Научная статья на тему 'ФОРСАЙТ – ИННОВАЦИОН ФАОЛИЯТНИ КЕНГАЙТИРИШ ОМИЛИ СИФАТИДА'

ФОРСАЙТ – ИННОВАЦИОН ФАОЛИЯТНИ КЕНГАЙТИРИШ ОМИЛИ СИФАТИДА Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

334
81
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
форсайт / илмий-техник прогнозлаш / илмий тадқиқотчилар жамоаси / форсайт марказлари фаолияти / инновацион ривожлантириш / Foresight / scientific and technical forecasting / team of researchers / activity of foresight centers / innovative development

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Анвар Жуманазарович Хуррамов, Мадина Улфатовна Махкамова, Абдулазиз Ибрагимович Юсупов

Мақолада ―Форсайт‖нинг мазмун моҳияти, имконияти ва уни қўллаш зарурияти, форсайт марказларининг мақсади ва вазифалари, инновацион фаолиятни ташкил этиш, таълим-тарбия, касбий таълим ва илмий-тадқиқот бўйича узоқ келажакка мўлжалланган таълимий ва илмий ишлар самарадорлигини ошириш масалалари ѐритилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FORSITE AS A FACTOR FOR EXPANDING INNOVATION ACTIVITIES

The article discusses the nature, possibilities and application of Foresight, goals and objectives, the organization of innovation, improving the effectiveness of longterm educational and research activities in the field of education, training and research

Текст научной работы на тему «ФОРСАЙТ – ИННОВАЦИОН ФАОЛИЯТНИ КЕНГАЙТИРИШ ОМИЛИ СИФАТИДА»

ФОРСАЙТ - ИННОВАЦИОН ФАОЛИЯТНИ КЕНГАЙТИРИШ ОМИЛИ

СИФАТИДА

Анвар Жуманазарович Хуррамов

Чирчик давлат педаггика в.в.б. доцент

Мадина Улфатовна Махкамова

Чирчи; давлат педаггика институти в.в.б. доцент

Абдулазиз Ибрагимович Юсупов

Тошкент давлат техника университети доцент

АННОТАЦИЯ

Маколада "Форсайт"нинг мазмун мох,ияти, имконияти ва уни куллаш зарурияти, форсайт марказларининг максади ва вазифалари, инновацион фаолиятни ташкил этиш, таълим-тарбия, касбий таълим ва илмий-тадкикот буйича узок келажакка мулжалланган таълимий ва илмий ишлар самарадорлигини ошириш масалалари ёритилган.

Калит сузлар: форсайт, илмий-техник прогнозлаш, илмий тадкикотчилар жамоаси, форсайт марказлари фаолияти, инновацион ривожлантириш.

FORSITE - AS A FACTOR FOR EXPANDING INNOVATION

ACTIVITIES

ABSTRACT

The article discusses the nature, possibilities and application of Foresight, goals and objectives, the organization of innovation, improving the effectiveness of long-term educational and research activities in the field of education, training and research.

Keywords: Foresight, scientific and technical forecasting, team of researchers, activity of foresight centers, innovative development.

КИРИШ

Илм-фан, технология ва инновациялардаги узгариш суръати бугунги кунда жуда юкори тезкор ва малакали мониторингни утказмасдан хужалик

фаолиятининг самарадорлигини таъминлаш деярли мумкин эмас. Баркарор ривожланишни таъминлаш учун чегара билими, технология ва технология нафакат киска муддатда, балки жуда узок келажакда хам кандай билимга эга булишни талаб килади.Узок муддатли ижтимоий-иктисодий муаммоларни хал килиш йулларини аниклаш, инновацион фаолиятни кенгайтириш оркали махаллий ишлаб чикарувчиларнинг ракобатбардошлигини ошириш зарур булган холатларда энг самарали восита хисобланади. Унинг ривожланиши нафакат мавжуд тенденцияларига асосланган холда, балки истикболда юзага келиши мумкин булган технологик ютукларни хисобга олган холда узок муддатли прогнозлаш усулларини "Форсайт"ни куллаш зарурати билан боглик[2].

АДАБИЁТЛАР ТАХДИЛ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Форсайт - мазкур атама инглиз тилида (foresight -"келажакка назар" маъносини англатади. У инновацияни илгари суриш, стратегик бахолашни фаоллаштириш ва илмий-тадкикот ишлари буйича узок келажакка мулжалланган фоалиятни назарда тутади

Форсайт - таникли олимлар соха мутахассислари гурухи рахбарлик киладиган, илмий тадкикотларнинг муайян сохасида эришилган ютуклари билан ажралиб турадиган, илмий-тадкикот муаммолари буйича ютукларга эришган, узок келажакка мулжалланган хамкорликдаги харакат кординацияси (FOREN Guede);

Форсайт - хар бир соханинг келажагини тизимли тасаввур килиш ва илмий башоратлаш ва инновацион ривожлантириш (Australian Center for Innovation)[1];

Форсайт - мазкур атама инглиз тилида "келажакни кура олиш" маъносини англатади ва ижодий тафаккур махсули сифатида илмий-тадкикот ишлари буйича узок келажакка мулжалланган фоалиятни назарда тутади. Унинг умумийтаърифи: фаолпрогноз, прогноз, иктисод, фан, бизнесдаги келажакдаги вазиятнинг ривожланишини башорат килишдир. Аслида, бу келгуси бир неча ой учун ишончли киска муддатли прогнозларга асосланиб, жуда узок муддатли прогнозларни (5 йилдан 50 йилгача) ташкил этади.

Шу нуктаи назардан караганда, Форсайт ижтимоий фаолиятнинг барча жабхаларида: фан ва технологиялар, иктисодиёт, ижтимоий муносабатлар, маданиятнинг узгариши ва ривожланишларини исобга олган холда узок муддатли келажакни шакллантиришнинг тизимли воситасидир.

Форсайтни утган асрнинг 80-йилларда Америка Кушма Штатлар мудофаа тадкикотлари ва хавфсизлик истикболларига оид ушбу фаол прогнозни куллай бошлаган. Кейинчалик Форсайт дастурлари Японияда кулланила бошланган ва кейинчалик дастур географияси Европада таркалган.

Бугунги кунда деярли барча саноатлашган мамлакатлар илмий ва технологик фаолият курсаткичлари, умуман олганда, ижтимоий-иктисодий ривожланиш нуктаи назаридан энг мухими хакида гоялар яратдилар. Улар одатда компютер фанлари ва телекоммуникация, нанотехнологиялар ва янги материаллар, жонли тизимлар ва атроф-мухит билан бир каторда муайян мамлакатнинг узига хос хусусиятларини хисобга олган холда танланган бошка сохаларни уз ичига олади.

Х,озирда нанотехнология сохасидаги тадкикотлар Америка Кушма Штатлари, Европа Иттифоки мамлакатлари, Япония, Хитой ва Россиядаги мамлакатларнинг устувор йуналишларида ривожланган мамлакатларда стратегик прогнозлаш ишлари миллий дастурлар доирасида тахмин килиш -бу урта ва узок муддатли истикболда иктисодиёт ва жамиятга максимал даражада таъсир этиши мумкин булган технологик ютукларни аниклаш учун инновацион ривожланишнинг стратегик истикболлари учун эксперт бахолаш усуллари тизимини кузатиш мумкин.

Утган 15-20 йил мобайнида дунёнинг етакчи мамлакатларида Форсайт жамиятни инновацион ривожланиш истикболларини узок муддатли прогнозлашда асосий воситага айланди. Унда кулланилган ёндашувлар фан, техника, иктисодиёт ва жамиятни ривожлантиришнинг узок муддатли (25-30 йилгача) истикболларини мунтазам бахолашга каратилган. Форсайт ёрдамида мамлакатнинг жахон микёсидаги ракобатбардошлигини ошириш ва энг мухим ижтимоий-иктисодий муаммоларни хал килишни таъминлайдиган илмий ва технологик ривожланиш сохалари буйича келишилган гояларга эришилади[3].

Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 21 сентябрдаги "2019 -2021 йилларда Узбекистон Республикасини инновацион ривожлантириш стратегиясини тасдиклаш тугрисида"ги ПФ-5544-сон Фармони, 2017 йил 20 апрелдаги "Олий таълим тизимини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПК-2909-сон, 2018 йил 5 июндаги "Олий таълим муассасаларида таълим сифатини ошириш ва уларнинг мамлакатда амалга оширилаётган кенг камровли ислохотларда фаол иштирокини таъминлаш буйича кушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги ПК-3775-сонли карорлари асосида Олий таълим

муассасаларида таълим сифатини тубдан такомиллаштириш, уларнинг мамлакатда амалга оширилаётган кенг камровли ислохотларда фаол иштирокини таъминлаш, шунингдек, 2017 — 2021 йилларда Узбекистан Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйичаХдракатлар стратегиясидабелгиланган вазифаларни изчил амалга ошириш максадидаолий таълим даражасини сифат жихатидан ошириш ва тубдан такомиллаштириш, олий таълим муассасалари моддий-техника базасини мустахкамлаш ва модернизация килиш, уларни замонавий укув-илмий лабораториялари, ахборот-коммуникация технологиялари билан жихозлаш, Олий таълим тизимини 2017 — 2021 йилларга мулжалланган комплекс ривожлантириш дастурига мувофик холда етакчи олий таълим муассасалари кошида илмий тадкикотлар самарадорлигини ошириш ванатижаларини ижтимоий-иктисодий соха хамда таълимга жорий этиш тизимининг алохида бугини сифатида Форсайт марказларини ташкил килишни такозо этади.

НАТИЖАЛАР

Форсайт марказлари - Илм-фанни равнак топишини таъминлаш, илмий тадкикотлар самарадорлигини ошириш, илмий тадкикот натижаларини амалиётга жорий этиш тизимида фаолият олиб борадиган тадкикотчилар уюшмаси (Center for Technology Foresight), фаолиятни объектив бахолаш технологияси асосида прогнозлаш;

Форсайт марказлари - таникли олим (ёки олимлар гурухи) рахбарлик киладиган, илмий тадкикотларнинг муайян сохасида эришилган ютуклари билан ажралиб турадиган, илмий-тадкикот муаммолари буйича ютукларга эришган, айни замонда, узок келажакка мулжалланган илмий тадкикотлар самарадорлигини ошириш,натижаларини амалиётга жорий этиш тизимида фаолият олиб борадиган тадкикотчилар уюшмаси.

Олий таълим муассасалари кошидаги Форсайт марказлари муайян сохада эришилган ютукларни тахлил килиб турадиган, таълим-тарбия, касбий таълим ва илмий-тадкикот буйича узок келажакка мулжалланган таълимий ва илмий ишлар самарадорлигини ошириш,натижаларини амалиётга жорий этиш тизимида фаолият олиб борадиган, стратегик тизим асосида юкори малакали кадрларни тайёрлаш жараёни иштирокчилари булган педагоглар ёки муайян соханинг етук мутахассислари жамоаси.

Форсайт маркази фаолиятининг максади - худудларнинг ижтимоий-иктисодий ривожланиши буйича зарур билимлар назарияси ва уларни амалиётга

татбик этиш буйича илмий-методик ишланмалар яратиш, улар асосида олий таълим муассасаларининг илмий потенциалини ривожлантириш, олий таълим муассасаларидаги авлодлар алмашинуви тизимлилигини таъминлаш, профессор-укитувчилар, илмий ходимлар, докторантлар, иктидорли талабалар, тадкикотчи-мутахассисларнинг касбий ривожланишини фаоллаштириш, илмий фаолиятларни бирлаштириш хамда келажакда илмий-тадкикот ишлари билан шугулланувчижамоа ворисларини тайёрлашдан иборат.

Форсайт марказлари фаолиятининг вазифаларини куйидагича белгилаш мумкин:

Форсайт маркази аъзолари (профессор-укитувчилар, илмий ходимлар, докторантлар, мустакил тадкикотчилар, иктидорли талабалар)нинг узок муддатли ривожлантириш дастурларини ишлаб чикиш ва уларни руёбга чикариш;

Узбекистон Республикасида илм-фан, ижтимоий-иктисодий ва таълим тараккиёти, саноат ишлаб чикариш сохасидаги муаммоларни мониторинг ва тахлил килиш;

докторант, мустакил тадкикотчи ва иктидорли талабаларнинг потенциалидан максимал даражада фойдаланиш, замонавий методологик ёндашувлар, янги информацион техника ва технологияларни инновацион ривожлантириш;

олий таълим муассасалариаро узаро алокаларни ва узок муддатли халкаро хамкорликни ташкил этиш, йулга куйиш;

миллий ва хорижий машхур олимлар, фан арбоблари ва ижтимоий-иктисодий соханинг етук мутахассислари билан хамкорликда иш олиб боришни ташкил этиш;

ижтимоий-иктисодий, илм-фан ва таълим-тарбия сохасидаги долзарб муаммолар буйича келажак илмий-тадкикот лойихаларини амалга ошириш;

олий таълим муассасасининг тадкикот йуналишлари буйича тадбир (конференциялар, давра сухбатлари, секциялар, симпозиумлар ва бошкалар)ларни ташкил этиш;

Форсайт маркази аъзолари томонидан амалга оширилган тадкикот натижалариниилмий ва педагогик амалиётга жорий этиш;

олий таълим муассасаси жойлашган худудларининг ижтимоий-иктисодий сохаларини ривожлантиришга йуналтирилган келажак тадкикот лойихаларини ишлаб чикиш хамда уни амалга ошириш чораларини куриш;

худудий ишлаб чикариш кархоналари ва тегишли муассасаларни жалб этган холда илм-фан ва техника ютукларини кадрлар тайёрлаш тизимининг иктисодиёт

эхтиёжларига мослашувчанлигини таъминлаш асосида таълим тизимини ривожлантириш;

тармок ва минтакавий иктисодиёт сценарийлари буйича таклифлар ишлаб чикиш ва инновацион фаолият ривожини прогнозлаштириш тизимининг алохида бугини сифатида хамда олий таълим муассасасининг ички ва ташки мухитини илмий-технологик прогнозлаштиришни таъминлаш, уларнинг технологик, инновацион мухитини ва устувор инновацион йуналишларини ривожлантириш;

олий таълим муассасаларининг таълим жараёнига дахлдор тадкикотлар маркази ИТИлари натижаларини жорий этиш буйича хамкорлик фаолиятини ташкил этиш кабилар.

Форсайт марказларида инновацион тенденциялар узлуксизлик билан режалаштирилиб, керак булган мунтазам жараён сифатида ташкил этилади. Одатда, узок муддатли прогнозлар (масалан, 1971 йилдан бошлаб хар 5 йилда амалга ошириладиган узок муддатли Япон прогнози каби), баъзи холларда тадкикотлар бир-бирига боглик булган вазифаларни хал этишга каратилган узаро боглик лойихалар кетма-кетлиги сифатида олиб борилади.

МУХ,ОКАМА

Технологиялар ва инновацияларни ва жамиятни ривожлантиришнинг узок муддатли истикболларини изчил кузатиб боради.

Форсайт (foresight) марказларида анъанавий прогнозларга караганда анча кенг камровли ёндашувли прогнозлар, жумладан: .

Биринчидан, прогнозлар, коида тарикасида, тор доирадаги мутахассислар томонидан яратилади ва аксарият холларда кам назоратли ходисаларнинг башоратлари билан боглик илм-фан ва техника тараккиёти билан боглики нновацион ривожланишнинг мумкин булган истикболларига бахо бериш, муайян маблагларни инвестициялаш ва тизимлиишларни ташкил килиш, иктисодиёт ва жамият учун мумкин булган таъсирлар оркали эришиш мумкин булган технологик уфкларни белгилаб беради.

Иккинчидан, Форсайт хар доим фаолиятнинг барча сохаларидаги куплаб мутахассисларнинг маълум даражада олдиндан режалаштирилган лойиха мавзусига алокадорлигини (баъзида кизгин равишда мутахассисларнинг узаро мулокотлари оркали) ва баъзан ахоли гурухлари (жамоат ташкилотлари, ахоли, ёшлар ва бошкалар) лойихаларда мухокама килиниб муаммоларни хал килиш таклифлари ишлаб чикилади.

ХУЛОСА

Форсайтнинг анъанавий прогнозлардан учинчи асосий фарки шундаки, танланган стратегик йунал ишларни тахмин килиш учун амалий чоралар ишлаб чикилади.

Узбекистон Республикасида олий таълим муассасалари негизида Форсайт марказлари фаолиятини йулга куйиш, илмий тадкикотлар самарадорлигини ошириш,илгор технологиялар ва инновацион укитиш методларидан кенг фойдаланиш асосида таълим жараёнини, укув режалари ва фан дастурларини такомиллаштириш хамда сифатини ошириб бориш, илгор укитиш шакллари, усуллари ва ахборот-коммуникация технологиялари воситаларини жорий этишга илмий-методик кумаклашиш, Узбекистон Республикасида Олий ва урта махсус таълим таълимни ривожлантириш тадкикотлари ва илгор технологияларни татбик этиш имконини беради.

REFERENCES

1. Xurramov, A. J., Komolov, E. R., Decision development of management problems of biotechnological systems at an uncertainty of environmental states using the mathematical statistics methods. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences, 2020. Vol. 8 No. 3, pp: 212-218.

2. Khurramov, A. J., Makhmudova, D. M., Improvement of Technique of Designing and Teaching Learning Process in the course "Methods of Teaching Mathematics". International Journal of Innovative Technology and Exploring Engineering (IJITEE), 2019. Volume-9 Issue-2, pp: 5244-5249.

3. Султанов, Р. О. (2020). Idea блокли шифрлаш алгоритмини такомиллаштириш методлари. Academic Research in Educational Sciences, 1(3), 397-404.

4. Sultanov, R.O., Xalmetova, M.X., Ikki gildirakli transport robotlari harakatini dasturlash. Academic Research in Educational Sciences, 2021 Volume 2 Special ISSUE 2 - pp: 108-114.

5. Хуррамов, А. Ж., Комолов, Э. Р., Разработка алгоритма управления с учетом трудноформализуемой информации // Academic research in educational sciences, (2020). Volume 01, Issue 03, -pp: 240-247.

6. Хуррамов, А. Ж., Ражабов, О. Т., Ядгарова, Н. Н., Умумий урта таълим мактабларида математика фанини укитишда таълим технологияси инновацион моделининг урни. Academic research in educational sciences, 2021. Volume 2 special issue 2, pp: 59-67.

7. EoÖMypogoB, A. X. TatnuM ^apaeHuga axöopoT TexHonoruanapu Ba unrep^aon MeTognap ннтегрaцнaсн. Academic research in educational sciences, 2021. volume 2 ISSUE 3, pp: 406-412.

8. ^ypaeBa, H. B., CyrnaHOB, P. O., AögynnaeBa, C. A., PaxuM^OHOBa, B. A. (2020). Systematization of word combinations in the uzbek language. HayKa h Mup, 2(6), 65-68.

9. Sultanov R. O., Yusupov M. R. (2020). Ta'limda matematika fanini o'qitishdagi muammolar va ularning yechimida axborot kommunikatsiya texnologiyalarining ahamiyati. OWU xabarlari, 2(1/2/1), 144-147.

10. Kamolov, E. R., Raximov, S. M., Sultanov, R. O., Maxmudov, M.A., (2021). Innovative method of developing creative thinking of students. 3KOHOMHKa h сoцнyм, 1(80).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.