Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОННИНГ ОСИЁ МАМЛАКАТЛАРИ БИЛАН ИЛМИЙТЕХНИКАВИЙ АЛОҚАЛАРИ'

ЎЗБЕКИСТОННИНГ ОСИЁ МАМЛАКАТЛАРИ БИЛАН ИЛМИЙТЕХНИКАВИЙ АЛОҚАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

246
35
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
илм-фан / илмий-техника / илмий-тадқиқот / илмий марказ / Фанлар академияси / олий таълим / кафедра / профессор-ўқитувчилар / талаба / грант / халқаро дастур / ҳамкорлик / шартнома / science / science and technology / research / research center / Academy of Sciences / higher education / department / faculty / student / grant / international program / cooperation / agreement.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Бурхон Бўронович Жаҳонгиров, Тоҳир Азизович Турғунов

Ушбу мақолада, Республика Фанлар академияси илмий тадқиқот институтлари, олий таълим муассасалари ва бошқа илмий марказларининг Осиё мамлакатлари илмий-тадқиқот марказлари билан илмий техникавий ҳамкорлигининг ўрнатилиши, ҳамкорликда илмий мавзулар танлаш, грант лойиҳалари устида ишлаш, кадрлар тайёрлаш, стажировкалар ташкил этиш, тажриба алмашиш, илмий-тадқиқот ишларини натижаларини ишлаб-чиқаришга жалб қилиш, назарияни амалиётга тадбиқ этиш Дунёнинг кўплаб мамлакатлари олимларининг бир-бирлари билан яқин ҳамкорлик қилишини, ўз мамлакатларига илмий техник тараққиёт ютуқларини жалб қилишларини, бунинг учун хилма-хил шакллардан фойдаланиш, хусусан, илмий муассасалар билан изчил алоқада бўлишни, олий ўқув юртлари, олимлар билан мулоқотда бўлишни, ҳамкорликдаги муайян муаммолар бўйича қўшма тадқиқотлар олиб боришни, илмий марказларда стажировка қилишни, аспирантураларда ўқишларини ташкил этишни талаб қилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SCIENTIFIC AND TECHNICAL RELATIONS OF UZBEKISTAN WITH ASIAN COUNTRIES

In this article, Uzbekistan's scientific and technical cooperation with Asian countries stems, first of all, from the fact that the modern industry cannot develop effectively without the achievements of the scientific and technological revolution, fundamental knowledge and discoveries, technical and technological innovations. Science is, in essence, an international phenomenon, the result of the concerted and collaborative work of scientists in many countries. Scientists from many countries of the world should work closely with each other, attract scientific and technological advances to their countries, use various forms for this purpose, in particular, keep in touch with scientific institutions, communicate with universities, scientists, requires joint research on problems, internships in research centers, organization of postgraduate studies

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОННИНГ ОСИЁ МАМЛАКАТЛАРИ БИЛАН ИЛМИЙТЕХНИКАВИЙ АЛОҚАЛАРИ»

УЗБЕКИСТОННИНГ ОСИЁ МАМЛАКАТЛАРИ БИЛАН ИЛМИЙ-

ТЕХНИКАВИЙ АЛОЦАЛАРИ

Ушбу маколада, Республика Фанлар академияси илмий - тадкикот институтлари, олий таълим муассасалари ва бошка илмий марказларининг Осиё мамлакатлари илмий-тадкикот марказлари билан илмий - техникавий хамкорлигининг урнатилиши, хамкорликда илмий мавзулар танлаш, грант лойихалари устида ишлаш, кадрлар тайёрлаш, стажировкалар ташкил этиш, тажриба алмашиш, илмий-тадкикот ишларини натижаларини ишлаб-чикаришга жалб килиш, назарияни амалиётга тадбик этиш

Дунёнинг куплаб мамлакатлари олимларининг бир-бирлари билан якин хамкорлик килишини, уз мамлакатларига илмий - техник тараккиёт ютукларини жалб килишларини, бунинг учун хилма-хил шакллардан фойдаланиш, хусусан, илмий муассасалар билан изчил алокада булишни, олий укув юртлари, олимлар билан мулокотда булишни, хамкорликдаги муайян муаммолар буйича кушма тадкикотлар олиб боришни, илмий марказларда стажировка килишни, аспирантураларда укишларини ташкил этишни талаб килади.

Калит сузлар: илм-фан, илмий-техника, илмий-тадкикот, илмий марказ, Фанлар академияси, олий таълим, кафедра, профессор-укитувчилар, талаба, грант, халкаро дастур, хамкорлик, шартнома.

SCIENTIFIC AND TECHNICAL RELATIONS OF UZBEKISTAN WITH

ASIAN COUNTRIES

ABSTRACT

In this article, Uzbekistan's scientific and technical cooperation with Asian countries stems, first of all, from the fact that the modern industry cannot develop effectively without the achievements of the scientific and technological revolution, fundamental knowledge and discoveries, technical and technological innovations. Science is, in essence, an international phenomenon, the result of the concerted and collaborative work of scientists in many countries. Scientists from many countries of

Бурхон Буронович Жа^онгиров

Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университети

То^ир Азизович TypFy^B

Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университети

АННОТАЦИЯ

the world should work closely with each other, attract scientific and technological advances to their countries, use various forms for this purpose, in particular, keep in touch with scientific institutions, communicate with universities, scientists, requires joint research on problems, internships in research centers, organization of postgraduate studies.

Keywords: science, science and technology, research, research center, Academy of Sciences, higher education, department, faculty, student, grant, international program, cooperation, agreement.

КИРИШ

Узбекистоннинг кенг ташки сиёсий ва иктисодий фаолияти узбек халкининг маънавий кадриятлари ва имкониятлари тикланишига, узини бошка халклар оиласидаги тула хукукли миллат сифатида англаб етишига янада куч бахш этди. Дархакикат, кенг микёсдаги халкаро алокалар жахон маданиятини янада чукуррок билиш, умуминсоний кадриятлардан бахраманд булиш учун кулай замин яратади. Айни махалда узбек халкининг турли фаолият сохаларидаги истеъдоди ривожланишига, унинг тадбиркорлик ва киришимлилик, бир неча чет тилларни тез урганиб олиш каби ноёб фазилатлари тула-тукис руёбга чикишига имкон беради.

Узбекистоннинг илм-фан сохасидаги халкаро алокалари мустакиллик йилларида том маънода ривож топди Узбекистон Республикаси Фанлар академияси илмий-тадкикот институтлари, илмий марказлар, олий таълим муассасалари, хориждаги уз шериклари билан икки томонлама ва куп томонлама илмий хамкорлик олиб бордилар. Натижада илгари маълум сабабларга кура, амалга оширилиши мумкин булмаган илмий хамкорлик юзага келди. Жахон фани, минтакамиз, хусусан, Узбекистон учун иктисодий-ижтимоий ахамиятга эга булган долзарб илмий мавзулар буйича илмий-тадкикот ишлари олиб бориш имкони туFилди.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Ушбу тадкикот ишида тарихийлик, объективлик, тарихий изчиллик тамойилларидан фойдаланилди. Узбекистоннинг Осиё мамлакатлари билан илмий - техник хамкорликни амалга ошириши, техник, технологик янгиликларнинг ишлаб чикаришга тадбик этишда Узбекистон Республикаси Марказий Давлат Архиви, Узбекистон Республикаси Фан ва техника Давлат кумитасининг жорий архиви, Узбекистон Республикаси Фанлар Академияси,

вазирликлар, Олий таълим муассасалари жорий архиви материаллари ва К,.Усмонов, М.Содиков, С.Бурхонова, А.Киргизбоев, Л.Худойкулова, Ш.Зиямов, Д.Васиева, Д.Мишарев, Э.Нуриддинов, Г.Реука ва бошкаларнинг асарлари, номзодлик ва докторлик диссертацияларини химоя килишда фойдаланилганини алохида таъкидлаш лозим.

НАТИЖА ВА МУ^ОКАМАЛАР

Республика олимларининг халкаро хамкорлик алоклари турли шакл ва куринишларда амалга оширилади. Масалан, хорижий мамлакатларда утказиладиган илмий конференция, конгресс, симпозиумларга хизмат сафари билан бориш, илмий институтлар, олий укув юртлари билан бевосита алокалар урнатиш, хамкорликда илмий тадкикотлар олиб бориш, хорижий илмий марказларга малака ошириш, стажировкага бориш, у ерда аспирантларни укитиш ва хаказо.

Узбекистон Республикаси Фанлар академиясининг катор тармок илмий текшириш институтлари Осиёнинг бир канча давлатлари етакчи илмий текшириш институтлари ва олий укув юртлари билан илм-фан сохасида хамкорлик ишларини тугри йулга куйиб, бу борада бир канча ютукларга эришдилар. 1993 йил 29 июлида Узбекистон Республикаси ва Х,индистон уртасида имзоланган илм - фан сохасидаги хамкорлик тугрисидаги шартнома сабаб, 1994 йил 5 январда Илмий-техник хамкорликка кумаклашучи Узбекистон - Х,индистон маркази фаолият бошлади ва бу марказнинг олдига илм-фан сохасидаги хамкорлик ишларини ривожлантириш вазифаси куйилди[1].

Узбекистон ва Х,индистон давлатлари кишлок хужалиги, медицина, экология, информатика, компьютер техникаси, куёш энергетикаси, лазер технологияси ва бошка бир катор сохаларда хамкорлик ишларини олиб бормокда. 1995 йил Узбекистон Республикаси Фанлар академияси Санъатшунослик институтининг икки нафар ходими Х,индистонда утказилган "Узбекистон ва Х,индистон уртасидаги энг кадимги даврлардан шу кунгача булган тарихий ва маданий алокалар" номли илмий семинарда иштирок этиш учун юборилди. Шу йилнинг узида мазкур Санъатшунослик институтида "Марказий Осиё санъатида анъанавийлик ва наваторлик" мавзусидаги илмий-амалий конференция булиб утди. Узбекистон Республикаси Фанлар академияси академиги Г.А.Пугаченкованинг маърузасида Узбекистон ва Х,индистон уртасидаги маданий алокаларнинг кадимий манбалари ва сарчашмалари батафсил ёритиб берилди[2].

1995-1998 йил мобайнида Хиндистонда компьютер дастурлари буйича уч нафар мутахассис, газ ва нефть окимини улчаш ва бошкариш техникаси буйича турт нафар мутахассис, компьютер дастурлари тизими буйича икки нафар мутахассис стажировкада булиб кайтдилар. 1998 йилнинг май ойида икки марта илмий - техник хамкорлигининг ишчи дастури имзолонди. Унда кушма дастурларда иштирок этувчи мутахассис - тадкикотчиларни тажриба урганиш ва уларнинг тадкикот натижаларини амалда куллаш учун узок муддатли хизмат сафарларига жунатиш кузда тутилган[3].

2000 йилнинг март ойида Хиндистон маданият марказида "Хиндистон ва Марказий Осиё" (исломдан аввалги давр) мавзусида семинар утказилди. Ушбу семинарнинг тадкикотчилари Хиндистоннинг Узбекистондаги элчихонаси, Узбекистон Республикаси Фанлар академияси- нинг санъатшунослик институти ва Археология институтлари булди. Мазкур семинарга Москва, Санкт Петербург, Хиндистон, K,озоFистон, ^^Fro^TO^ Туркманистон, Тожикистон ва Узбекистоннинг турли минтакаларидан олимлар ташриф буюрди. Семинар уч кун давом этди, унда 36 та турли мавзулардаги маърузалар тингланди. Мухокомаларда 100 га якин олим ва мутахассислар иштирок этди. Маърузаларда Хиндистон ва Узбекистон уртасидаги маданий, савдо-иктисодий, нумизматик ва ишлаб чикариш технологик алокалар чукур ва хар томонлама батафсил ёритиб берилди[4].

2000 йил январида Узбекистон Республикаси Фанлар академияси Ядро физикаси институти олимлари Хиндистонда булиб утган Гравитация ва космология буйича халкаро конференцияда иштирок этдилар. Мазкур конференцияга "Умумийлик нисбийлик назариясида плазма учун Ом конуни ва Керр фазосида Каумен теоремасининг антидинамоси" мавзусидаги маъруза такдим этилди. Шунингдек, конференция доирасида Каражур шахридаги Хиндистон Технологиялар институтининг физика факультетида утказилган семинарда "Умумий нисбийлик назариясида гравитомагнит эфектлар" мавзусидаги маъруза хам укилди. Конференция жараёнида хорижлик олимлар билан алокалари урнатилди, умумий нисбийлик назарияси буйича етакчи мутахассислар билан имлий натижалар мухокама этилди. Осиё мамлакатлари, хусусан Хиндистон, Бангладеш, Туркия, Узбекистон ва бошка давлатлар уртасида назарий физика Халкаро Маркази (Италия) доирасида нисбийлик назарияси буйича ишчи тармоFини ташкил килиш юзасидан максад протоколи тайёрланди[5].

2000 йилда Х,индистонда узбекистонлик 21 нафар мутахассис стажировкада булди ва турли курсларда укиб кайтди. 2001 йилда бу курсаткич 65 нафарни ташкил этди. Шу жумладан, уларнинг 35 нафари компьютер курсларида тахсил олишди[6].

Шунингдек, шу йили университетнинг профессор-олимлари Квебек Ловал, Монреал университетларида, Кувайт ва Саудия Арабистони университетларида илмий сафарларда булдилар[7].

Узбекистон Покистон Ислом Республикаси билан 1992 йил 27 июнда имзолаган Маданият, соFликни саклаш, Фан, техника, кадрлар тайёрлаш, туризм, спорт ва оммавий ахборот воситалари сохасидаги хамкорлик килиш туFрисидаги шартнома, 1995 йил 22 майдаги фан ва техника борасидаги хамкорлик туFрисидаги Битимлар имзолади. Узбекистон Республикаси Фан ва техника Давлат кумитаси билан Ислом Конференциясининг Доимий кумитаси уртасида уртасида Фан ва техника сохасида хамкорлик урнатилди.( COMSTECH) 1996 йилда Узбекистон Республикаси Фанлар академияси Зоология институти ёввойи табиатни саклаш фонди ва Покистоннинг Дрофи Джек фондлари билан хамкорлик туFрисида Меморандум тузди. Узбекистон ва Покистон уртасидаги илм-фан сохасидаги хамкорлик ишлари самараси сифатида «Покистон Интернейшнл Эйрлайнз» ва «Эй-Би-Эм Дейта Системс (ПВ)ЛТД» фирмалари компьютер мухандислиги, янги компьютер тизимларини ишлаб чикариш ва сервис хизмати курсатиш борасида катор ишлар бажарилди.

Куёш физикаси илмий ишлаб чикариш бирлашмасининг Физика ва техника институти олимлари 2000 йилнинг апрелида Исломободда булиб утган энергиянинг янгиланувчан манбаларига баFишланган Халкаро конференцияда иштирок этдилар. "Узбекистонда Куёш энергиясини кайта хосил килиш борасидаги тадкикотлар" номли маърузада Фанлар Академияси институтида куёш энергиясини кайта хосил килишнинг турли сохаларида: куёш энергиясини фотовольтоник усулда электр энергиясига айлантириш, куёш энергиясини пастки харорат воситаси билан иссиклик энергиясига айлантириш борасида тупланган тажрибалар ва уларнинг натижалари баён этилди. Фанлар Академияси Усимлик моддалари кимёси институти Покистоннинг доривор усимликларидан препаратлар яратиш технологияси буйича халкаро мактаб илмий алокаларни амалга оширмокда. Ушбу институт олимлари 2001 йилнинг январ ойида Табиий бирикмалар кимёси буйича 8-халкаро симпозиум ишида иштирок этди. Симпозиум иштирокчиларида институт олимлари томонидан килинган "Уч кисмли Хипазолин алкоидлар кимёси", "Fcontinuum туркумидаги айрим доривор

усимликларнинг таъсир этиш сабаблари" мавзусидаги маърузалар жуда катта кизикиш уйготди[8].

2000 йил декабрида COMSTECHнинг бош координатори Узбекистон томонига Покистоннинг Pakistan Steel компанияси такдим этган металлургия учун янги технологиялар сохасида тайёргарлик дастурини куриб чикишни тавсия килди. Узбекистон ва Эрон уртасидаги илмий - техник хамкорлик 1992 йил 25 ноябрда имзоланган Хукуматлараро Меморандум ва 1993 йил 18 октябрда имзоланган савдо, иктисодиёт, саноат, фан ва техника сохасида хакорлик килиш буйича кушма комиссия тугрисидаги Хукуматлараро Протокол асосида амалга оширилмокда. Узбекистон ва Эрон уртасидаги илмий - техник хамкорликнинг ривожлантирилишида хукуматлараро комиссиянинг 2001 йил 21 февралда булиб утган 3-мажлисининг ахамияти жуда катта. Радиофизика, яримутказгич материаллар ва ускуналар сохасида, бошкарув тизимини автоматлаштиришда ЭХМлардан фойдаланиш, астрофизика, микробиология, биотехнология, вирусология, атроф мухитни мухофаза килиш, биоорганик кимё, усимлик моддалари кимёси, тупрокшунослик ва агрокимё сохаларида хамкорликни янада фаоллаштириш зурурлиги эътироф этилди. [9]

Илмий - техникавий хамкорликлар ишлари натижаси сифатида 2002 йил 28 апрелда Самаркандда «Фарм Доктор Обидий» Узбекистон-Эрон кушма кархонаси иш бошлади. Кархона 26 турдаги антибиотиклар ва ойига 1млн дона бир маратобалаик шприцлар хамда парфюмерия махсулотлари ишлаб чикара бошлади ва 200 киши иш урни билан таъминланди[10].

Япония Узбекистоннинг 1991 йилдаёк мустакил давлат сифатида тан олган. 1992 йилда Япония билан узаро дипломатик алокалар урнатилди. 1994 йил 16-19 май кунлари Узбекистон Республикаси биринчи Президенти Ислом Каримов бошчилигидаги делегация Японияда булди. Сафар давомида "Узбекистон билан Япония уртасида муносабатларнинг асосий принциплари хакидаги кушма Баёнот", ташки ишлар буйича муносабатлар хакидаги хужжат имзоланди. Узбекистонга Япония 100 млн АК,Ш доллари бегараз ёрдам берди. Узбекистонда Япониянинг "Mitsui", "Mitsubishi", "Sumitoto", "Tomen", "Marubeni", "Nishe Ivai" корпорацияларининг доимий ваколатхоналари фаолият курсатмокда. Япония хукумати, унлаб фирма ва компаниялар Кукдумалок, Шуртан нефт - газ конини урганишда, Бухорода нефтни кайта ишлаш заводини куришда, Фаргона нефтни кайта ишлаш заводини кайта таъмирлашда, телеалока тармокларини таъмирлашда уз сармоялари билан катнашмокда. Япониянинг "Keydzay Doyukay" уюшмаси рахбарлари 1999 йил апрел, 2001 йил май ойларида

Узбекистонга ташриф буюришди, уюшма рахбарлари ташаббуси билан Япония Узбекистонга куплаб имтиёзли кредитлар ажратди[10].

Маданиятлараро мулокотни муваффакиятли ривожлантиришда 1999 йил таъсис этилган "Узбекистон - Япония" дустлик жамиятининг салмокли урни бор. Жамият Кунчикар мамлакатнинг "Япония - Узбекистон" дустлик ассоциацияси ва "Фукушима - Узбекистон" маданий-иктисодий хамкорлик ассоциацияси билан якин алокалар урнатган.

2001 йил Тошкент марказида очилган "Япон боFи" узбекистонликларнинг хордик чикарадиган ва турли тантанали тадбирлар утказадиган севимли масканига айланган.Таникли япон рассоми Икуо Хираяма билан хамкорликда пойтахтимизда 2002 йил асос солинган Узбекистон - Япония илмий-ижодий "Маданият карвон саройи" замонавий маданият маркази сифатида фаолият юритмокда. Бу масканда фото ва санъат кургазмалари ва бошка кизикарли тадбирлар утказилмокда.

Японияда хам халкимизнинг кадимий тарихи ва маданиятига кизикиш катта - ушбу мамлакатда буюк шоир ва мутафаккир Алишер Навоий асарларини мутолаа килишади ва севишади. 2004 йил Сока университетида узбек адабиётининг мумтоз вакили хайкали кад ростлади. Япония хукуматининг "Тараккиётга расмий ёрдам" дастури доирасида Узбекистон телекоммуникация. Транспорт, инфратузилмаси ва таълим сохаларидаги лойихалар ижроси учун 560 миллион АКШ доллари микдорида имтиёзли давлат кредитлари берилди. Япония халкаро хамкорлик банки эса ёкилFи энергетикаси ва тукимачилик сохалари учун Узбекистонга 720 млн АКШ доллари микдорида кредит берди. 1995-2010 йилларда Япониянинг Узбекистон иктисодиётига киритган кредитлари микдори 2,3 млрд АКШ долларини ташкил этади. Узбекисонда 10 дан ортик Узбекистон-Япония кушма кархоналари барпо этилди ва фаолият курсатмокда. Мамлакатимизда 15 та япон компанияси ваколатхоналари руйхатга олинган. Улар нефть-газ, нефть-кимё ва кимё тармоклари, энергетика жихозлари ва машинасозлик махсулотларини ишлаб чикариш, транспорт-логистика хизматини курсатиш, савдо операциялари ва туризм сохаларига ихтисослашган. Узбекистонда "Marubeni", "Mitsubishi Motors", "Japan Oil", "Gas and Metals National Corporation (JOGMEC)", "Toyota Tsusho", "Itochu", "Isuzu Motors Ltd." ва бошка машхур япон компаниялари иш юритмокда.

2000-2010 йилларда Япония гранти асосида 206 нафар узбекистонлик ёшлар Японияда таълим олиб, магистр даражасига эга булди [11].

Узбекистоннинг Хитой Халк Республикаси билан илмий-техник хамкорликлари муваффакиятли равишда ривожланиб бормокда. Мазкур хамкорлик 1992 йилнинг 13 мартида кабул килинган Узбекистон Республикаси ва Хитой Халк Республикаси хукумати уртасида тузилган "Илмий - техник хамкорлик тугрисидаги Битим"га мувофик амалга оширилади[12].

Хитой Фанлар Академияси Амалий математика институти, Вашингтон университети, Файзобод университети, Босул университети, Ал Аскар, Ал Машрик университетлари ва бошка таълим хамда илмий муассасалари билан илмий хамкорлик шартномаларини имзоладилар. 1994 йилга келиб университетнинг хорижий давлатлар билан хамкорликдаги илмий шартномалари сони 12 тага етди[13].

Хитойда куплаб мустакил "Жорий этиш" фирмалари фаолият курсатар, бу эса ихтирочи ва ишлаб чикарувчи уртасидаги воситачи эмас, аксинча, бевосита янгиликни ишлаб чикаришга жорий этиш билан шугулланарди[14].

Битмни имзолашда хар икки томон хам илм ва техникани ривожлантириш, узаро тенглик ва манфаатдорликни таъминлаш, шунингдек, бу илмий -техник хамкорлик хар иккала давлатнинг иктисодий ривожланиши учун ёрдам бериши лозимлиги талабларидан келиб чиккан.

Мазкур битим куйидагиларни кузда тутади:

-илмий-техник делегациялар, олимлар ва мутахассисларнинг узаро алмашинувини ташкил килиш;

-илмий-техник информация ва хужжатларнинг, турли буюм ва материалларнинг, "нау-хау" ва лицензияларнинг узаро алмашинуви;

-илмий-техник симпозиум ва илмий конференциялар ташкил килиш;

Хамкорликда тадкикотлар утказиш ва тадкикот натижалари хамда ишланмалар билан узаро алмашинув[15].

Фанлар Академиясининг Ботаника институти билан хамкорликда Копеттог ва Помир, Оролбуйи минтакаларига экспедициялар уюштирилди ва унинг натижасида кенг куламли, бой гербарийлар йигишга муваффак булинди. "Биолог" илмий-ишлаб чикариш бирлашмаси Сичун (Хитой) К,ишлок хужалик фанлари Академиясининг Пахтачилик институти билант гузанинг элита уруглари ва энг яхши навларини саклаб колиш ва кайта тиклашиш биохимик технолгияларни ишлаб чикиш хамда уругчилик ишларини янада яхшилаш максадида хамкорлик килиш тугрисида Шартнома тузд[16].

Узбекистон Республикаси Фанлар Академяси Тарих институтининг илмий ходимлари 2003 йилда Хитой Халк Республикасида булиб утган халкаро илми анжуманида маърузалар билан иштирок этди [17].

Биокимия институти шартнома доирасида Тяньцин биокимия ва формацевтика заводи (Хитой) билан хамкорликда хавфли ишларга карши антивирус препаратларни ишлаб чикариш борасида талкикотлар олиб бормокда[18].

Сейсмология институти Хитой Халк Республикасида сейсмологик бюросига карашли илмий станцияда илмий-тадкикотлар олиб борилди. Хитой Фанлар Академясининг Сейсмология бюроси мутахассислари томонидан Узбекистондаги учта сейсмик станцияни станция кайта жихозлаш туFрисида Шартнома тузилди. Фанлар Академясининг Кимё ва усимли моддалари институти билан Хитой Фанлар Академясининг Кимё институти уртасида хам якин илмий алокалар урнатилган. Узаро хамкорликдаги режага асосан бу икки маскан олимлари Хитойда усадиган - Fуза баргларининг таркибини тахлил килиш ва урганиш, Хитойда ва Узбекистнда усадиган Fуза баргларини киёсий урганиш,шунингдек, усимликлар усиши стимуляция килишини синовчи Узбекистондаишлаб чикарилган стимулияторларни биргаликда синовдан утказишни режалаштирган[19].

Томонларнинг узаро келишиувига кура, 1999 йилда савдо иктисодий алокалар буйича Халкаро хукумат комиссияси доирасида илмий-техник хамкорлик юзасидан хам кичик комиссия тузилди. Мазкур кичик комиссиянинг 2000 йил июлда Тошкентда булиб утган илк мажлисида унинг максад ва вазифалари, иккала давлат уртасида ги илмий-техник хамкорликнинг асосий принциплари ва йунлаишлари белгилаб олинди.

Узбекистон олимлари Хитой Фанлар Академясининг Геокимё институти билан хамкорликда кушма дала тадкикотлари утказди. Хиндистон Кишлок хужалиги Академиясининг Микробиология институти билан биргаликда, (1991 йилда тузилган Хдмкорлик туFрисидаги шартнома доирасида) микроорганизмлар ёрдамида окар сувларни тозалаш муаммолари ва яшил сув утларидан фойдаланишвоситасида тупрок таркибини соFломлаштириш борасида кушма тадкикотлар олиб бормокда[20].

Хамкорликдаги лойихаларни шакллантириш ва амалга ошириш борасида: хамкорликдаги сейсмологик лабаратория ташкил илиш турисидаги келишувга эришилди. 2001 йил июлида кушма станция ташкил килиш туFрисидаги битим имзоланди. Ушбу битимга мувофик Хитой томони (Хитой сейсмик бюроси) 400

минг АК,Ш долларига тенг кийматга эга булган зарур асбоб-ускуналарни ажратди.Узбекистон томони эса (Узбекистон Фанлар Академияси) коммунал хизматлар учун туловлар учун туловларни,ходимларга маошни тулаш учун, шунингдек, бошка харажатларни коплаш учун зарур буладиган 6 миллион сум микдорида маблаг ажратишга карор килди. Энергетика, материалшунослик, пахтачилик сохалари буйича кушма дастурлар ишлаб чикилмокда. 2001 йилда 5 нафар Узбекистонлик мутахассислик Хитойдаги курсларда укиб, уз малакаларини ошириб келди.

2001 йил октябр ойида Тошкентда семинар утказилди. Мазкур семинарда Узбекистон ва Хитой уртасидаги илмий-техник алокаларни янада ривожлантириш масалалари мухокам килинди.Семинарда иккала давлат уртасида илмий-техник алокаларни янада ривожлантириш, уларга амалий йуналиш бериш хамда бу алокаларнинг муайян натижаларига эришмок зарурлиги тугрисида ягона фикрга келинди. Хамкорликда илмий ишлар олиб бориш учун хитойлик мутахассисларнинг кичик гидроэнергетика сохасидаги ютуклари, яъни халк хужалигида куёш энергияси ва шамол кучидан фойдаланиш сохасидаги тажрибалари хам кенг имкониятлар очиб беради [21].

Узбекистон ва Хитой уртасидаги илмий-техник хамкорликни янада ривожлантириш, фан ва техника сохасида эришилган ютуклар билан узаро алмашиниш борасида 2002 йил апрелида утказилган "Узбекистон Хитой фан-техникаси кунлари" хам жуда катта роль уйнади. Зеро, мазкур тадбирда хитойлик олим ва мутахассисларнинг фан ва техника сохасида эришган ютуклари, юкори технологиялардаги натижалари кургазмага куйилди. Ушбу кургазманинг ташкилотчилари Хитой Фан ва Техника вазирлиги, Хитой илмий-техник алмашинув маркази, Узбекистон Республикаси Ташки иктисодий алокалар вазирлиги, Узбекистон Республикаси Вазмрлар Махкамасининг илмий-техник тараккиёт буйича мувофиклаштирувчи кенгаши кошидаги Фан ва техника маркази булди.Пойтахтимиздаги "Узбекистон кургазмалар марказида" Хитой Халк Республикасининг юкори авиация тезнологиялари, янги материаллар, шунингдек,геологоразведка, нефть казиб чикариш ва нефт махсулотларини кайта ишлаш, гидроэнергетика,кишлок хужалиги машинасозлиги, енгил ва озик овкат саноати, кишлок хужалиги каби сохалардаги энг янги илмий ишланмалари намойиш этилди[22].

Узбекистон Республикаси Фанлар академияси олимларидан 1997-2001 йилларда 861 нафар, жумладан, 1997 йилда 120 нафар, 1998 йилда 83 нафар,1999

йилда 121 нафар, 2000 йилда 229 нафар, 2001 йилда 308 нафари илмий сафарларда булишган[23].

Уз навбатида мамлакатимизга Осиё мамлакатларидан келган куплаб аспирантлар ва стажёрлар тахсил олган. Масалан, 1997 йилда Узбекистонга 40нафар аспирант ва стажёрлар келган булса, шулардан 7 нафари Х,индистондан, 7 нафари Жанубий Кореядан, 2 нафари Хитойдан ва 2 нафари Покистондан эди[24].

ХУЛОСА

Узбекистонннинг Осиё мамлакатлари билан илм-фан сохасидаги хамкорлик урнатиш ва ривожлантириш борасида амалга ошираётган ишлари Узбекистоннинг ташки сиёсат борасидаги ишларининг ажралмас бир буаги булиб хисобланади. Илмий - техникавий хамкорлик ишлари фанимиз ривожини жадаллаштиришга хизмат килиши, хозирги замон фанининг энг мухим муаммоларини хал этишнинг асосий воситаси булиб хизмат килади. Узбекистон Осиё мамлакатлари билан илмий-техникавий хамкорликни амалга оширар экан, аввало ишлаб чикариш илм-фан ютукларисиз амалга ошмаслигини исботлади. Узбекистоннинг ташки сиёсати, Осиё мамлакатлари билан узаро илмий -техникавий ва маданий алокалари хар бир жамиятда баркарорлик ва бирдамликни саклаш, хар бир минтакада тинчлик ва хавфсизликни таъминлаш масаласи негизида олиб борилмокда.

REFERENCES

1. Халк сузи.1996 йил 15 август.

2. Узбекистон Республикаси Маданият ишлари вазирлигининг жорий архиви // Хиндистон билан маданий алокаларнинг ахволи хакида маълумот.1996й.

3. Узбекистон Республикаси Фан ва техника Давлат кумитасининг жорий архиви. 2001 йил материаллари.. Узбекистоннинг Хиндистон билан илмий -техник хамкорлик хамкорлиги хакида маълумот. 1-7-бетлар.

4. Деловой партнёр Узбекистана.2000 г.10 марта.

5. Узбекистон Республикаси ФА жорий архиви. // Халкаро булимининг 2000 йилги хисоботи.3-бет

6. КирFизбоев А.Узбекистон Республикасининг Осиё мамлакатлари билан халкаро хамкорлиги.-Тошкент. "Фан".2004.-Б.214

7. Самарканд Давлат университети жорий архиви. 1- руйхат, 4786- иш,110 -варак.

8. Узбекистон Республикаси ФА жорий архиви. // УзФА Халкаро булимининг 2000 йилги хисоботи.16-бет

9. Узбекистон Республикаси Фан ва техника Давлат кумитасининг жорий архиви. // ФТДК нинг Узбекистон ва Эрон Ислом Республикаси уртасидаги фан ва техника хамкорлиги тугрисидаги маълумоти.1-3-бетлар.

10. Жахонгиров Бурхон Буронович. Узбекистоннинг Япония билан илмий -техникавий алокалари. Academic Research in Educational Sciences, 2021. 2 (Special Issue 1), 312-318.

11. Усмонов К,, Содиков М, Бурхонова С. Узбекистон тарихи. -Т.: ИК,ТИСОД-М0ЛИЯ.2016. -Б.456-457

12. Узбекистон Республикасини халкаро шартномалари. Ш-китоб.-Т.:1992.18-

19-бетлар.

13. Самарканд Давлат университети жорий архиви. 1- руйхат, 605 - иш, 60 -варак.

14. УзР ФА жорий архиви. 1- фонд, 1-руйхат, 4680 - иш, 6 - варак.

15. Узбекистон Республикасини халкаро шартномалари. Ш-китоб.-Т.:1992.19-

20-бетлар.

16. Узбекистон Республикаси ФА жорий архиви // Халкаро илмий хамкорлик 1995 й 3-бет. Халкаро илмий-техник хамкорликлар.1996 й.6-бет

17. Жахонгиров Бурхон Буронович. Узбекистоннинг Европа мамлакатлари билан илмий-техникавий алокалари. Утмишга назар журнали. 2021. 2 сон, 4 жилд. -Б. 16-21

18. Узбекистон Республикаси ФА жорий архиви // Ташки алокалар бошкармаси.//1999 йилда амалга оширилган ишлар хакида хисобот.15-бет.

19. Узбекистон Республикаси ФА жорий архиви // 1999 йили бажарилган ишлар хакида хисобот.14-бет.

20. Киргизбоев А.Узбекистон Республикасининг Осиё мамлакатлари билан халкаро хамкорлиги.-Тошкент. "Фан".2004.-Б.198

21. Деловой партнер Узбекистана.2001г.18 октября.

22. Жахонгиров Бурхон Буронович.Узбекистонннинг хорижий мамлакатлар билан илм-фан сохасидаги хамкорлик алокалари. Academic research in educational contents. 2021.Volume 2, Issue 2, 986-994.

23. Узбекистон Республикаси ФА нинг жорий архиви.//Узбекистон Республикаси ФА нинг 2001 йилда бажарилган ишлар тугрисидаги хисоботи.1 -2-бетлар.

24. Узбекистон Республикаси ФА нинг жорий архиви // Ташки алокалар бошкармаси.Узбекистон Республикаси ФА нинг 1999 йилда бажарилган ишлар тугрисидаги хисоботи.1-бет.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.