб курсатилган вазифалар буни яккол курсатиб туриди. Жумладан, улар куйидагилар:

савдо-иктисодий, сармоявий хамкорлик ва саноат кооперациясини, транспорт-коммуникация узаро богликлигини чукурлаштириш;

камбагалликни кискартириш ва озик-овкат хавфсизлигини таъминлаш каби долзарб сохаларда хамкорликни йулга куйиш ва кенгайтириш;

юкори технологиялар, инновация, маданий-гуманитар, согликни саклаш ва иклим узгаришига карши курашда ШХ,Т салохиятидан кенг фойдаланиш.

ШХ,Тнинг халкаро алокаларини янада кенгайтириш ва унинг жахондаги нуфузини мустахкамлаш.

Давлатимиз рахбари Душанбе саммитида Узбекистоннинг ШХ,Тдаги раислигида доирасида катор янги хукукий, концептуал ва дастурий хужжатлар ишлаб чикилишини маълум килган эди. Жумладан:

- ШХ,Т доирасида куп киррали шерикликни янада кенгайтириш максадида ташкилотга аъзо давлатлар уртасида Узок муддатли яхши кушничилик, дустлик ва хамкорлик тугрисидаги шартномани амалга ошириш буйича 2023-2027 йилларга мулжалланган комплекс дастури;

- Минтака ичидаги савдони ривожлантириш буйича кушма харакатлар режасини ишлаб чикиш;

- ШХ,Тнинг Транспорт сохасида узаро богликлик стратегиясини ишлаб чикиш ва келишиш жараёнларини якунлаш;

- ШХ,Т маконида инфратузилмавий тараккиёт Дастури;

- ШХ,Т мамлакатларининг етакчи тиббиёт марказлари уртасида юкумли касалликларни профилактика килиш сохасида хамкорлик урнатиш буйича Х,аракатлар дастури;

- ШХ,Тга аъзо давлатларнинг ваколатли органлари уртасида музей иши сохдсида хамкорлик тугрисидаги Битим;

- ШХ,Тга аъзо давлатлар уртасида кайта тикланадиган энергетика манбаалари сохасидаги хамкорлик тугрисидаги Битим.

Узбекистон раислиги остида ШХ,Тнинг жами 80 дан ортик турли даражадаги тадбирлари утказилиши кутилмокда ва уларда ташкилотнинг барча жабхаларида хамкорликни янада ривожлантириш билан боглик кенг куламли масалалар куриб чикилади.

Шуни алохида таъкидлаб утиш жоизки, Президент Ш.М.Мирзиёев томонидан мамлакатимиз раислиги муносабати билан ШХ,Т кун тартибини истикболли ва долзарб мавзуларда хамкорлик масалалари хисобига кенгайтиришга каратилган иккита мухим таклифи аллакачон хаётга тадбик этиб улгурилди. Хусусан, 2021 йилнинг ноябр ойида ташкилот доирасида илк бор Ахборот-коммуникация технологиялари, жорий йилнинг 25 январида эса Камбагалликни кискартириш масалалари буйича вазирлар даражасидаги йигилишлар узбек томони раислигида утказилди.

ХУЛОСА

Давлатимизнинг мазкур тузилмадаги иштироки доим иктисодий хамкорлик масалаларига алохида эътибор каратилиши билан ажралиб туради. Бу, табиийки, унинг ШХ,Т раислигида хам уз ифодасини топмасдан колмади. Бу борада долзарб ташаббуслардан бири, масалан, "Узбекистон - ШХ,Т" индустриал зонасини ташкил этиш. Мазур саноат зонасининг барпо этилиши ШХ,Тга аъзо давлатлар ва бошка хорижий инвесторлар билан биргаликда мамлакатимиз худудида кушма лойихаларини амалга ошириш имконини беради. Жорий йилда ШХ,Т Иктисодий форуми ва Саноат янгиликлари хафталигини утказиш ражалари хам шулар жумласидан.

Хулоса килиб шуни таъкидлаш мумкинки, Узбекистоннинг ШХ,Тдаги самарали раислигининг асосий натижалари шу йилнинг сентябр ойига режалаштирилган Самарканд саммитида сархисоб килинади.

Бизнингча, катта халкаро ахамиятга молик сиёсий-дипломатик форум булиши кутилаётган ушбу йигилиш ташкилотнинг кейинги эволюцияси учун мухим кадам сифатида тарихга кириши аник.

Мамлакатимиз олиб бораётган фаол, очик, прагматик ва конструктив ташки сиёсат булажак саммит доирасида мухим карорлар ва хужжатларни кабул килиш учун яхши замин яратиб беради.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ

1. Renate Mayntz. National States and Global Governance. VII Congreso Internacional del CLAD sobre la Reforma del Estado y de la Administración Pública, Lisboa, Portugal, 8-11 Oct. 2002 https://clad.org/wp-content/uploads/2020/07/ConfPle-RMayntz-VIICong.pdf

2. Captain Scott Andrew McClellan. The Shanghai Cooperation Organization: Should the U.S. be Concerned? https://apps.dtic.mil/sti/pdfs/ADA589436.pdf

3. Узбекистан поспособствует принятию Ирана в члены ШОС. https://www.eurasiatoday.ru/central-asia/uzbekistan/8333

4. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Шанхай хамкорлик ташкилотининг 2020 йил 10 ноябридаги саммитидаги нущи. https://xs.uz/uzkr/post/ozbekiston-respublikasi-prezidenti-shavkat-mirziyoevning-shankhaj-hamkorlik-tashkiloti-sammitidagi-nutqi

5. ШХ,Т саммити р ШХ,Т саммити раислиги расман Узбекистонга утди аислиги расман Узбекистонга утди. https://www.gazeta.uz/uz/2021/09/17/sco/

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.