Научная статья на тему 'ЭКСПОРТ-ИМПОРТ ОПЕРАЦИЯЛАРИДА СОЛИҚ НАЗОРАТИ МОНИТОРИНГИНИ ОЛИБ БОРИШ'

ЭКСПОРТ-ИМПОРТ ОПЕРАЦИЯЛАРИДА СОЛИҚ НАЗОРАТИ МОНИТОРИНГИНИ ОЛИБ БОРИШ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
598
83
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Область наук
Ключевые слова
экспорт / импорт / савдо операцияси / ташқи савдо / солиқ хизмати / банклар / божхона хизмати / электрон ахборот тизими / солиқ / солиқ назорати. / export / import / trade operation / foreign trade / tax service / banks / customs service / electronic information system / tax / tax control.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Х. М. Кулимова

Ушбу мақолада экспорт-импорт операцияларида солиқ назорати мониторингини олиб бориш тартиби, шу билан биргаликда ташқи савдо операциялари устидан мониторинг қилишда амалга оширилган ишлар натижалари тўғрисида маълумотлар ўрганилган, унга асосан, экспорт ва импорт операцияларини солиққа тортиш соҳасида қилинган ишлар, муддати ўтган дебитор қарздорликни қисқартирилиши юзасидан амалга оширилган ишлар, ташқи савдо операциялари бўйича дебитор ва кредитор қарздорликни қисқартириш юзасидан кўрилган чоралар каби йўналишлардаги фаолияти кўрсатиб берилган. Шунингдек, экспорт-импорт операцияларида солиқ назорати мониторингини самарали амалга оширишга доир илмий мунозаралар юритилган ва таклифлар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по экономике и бизнесу , автор научной работы — Х. М. Кулимова

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PROCEDURE FOR MONITORING TAX CONTROL IN EXPORT-IMPORT OPERATIONS

This article examines the procedure for tax control of export-import operations, as well as the results of monitoring of foreign trade operations, according to which the work done in the field of taxation of export and import operations, the reduction of overdue receivables activities in such areas as increased work, measures taken to reduce receivables and payables on foreign trade operations.There were also scientific discussions and recommendations on the effective implementation of tax control monitoring in export-import operations.

Текст научной работы на тему «ЭКСПОРТ-ИМПОРТ ОПЕРАЦИЯЛАРИДА СОЛИҚ НАЗОРАТИ МОНИТОРИНГИНИ ОЛИБ БОРИШ»

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 2 I ISSUE 1 I 2021

ISSN: 2181-1601

ЭКСПОРТ-ИМПОРТ ОПЕРАЦИЯЛАРИДА СОЛЩ НАЗОРАТИ МОНИТОРИНГИНИ ОЛИБ БОРИШ

Х. М. Кулимова

Тошкент молия институти

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада экспорт-импорт операцияларида солик назорати мониторингини олиб бориш тартиби, шу билан биргаликда ташки савдо операциялари устидан мониторинг килишда амалга оширилган ишлар натижалари тугрисида маълумотлар урганилган, унга асосан, экспорт ва импорт операцияларини соликка тортиш сохдсида килинган ишлар, муддати утган дебитор карздорликни кискартирилиши юзасидан амалга оширилган ишлар, ташки савдо операциялари буйича дебитор ва кредитор карздорликни кискартириш юзасидан курилган чоралар каби йуналишлардаги фаолияти курсатиб берилган. Шунингдек, экспорт-импорт операцияларида солик назорати мониторингини самарали амалга оширишга доир илмий мунозаралар юритилган ва таклифлар берилган.

Калит сузлар: экспорт, импорт, савдо операцияси, ташки савдо, солик хизмати, банклар, божхона хизмати, электрон ахборот тизими, солик, солик назорати.

PROCEDURE FOR MONITORING TAX CONTROL IN EXPORT-IMPORT

OPERATIONS

Kh. M. Kulimova

Tashkent Financial Institute

ABSTRACT

This article examines the procedure for tax control of export-import operations, as well as the results of monitoring of foreign trade operations, according to which the work done in the field of taxation of export and import operations, the reduction of overdue receivables activities in such areas as increased work, measures taken to reduce receivables and payables on foreign trade operations.There were also scientific discussions and recommendations on the effective implementation of tax control monitoring in export-import operations.

Keywords: export, import, trade operation, foreign trade, tax service, banks, customs service, electronic information system, tax, tax control.

КИРИШ

Дунёдаги глобаллашув хамда жадал халкаро иктисодий хамжамиятга интеграциялашув жараёнларининг иштирокчиси булган Узбекистон хам узининг халкаро иктисодий муносабатларини мунтазам тарзда ривожлантириб келмокда. Ушбу жараёнда экспорт-импорт операциялари фаолиятини тартибга солиш усулларидан кенг фойдаланилади. Бу борада давлатимиз рахбари Ш.М.Мирзиёев "янги экспорт бозорларига чикиш Хукуматнинг энг асосий вазифаларидан бири булиб колади" деб таъкидлаганлар. Мамлакатимиз корхоналарининг экпорт-импорт операцияларини оркали тадбиркорлик фаолиятининг ривожланиши белгиланган конун доирасида амалга оширилиши, хар хил суистеъмолчиликнинг олди олиниши мамлакатнинг иктисодиётининг уйгун ривожланишини таъминлайди. Ушбу вазифани амалга ошириш жараёнида экспорт-импорт операцияларида солик назорати мониторинги олиб бориш тартиби алохида ахамиятга эга.

Ташки савдо операциялари устидан мониторинг олиб бориш ва назорат килиш давлат солик ва божхона хизмати органлари хамда тижорат банклари билан узаро ахборот алмашиш асосида ва Ташки савдо операцияларининг ягона электрон ахборот тизими оркали олиб борилади.

2008-2018 йилларда дунё мамлакатларининг умумий экспорт хажми 26 фоизга ошиши билан бирга, эспорт таркибида сифат узгаришлари юз берди. Хусусан, 2008 йилда ахборот коммуникация технологилари умумий экспорт хажмида 314,5 млн. А^Ш долларини ташкил этган булиб, экспорт таркиби-нинг 65 фоизини компьютер хизматлари, 30 фоизини телекоммуникация хизматлари ва 5 фоизини эса ахборот хизматлари ташкил этди. 2018 йилга келиб ушбу соханинг экспортдаги хажми карийб 52 фоизга ошиб, умумий киймати 606,5 млн. А^Ш долларини ташкил этгани холда 78 фоизини компьютер хизматлари, 16 фоизини телекоммуникация хизматлари ва 6 фоизини ахборот хизматлари эгаллади.

Жахон бозори коньюнктурасининг узгаришларга уйгун равишда экспорт-импорт операцияларида солик назоратини урни ва ахамияти энг мухим масалалардан бири эканлигини курсатади.

АДАБИЁТЛАР ШАРХИ

ЗДурбановнинг фикрига кура, "мамлакатимиз валюта захирасини мустахкамлашда товар ва ишлар, хизматларни хорижга экспорт килиш иктисодий ахамиятидан келиб чикиб, экспорт операциялари солик аудити методологиясини такомиллаштириш зарур".

Тошмуродованинг илмий ишларида соликлардан самарали фойдаланиш йуллари тадкик этилган.

Исламкулов уз изланишларида бюджет даромадларида соликлар тушуми баркарорлигини таъминлашга доир масалалар тадкик этилган.

Ш.Д.Эргашходжаева томонидан олиб борилган тадкикот натижалари экспорт фаолиятини рагбатлантириш жахон бозорининг таркиби ва ривожланиш хусусиятларига богликдигини курсатади.

Л.Гончаренконинг кайд этишича, "солик муносабати катнашчиларининг узаро богликдигининг замонавий даражаси солик маъмурятчилигини ташкил киладиган назоратнинг икки элементидан иборат, шу жумладан, солик туловчиларнинг солик конунчилигига риоя килишининг назорати; солик органларининг конунлар ижросини таъминлашининг назорати".

А.Адвокатова солик назоратига куйидагича таъриф берган: "Солик назорати, солик маъмуриятчилиги тизимининг ажралмас кисми сифатида, жамиятнинг барча жабхаларида давлат олдида турган муаммоларни хал этишни таъминлайдиган, давлатнинг молиявий ресурсларини энг самарали шакллантириш, таксимлаш ва улардан фойдаланишнинг хукукий механизмини такомиллаштириш учун йуналишлар ва йулларни таъминлайдиган давлатнинг молиявий сиёсатини амалга ошириш."

И.Коневнинг фикрича: Солик - бу юридик ва жисмоний шахслардан давлат даромадига ундириладиган мажбурий тулов.

Крохиннинг фикрича, солик назорати кенг маънода - бу давлат томонидан мамлакатнинг иктисодий хавфсизлигини таъминлаш максадидаги молиявий тизими ва фискаль манфатига каратилган чора - тадбирлар мажмуасидир.

Каролла Пессино,Рикардо Феночиетто таъкидлашларича, "Соликлар мамлакатда корхона солик туловлари, имтиёзлари ва амалдаги солик режимидан самарали фойдаланиш асосида солик тушумлари реал ижроси хамда давлатнинг соликли даромадлар асосидаги молиявий имкониятлари истикболларидир".

Болтинова ва Цареградскийлар солик текширувига куйидагича таъриф беришган: "Солик текшируви - бу ваколатли давлатнинг ижрочи органларининг солик туловчилар томонидан солик конунчилигига асосан солик ва бошка туловларни тулик ва уз вактида хисоблаш хамда тулашни таъминлашни тартибга солишга каратилган фаолиятидир".

Марсел Фисчернинг узининг тадкикотида йирик корхоналар тулайдиган фойда солиги хамда хужалик юритувчи субектлар тулайдиган даромад солигини урганган.

Хорижий олимлар орасида ташки савдо операцияларини соликка тортиш борасида замонавий рус олимлари, хусусан Г. Арутюняна, И.Блинова,

С.Гамидуллаева, A.Козырина, В.Мелихова, В.Преснякова, A.Холопова, Е.Чеботаревой, Д.Черника, Г.Шагалова ва бошкалар томонидан урганилган.

ТЛДЦЩОТ МЕТОДОЛОГИЯСИ

Ушбу маколада экспорт-импорт операцияларида солик назорати мониторингини олиб бориш тартиби курсатиб берилган илмий анализ ва гурухлаш каби методларидан фойдаланилган.

ТАХДИЛ ВЛ НАТИЖАЛАР

Ташки савдо операциялари конуний амалга оширилишини таъминлаш максадида Давлат солик кумитасида Ташки савдо операциялари устидан мониторинг килиш бошкармаси тузилган булиб, улар фаолиятини такомиллаштириш мухим ахамиятга эга булмокда.

Давлат солик хизмати органлари ваколатли банклар ва давлат божхона хизмати органларидан олинган маълумотларни:

- тахлил килади;

- солик туловчининг молиявий ва солик хисоботини камерал назоратдан утказади;

- камерал назорат натижасида хатоликлар ва зиддиятлар мавжуд булса, солик туловчига тегишли тузатишлар киритиш хакида талабнома жунатади;

- муддати утган дебитор карздорликка йул куйган хужалик юритувчи субъектларга нисбатан молиявий жарима куллаш юзасидан судларга даъво ариза киритади, мансабдор шахсларига нисбатан маъмурий баённома расмийлаштиради;

- пул маблаглари чет элга асоссиз равишда утказилган холатлар аникланган такдирда тадбиркорлик субъектлари фаолиятида утказиладиган текширишларни мувофиклаштириш буйича ваколатли орган билан келишилган холда ушбу контрактни тузган орган билан келишилган холда тадбиркорлик фаолиятини текширади. Зарурат булганда, текширув давлат божхона хизмати органлари билан биргаликда утказилади.

- текшириш ва камерал назорати натижалари буйича хукукбузарлик фактлари содир этилганлиги тасдикланганда, текшириш материаллари конун хужжатларида белгиланган чораларни куриш учун хукукни мухофаза килувчи органларга юборилади.

- утказилаётган текширишлар ва камерал назорати жараёнида жиноий фаолиятдан олинган даромадларни легаллаштириш ва терроризмни молиялаштириш билан боглик холатлар аникланган такдирда, уч кун муддат ичида Иктисодий жиноятларга ва жиноий даромадларни легаллаштиришга карши курашиш департаментига хабар беради.

1-жадвал

Ташки савдо операциялари устидан мониторинг килиш бошкармаси

томонидан

2019 йилда амалга оширилган ишлар натижалари туFрисида

маълумот[15]

млрд.сумда

Йуналишлар номи Субъект лар сони Сумм а

I. Экспорт ва импорт операцияларини соликка тортиш сохасида килинган ишлар

Камерал назорат натижасида давлат бюджетига кушимча хдсобланган ва ундирилган соликлар 668 87,6

Камерал назорат натижасида кискартирилган ортикча туловлар 317 25,2

II. Муддати утган дебитор карздорликни кискартирилиши юзасидан амалга оширилган ишлар

Муддати утган дебитор карздорликни кискартириш юзасидан берилган талабномалар 1 957 796,7

Тадбиркорлик субъектлари томонидан бюджетга ихтиёрий равишда туланган молиявий жарима 13 0,2

Тадбиркорлик субъектлари томонидан бартараф этилган муддати утган дебитор карздорлик (млн.АКШ доллари хдсобида*) 433 54,3

Молиявий жарима куллаш буйича Иктисодий судларга киритилган даъво аризалар 399 168,9

Хужалик юритувчи субъектларнинг мансабдор шахсларига нисбатан кулланилган маъмурий жарима 333 0,4

III. Ташки савдо операциялари буйича дебитор ва кредитор карздорликни кискартириш юзасидан курилган чоралар

Жами кискартирилган карздорлик 7 910 1 815,8

шундан:

2017 йил 5 сентябргача пайдо булган кредитор карздорликни кискартирилиши 2 380 1 277,5

Фаолият курсатмаётган хужалик юритувчи субъектларнинг муддати утган дебитор ва кредитор карздорлигини кискартирилиши 377 298,7

Фаолияти тугатилган хужалик юритувчи субъектларнинг муддати утган дебитор ва кредитор карздорлигини кискартирилиши 251 165,2

Юкоридаги 1-жадвал маълумотларига кура, ташки савдо операциялари устидан мониторинг килиш бошкармаси томонидан 2019 йилда амалга оширилган ишлар натижалари тугрисида маълумотлар келтирилган.Унга асосан, экспорт ва импорт операцияларини соликка тортиш сохасида килинган ишлар, муддати утган дебитор карздорликни кискартирилиши юзасидан амалга оширилган ишлар, ташки савдо операциялари буйича дебитор ва кредитор карздорликни кискартириш юзасидан курилган чоралар каби йуналишларида фаолият олиб борилган.

Солик солиш сохасидаги давлат бошкарувининг самарадорлиги куп жихатдан давлат бошкарувининг турли бугинлари фаолиятидаги мослашувчанликка боглик булади. Ваколат хар бир органнинг махсус урнини белгилайди ва бир вактнинг узида унинг бошка органлар фаолияти билан мослашувини таъминлашга хизмат килади.

Давлат солик кумитаси ва бошка соликлар буйича бевосита ва билвосита ваколатга эга булган органлар ишини мувофиклаштирган холда органнинг ушбу сохалари солик солиш билан боглик шахс хукукларини таъминлаш учун юкори даражали жавобгарликни уз зиммасига олади хамда уларнинг манфаатлари йулида муаммоли вазиятларни олдини олиш максадида узаро хамкорликнинг барча жихатларини мукаммал тартибга солади.

Бизнингча, ташки савдо операцияларида солик мониторингини ривожлагтириш максадида куйидаги вазифаларни амалга ошириш максадга мувофик:

1. Ташки савдо операцияларининг ягона электрон ахборот тизими (ТСОЯЭАТ) замонавий версиясини яратиш хамда Давлат божхона кумитаси ва Давлат солик кумитаси уртасида электрон ахборот алмашиш тизимини йулга куйиш давр талаби булиб колмокда. Амалдаги Ташки савдо операцияларининг ягона электрон ахборот тизими 2003 йилда яратилган булиб, маънан эскирганлиги ва шу пайтга кадар янгиланмаганли сабабли бугунги кун талабларига жавоб

бермайди. Онлайн режимида ёки муайян даврга тегишли тахлилий ёки статистик маълумот ва хисоботларни шакллантириш имконияти яратилмаган. Факат, муайян субъектнинг шартномаси буйича маълумотларни битта-биттадан куриш мумкин.

2.Импорт килинган товарлар реализациясидан соликларни туламаган импортерларга нисбатан чекловлар жорий килиш максадга мувофик. Импорт шартномалари буйича 90 кундан ортик кредитор карздорлиги мавжуд субъектларнинг ички бозордан чет эл валютасини харид килишларига банклар томонидан солик идораларининг хулосаси асосида амалга ошириш механизмини жорий этиш.

3.Ташки савдо операциялари устидан мониторинг килиш бошкармасининг тулаконли вертикал назорат тизимини яратиш. Вахоланки, ташки савдо операциялари устидан 33 та йуналишда назорат ишлари олиб борилади.

ХУЛОСА ВА ТАКЛИФЛАР

1. Фикримизча, солик назорати ва бошкарувида солик назоратини такомиллаштириш ва солик низоларини куриб чикиш жараёнларини АКТ ва автоматлаштириш воситаларини жорий этиш, шунингдек, солик органлари ходимларини малакасини ошириш оркали такомиллаштириш максадга мувофик деб хисоблаймиз. .

2.Шунингдек, солик назорати ва мониторингида тартибга солувчи тусикларни камайтириш ва экспортни янада рагбатлантириш максадга мувофик деб хисоблаймиз.

3. Экспорт фаолиятини куллаб-кувватлаш хизмат турларини янада кенгайтириш, урта ва юкори технологик махсулотларни экспорт килишни рагбатлантириш максадга мувофик деб хисоблаймиз..

4.Импорт операцияларида солик назоратининг асосий вазифаси, импорт монополияси оркали импорт махсулотларининг нархлари асоссиз кескин оширилишининг олдини олишга каратилган механизмни куллаш максадга мувофик деб хисоблаймиз.

5. Божхонада туланадиган импорт учун соликлар хом-ашё ва замонавий технологиялар учун камайтирилиши ва республикада ишлаб чикарилиши мумкин булган тайёр махсулотлар учун амалга оширилиши максадга мувофик деб хисоблаймиз.

REFERENCES

[1] Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси, 29.12.2020

[2] World Trade Organization Published by World Trade Organization Report designed by 400.co.uk. ISBN 978-92-870-4781-6 pdf.10-41pg.

[3] Чурбанов З.Н. (2011) Солик хисоби ва аудитининг назарий ва методологик асослари. И.ф.д. илм. дар. ол. уч. такд. эт. дисс. автореф. - Тошкент, Б. 26

[4] Гончаренко Л.И. (2012) Методология налогообложения и налогового администрирования коммерческих банков: монография / Л.И. Гончаренко. - 2-е изд. М: Финансовый университет, 332 с. (190-191 с.).

[5] Адвокатова А.С. (2013) Налоговый контроль в условиях модификации отношений налоговых органов и налогоплательщиков. Автореферат диссертация на соискание ученой степени кандидата экономических наук Москва. 26 с.

[6] Тошмуродова Б.Э. Иктисодий тараккиётга эришишда соликлардан самарали фойдаланиш. Икт. фан. док. дисс. автореф. - Тошкент , 44 б.2007.

[7] Исламкулов А.Х. (2012) Бюджет даромадларида бевосита соликлар тушуми баркарорлигини таъминлаш йуллари: и.ф.н. илмий даражасини олиш учун диссертация автореферати. - Т.: БМА, 2012. - 21 б.

[8] Ш.Д.Эргашходжаева. Халкаро ракобат. Укув кулланма.- Т.: ТДИУ, 2013.-328 б

[9] Конев И.П. (2019) Петрозаводский государственный университет. Модул 11 .Государственные расходы и налоги. Денги и их функции.

[10] Крохина Ю.А. (2011) Налоговое право: Учебник для бакалавров. 5-е изд., перераб. и доп. / Ю.А. Крохина. - М.: Юрайт, 451 с. (с. 186-187).

[11] Pessino, C., & Fenochietto, R. (2016). Determining countries' tax effort. https://www.sciencedirect.com/science /article/pii/S1061951816300015

[12]. Болтинова О.В., Цареградская Ю.К. (2019) Налоговый контроль. Налоговые проверки. Учебное пособие. Под редакцей М.Н0РМА-ИНФРА-М.160с.

[13] Marcel Fischer (2019). The debt tax shield in general equilibrium. America. Journal of Banking & Finance. Volume 100. P. 151-166. (www.sciencedirect.com)

[14]. Шеров А. Б., Юсупов Ш. Б. Зарубежный опыт эффективной организации денежно-кредитной политики в стране //Scientific progress. - 2021. - Т. 2. - №. 1.

[15] Д.В. Кузин. Налогообложение экспортных и импортных операций в России. Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата экономических наук. Москва.28с.

[16] Узбекистон Республикаси Давлат солик кумитаси https://soliq.uz/page/tashqi-savdo-operatsiyalari-monitoringi маълумотлари

[17] Khudoykulov H.A., Sherov A.B. Digital economy development in corporate governance of joint stock company //Экономика и бизнес: теория и практика. - 2021. - №. 3-2. - С. 217-219.

[18] Жадвал Узбекистон Республикаси Давлат солик кумитаси маълумотлари асосида муаллиф томонидан тайёрланди.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

[19] Шеров А. Б., Раджабов Х.М. Коммерческие банки как субъект финансирования инвестиционных проектов //Scientific progress. - 2021. - Т. 2. -№. 1. - С. 889-893.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.