Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОН ТИЖОРАТ БАНКЛАРИДА ВАЛЮТА ОПЕРАЦИЯЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ИСТИҚБОЛЛАРИ'

ЎЗБЕКИСТОН ТИЖОРАТ БАНКЛАРИДА ВАЛЮТА ОПЕРАЦИЯЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ИСТИҚБОЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
62
18
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
экспорт / импорт / ташқи савдо / валюта бозори / биржа ва биржадан ташкари валюта бозорлари / валюта операциялари / муддатли валюта операциялари. / export / import / foreign trade / foreign exchange market / exchange and over-the-counter foreign exchange markets / foreign exchange operations / urgent foreign exchange operations.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Болтаев, Тўлқин Қўзиевич

Мақолада Ўзбекистон ташқи савдоси, ташқи савдо таркиби, унинг тижорат банклари фаолиятига таъсири, валюта операцияларини хусусан тижорат банклари валюта операцияларини ривожлантириш масалалари ҳақида сўз боради.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PROSPECTS FOR THE DEVELOPMENT OF CURRENCY OPERATIONS IN COMMERCIAL BANKS OF UZBEKISTAN

The article discusses the foreign trade of Uzbekistan, the structure of foreign trade, its impact on the activities of commercial banks, the development of foreign exchange operations, in particular the foreign exchange operations of commercial banks.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОН ТИЖОРАТ БАНКЛАРИДА ВАЛЮТА ОПЕРАЦИЯЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ИСТИҚБОЛЛАРИ»

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 6

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

УЗБЕКИСТОН ТИЖОРАТ БАНКЛАРИДА ВАЛЮТА ОПЕРАЦИЯЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ИСТЩБОЛЛАРИ

Болтаев Тулкин ^узиевич

ТМИ

АННОТАЦИЯ

Мацолада Узбекистон ташци савдоси, ташци савдо таркиби, унинг тижорат банклари фаолиятига таъсири, валюта операцияларини хусусан тижорат банклари валюта операцияларини ривожлантириш масалалари уацида суз боради.

Таянч сузлар: экспорт, импорт, ташци савдо, валюта бозори, биржа ва биржадан ташкари валюта бозорлари, валюта операциялари, муддатли валюта операциялари.

АННОТАЦИЯ

В статье рассматривается внешняя торговля Узбекистана, структура внешней торговли, ее влияние на деятельность коммерческих банков, развитие валютных операций, в частности валютных операций коммерческих банков.

Ключевые слова: экспорт, импорт, внешняя торговля, валютный рынок, биржевой и внебиржевой валютные рынки, валютные операции, срочные валютные операции.

ABSTRACT

The article discusses the foreign trade of Uzbekistan, the structure of foreign trade, its impact on the activities of commercial banks, the development of foreign exchange operations, in particular the foreign exchange operations of commercial banks.

Key words: export, import, foreign trade, foreign exchange market, exchange and over-the-counter foreign exchange markets, foreign exchange operations, urgent foreign exchange operations.

КИРИШ

Узбекистон Республикаси мустакиллигидан сунг, утган киска ва;т мобайнида банк сохдси ривожланиши учун катта имкониятлар яратилди, тижорат банкларининг фаолияти ушбу киска даврда кутилгандан хам унумлиро; тарзда такомиллашди. Тижорат банклари фаолияти такомиллашишиинг асосий сабабларидан бири, Узбекистон Республикасининг

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

O

R

VOLUME 2 | ISSUE 6 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

^axoH xy^anurugaru umrupoKu c&hmofh omuS, xa^Kapo uKrucogufi MyHocaSaraap KynaMu KeHrafiuS SopaerraHugagup.

MaMnaKaruMroga aManra omupunaerraH uKrucogufi ucnoxornapHuHr acocufi nupoBapg MaKcagu MaMnaKar uKTucogueTuga 6o3op MyHocaSaraapu TaMOHunnapuHH rynuK Kapop ronumugaH uSopargup. YmSy ®:apaeHga H^THCogueTHH raoSarnamyBu mapouruga BanroraHu rapruSra conumHHHr caMapanu th3hmhhh By^ygra Kenrupum, Banrora coxacuga M3ara KenaguraH rypnu xonaraapHu u^TucogueTHuHr SomKa coxanapura HucSaraH canSufi ratcupuHu onguHu onum ragSupnapuHH umnaS HuKapum Karra axaMuarra эгaцнp. ffly SunaH Supra ®:axoHga pyfi SepaerraH naHgeMua ratcupugaru uKrucogufi uHKupo3 mapouruga nyn-Kpegur Ba Banrora MyHocaSaraapuHu rapruSra conum, pecnySnuKa Banrora Sup^acu Ba Sup^agaH ramKapu Banrora So3opnapuHu puBo^naHrupum, ru^opar SaHKnapu Banrora oпepaцнaпapннн raKoMunnamrupum MacananapuHu ny^yp raxnun Kunum 3apypgup.

MYXOKAMA BA HATH^A^AP

Y3SeKucTOH Banrora So3opu ukku KucMgaH uSopar: Banrora Sup^acu Ba Sup^agaH ramKapu Banrora So3opu. Banrora Sup^acu umruopKHunapu MapKa3ufi SaHK Ba BaKonarau SaHKnap xucoSnaHagu. Eup^agaH ramKapu Banrora So3opu KarHamnunapu эca ru^opar SaHKnapu xaMga ynapHu Mu^osnapu, myHuHrgeK axonu xcuoSnaHagu. X,o3upru KyHga Sup^agaH ramKapu Banrora So3opu SaHKnapapo Banrora So3opuHu SeBocura BaKonarau SaHKnapga aManra omupunaguraH Banrora afipuSomnam oпepaцнaпapннн xaMga Banrora anMamrupum maxoSnanapuHu y3 unura KaMpaS onagu. Ma3Kyp So3opga Banrora afipuSomnam oпepaцнaпapннн aManra omupum ynyH BaKonarau SaHKnap y3 pecypcnapu Ba ^anS KunuHraH Banrora MaSnaFnapugaH ^ofiganaHumnapu MyMKuH. EaHK TusuMugaru Ba Banrora So3opuHu puBo^naHrupum Sopacuga onuS SopunraH ucnoxornap Haru^acuga Sup^agaH ramKapu Banrora So3opugaru oпepaцнaпap xa^Mu ycgu, SaHKnap кoнвepraцнa oпepaцнaпapннн aManra omupumga Karra MycraKunnuKra эгa Syngu, ramKu caBgo oпepaцнaпapнga umrupoK эryвнн Mu^;o3nap gaBpacu KeHrafigu. X,o3upru KyHga SaHKnapHuHr ramKu uKrucogufi ^aonuaruHuHr KynruHa fiyHanumnapuga u^oSufi Haru^anapra эpнmнпgн.

Y3SeKucroH PecnySnuKacuHuHr Sup^agaH ramKapu Banwra So3opuga Kyfiugaru Banwra afiupSomnam oпepaцнaпapннн aManra omupum Ky3ga ryrunraH:

• 3Kcnopr KunyBHunap roMoHugaH Banwra rymyMuHuHr corum SunaH sofhuk SynraH oпepaцнaпap.

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 6

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

• Товарлар ва хизматларни импорт килиш билан боглик булган барча операциялар.

• Хориждан мамлакатлардан ёки халкаро молиявий институтлардан янгидан жалб этилаётган кредитлар буйича барча хисоб-китоблар.

• Хорижий инвесторлар билан хисоб-китоблар.

• Давлат бюджети хисобидан амалга ошириладиган жорий валюта операциялари.

• Бошка операциялар

Республика хукуматининг валютани тартибга солиш буйича ислохотларини амалга ошириш максадида бир катор чора-тадбирлар амалга оширилди. Жумладан, валюта тугрисидаги конунни янги тахрири, валютани либераллаштириш, ташки савдони тартибга солиш, валюта операцияларини такомиллаштириш тугрисидаги хукумат карорлари кабул килинди.

Ташки иктисодий савдонинг эркинлашиши хамда алохида корхона ва банкларнинг ташки бозорларга чикиш билан валюта операциялари куламини ошиши банкларда валюта операцияларини ривжлантиришга асос булди.

2017-2021 йиллараги Узбекистон ташки савдо хажмини курадиган булсак, унинг кескин ошаётганлигини кузатишимиз мумкин.

1-жадвал

Узбекистон ташки савдо айланмасида экспорт ва импорт 1

Курсаткичлар 2017 2018 2019 2020 2021*

Ташки савдо айланмаси, млн.А^Ш долл.: 26 566,1 33 429,9 41 751,0 36 256,1 42 071,6

Экспорт 12 553,7 13 990,7 17 458,7 15 102,3 16 610,6

Импорт 14 012,4 19 439,2 24 292,3 21 153,8 25 461,0

савдо баланси сальдоси -1 458,7 -5 448,5 -6 833,6 -6 051,5 -8 850,4

Ташки савдо айланмаси усиши, утган йилга нисбатан, % да: 109,6 125,8 124,9 86,8 116,0

Экспорт 103,8 111,4 124,8 86,5 110,0

Импорт 115,4 138,7 125,0 87,1 120,4

1www.stat.uz. - Узбекистон Республикаси Давлат статистика кумитаси сайти

1046

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 6 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

Жадвал маълумотларидан куриниб турибдики Узбекистоннинг ташки савдо айланмаси йилдан йилга ошиб бормокда. 2017 йилда ташки савдо 26566.1 млн.А^Ш доллариниташкил килган булса, 2021 йилга келиб бу курсаткич 42071.6 мл.А^Ш длларин ташкил килган ёки 5 йилда 1.6 мартага (58.3% га) ошган. 2020 йилда ташки савдо пандемия натижасида пасайганлигини хам таъкидлаш лозим. 2017-2021 йилларда экспорт хажми 32.3%га ошган булса, импорт хажми 81.7%га ошган.

Экспорт ва импорт ривожи хам валюта курси таьсири остида колди. Шу муносабат билан жахон савдосига валюта бозори таьсири механизмларини хамда уни замонавий шароитда такомиллаштириш хусусиятларини урганиш алохида ахамият касб этади.

Узбекистонда халкаро иктисодий алокаларнинг хар томонлама кенгайтириш ва ривожлантиришга йуналтирилган сиёсат изчиллик билан олиб борилмокда. Узбекистон Республикаси турли сохаларда (жумладан,валюта сохасида) халкаро муносабатларни тартибга солувчи конвенция ва келишувларнинг куп микдорини имзолади, хамда купчилик нуфузли халкаро ташкилотларга аъзо булди.

Бундан ташкари, сумнинг харид килиш кобилиятини куллаб-кувватлаш максадида нафакат валюта операцияларини такомиллаштириш ва мавжуд валюта захираларининг ишлатиш самарадорлигини оширишга йуналтирилган, балки Республиканинг истеъмол бозорини юкори сифатли товарлар билан туйинтириш, чет эл сармоясини жалб килишни рагбатлантириш, узимизнинг ракобатбардош махсулотларимизни ишлаб чикаришни ривожлантириш ва экспорт хажмининг кенгайтирилишига каратилган бир катор чора тадбирлар утказилмокда. Ташки савдода мамлакатлар таркибини урганиш мухим масалалардан хсобланади. Ташки савдо улуши юкори булган мамлакаталар билан хисоб-китобни учинчи валютада олиб бормаслик, валюта билан боглик харажатларни камайтиришга замин хисобланади.

2-жадвал

Узбекистоннинг мамлакатлар билан ташки савдо айланмаси

динамикаси

2

Курсаткичлар 2017 2018 2019 2020 2021

Ташки савдо айланмаси, млн.А^Ш долл.: 26 566,1 33 429,9 41 751,0 36 256,1 42 071,6

www.stat.uz. - Узбекистон Республикаси Давлат статистика кумитаси сайти

1047

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 6 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

МДХ давлатлари билан 9 084,6 12 144,4 14 461,8 11 826,4 15 867,8

Бошка давлатлар билан 17 481,5 21 285,5 27 289,2 24 429,6 26 203,7

Ташки савдо айланмаси, фоизда: 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

МДХ давлатлари билан 34,2 36,3 34,6 32,6 37,7

Бошка давлатлар билан 65,8 63,7 65,4 67,4 62,3

Жадвал маълумотларидан куриниб турибдики Узбекистоннинг ташки савдо айланмаси йилдан йилга ошиб бормокда. МДХ давлатлари билан савдо улуши 2017 йилда 34.2%ни ташкил килган булса 2021 йилда 37.7%н ташкил килган ёки 3.5 пунктга ошган. Ташки савдо хджми эса 2017-2021 йилларда 9084.6 млн. АКШ длларидан 15867.8 млн.АКШ долларга ёки 74.7 %га ошган. Бошка давлатлар билан эса ташки савдо 2017 йила 17481.5 млн.АКШ долларини ташкил килган булса, 2021 йилга келиб бу курсаткич 26203.7 млн.АКШ длларин ташкил килган ёки 1.65 мартага ошган.

МДХ ва бошка давлатларининг Узбкистон билан ташки савдо х,ажми улуши юкори булган давлатларни куриб чикамиз.

6-жадвал

Узбекистоннинг 2021 йилда МДХ, ва бошка давлатлар билан ташки савдо айланмаси3 (фоиз хисобида)

№ Давлатлар Экспорт Импорт Ташки савдо

МДХ давлатлари 30,9% 39,6% 37,7%

1 Россия Федерацияси 12,4% 21,4% 17,9%

2 Козогистон 7,1% 10,8% 9,3%

3 Киргизистон 4,8% 0,6% 2,3%

4 Туркманистон 1,2% 2,7% 2,1%

5 Украина 1,4% 1,9% 1,7%

6 Тожикистон 3,0% 0,4% 1,4%

7 Бошка МДХ давлалари 1,1% 1,8% 3,1%

Бошка давлатлар 69,1% 60,4% 62,3%

1 Хитой 15,2% 19,3% 17,7%

3 "

www.stat.uz. - Узбекистон Республикаси Давлат статистика кумитаси сайти

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 6 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

2 Туркия 10,2% 6,7% 8,1%

3 Корея Республикаси 0,3% 7,2% 4,5%

4 Германия 0,4% 2,7% 1,8%

5 Афгонистон 3,9% 0,0% 1,6%

6 Литва 0,4% 1,7% 1,2%

7 Хиндистон 0,2% 1,8% 1,2%

8 Эрон Ислом Республикаси 1,1% 1,0% 1,0%

9 Италия 0,2% 1,5% 1,0%

10 АКШ 0,4% 1,4% 1,0%

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

11 Бошка давлатлар 36,9% 16,9% 23,3%

ЖАМИ 100,0% 100,0% 100,0%

Жадвал маълумотларидан куриниб турибдики Узбекистоннинг ташки савдо айланмасида асосий уринни МДХ давлатларидан Россия, Козогистон ва Киргзистон эгаллайди. 2021 йилда экспорт хажми Россия билан 12,4 фоизни ташкил килган булса, иппорт хажми эса 21,4 фоизни ташкил этган.

Узбекистоннинг ташки савдо айланмасида МДХ, давлатларидан ташкари Хитой, Корея, Туркия асосий уринни эгаллайди.

Ташки савдо таркибида чукур ижобий узгаришлар руй бермокда. Жумладан, кейинги йиллар мобайнида экспорт таркибида ракобатдош тайёр махсулот салмогининг баркарор усиш тенденцияси ва хомашё етказиб берувчи тармоклар махсулотлари улушининг камайиб бораётгани яккол кузга ташланмокда. 2021 йилда умумий экспорт хажмида тайёр махсулотларнинг улуши 70 фоизни ташкил этди холбуки, 2017 йилда бу курсаткич карийб 56 фоизни ташкил этган эди. Бозор муносабатларининг ривожланишини хисобга олиб, умуман келтирилган хамма маълумотларни тахлил килсак, бизнинг республикада тижорат банкларининг валюта операцияларини ривожланиш истикболлари етарлидир.

Юкоридаги тахлилларга асосан валюта бозорини жорий холатини яхшилашда куйидагиларга эътибор каратиш лозим:

• республикамизда утказилаётган валюта операцияларининг хажми ва турларини кенгайтириш;.

• банклараро валюта операцияларини ривожлантириш, яъни валюта ва валюта курсини хамда ташки савдо тизимини янада либераллаштириш,

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 6 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

жисмоний шахсларнинг хорижий валютадаги жамгармаларини рагбатлантириш лозим;

• Миллий валюта баркарорлигини таъминлашда экспорт таркибини яхшилаш, технологик колокликка бархам бериш, мехнат унумдорлиги ва мамлакатда ишлаб чикариладиган махсулотлар халкаро бозорда ракобатбардошлигини ошириш лозим.

Жахон бозорида пандемия натижасида ташки савдо хажмининг камайиши кузатилган пайтда республикада ташки савдо айланмасида усиш суръатлари кузатилди. 2021 йил якунлариага кура республикамизда ташки савдо айланмаси 2017 йилга нисбатан 60,0 фоизга усди.

Узбекистон бутун халкаро жамиятнинг ва жахон молиявий-иктисодий бозорининг ажралмас бир кисми хисобланар экан, жахондаги инкирозлар мамлакатимизга таъсирини утказмай колмайди. Валюта операцияларини ривожлантириш учун куйидаги ишларни амалга ошириш максадга мувофик: валюта операцияларда янги технологиялар ва инструментлардан фойдаланишни кенгайтириш; валюта ва ташки савдо тизимини ривожлантириш;

ваколатли банклар имкон кадар эркин айирбошланадиган валютада кушимча ресурслар жалб килишга, шу жумладан, жисмоний шахсларнинг хорижий валютадаги жамгармаларини рагбатлантириш оркали харакат килишлари лозим.

REFERENCES

1. Абдуллаева Ш.З. Халкаро валюта кредит муносабатлари. Дарслик. Тошкент "IQTISOD-MOLIYA", 2005 йил, 588 бет.

2. Бункина М.К., Семенов А.М. Основы валютных отношений: Учебное пособие. - М.Юрайт, 1998. - 192с.

3. Болтаев, Т. К. (2020). ПЕРСПЕКТИВЫ РАЗВИТИЯ ВАЛЮТНЫХ ОТНОШЕНИИ В УЗБЕКИСТАНЕ. Universum: экономика и юриспруденция, (4), 9-12.

4. Болтаев ТД. Узбекистон ташки иктисодий муносабатларини ривожлантиришда валюта курси прогнозининг роли. "Молия" журнали 2010 йил 3-сон.

5. www.stat.uz. - Узбекистон Республикаси Давлат статистика кумитаси сайти

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.